داس بھاو جاں کرمےوگ مُکتی دا سادھن بندا هَے جاں نهیں ? کُجھ کِها نهیں جا سکدا۔ هاں, ِاه ساپھ جاهِر هَے کِ ِاس نال اُّچ-ورگ دے اَےسورج وِّچ وادھا هُںدا هَے۔ بھارتی 'کرمےوگ' پلےٹو دی 'جسٹِس' دا ادھِآتموادی رُوپاںترن جاں اُتارا هَے۔

اُّچ ورگ دے ِاّک جرُوری کںم راهیں ساِاںس اتے کںم دا آپسی سںبںدھ هو گِآ سی۔ ِاه جرُوری کںم سی-جںگ سّبھِاتا دے سارے ِاتِهاس وِّچ ِاه کںم بهُت جرُوری منِّآ جاںدا رِها هَے—اےنا جرُوری کِ سارے دارسنِک اتے ادھِآتموادی جیون نُوں جںگ نال تُلنا دےن وِّچ آپنی اکل اتے آپنی رُوهانیات دا کّد اُّچا هويا منّدے آاے هن۔ ساِاںس اتے کںم دے جِس سںبںدھ دا جِکر مَےں کرن لّگا هاں, اُس سںبںدھ دا نتیجا ِاه وی هويا هَے کِ جیون نُوں 'سںگھرس' آکھن دی تھاں 'سهِےوگ' اتے 'سهِواس' آکھن دی رُچی نے جنم لِآ هَے۔

اگِآن, تھُڑ, بھَےا, بےوساهی, هِںسا اتے هّتِآ جںگلی جیون دے مُول تّت سن (هن)۔ ِاسے جاںگلیات وِّچوں جںگ نے جنم لِآ سی۔ منُّکھ دی اّدھیاَو بهُتی اکل ِاس وهِسیپُنے نُوں منُّکھتا دا سرو-سرےسٹ اُّدم سِّدھ کرن لای مجبُور تُری آای هَے۔ دھرم نال جںگ دا سںبںدھ ڈھےر پُرانا هَے۔ ساِاںس نال ِاس دا رِستا 212 پُو: ای: وِّچ جُڑِآ منِّآ جاںدا هَے, جدوں سِسلی دے ےُونانی نگرراج سِراکُج اُّتے رومناں نے هّلا کیتا۔ ارسمیدس دے چاچے دا پُّت کرا اُس نگرراج دا هاکم سی۔ اُس دی سهاِاتا لای ارسمیدس نے اجِهیآں کای مسیناں بناایآں, جِنھاں دی ورتوں سدکا رومن سَےنِکاں دی بهُت هانی هوای۔ اںت وِّچ جِّت بھاوےں رومناں دی هوای, پر آپنی پُستک 'جیونیآں' وِّچ پلُو ٹارک نے ارسمیدس (آرکیمیڈیج) دے ےںتراں دا بهُت هی اچںبھے بھرِآ ورنن کیتا هَے۔

کِسانے کںم دے سںداں اتے جںگ وِّچ ورتے جان والے نےجے, برچھِآں اتے تیر کماناں نُوں وِگِآنک کاڈھاں آکھِآ جا سکدا هَے, پر ِانھاں دے بنااُن والِآں دے ناواں دا پتا نا هون کرکے جںگ اتے ساِاںس جاں کںم اتے ساِاںس دا سںبںدھ ارسمیدس توں منّ لَےن وِّچ کوای هرج نهیں۔ بارُود دی جںگی ورتوں نے کَومی هکُومتاں نُوں سکتیسالی بنا کے اںتر-راسٹری سںبںدھاں وِّچ وِکاس کرن دے نال نال دےساں دے اںدرُونی رِستِآں نُوں وی پربھاوِت کیتا هَے ۔ بارُود نے سّتا دے کےںدریکرن وِّچ سهاِاتا کیتی هَے; جںگاں دی جِّت-هار دے پھَےسلے کر کے کںماں دی کِسمت دیآں لکیراں کھِّچدا آيا هَے, بارُود۔ بھارت وِّچ بابر اتے ِابراهیم لودھی دی جںگ دا پھَےسلا بهُت هّد تک بارُود نے اتے بارُود راهیں ساِاںس نے کیتا سی۔

بارُود توں بااد کمپاس دا ناں آاُںدا هَے۔ ِاس نے سمُںدری سپھر وِّچ سهُولتاں پَےدا کر کے کَومی سںبںدھاں دی رُوپ-رےکھا اُلیکن وِّچ وّڈا هِّسا پايا هَے۔ کمپاس دے ےُّگ وِّچ مشینی کراںتی دا سماں وی آ گِآ هَے اتے وّڈے-وّڈے سمُںدری