1. مےرا دُّدھ (بُّڈھنساه)*

(کلگیآں والا سری گُرُو نانک)

سماں ٹُرِآ هی رهِںدا هَے, سو ٹُرِآ هی گِآ, اّدھی سدی لگ پگ هور بیت گای۔ کھڑگاں والے گُر نانک جی هُن دسوےں جامےں آ گاے۔ کیرتپُر کولوں لںگھ گاے, اگےرے چلے گاے, جا پهاڑیآں دُوناں وِچ آنںد کھےڑِآ, جِتھے آنںدپُر نَووےں ستِگُر دا وسايا وّس رِها سی۔

دِل تاں دسیں جامیں نِرںتر رّبی سی, تے وِسماد, ِالاهی تےج, سدا رُوهانی رںگ دا اںدر کھےڑا سی, هّتھ وِچ مالا, لّک نال کھڑگ سی تے هُن سیس اُتے کلگی آ لّگی۔ ارتھات ساںتِ, اُتساه, چڑھدیآں کلاں دا ِاکّٹھا پرکاس هو گِآ۔ ساںت رُوپ پںتھ وِچ دین رّکھےا هِت بیر رس آيا سی, پر بیر رس وِچ رهِںدِآں کاںپ نا کھانے لای سُرت نے چڑھدیآں کلاں (هاُں رهِت کھےڑے) دا رںگ پکڑِآ سی۔

----------------------

* ِاه پرسںگ- سں.گ.نا.سا ۴۴۶ (۱۹۱۴) دے گُرپُرب پُنںم پر پرکاسِآ گِآ سی۔ بھاای بُّڈھنساه جی دے جیون دے تِنّ بھاگ هن۔ پهِلا گُرُو نانک دےو جی دے سمےں ورتِآ, جو گُ.نا چمتکار وِچ هَے, دُوجا سری گُرُو هرگوبِںد جی دے سمےں ورتِآ جو اسٹ گُر چمتکار (بھاگ-۳) وِچ هَے, تے تیجا دسم پاتساه دے سمےں ورتِآ جو ِاتھے دِتا هَے۔ تِنّے بھاگ کٹھے وی "بھاای بُّڈھن ساه" ٹرَےکٹ دے رُوپ وِچ چھپ چُکا هَے, جو بھاای ویر سِںگھ ساهِت سدن توں مِل سکدا هَے۔

جدوں آنںدپُر توں ناهن جان دی تِآری هو رهی سی, اُهناں دِناں وِچ ِاک دِن سوےر سار دسوےں ستِگُر نانک جی ستلُج دے کِنارے اںمرِت وےلے توں بَےٹھے سے, ِاکاںت سی تے آپ ِاکّلے سے; نَےن, ِالاهی جلوے والے نَےن, بںد هو گاے, ڈےڈھ پَونے دو سَو ورھے دا پِچھلا سماں اںدروں کھُّلھے نَےناں دے اّگے وِچھ گِآ۔ بِرد بانے دا هُلاس آيا, جںگل وِچ تدوں دا بُّڈھا پھکیر, هٹھیآ تپیآ, نِراس تے دُکھی ڈِّٹھا پچھانِآں, 'هاں' ِاس نُوں ِاس اُداس دسا وِچ پِآر کیتا سی, گےنتیآں وِچوں کّڈھ, هِساباں توں چّک, سوچاں توں اُّچا کر واهِگُرُو دی سدا هجُوری دے چبُوترے تے چاڑھِآ سی, کھیوا کیتا سی, بےکھُدیآں دی پیںگھ جھُٹاای سی تے آکھِآ سی-“دُّدھ چھےوےں جامےں پیآںگے" تے چھےوےں جامےں آپنا لايا بُوٹا پلِآ هويا تّکِآ سی, دُّدھ پیتا سی, تے آکھِآ سی, "پھےر پیآںگے, بای پھےر پیآںگے"۔ اُه پِآرا هُن پّکا پھل هَے, برِدھ اُمرا نال ڈھُّک کھڑوتا هَے, پر پھل تروتاجا رس بھرِآ پاتساهی مهِلاں لای تِآر هَے'۔

جِوےں پهِلے جامےں لايا سی, تے چھےوےں جامےں پالِآ سی, تِوےں هُن بِن کاںپ کھادھے پّک گاے پھل نُوں آپنے پالک واهِگُرُو دی بھےٹ کریاے, بِرد دی لاج پالیاے۔ کدے نا بھُّلن والے تے ےاداں دے ساںایں ستِگُر جی آپنے پِآرے نُوں چِتارکے اُتھوں هی تِآرے کرکے پھکیر ساںای وّل ٹُر پاے۔

بُّڈھن ساه نے اّج لِولینتا توں اّکھ کھوهلی تاں اُّپر دے دااُ نُوں تّکِآ, پِآر دے هُلارے وِچ آ کے آکھيوسُ- “وِسماد هی وِسماد هَے۔ آپنے آپ وِچ کِها هی سُکھ هَے, اچرج مَوج هَے, واه واه! واه واه! نِری واه واه۔ هے واه واه! تُوں واه واه۔ تَےنُوں واه واه ِاه واه واه 'گُرُو' هَے جِن لےکھيوں کّڈھ وِسماد چاڑھِآ, جِن سوچوں کّڈھ رس وِچ

-----------------

1. کبیر پھل لاگے پھلن پاکن لاگے آںب۔۔ جاِا پهُوچهِ کھسم کاُ جاُ بیچ ن کھاهی کاںب۔ ۔۔۳۴۔۔ (سلوک کبیر- پں. ۱۳۷۱)

پاےا, جِن پھِکروں چّک آنںد وِچ پُچايا, جِن اکلوں اُچھال سِّدھِ' وِچ سّٹِآ, ِاه واهِگُرُو هَے۔ هے واه واه گُرُو! هے واهِگُرُو! واهِگُرُو تُوں دھنّ هَےں, دھنّ هَےں! تےرے دِتے رس مانکے 'واه واه' تے هے گُرُو داتے تُوں 'واه واه تُوں واهِگُرُو ِاهو تےرا نام هَے۔ جدوں من نُوں اُس رس دا هِّسا لّجھدا هَے جو ِاس دے دےسوں اُچےرا هَے تاں جیکُوں رس دا نام 'وِسماد' رکھدا هَے تِکُوں تےرا نام 'واهِگُرُو' رّکھدا هَے۔ هے واهوا دے رںگ 'وِسماد' وِچ لَے جان والے داتے ! تےرا دِتا پاکے تَےنُوں مِلن نُوں جی کردا هَے۔ تُوں آ جاه تے کِسے دے سدکے آ جاه۔ تےرے بکھسے سُتںتر رس نالوں, تُوں آپ آ جاه تے درسن دا رس دے جاه۔ مُکتی.....مَےں مُکت نا هوواں, هاِا ! مَےں رس توں بی اُچاٹ هو تَےنُوں لوچدا هاں, هے رس داتے! تُوں آپ آ, تے مےری اّکھیں سما۔ مَےں هوواں, ِاه سریر هووے, تےرے سریر والے چرن هون, مَےں دھوواں, نَےناں دے نیر نال, اّکھیں لاواں, کلےجے لاواں....هے اُّچے داتے! آ ار ِانھاں مِٹدے جاںدے نےتراں وِچ لںگھ جاه۔ آ جاه پریتم! پران ناتھ جیاُ! آ جاه۔ مَےں سّبھو سُکھ پااے تے تےرے دِتے پااے, پر هے سُکھداتے! تُوں آپ آ ار آکے پرتّکھ درس دا سُکھ دِکھا تے چرنیں لا۔ سُرت نُوں آپنی سُرت وِچ سمايا های, سریر نُوں بی چرناں وِچ سما لَے, سریر نُوں وی درسن دی کھَےر پا۔ ...مےرا دِل پھےر نِآنا هو گِآ های۔ مَےنُوں مُکتی دی لوڑ نهیاَوں, اّج تاں رس دی بی لوڑ چُکا دِتی اے ِاس لوںهدے من نے; آ درس دِکھا۔ آ تے آپنے کومل چرن, دِّسدے چرن, هّتھاں نال, مےرے بُّڈھے ماس دے هّتھاں نال پھڑے جان والے چرن, مےرے نَےناں تے رّکھ, مےرے سینے نال لا۔ ِاه تربکدا دِل سُهنے سُهنے چرناں دی ٹھںڈھ نُوں مںگدا هَے, ِاه تربکدا متھا چرناں

--------------

1. کهِ کبیر تھُدھ هر لای مےری بُدھ بدلی سِدھ پاای۔۔ (گاُ کبیر- اںک ۳۳۹)

پُنا- تِتھَے گھڑیاَے سُرا سِدھا کی سُدھِ۔۔ (جپُجی- پں. ۸)

دی چھُه نُوں ترسدا هَے۔ مَےنُوں سریردھاری نُوں سریر دے درسن دےه۔ هے ارُوپ تے اگںم! مَےں ارُوپ تے اریم نهیں, مَےں منُّکھ هاں تے منُکھی ولولے والا هاں, منُکھی پِآر وِچ آکھدا هاں; مےری کھاتر منُکھ هو کے آ۔ مَولا, مےرے مَولا! آدمی بن کے آ۔ سےلھیآں والِآ! کھڑگاں والِآ! کلگیآں والا رُوپ دِکھا, آ چرنیں لا تے اپنا اپناا بُّڈھے دی مت نهیں هُںدی۔ مَےں ارساں دے سُکھ مُکتی دے رس, بُڈھے تے سّترے بهّترے نے چھّڈے۔ مَےنُوں چرناں دا سُکھ دےه, درسناں دی کھَےر پا۔ آ داتِآ دےه دھاری هو کے آ۔ سمےں پلٹ چُکے هن, رںگ کای آاے, کای گاے, ندی وِچ سَےںکڑے وےر نوےں پانی آاے, چڑھے تے وهِ گاے, بهاراں کای کھِڑیآں تے جھڑیآں, مَےں پُرانے بوڑھ واںنگُو باهیں اّڈ اّڈ مِلن دی تاںگھ وِچ کھڑا هاں, آ هے ارُوپ توں رُوپوان هون والے! رُوپ دا جھلکا دےه۔....داتے! مَےں اُّتھے روھاں جِّتھے تُوں روھےں۔ تُوں دےه دھارےں مَےں سےوا کراں, مَےنُوں نالے رّکھ'۔ مَےں دےه والا اّکھاں میٹ کے ارسی سُکھاں نُوں کی کراں? مَےنُوں آ کے مِل تے چرنیں لا۔”

ِاس ترھاں بھگتی پِآر دے اکهِ تے ات اُّچے بھاو وِچ بُّڈھنساه داتے دے چرناں نُوں تڑپھ رِها سی کِ اچانک چاننا هو گِآ۔ پھکیر نُوں تڑکے دے هنےرے وِچ بھاری لِسکار وّجا, اَےسا تےج کِ جھّلِآ نا جاوے, اّکھاں تّک تّک کے پَون نُوں سُںگھ سُںگھ کے آکھدا هَے:-

"هاں, پَون پِآرے نانک نِرںکاری دی کھُسبو والی هو گای هَے, اُسدے پوِتر سریر دی لپٹ لِآ رهی هَے۔ آکاس وِچ اُسدے نُوری سریر دا چاننا هَے۔ ندی ولوں ملےاگر دی ٹھںڈھی سُگںدھ آاُںدی هَے....اُّپروں آ رهے هن۔ جی آاے, آوو تے چرنیں لاوو۔” ِانّے نُوں مردانے دا جھااُلا وّجا, ساهمنے آ بَےٹھا, رباب چھِڑی, بن ِالاهی راگ نال بھر گِآ:-

--------------

1. جه ابِگت بھگت ته آپِ۔۔

ته پسرَے پاسار سںت پرتاپِ۔۔ (گاُ, سُکھمنی-۲۱, اںک ۲۸۲)

"تُدھ باجھ ِاک تِل رهِ ن ساکا کهن سُنن ن دھیجاے۔۔

نانکا پرِاُ پرِاُ کر پُکارے رسن رس من بھیجاے۔۔۲۔۔

سکھیهو سهےلڑیهو مےرا پِر ونجارا رام۔۔

هرنامو ونںجڑِآ رس مول اپارا رام۔۔

مول امولو سچ گھر ڈھولو پربھ بھاوَے تا مُںدھ بھلی۔۔

ِاک سںگ هرِکَے کرهِ رلیآ هاُ پُکاری در کھلی۔۔

کرن کارن سمرتھ سری دھر آپ کارج ساراے۔۔

نانک ندری دھن سوهاگن سبد ابھ سادھاراے۔۔۳۔۔”  (آسا چھںت م. १-१, اںک ۴۳۶)

ِاس سبد نے هور هی رںگ بنّھِآ۔ بِردھ پرےمی دا کلےجا پاٹ پِآ کِ کد درسن هون, ستلُج ندی واںنگ هجار دھار هو وهِ تُرِآ کِ کد پریتم دِس آوے۔ ِانّے نُوں سری گُرُو نانک دےو جی سچمُّچ دِّس پاے۔ دےکھ جِس سریر دیآں لّتاں "پھریدا ِانی نِکی جںگھیاَے تھل ڈُوگر بھويومِ۔۔ اج پھریدَے کُوجڑا سَے کوهاں تھیاَومِ۔۔” واںنگ-نِربل سن, کیکُوں سِر چرناں تے جا ڈھّٹھا هَے, تے کیکُوں سریر پِآرے دے اںک سما گِآ هَے? هاں جی پریتم دے چرناں کملاں دے بھورے کیکُوں لِپٹ رهے هن پریتم نُوں? کیکُوں برِدھ دا سیس نِآنے دے سیس واںنگُو پِآرے دے تن لّگا پِآرِآ جا رِها هَے۔ کیکُوں پِآرے دے مےل وِچ مِل رِها هَے۔ اُّچے آتم سُکھاں نُوں تاں گِآنیآں نے دّسِآ هَے, پر ِاس 'گُر سِّکھ گُر پریت هَے نُوں کَون درسااے? رسیاے نُوں رس مانن دا بی چےتا نهیں۔ کھِّچ تے دھاای, هاں, کھِّچ, پِآر تے چھِّکوے پِآر نے پریتم مِلايا, پریتم دے چرنیں لّگے, پریتم دے هو گاے کِ سما گاے کِ رهِ گاے, کُجھ پتا نهیں, ِاه پریت- تار هَے, ِاه پریت هَے۔ ِاه مُکتوں امُکت هَے, مُکتوں پرے دی پریت هَے۔ ِاه کھبرے کی هَے, اکهِ هَے۔ سِکھ هی گُرُو وِچ نهیں سما رِها, گُرُو نُوں بی پِآر نے بنّھکے آپنا کر لِآ هَے, سِکھ- پےار وِچ مگنا لِآ هَے۔ سارے سںسار دے گِآن والے نُوں هُن هور

کوای پتا نهیں, سِکھ دی گُرُو پِآر وِچ نِمگنتا هَے۔ نِمگنتا وِچ کال دی چال گُںم هَے۔ هاں باهر جو کال دی چال جاری هَے, دِّسدی هَے کِ کِتنا هی کال لںگھ گِآ هَے; هُن چوجی پِآرے نے کنّ وِچ آواج دِّتی:-

"مےرا دُّدھ"

هاں جی! هُن سِکھ دی هوس پرتی, سِکھ نے نَےن کھُهلے۔ سےلھیآں والے دی گود وِچ سِر سّٹِآ سی, چُّکِآ تاں کلگیآں والے دی گود وِچ'۔ اُه انُوپم چِهرا جو سےلھیآں نال موںهدا سی, هُن کلگیآں نال من بھردا هَے۔ دھنّ تےرے چوج هن, تےرے رںگ اپار هن, رُوپ سارے تےرے هن, اُمراں سبھ تےریآں هن۔ هے سُهنِآں, هے سُںدر! تُوں دھنّ هَےں! نوےں رُوپ, نوےں رںگ نے ِاک نویں مستی وِچ سِکھ مگن کیتا, اّکھاں دے چھّپر بھر بھر کے, جھُک جھُک کے پھےر مُںد گاے۔ اَوه سِر پھِر گود وِچ جا پِآ هَے تے پِآرے دے مےل وِچ پھےر هاں, دوهاں باهاں نال گھُٹکے "مِل مےرے بیٹھُلا لَے باهڑی ولاِا” پھےر گُر-پریت وِچ سِکھ لین هو گِآ۔ پریتم نے جو کِها سی سِکھ توں سُنِآں هی نهیں گِآ, جِسدے نال اتُّٹ پِآر هَے اُه دُّدھ پِآ مںگدا هَے, پر سِکھ نُوں- مےل وِچ, گُر سںگم وِچ کُچھ ےاد نهیں۔ چُںبک اُّڈ اُّڈکے

--------------

1. ستِگُر نانک دےاُ هَے پرمےسر سوای۔۔ گُر اںگد گُر اںگ تے جوتی جوت سموای۔۔ امراپد گُر اںگدهُں هُِا جان جنوای۔۔ گُرُو امرهُں گُر رامداس اںمرِت رس بھوای۔۔ رامداسهُں ارجن گُرُو گُر سبد سُتھوای۔۔ هرِگووِںد گُر ارجنهُں گُرُگووِںد هوای۔۔ گُرمُکھ سُکھ پھل پِرم رس ستِسںگ الوای۔۔ گُرگووِںدهُں باهِرا دُوجا ناهی کوای ۔۔۲۰۔۔ (وار بھا.گ.۳۸)

سری نانک اںگد کر مانا۔۔ امرداس اںگد پهِچانا۔۔ امرداس رامداس کهاےو۔۔ سادھن لکھا مُجھ نهِ پاےو ۔۔۹۔۔ بھِنّ بھِنّ سبھهُوں کر جانا۔۔ اےک رُوپ کِنهُوں پهِچانا۔۔ جِن جانا تِن هی سِدھ پاای۔۔ بِن سمجھے سِدھ هاتھ ن آای۔۔۱۰۔۔ (بچِتر نا.دھِآاُ-۵)

پریتم نُوں چںبڑ رِها هَے۔ هُن ےاد سکتی بھی اےاد هو گای هَے۔ چِتهِ چِت سما رِها هَے۔ کَےسا پِآراں والا لین کر لَےن والا, 'گُر-سِکھ-سںدھِ' دا درسن هَے۔ گُرُو ‘سِکھ رس' لین هَے, سِکھ 'گُرُو-رس' لین هَے۔ کُچھ چِر باد سدا جاگتی جوت ستِگُر نے پھِر کِها-

"مےرا دُّدھ"

هے ترِلوکی دے پالک! هے گوپال! هے دھراناتھ! هے 'وِچ اُپااے ساِارا تِنا بھی سار کرےِا’ (955) والے داتے, هے تُوں داتا, هے وِسوںبھر! اےه تےرے کی چوج هن, تُوں بھُکھا هَےں? هے تُوں سدا رّجے! سدا اگھااے "پریت-پِڑ" دے رسیاے کھِلاری! هے ٹھاکُر, هے 'سِر سِر رِجک سںباهے ٹھاکُرُ!’ تُوں بھُکھا هَےں? هاں ستِگُر آکھدا هَےں مَےں بھُکھا هاں پھےر آکھدا هَےں-

"مےرا دُّدھ”

'مےرا دُدھ' سُن کے سِکھ کںب کے اُٹھدا هَے, کی دےکھدا هَے, سِر کلگیآں والے دی گود وِچ دھرِآ سی, پر چُکِآ سےلھیآں والے دی گود وِچوں هَے۔ پریتم تاں اُه هَے, سِکھ کد بھُلدا هَے۔ هُن تاں سِکھ نے سهی سِنجاتا هَے, کِنّے رُوپ بدل کھُوب پچھاتا هَے۔ من بھورا هَے, نیلے, لال, گُلابی رںگاں وِچ نهیں بھُلدا, هر رںگ وِچ کول نُوں پچھاندا هَے۔ ِاسے مستی وِچ پھےر آواج آای:-

"مےرا دُّدھ"

پھکیر اُٹھِآ, پَےںر نهیں ٹُردے, نَےن پِآرے توں پرے نهیں جاںدے, مُڑ مُڑ کے تّکدے هن, پھےر کلگیآں والا جھلکا وّجا, پھےر دھُوه پای, پھےر سِر ڈھّٹھا تے گود وِچ, پھےر 'گُر-سںگم' وِچ سِکھ لین تے گُرُو نُوں دُدھ دےن دی سُدھ نهیں رهی, اَےسی لینتا چھاای کِ بّس پُچھو ناں۔ جی هاں-

گُرسِکھ سںگت مِلاپ کو پرتاپ ات

پرےم کَے پرسپر بِسم ستھان هَے۔

درِسٹ درس کَے, درس کَے درِسٹ هری

هےرت هِرات سُدھ رهت ن دھِآن هَے۔۔

سبد کَے سُرتِ, سُرت کَے سبد هرے, کهت سُنت

گت رهت ن گِآن هَے۔

اسن بسن تن من بِسِمرن هوِا

دےه کَے بِدےه اُنمت مدھ پان هَے ۔۔۲۶۳۔۔         (کبِّت بھاای گُرداس-دُوسرا سکںدھ)

....کُچھ سمےں مگروں هُن پھےر آواج آای,

"مےرا دُّدھ"

تربککے سِکھ جی اُٹھے, سںبھلے, کدم چان لگے کِ پھےر چِهرا تّکِآ, کلگی دی لِسکار وّجی, پھےر مگن هو گود وِچ هی ڈھهِ پاے۔ هے کلگیآں والے پریتم! هُن سِکھ توں ِاک کدم دا وِچھڑن نهیں هُںدا, هُن اپنی سدا هری گود وِچ ِاه بُوٹا سما لَے, ِاه سِکھ هُن چِهرے تّکن دی تاب بی نهیں رّکھدا۔ بِرد بانِآں والِآ! رّکھ لَے, هُن نا وِچھوڑ ار آپنے هی سدکے نا وِچھوڑ۔

اچرج نے آچرج هَے اچرج هووںدا۔۔

وِسمادے وِسماد هَے وِسماد رهںدا۔۔

هَےرانَے هَےران هَے هَےران کرںدا۔۔

ابِگتهُ ابِگتی هَے نهِ الکھ لکھںدا۔۔

اکتھهُں اکتھ الےکھ هَے نِت نےت سُنںد۔۔

گُرمُکھ سُکھ پھل پِرم رس واهُ واهُ چوںدا۔۔۔۔۱۸۔۔    (وا.بھا.گُرداس-۳۸)

ستِگُرُو نے پھےر کِها:-

"مےرا دُّدھ"

هُن هور کھےل ورتی۔ پرِے رس پروتی سُرت نے پرتا کھادھا, هاں, اُسے داتے دی سّد نال پرتا کھادھا:-

۱. لوچن انُوپ رُوپ دےکھ مُرچھات بھاے

سےای مُکھ بهِريو بِلوک دھےان دھار هَے۔

۲. اںمرِت بچن سُن سرون بِموهے آلی

تاهی مُکھ بَےٹھ سُن سُرت سمار هَے۔

۳. جاپَے بےنتی بکھان جِهبا تھکت بھای

تاهی کے بُلااے پُن بےنتی اُچار هَے۔

۴. جَےسے مد پیاے گےان دھےان بِسرن هوِا

تاهی مد اچوت چےتن پرکار هَے ۔۔۶۶۶۔۔' (کبِّت بھاای گُرداس-دُوسرا سکںدھ)

بابا بُّڈھن جی هُن اُّٹھے تاں بّکری پاس آای کھڑی هَے, ار کُدرت دے رںگ, پرےم دے رںگ تّکو, چھنّاں بی پاس پِآ هَے۔ مستانے رںگ سِکھ نے اُٹھ کے دُّدھ چويا۔ پتا نهیں چويا کِ آپ چو هو گِآ۔ سِکھ نے ِانّا ڈِّٹھا هَے کِ کٹورا اُچھلن لّگا هَے, کٹورا اُّچھل پِآ هَے, لبا لب هو ڈُلھ ڈُلھ پَے رِها هَے۔ سِکھ دے هّتھ هن, وِچ چھنّا هَے, گُرُو دے گُلاب نالوں کومل تے سُهنے بُلھ هن جو چھنّے نُوں لّگ رهے هن۔ اےسے دھِآن ےوگ 'گُر-سِکھ-سںدھِ' مُورتی دے درسن هو رهے هن, ِاسے رںگ وِچ سِکھ تے گُرُو پِرم رساں وِچ مست المست هن۔

ِاسے رںگ دے انُوپم جھاکے کیرتپُر هن, کیرت پُرے وِچ 'گُرسِّکھ-سںدھِ' دا ِاهو درسن هَے۔ 'مےرا دُّدھ' 'مےرا دُّکھ' دا پِآراں والا نکسا هَے۔ کلم نال کَون نکسا کھِّچے ? کَون مُورت اُتارے? هاں, ارساں تے ِاس پرےم دا نکسا اُتر رِها هَے۔ اُتھے اکس پَے رِها تے مُورت بن رهی هَے!

سدا جیاَو! سِّکھ! 'گُرُو-پریت' وِچ گُرُو نال پےاُںد هو گاے۔ سِکھ! گُرُو نَونِهال دی ڈالی بن گاے سِکھ! سدا جھُولو, سدا

-----------------

1. کبِت بھاای گُرداس, دُوسرا سکںدھ

2. لبالب کُنو دم بدم نوس کُن۔۔

گمے هر دو آلم پھراموس کُن۔۔ (پا. ۱۰)

جھُومو, سدا پھُلو, سدا پرپھُلت رهو, سدا لپٹاں ديو, سدا کھِڑو, واه واه 'مےرا دُدھ’ دا نکسا! واه پین هارے پریتم! واه پِلااُن هارے سدکے هو چُکے پرےمی! پیاَو تے پِلااَو۔ کوای گھُّٹ, کترا, کوای بُوںد, کوای تُپکا, کوای ٹےپا, کوای چھِّٹ, کوای کنی, کوای کنی دی کنی۔

اساں گریباں وّل بی۔

هے سِکھ! گُرُو دے سِر دے سدکے, هے سِکھ گُرُو دے چرناں دے سدکے! کوای ِاک کِنکے دی کنی۔

اساں اناتھاں نُوں بی....۔

ِاس پرےم مُورت دے سدکے, ِاس پریت درسن دے سدکے! هاں کوای ِاک بُوںد دی بُوںد, کوای نِکڑی جےهی اںمرِت بُوںد سُهاونی اساں اجھانِآں نُوں بی دان هو جااے, تےرے در دے سُآلی هاں, دےه ِاک بُوںد ِاس پِآر بھرے چھنّے وِچوں پرےم پِآلے وِچوں ِاک بُوںد دات مِل جااے, مںگتے نُوں کھَےر پَے جااے, گُستاکھ مںگتے هاں, تےرے پرےم رںگ دے بّجھے نکسے وِچ مںگ دی اواج کنّی پا رهے هاں, مُورکھ بھِکھاری هاں, پر داتا سوالی کی تے اکلاں کی? هاں داتا! پا دےه کھَےر, سدکے بِرد بانے دے, دےه دات, تےرا پرےم راج جُگ جُگ سلامت رهے, دےه ِاک تُپکا اساں نُوں بی دےه, هاں-

دےه ِاک بُوںد سُراهیاَوں سانُوں ِاّکو هی دےه ساںایں!'

اّدھی, اّدھ-پچّدھی دے دے نِّکی هور گُساایں!

ِاّک وےر ِاّک کنی دِوا دےه, سُوپھی اسیں ن رهیاے!

ِاّک وےر در کھلِآں تاںایں, ساںای! سواد چکھاایں۔       

-------------------

1. مّتوالے املی هُاے پی پی چڑھے سهِج گھر جااے۔۔ سُوپھی مارن ٹّکراں پُوج نِواجے سیس نِوااے ۔۔۸۔۔ (وا.بھا.گُ. ३۹)

2. کالسی دا رِکھی

راجا مےدنی پرکاس ناهن دا راجا آپنے آرام کمرے بَےٹھا سی کِ وجیر هرجی آ گِآ تے دوهاں دی گّل بات اَےاُں چھِڑی:-

راجا— کوای نویں کھبر? هرجی!

وجیر- مهاراج! کھبراں بھلیآں نهیں, پھته ساه دی دھی دا ساک بھیم چںد دے لڑکے نال هو گِآ هَے۔

راجا- هو گِآ ? دِّسدا هی سی, (اسماناں ول تّک کے ٹھںڈا ساه لَےکے) اّگے تاں پُّتر دی انهوںد باولِآں کردی سی تے هُن راج کاج دا بھی سںسا پَے گِآ هَے۔

هرجی— مَےں بی ڈاڈھا پھِکر کھادھا هَے کِ اگے هی پھته ساه جیاُن نهیں سی دےںدا تے هُن تاں اُه هور بھارُو هو گِآ۔

راجا— پھےر کوای تدبیر ?

وجیر- ِانسانی تدبیر تاں اجے کوای نهیں سُّجھی کوای رّبی مدد مِلے تاں وّکھری گّل هَے۔

راجا- رّبی مدد دےوی دےوتے دی تاں کُچھ ساردی نهیں, پُّتر نمِّت سارِآں دی پُوجا پرتِسٹھا, پاٹھ پُوجا, جّگ کرکے وےکھ چُکے هاں کوای نهیں پُّکردا۔ تے جاں جِوےں کوای آکھدے هن: دےوتا هَے هی نهیں, بھرم هی هَے۔ باکی رهی پیر پھکیر کِسے دی مدد, سڈھَورے بُّدھُو ساه سُنیںدا هَے, جو مُسلمان هَے, تے دُوناں وِچ رام

-----------------------

1. ِاه پرسںگ ٹرَےکٹ دی سُورت 'چ گُرپُرب سپتمی سں.گ.ن.سا. ۴۵۲ (۱۹۲۱ای.) وِکھے پرکاسِآ سی۔

راِا سُنیںدا هَے جِس دیآں کراماتاں اّگے اَورںگجےب بی جھُکِآ هَے, سو اُه ساڈے وَےری پھتهساه دا مِّتر تے پُوجے هَے۔ سو اساں لای سبھ رستے بںد هن۔ هُن تاں ِاّکو سُّجھدی هَے کِ هور پھَوج بھرتی کریاے تے جںگ لای تِآر رهیاے, جد سماں آ بنے, مَےدان وِچ سنمُکھ جُوجھدے لڑ مریاے۔ لوک تاں جانا هَے, پرلوک وِچ تاں سورگ مِلے۔

وجیر- جںگ لای تِآر رهِنا سدا سُکھداای هَے, سگوں اَےسے سمےں تاں هر چھِن سنّدھبّدھ رهِنا هی راجنیتی هَے۔ مَےدان وِچ سنمُکھ جُوجھکے مرنا بی بیراں دا دھرم هَے پر اُداسی تے نِراستا نهیں چاهیاے, کُچھ هور بی کریاے۔ راجا— کی کُچھ ?

وجیر- ساڈے راج دی سرهّد وِچ جمناں کِنارے ِاک بڑا برِدھ براهمن تپ کر رِها هَے: کِاُں نا اُس دی سهاِاتا لایاے۔ مےری جاچے اُه جوگی هَے ار سِّدھیآں دا مالک هَے, نِرجن بن وِچ رهِںدا هَے, دِن رات تپ وِچ لین هَے, کِسے نال سںبںدھ نهیں۔ ِاک چےلا سےوا کردا هَے۔ دُودھادھاری هَے۔ دو چار گاایآں هن جو بن وِچ چر لَےںدیآں هن تے مهاتماں نُوں دُّدھ دے چھڈدیآں هن, اُس دی اسیس جرُور کوای سهاِاتا کرےگی, ِادھر آپنی سَےنا هور ودھااُنی چاهیاے۔ ماتا جی نُوں آپ منااَو کِ هُن سماں آ گِآ هَے کِ اُه وڈے پُراتن کھجانے دیآں کُںجیآں آپ نُوں دے دےن, جو اَوکڑاں واستے, پِچھلے راجے سںبھالکے جمھاں کر گاے هن۔ ِاس توں اُپر اَوکڑ دا سماں هور کِهڑا هَے۔

راجا— هَے ٹھیک, پر تریمتاں تے پھےر بِردھ, گھّٹ هی آکھے لگدیآں هن۔ اّچھا وےکھیاے جتن هی کرنا هَے, کردے هاں, ماں هَے, منّ جاوےگی۔ هاں هاں, مںتری! پھےر براهمن ول کدوں?

مںتری- تُسیں اّج ماتا جی نال گّل بات کرو; مَےں بکھسی جی نال پھَوج ودھااُن تے سامان جںگ ودھےرے کرن دی تجویج کردا هاں۔ اُس وّل کّل تڑکے ٹُر پایاے۔ سِکار دے بهانے

چّلاںگے تے پھےر سِکار وِچ هی اُس نُوں مِلنے دا اوکاس کّڈھ لواںگے۔ دّسکے جانا ٹھیک نهیں۔

راجا— کِّتھے کُ ?

مںتری- کوای ۲۵ ےا ۲۶ کوه پر ساڈے سهِر توں پُورب اُّتر وّل جمنا کِنارے کالسی پِںڈ هَے اُه کُچھ چڑھاای چڑھکے۔ اُسے توں کوه ڈےڈھ کوه کُ اُرے وار, پر ساڈے پاسے دے کِنارے تے; جِّتھے کُ پهاڑی ندی ٹَوںسا جمنا دا سںگم هَے, اَوتھے کُ وار کُچھ پّدھر جےهی هَے تھوڑی اَوتھے بن وِچ ِاک کُٹی هَے تے گِردے چھاپِآں دا بڑا تکڑا واڑا هَے وِچ بڑا کھُلھا وِهڑا هَے۔"

راجا- ٹھیک! بهُت دُور نهیں۔

ِاس پرکار گّلاں باتاں کرکے راجا توں وجیر جی وِدا هواے تے بکھسیکھانے جاکے آپنی رِآست دی رّکھِآ دے ودھےرے سامان دی ڈَول ڈولدے رهے۔ اُدھر راجا جی نے آپنی ماتا نال جتن لا کے پُرانے بھںڈارے وِچوں چوکھی مايا رِآست دی رّکھِآ دی نویں تجویج پر کھرچ لای کّڈھ لَےن دی گّل منا لای۔

2.

اگلے دِن راجا مےدنی پرکاس سِکار چڑھِآ, نالے وجیر تے کُچھ سِپاهی چڑھے۔ رستے وِچ بکھسی نال نویآں تجویجا تے بهِس تے وِچار هُںدی گای۔ وجیر نے ڈےرا اُس ٹِکانے توں کوه کُ دی وِّتھ اُّتے اُرے لواےا۔ لوڈھا پهِر هوےا تاں راجا تے وجیر گھوڑے چڑھ سَےر نُوں نِکلے تے سنے سنے براهمن دی کُٹی پاس جا نِکلے۔ راجا اُرے ٹھهِر گِآ تے وجیر گھوڑا برِچھ نال بنّھکے اںدر گِآ, براهمن جی اُس وےلے واڑے دے وِهڑے وِچ ِاک پّتھر دی سِلا تے گھاس دی سپھ وِچھاای بَےٹھے سن۔ اُمرا کوای سَو برس توں اُّپر دی سی, سریر بّس هّڈیآں جاپدا سی, ماس تاں وِچوں گُںم هی لّبھدا سی, پر چِهرے پر آبھا چںگی سی۔ پِّٹھ وِچ سِّدھاپن نهیں سی, کُّجھ جِها پَے رِها سی تے نِربلتاای دے پُورے ڈےرے جںمے هواے دِّسدے سن۔

وجیر نے اّگے ودھکے پرنام کیتی, براهمن نے پچھانِآں, اسیرباد دِتی تے کِها "آاَو بَےٹھو۔ وجیر نے بِنَے کیتی کِ "باهر راجا جی هن, آگےا هووے تاں آ جان ?” ِاه سُنکے براهمن کںبدا کںبدا اُّٹھن لّگا تے بولِآ "سری کرِسن جی دا واک هَے: 'منُّکھاں وِچ مَےں راجا هاں' اهو بھاگ! راجے هی هو کے آاَو, آاَو سهی۔ پر وجیر نے باںه پھڑکے بهال دِتا تے کِها “آپ بِراجیاے, راجا جی آپ آ جانگے۔ اُه آپدے دُآرے راجا هو کے نهیں آاے, آسیرباد واستے آاے هن, آپ دھرم مُورتی هو, بڑے هو۔”

ِاه کهِکے باهر گِآ تے راجا نُوں نال لَے کے اںدر آ گِآ۔ دوهاں نے دُوروں هی سیس نِوايا تے بُڈھے, پر اںدرلے ساهس والے براهمن نے کِها: "اهو بھاگ, دھنّے بھاگے! راجا هی هو کے آاَو, جی آياں نُوں!"

تھوڑا چِر آپو وِچ آدر ستِکار کُسل آنںد پُچھکے متلب دی گّلبات چھِڑ پای۔ براهمن نے ساری گّل سُنکے کِها "هے راجن! مَےں ِاس راج وِچ بَےٹھ کے تپ کیتا هَے, تےری راج هانی مَےں نهیں وےکھ سکدا۔ بھگوان کرِپا کرے تے راج اٹّل هووے۔ پر سںسار وِچ پھته ساه تے بھیم چںد دو رلے هواے تےرے تے بھارُو هن تے سِّدھی مںڈل وِچ رام رااے جوگی هَے, سِّدھیآں وِبھُوتیآں تے اُس دا پُورن وسیکار هَے۔ مَےں گریب تاں ‘درسن' دی آس وِچ بُّڈھا هو گِآ هاں, وِبھُوتیآں توں مےرے گُرُو نے مَےنُوں هوڑِآ سی تے مَےں آپ بی ِاس پاسے رُچی نا کیتی۔ سارا بل ِاسے گّل وّل لگا کِ پرتّکھ بھاوے اںتر آتمے درسن پاواں, چاهے درسن دےکھاں چاهے درسن سماواں۔ پر مےری آس نهیں پُّگی” (ِاه کهِ نَےن بھر آاے)۔

وجیر- کھِماں کرنی, اساں آپ دے کےول 'برهم-درسن’ نمِّت لگ رهے سمےں وِچ وِگھن پاےا هَے۔ اسیں لوڑوںد لوک هاں, بِرتھاوںت اپنے لای کاهلا هُںدا هَے۔

براهمن— کِوےں آکھو۔ راجا پرجا دا رکھوالا هَے, راج وِچ وسدِآں راج دی رّکھِآ سبھ دا دھرم هَے۔ مَےں ِاس راج وِچ سُکھ پايا هَے, آپ دا آاُنا وِگھنکاری نهیں هَے۔ بھگوان سهاِاتا کرے, مےری اسیرواد هَے, پر هاں.....!

ِاه کهِکے بُّڈھے دا چِهرا دمک آيا, ڈھِلکدے ماس دیآں جھُریآں وِچ ِاک چانن جِها پھےرا پا گِآ, سِر هِلاوے تے اّکھاں میٹ میٹ جاوے, جِنھاں اّکھاں وِچ کِ هُن ِاک دمک آ گای سی۔ پھےر نَےن بھر آاے تے پھےر کُچھ چِر چُپ رهِکے بولِآ: "راجن! ِاه کلُوکال هَے تے کلُو دے بی ترَے پَےر کھِّسے هن, ِاس وےلے ِاک بھاری اوتار دا آگم هَے, هاں, اُه آيا هَے تے وِچر رِها هَے, پر مَےنُوں پتا نهیں, جے کداپ تُوں اُس دے درسن کرےں تاں نِسچے کلِآن هووے"۔

راجا— بِناں پتے کیکُوں پاایاے?

براهمن- هے راجن! مَےنُوں اُںنج تھهُ کوای نهیں مَےں پهِلی اُمرے مُورتی دا دھِآن دھردا رِها هاں۔ پھےر مَےنُوں راه پااُن والا مِلِآ مَےں اُس دے دھِآن مگن رِها, اُس نے مَےنُوں پھےر چتُربھُج مُورتی دے دھِآن وِچ لايا۔ مےری آربلا تاں ِاسے ترھاں گُجری۔ سِّک ِاه رهی کِ جو مُورتی مَےں آپنے کھِآل وِکھے بنّھدا هاں اُه کدے جیاُںدی هو کے مِلے, چاهو منُکھاں واںجھ, چاهو کِسے آتم تریکے وِچ, پر آس نا پُّگی۔ هُن کُچھ دِن هواے تاں مَےں بَےٹھے بَےٹھے ِاک سوپن ڈِّٹھا, ِاک کوای دِّوے مُورتی هَے, اُهناں مَےنُوں آکھِآ کِاُں مُورتاں بنّھ بنّھکے کھپدا هَےں۔ منُکھ رُوپ وِچ جگت پر آاے هواے هن تے جگت دے رکھےک هو رهے هن۔ جُدھ جںگ رچااُن دے آهراں وِچ هن, جودھے تے رجوگُنی دِّسدے هن; پر هَےن دھُروں, آپ, اوتار تے جگت رکھےک۔ هے راجن! جے مَےں وےکھاں تاں پچھان لواں, اُنھاں دی نو اُمرا هَے۔ دِّوے مُورتی هَے, پرکاس هَے, رس هَے, پر سستردھاری هن تے ٹھاٹھ راجسی هَے۔

راجا— نام?

براهمن— ِاه پتا نهیں, مَےنُوں اُس دِن توں ِاهی جھااُلا پَےںدا هَے تے روج پَےںدا هَے۔ مَےں تاں ِاک دِن بی ِاّتھے پانی نا پیںدا, ڈھُوںڈن تُر پَےںدا, پر مےریآں جںگھاں وِچ تاکت نهیں, بالکا موڈھے لا کھڑدا هَے جاں بهُتی وےری چا کھڑدا هَے تاں ِاّتھے ندی تاںایں جا کے ِاسنان کردا هاں۔ جے مےرے وِچ تاکت هُںدی تاں مَےں کدے چاُ کرکے نا بَےٹھدا? مےری آس پُوری هوای هَے تاں مےرے وِچ آسںنگ نهیں رهی۔ هُن مےرے پاس کےول من دی آرادھنا' هَے, جو کِوےں نَےن بںد هون توں پهِلاں درسل پا لواں تے اُه کُچھ انُبھو کر لواں جِس نُوں 'پرمانںد, پرم رس' آکھدے هن, تے جو کےول مِلاپ نال, درسل نال هی پراپت هُںدا هَے۔ راجا! تےرے پاس بل هَے; پدارتھ هَے, تُوں کھوج کر۔ جے لّبھ لوےں تاں تےرا وی کارج سورے تے دےکھو, ٹھهِرکے) اهو بھاگ! مےرے بی بھاگ جاگ پَےن۔ کی جانیاے بھگوںت جی نے تُهانُوں پرےرکے آںدا هووے جو مَےں پتا دِآں تے تُسیں ٹول کرو, لّبھ کے لَے آاَو, جاں ِاس بُّڈھے براهمن نُوں پالکی پاں اُس دے چرن کملاں دے وِچ چّل سُّٹو جو ِاه بی پرم پدارتھ پا لوے: 'مںگت جن’ جُ هويا۔

براهمن دی ِاه پِآر بھری تے سّدھر سِّک والی آسا, پر اُںنج 'نِراسا والی آسا' دی دسا پر راجا وجیر دووےں درو گاے تے ودھےرے سَوک وِچ هو کے پُّچھن لّگے, کوای اتا پتا دےوو?

براهمن- اّسی سال دے تپ باد دھِآن تے تِآگ وِراگ دے جیون وِچ رهِ کے آه جھااُلا هی پِآ هَے, هور کی دّساں ? نواُمرا هن, سُںدر هن, نَےن هرناں واںنگ هن, باهاں گوڈِآں تّک پلمدیآں هن; سریر لںمےرا تے پتلا جِها هَے, تےج هَے اجھّل, سستردھاری هن, رجو سامان هَے, هَےن پُورن, پُورن۔ دھُروں آاے سّدے آاے ساڈے, گھّلے آاے جوت نِربان دے, آپ هن پُورن اوتار۔

ِاه سُنکے راجے وجیر دیآں آپو وِچ اّکھاں لڑیآں, کوای سَےنتاں هوایآں۔

راجا- اُه کهِلُور والے ٹِکانے تاں نهیں بھیمےں دے سّترُو? براهمن- سّترُو اَوه نهیں سّترُو, اُه سبھ دے پِآرے, سبھ دے پرےمی, سّترُوآں نُوں اوتار سّترُو لگدا هَے۔ آپنے کرم سترُو هُںدے هن, آپے کیتے آپے پااے۔ دھُروں آيا نِرا پرےم هُںدا هَے۔

راجا— مهاراج! بھلا اوتار آوے تاں آپ ورگی برهمدےهی وِچ آوے, سستردھاریآں وِچ برهمجوتی کِوےں?

براهمن (ٹھںڈھا ساه لَے کے)— بای موٹی گل هَے, رام جی کھّتری سستردھاری, کرِسن جی کھّتری سستردھاری۔ کھبرے اوتار کِاُں ِاس رُوپ وِچ آاُںدا هَے ? هور سُنو, ساڈے براهمناں پاس تاں کرم کاںڈ هَے, اساں تاں وےد دیآں رِچاں گااُںدے ےّگ هی کردے کرااُںدے رهے, ِاه برهم وِدِآ تدوں بی کھےتری مهاراجِآں پر اُتردی رهی۔ رام تے اُتری, اساں وےد پاٹھی راون بنکے وَےر هی کیتا۔

تُسیں سںسکرِت پڑھے نهیں بھاای! آد سمِآں وِچ جو اسل برهموِدِآ سی سو گُّجھی رهی, اسیں تاں کرمکاںڈی رهے۔ گُهے وِدِآ, برهم وِدِآ, رس وِدِآ, وےکھو نا بای, ساڈے وّڈِآں نُوں بھِنک پای کِ کھّتریآں پاس هَے, ِاه نالے راج کردے هن نالے جیون مُکتی دی مَوج ماندے هن۔ پھےر وےکھو نا! ساڈے وّڈِآں نے ِانھاں کھےتریآں مهاراجِآں دے دُآرے جگےاسا دھارکے ِاه وِدےا, سِّکھی! تُساں سُنِآں هواُو سُکدےو براهمن جی نے راجا جنک دے-جو کھےتری سن— دُآرے جا کے ِاه وِدےا لای سی۔

پھےر وےکھو پںج براهمن اُدالک ارُنی' پاس وَےسوانر آتماں دی وِدےا واستے گاے۔ اُدالک اپنی سمرتھا تے سںسا دّسدا هَے, پھےر اُه اشواپتی کَےکےے پاس جاںدے هن, اُتھوں اُنھاں نُوں برهم وِدےا پراپت هُںدی هَے پر کَےکےے اُنھاں نُوں اُنھاں دی پهِلی وِدےا سابت کر دےںدا هَے کِ اگےان مای هَےسی²۔ پھےر وےکھو کاںسی دے راجا اجاتسترُو نُوں گارگے بلاکی برهم دیآں ۱۲ وےاکھےا

----------------

1. چھںد ५.११.२४۔                  2. برِه ۲,۱ تے کَوسی ۴ ۔

سُنااُںدا هَے, پر راجا, جو کھّتری هَے, اُس براهمن نُوں سابت کر دےںدا هَے کِ اُه بھُّل تے هَے۔ پھےر آپ برهم دا درُست نِرُوپن کردا هَے تے اُس وےلے آکھ بی دےںدا هَے کِ دےکھ! مَےں کھےتری هاں ار براهمن نُوں برهم وِدےا دےن لّگا هاں۔ ِاتھے سپّسٹ دّسِآ هَے کِ برهم (آتما) دی وِدےا راجا پاس هَے جو کھےتری هَے, ار براهمن پاس نهیں هَے۔ پھِر وےکھو راجا پرِواهِن جَےولی نے, جو کھےتری رجوگُنی کںم والا سی, دو براهمناں نُوں آکاس نِرُوپن کیتا هَے جِس وِدےا دی اُنھاں نُوں کھبر نهیں سی²۔ ِاس توں پهِلاں ات دھنوان نامے کھّتری نے اُدرساںڈلے براهمن نُوں ِاه وِدےا دِّتی سی۔ پھےر نارد نُوں- جو بڑا براهمن تے پرسِّدھ رِکھی سی- سنت کُمار نے, جو ےُّدھ دا دےوتا هَے, برهم وِدےا سُناای۔³ براهمن ارُنی نُوں راجا پرِواهن جَےولی نے جد سِّکھےا دِّتی تاں راجا براهمن نُوں آکھدا هَے: هے گَوتم! جِس ترھاں تُوں مَےنُوں آکھِآ هَے کِ ِاه وِدےا اّج تّک براهمنا وِچ پرچُر نهیں هَے, ِاس کرکے ترَے لوکاں دا راج تے جںگ کرنے والی جاتی پاس هی رِها هَے⁴۔ ِاهو گل هور تھاں اَےاُں لِکھی هَے: 'ِاسے ترھاں نِسچے هَے کِ اّج دے دِن تّک ِاه وِدےا (برهم وِدےا کِسے براهمناں دے هّتھ نهیں سی آای۔ گیتا جو سرب ساستراں دا تّت تے وےد دا درجا رکھدی هَے جںگ کرن والے کرِسن دےو نے مَےدان جںگ وِچ جںگ کر رهے ارجن نُوں اُپدےسی سی تے مهاںبھارت دے براهمن لِکھاری نے اپنے پُستک وِچ لِکھی سی۔ سو هے راجا! ِاه گّلاں دھرم پُستکاں وِچ نِرُوپن هن, جِس توں پتا لگدا هَے کِ جںگ کرن والے رجوگُنی کمام والے منُّکھ ےا دےوتا کھےتری راجے مهاراجے ِاس برهم وِّدےا دے گےاتا تے رسیاے تے براهمناں نُوں داتے هواے هن۔ بھاوےں مُول وِچ ِاه اکاس بانی کھےتری نُوں هوای هووے کِ براهمن نُوں, پر دھرم پُستک دسدے هن کِ کھےتری ِاس وِّدےا

-----------------

1. کوشی १۶۔                 2. چھںد ۱ ۸ ۹ ۔                3. چھںد ۷۔

4. چھںد ५.३.۷۔            5. برِه ۶.२.۸ ۔

دے آگُو سن۔ ِاس وِّدےا دا نااُں اکسر اُپنِکھد کرکے آےا هَے۔ بھاوےں ِاس پد دے کای ارتھ هن پر پُرانے لےکھک اُپنِکھد نُوں رهّسے آکھدے هن, جِس دا ارتھ هَے: بھےت دی گّل, گُهے گّل۔ چُوںک دّسی ادھِکاری نُوں کےول جاںدی سی تے انادھِکاریآں نُوں دّسنا منھے سی, ِاه گُهے گّل هی رهی¹ جو جاننهارے آپنے پُّتر تے پُورن وِسواس ےوگ چےلِآں نُوں دےںدے لِکھے هن۔ سو راجا برهم دا گےان تے برهم دا پرکاس رجو رںگ والا سریر لَے کے اُس دا پرکاسنا اچرج گّل نهیں۔ تُوں هِںدُو هَےں, وےد ساستر تے بھروسا رّکھدا هَےں, سو ِاه بھرم نا کر کِ اوتار آيا هَے تاں سستردھاری کِاُں هَے? هور سُن! مَےنُوں دّسِآ گِآ هَے کِ ِا اوتار پِچھلے سارِآں توں وّڈا هَے, وجندار هَے, بھارا هَے, اُنھاں دا گُرُو هَے, سرےسٹ هَے۔

براهمن تپی دے مُوںهوں 'گُرُو سهِسُبھا 'وڈے' دے ارتھ وِچ نِکلِآ سی کِ راجے وجیر دوهاں دے من تے پھےر اُهو ِاسارا وّج گِآ کِ اُس نُوں سارے 'گُرُو' آکھدے هن, تے ِاس نُوں اُںنج کّکھ پتا نهیں, پر پتے اُهو دےںدا هَے تے هُن اّکھر بی سُّدھ بول گِآ هَے۔

براهمن-سو بای جااَو ڈھُوںڈو, مِلے تاں مَےنُوں بی بُّڈھے ٹھےرے نُوں ےاد رّکھنا, درسن کرا دےنے۔ بھگوان تُهاڈی منوں کامنا پُوری کرے۔

وجیر رِکھی جی! بھلا اوتار دے کےس بھی هُںدے هن? براهمن- کےس تاں سارے رِکھی تے اوتار رّکھدے سے, وےد وِچ تاں پرمےسر نُوں لںمے کےساں تے سُهنے داهڑے والا لِکھِآ هَے۔ بُّدھ جی دے سمےں تّک اُنھاں سمےت سبھ کےسدھاری سن, ِاه کےس نا رّکھن دی کُریتی مگروں تُری سی۔

وجیر (راجے وّل سَےنت کرکے هَولے جِهے)— کےساں دا بی پتا چلدا هَے۔

-------------------

1. دھاتُو-کھد-نےڑے بَےٹھن نُوں آکھدے هن۔ اُپ+نِ+کھد= نےڑے بَےٹھکے پاای جان والی سِکھےا۔

براهمن- اوتار دے نال سدا سکھا گن آاُںدے هن۔ اُسدے نال جِهڑے آاے هن اُه بی کےساں والے هونے هن, مَےں جھاُلا بی ڈِّٹھا هَے۔

راجا— هّچھا جی, جِدھر ساڈا انُمان چّل رِها هَے, آپ تاں کےساں والا هَے, پر ساتھی سارے کےساں والے نهیں۔

براهمن— نهیں تاں هو جانگے, جھااُلا ِاه سی کِ اُه ستِجُگی کںم کرےگا تے پھےر مَےں ڈِّٹھا هَے کِ اُه ِاک هَے, پر ِاک رُوپیآ نهیں, دس رُوپ اُسدے جھلکارے هن, دسے انُوپم کےس سمشُو (کےس داڑے) والے هن۔

هُن دوهاں دا هور رُکھ اُس پاسے ودھِآ, ِاس دس رُوپ والی گّل نے هور پتا لا دِّتا۔

راجا— رِکھی جی! اساں انُمان دھار لِآ هَے, هُن جاںدے هاں تے جتن کردے هاں۔ جے تھهُ پَے گِآ تاں آپنی پیڑا بی کهاںگے تے جتن کراںگے کِ اُه ِاتھے آاُن, پھےر پچھان تُساں کر لَےنی۔

براهمن— اُمرا دے دھےان تے هُن دے پَےںدے جھاںولِآں نے مےرے اںدر اَےسی کوای سُوںه لاای هَے کِ جے درسن هون تاں مَےں پچھان لواںگا۔ اوتار بی کدے گُّجھا رهِںدا هَے? پر هاں جو اّکھ ترِسنا نال مَےلی هَے اُسنُوں پڑدا هَے, اُه تاں اوتاراں نال جںگ رچااُںدے رهے هن, نهیں تاں راون کِاُں بھُّل کردا۔

راجا-- کی ِاه رامکرِسن دا ااُتار هن?

براهمن— ِاه مَےنُوں جھااُلا نهیں پِآ, ِاه سّد سُنیدی سی کِ اُهناں توں بھاری هَے۔ ‘گُرُو اوتار’ مَےں سُنِآ سی, مَےں.. لوکاں توں نهیں, پر مَےں آپنے دھِآن وِچ سُنِآ سی۔

راجا- هے رِکھی! کی اُه اوتار رام راِا توں سِّدھیآں وِچ بھارُو هووےگا? کی اُسدی اسیس کرکے مےرے سّترُو دب جانگے? کی اُسدی اسیرواد نال مےرے پُّتر هو جااےگا۔

براهمن— هے راجا! اوتار جوگیآں واںنگُو سںےم' سِّدھ کرکے جتن نال دھےان بنّھکے کرامات نهیں کردے, اُنھاں دا واک سُتے سِّدھ سِرے چڑھدا هَے۔ اُه جنم توں سِّدھ هُںدے هن تے اُهناں دی واک سّتا سپھل هُںدی هَے, جو اُه مُوںهوں کّڈھدے هن تے چِتوں چاهُںدے هن هو جاںدا هَے۔ جے کهو کرامات کرو تاں اُه سگوں نهیں کردے, پرمےسر دی ِاّچھا وِچ آپنی ِاّچھا رکھدے هن, پر سهِج سُبھا جو اُهناں دے مُوںهوں نِکلے هو جاںدا هَے۔ رامراِا, هاں مَےں جاندا هاں; ِاک واری پارلے پِںڈ آاے, ِادھر بی آاے سے, مَےں وےکھے سے, هاں اُه وِبھُوتیآں دے وسیکار والے سِّدھ جوگی هن, پر اُه, جو مَےں تُساں نُوں دّسے هن, دھُروں آاے اوتار هن۔ اُه کرامات نهیں کردے, نا دِکھااُںدے هن, پر اُنھاں توں آپُوں جو کُچھ سهِج سُبھا هُںدا هَے کراماتاں توں وّدھ هُںدا هَے۔ هںکار هی هَے نا راجا! پر اُنھاں وِچ نهیں هُںدا, اُنھاں وِچ سُّدھ کلا هُںدی هَے! دُوجِآں هماتڑاں تپیآں وِچ هںکار تے ِاکاگرتا توں اُپجیآں رِّدھیآں سِّدھیآں هُںدیآں هن۔ دھِآن هی هَے نا راجا, جِّتھے لايا لّگ گِآ, جِّتھے لّگ گِآ اُتھے سِّدھی هو گای۔

ِاس پرکار گّلاں باتاں کردے ِاس سِدھاںت تے اّپڑے کِ 'جے رِکھی جیدے جھااُلے درُست هن, تاں اُه انںدپُر والے گُرُو جی اوتار هن, اتے پتے سارے مِلدے هن' تے جے نهیں بی تاں بی سانُوں رستا مِل گِآ هَے! اُه سستردھاری هن, سُوربیر هن, اُهناں دے بیراں دی بهادری دی دھاک هَے۔ جے ساڈے مِتر هو جان تاں پاسا جرُوری بھاری هو جااےگا۔ جِس گّدی دا رام راِا هَے اُسے گّدی دے کھُد ِاه مالک هن۔ ِاهناں دے پِّچھے ماجھا, مالوا, دڑپ, نّکا, دھنّی, پوٹھوهار, اُدھر سِںدھ تے ِادھر دّکھن تک اَےسورج هَے, اُهناں نُوں آپنے راج وِچ لَے آایاے, ِاه چال جرُور سُهنی هَے جو اّج رِکھی جی دے درسن توں سُّجھی هَے۔

----------------------

1. دھارنا, دھےان, سمادھی, جوگ دے ترَے اںتریو اںگ۔

3.

ناهن پهُںچکے راجا نے آپنے ِاک چھوٹے مںتری سوبھُو نُوں کای نجرانے گُراں لای دے کے چُپ کیتے آنںدپُر ول تور دِّتا۔ جِّتھے اّپڑکے وجیر نے ےتھا ےوگ آدر, اُتارا, آرام پايا۔ وجیر دی مرجی آپنا سںدےسا گُپت دےن دی سی, پر نِربھَے ستِگُر جی نے اگلے دِن لّگے دیوان وِچ پترکا لای تے آپ سُنی ار سارے دربار نے سُنی۔ وجیر نُوں اگلے دِن جواب دےن لای آکھِآ گِآ تے ستِگُرُو جی نے مامے کرِپال چںد, مُنسی ساهِب چںد تے هور نِکٹورتیآں نال سلاه مسورا گِنِآں۔ ماتا جی توں سلاه پُّچھی, سارِآں دی مرجی اےهو بنی کِ چّلنا هی ٹھیک هَے۔ سلاهگیر تے مسورا دےن والے تاں ِاس نُکتے توں ٹُرنا چاهُںدے سن کِ بھیم چںد نال جںگ چھِڑن والا هَے, چلے گِآں اُه ٹل جااےگا۔ پر گُرُو جی کوای اگںم دی دھُوه کھا رهے سن, جِسنُوں اُنھاں دا بِرد هی پچھاندا سی۔ اُهناں نُوں کوای دِلی تڑپ جھرناٹاں دے رهی دی جھرن چھِڑدی سی, کِسے پِآر ولولے دی کھِّچ پَےںدی سی۔ سو سبھ ترھاں سبھ پاسِآں توں سلاه پّکی ٹھهِر گای۔ مَوسم بی هُن هّچھا سی, برسات هو هٹی سی تے اُّچیآں دُوناں وِچ ِاه رُت ٹِکویں هُںدی هَے۔ گُرُو جی نے اّسُو دے مهینے سںمت ۱۷۴۱ بِ: وِچ کُوچ کر دِتا۔ ۵۰۰ سنّدھبّدھ جوان نال لیتا, باکی دی سَےناں آنںدپُر دی راکھی واستے رّکھی۔ ماتا گُجری جی تے مهِل وی نال ٹُرے, هور پِآرے تے دِلی سےوک بی نال چّلے۔ پهِلے کیرتپُر آاے, گُرُو هرِگوبِںد ساهِب دے دےهُرے کڑاه پرساد کرايا تے روپڑ ول کُوچ کیتا۔ وجیر سِروپااُ تے مُناسب جواب لَے کے اّگے وِدا هو گِآ جو راجے نُوں کھُسکھبری سُناوے تے اگُوانی دی تِآری هو جاوے۔ ِادھروں ستِگُرُو جی وی چھےتی هی اّپڑ پاے۔ 'آاے' سُنکے مےدنی پرکاس اّگوں لَےن واستے آيا۔ آپ دے نال رِآست دے اهُدےدار سهِروں اّگے لَےن واستے ودھے۔ درسن جد هواے تد راجے نے درباریآں سمےت

چرناں تے سیس دھرِآ, اسیس لَے کے پرسنّ هويا تے رکاب دے نال نال چّلکے اپنے نگر لَے آيا۔ نگر دے درواجے اّگے سهِر دے سادھُو, براهمن, پُجاری, چَودھری تے وّڈے وپاری سبھ کھڑے سن۔ وڈے پروهت نے آپ دی آرتی اُتاری تے سبھ نے گُرُو نانک دی گّدی دے مالک جانکے آدر ستِکار چرن بںدناں کرکے سهِر وِچ پروےس کرايا, تے اُس تھاں تے ڈےرا کرايا جِتھے هُن گُردوارا مَوجُود هَے۔

ستِگُرُو جی دے ناهن آون دی تے راجا دی ِاس پرکار دی سردھا والی کھاترداری تے نگر نِواسیآں دی پرجا ستِکار دی کھبر جمناں دے اُرار پار دُون وِچ اَےاُں دھُںمی جیکُوں دُوناں, وادیآں وِچ اُّچی آواج گُوںجدی هَے۔ رام راِا جی نُوں بی ِاه کھبر اّپڑی۔ اُس نے پھته ساه, سری نگر دے راجے, نُوں کهِ گھّلِآ کِ بھاای هُن اُس گّدی دے مالک آ گاے هن جِس گّدی دا مَےں ِاک سےوک هاں۔ چاهے مےرا وِرودھ رِها هَے; پر سّچ سّچ هَے تے سّچ ِاه هَے کِ اَوه چسمے سمان اگںمی تاکت والے هن تے مَےں سر دی ترھاں اُس چسمے دے جل دان نال جل والا هويا هاں۔ سو هُن مَےں کوای آتم بل ےا سریرک بل راجے مےدنی پرکاس دے وِرُدھ نهیں لگا سکاںگا۔ دُوسرے تُوں مےرا هِتُو هَےں, مَےں تَےنُوں مّت دِآںگا کِ هُن وِرودھ چھّڈ دےه تے جِتنا ِالاکا تُوں جبری راجے ناهن دا مار لِآ هَے اُه موڑ دےه, نهیں تاں اُه تَےنُوں چھّڈنا پوےگا, کِاُںک دُوجے پاسے اَوه آ گاے هن, جِنھاں دا بِرد دینابںدھُو تے سرناگتاں نُوں پالن والا هَے۔ راجا پھتهساه بی سُن چُکا سی کِ گُرُو مهاراج جی سَےناں سمےت ناهن آ گاے هن, تے اُهناں دے اَےسورج دیآں دھُںماں سُن چُکا سی, رامراِا دا سںدےسا بی سُنِآں۔ ِاه بی جاندا سی کِ مےرا سارا ِالاکا, سگوں ٹےهری دا کھاس ِالاکا بی سارے رام رااے دے مگر هن, جے رام راِا جی دی راِا بدلی تاں مےری پرجا وِچ تے آںڈھ گُآںڈھ وِچ سُکھ نهیں ورتےگا۔ سو اُس نے مےدنی پرکاس دے جبری دّبے هواے ِالاکے

نُوں چھّڈ دِّتا۔ مےدنی پرکاس ِاه پرتّکھ کرامات وےکھکے تے آپنے نا کےول گاے ِالاکے دی موڑی نے, بلک راج ساج سارے هی چلے جان دے بھَے دی نوِرتی نے هور کھُسی دِّتی تے ستِگُرُو جی دی سےوا هور چااُ نال کرن لّگا۔ پھتےساه ولوں بی گُرُو جی دے هجُور ِاک اےلچی آيا تے کُچھ نجرانا لِآيا, تے ِاک هِت دی پترکا لِآيا, جِس وِچ آپنے من دی سُّدھ بھاونا تے گُرُو جی نال پِآر دا ِاکرار سی۔ ِاس اےلچی دے آدر نال وِدا هون مگروں ستِگُرُو جی نے ماما کرِپال چںد جی نُوں پھتےساه پاس گھّلِآ۔ ماما جی نے راجا جی نُوں گُرُو جی دا آسا بهُت اّچھی ترھاں سمجھايا کِ اُه راجِآں دا پرسپر لڑنا پسںد نهیں کردے, تُهاڈا مِل بَےٹھنا تے مِل ورتنا دےس تے پرجا لای سُتںترتا دا هُکم رکھدا هَے۔ تُسیں دےس وِچ کای هجار اَےسے هو جو راجے مهاراجے رانے تے رااُ سدااُںدے هو, سستر تے سَےنا رّکھدے هو, نا مِل بَےٹھن کرکے آپو وِچ پھٹے پاے هو تے سارے گُلامی وِچ پاے ٹکے بھردے هو۔ کِاُں تُسیں پِآر نال نا رهو جو سبھ دا بل ودھے تے ساںجھا بل سارے دےس نُوں سُتںتر کرے۔ ِاس اُپدےس نال پھتےساه گُرُو جی دا پرےمی هو گِآ۔ اُدھر مےدنی پرکاس نُوں گُراں نے تِآر کر رکھِآ سی, جدوں پھتےساه آپدے درسناں نُوں آےا تاں مےلنهار ستِگُرُو جی نے ماما جی نُوں وِچ پواکے سُلھا کرا دِّتی۔ دووےں آپو وِچ مِّتر بن گاے تے دووےں آپنی ودھی تاکت وےکھ کے ستِگُرُو جی دی سےوا کرن لگ پاے۔

راجے مےدنی پرکاس نے هُن ستِگُراں دا نِواس پّکی ترھاں آپنے دےس چاهِآ تے ڈےرا پّکا لااُن واستے سےر سِکار کردا سُهنے سُهنے ٹِکانے دِکھااُن لّگ پِآ۔ ِاک دِن سَےر کردے ستِگُرُو جی نے جمنا دے کِنارے ِاک تھاں پسںد کیتی جو ات رمنیک سی۔ ِاس جگھا ستِگُرُو جی دے نِواس واستے ِاک مکان تے سںگتاں واستے ڈےرے تے ِاک رکھِآ واستے کوٹ دی سکل دا کِلھا رچنے دی سلاه هوای۔ راجے مےدنی پرکاس نے ِاس کارج

لای آپنے دےس دے راج مجُور لا دِّتے تے ِامارتاں بنن لگ پایآں ار ستِگُرُو جی هُن آپنی پھَوج تے سںگت دا ڈےرا ِاتھے لَے آاے۔ اےس ٹِکانے دا نااُں سری جی نے 'پااُںٹاں' رکھِآ۔ مّگھر دے مهینے سںگراںد نُوں ِاس دی نیںه دھری, جو گُردُآرا هُن تّک هَے تے باکی نِسان کُچھ کُچھ مِلدے هن۔ ِاه تھاںاُں بڑا رمنیک هون دے سِوا ٹِکانے دی بی بهُت اُّتم سی۔ هےٹھوں دےس دی تے ڈےهرے دی سڑک ِاتھے هی آ ڈھُکدیآں هن۔ ِادھر ِامارتاں جاری سن, اُدھر دےس دےس دیآں سںگتاں ِاه سُنکے کِ گُرُو جی ِاتھے جا ٹِکے هن, اُمڈ آایآں۔ کتھا کیرتن آسا دی وار دے دیوان سجدے, سُورمے پھَوجی کھےلاں کوَےداں دے رںگ جمااُںدے, کوی جن کوی سماج لگااُںدے هن, جںگل وِچ مںگل هو گِآ۔ دُور دُور تّک ڈےرے تںبُو کّکھ پھُوس دے چھّپر, سامِآنے, کھَےمے سج گاے۔ سِکھی اُپدےس پرچار آنںد دے پرواه ٹُر پاے۔ ستِگُرُو جی جمناں وِچ ِاسنان, تاریآں, کھےلاں, جںگل وِچ سِکار, کسرتاں, سےراں دا مارنا تے سِکھاں نُوں تِآر برتِآر کرنا اچرج رںگ لا گاے۔ کلگیدھر جی دے 'مانُّکھ-ناٹ' دے جیون وِچ پااُںٹے دے ِاه دِن جِس رںگ دے گُجرے هن اُه بڑے هی سُآدلے گُجرے هن۔ کوِتا بی آپ نے بهُت ِاتھے جمناں کِنارے اُچارن کیتی هَے۔ چونوےں سُورمےں, کوی تے وِدوان بی ِاتھے هی ِاکّٹھے کیتے هن۔ سِلهکھانا وی بنايا'۔ اّسُو وِچ ستِگُرُو جی آاے تے مّگھر وِچ ِاتھے اَےاُں جاپدا سی کِ آنںد پُر اےهو هَے تے سدا توں بھاگ ِاتھے هی لگ رهے هن۔ آپ واستے جو مںدر کِلھے دی ڈول دا بن رِها سی, سو ِاس ترِکھی چال نال بن رِها سی کِ پوه وِچ آپ دے پُرب دِن پر ِاس وِچ پروےس دا کھِآل بی پّک رِها سی۔ نےڑے دے سادھُو مهاتماں تھی آ رهے سن, جیآدان تے جیآں دے اُدھار دا آتمِک وپار بی بڑے جوبناں پُر سی۔

---------------

1. اُس سِلهکھانے دے کاریگراں دے وںس دے لوک اےتھے جمناں دے اُرار پار اجے تک مِلدے هن۔

ِاک دِن سوےر سار ستِگُر جی اُٹھے تاں کُچھ کاهلے جاپدے سن۔ پوه هُن ودھ آيا سی, سردی بی ودھ رهی سی۔ بھاوےں اجے پهاڑاں تے برپھ نهیں سی تے پالا چمکِآ نهیں سی, پر اّگے توں پالا ودھیک سی۔ اج سوےرے گُرُو جی بِسترے وِچوں چِرکے اُٹھے, دیوان وِچ بی چِرکے اّپڑے سی, بهُت پالے دی آواج دے رهے سن تے کهِ رهے سن "بڑا پالا لگدا هَے, هّڈ کڑکدے هن۔” کدے کدے کهِ جاںدے سن "اُمر وڈےری هو گای هَے”۔ سِکھ آپ دے ِاس چوج نُوں سمجھ نهیں رهے سن پر کِسے نوےں کَوتک دی اُڈیک جرُور لگ پای سی, کِ آپ نے دیوان توں اُٹھدے سار وجیر نُوں ناهن توں بُلاوا گھّلِآ تے آاے نُوں آکھِآ:- راجے نُوں آکھو پںج چھے دِناں لای ساڈے نال سِکار پر چّلے, پهاڑ ول نُوں چّلنا هَے تے اٹھ کهار, ِاک پینس بھی نال لَے چّلنی هَے۔

4.

جمنا اُپرلی پربت دھارا توں نِکلدی هَے, ِاس دے سومے نُوں جمنوتری آکھدے هن پر ِاه اُتھوں تُرکے اجب چّکر, گےڑ کھاںدی پربتاں دیآں کھّڈاں وِچوں لںگھدی اکھیر دُون وِچ آ نِکلدی هَے۔ جِس ٹِکانے ِاه پربتاں توں باهر آاُںدی هَے اُه اّج کل دے مسُوری کهِلااُن والے پهاڑاں توں پںدراں کُ میل پّچھوں نُوں هَے۔ اُس ٹِکانے ِادھر دے پهاڑاں وِچوں تاں ِاه کالِںدری (جمنا) دی سُهنی ساپھ نِرمل دھار نِکلدی هَے تے اُّتر رُکھ توں ِاک هور ِاهو جِهی ندی ٹَوںس نام دی آاُںدی هَے'۔ دوهاں دا ِاک تھاوےں سںگم هو جاںدا هَے۔ ٹَوںس تاں آپنا نام ِاتھے سماپت کردی هَے تے جمنا وِچ مِلکے جمنا دا رُوپ هو کے تُر پَےںدی هَے۔ ِاتھے ِاه دھارا چھوٹیآں چھوٹیآں پهاڑیآں ٹِّبیآں دے چرناں دے نال نال جاںدی پااُںٹے توں لںگھ پھَےجاباد کول کھُلھے مَےداناں وِچ جا وڑدی هَے۔

---------------

1. هےٹھاں بی ِاک هور ندی دا نام ٹوس هَے۔

جِس جگھا جمنا تے ٹَوںس ندی دا اساں سںگم دّسِآ هَے اُس توں اُپر کوهِ کُ پرے چکراتے ولوں آ رهی ندی دے کِنارے ِاک نگر هَے, اُسنُوں کالسی آکھدے هن۔ ِاه سںگم والی جگھا بڑی سُںدر هَے, اُّچے کھڑے پهاڑاں وِچوں نِرمل سروتاں دا مےل اچرج جھاکا هَے۔ ِاس تھااُں هُن پُل بنوايا گِآ هَے۔ چکراتے پهاڑ دی سڑک ِاس پُل توں گُجردی هَے, ِاتھوں سهارنپُر ۵۲ میل هَے تے چکراتا ۲۵ میل هَے۔ کدے ِاتھے راجا اسوک دا لّکڑی دا پُل سی۔ بُدھ مت دے رِکھیآں دے مٹھ ار تپ استھان ِاتھے سن, تدوں ِاه ٹِکانا بڑا رَونکدار سی۔ ِاتھوں هی اُه سڑک جاںدی سی جو پهاڑاں دے پَےراں دے لاگے هوتی مردان پاس ساهباج گڑھی کول جا نِکلی هَے۔ ِاه هی ساه راه سی, کِاُںک پهاڑاں دے پَےراں وِچ ندیآں دے پرواه چھوٹے هون کرکے راجِآں دیآں سَےنا دے دلاں نُوں پار کرن دی کھےچل گھّٹ هُںدی سی۔ ِاس کرکے پھَوجاں اکسر اےدھروں لںگھدیآں سن۔ ِاسے تھااُں ِاک نِسان راجے اسوک بودھی دا هُن تک مَوجُود هَے۔ ندی دے کِنارے تے نےڑے پُل توں اُّپرلے پاسے ِاک چِٹان کھڑا هَے, جِس پر اسوک دا هُکمناما لِکھِآ هَے۔ ِاس چِٹان پر 'پُرانیآں ِامارتاں دے ےادگاراں دے رّکھےک مهِکمے' نے ِاک گُںبج بناکے جںگلے دار درواجے لگا دِّتے هَےن۔ ِاسے ترھاں دا, پر ِاستوں چھوٹا چٹان راجے اسوک دے هُکم دے کُتبے والا هوتی مردان دے نےڑے ساهباج گڑھی دے پاس پِآ هَے۔ سو کِسے سمےں ِاه اُّپرلے ٹِکانے ساهی سڑک دے جرُوری ٹِکانے سن, پر هُن اَوه مںدر, مٹھ, ٹوپے گُںم هن, هاں کُدرتی جلوا, جو ِانھاں تھاواں نُوں رمنیک بنااُںدا هَے اُه اُسے ترھاں سُهنیآں دمکاں دے رِها هَے۔ ِاسے ِاکاںت سُتںترتا, سوچھتا, جل دی نِرملتا, بن دی سبجی تے سُهااُ نے رِکھی براهمن جی نُوں ِاتھے ٹِکا چھّڈِآ سی۔ اسیں پِّچھے دّس آاے هاں کِ راجا تے وجیر ِاتھے ِاس براهمن نُوں مِلن گاے سن۔ اےه تپی براهمن جی آپنی کُٹی وِچ کُدرت نال گّلاں کردے دِن

بِتااُںدے سن, دُّدھ پی چھڈدے سن تے کوای راه تکدے رهِںدے سن۔ آپ برهم دا کھِآل جاندے سن, رستا 'دھِآن' سمجھدے سن, 'تِآگ دے پُورے, 'تپ هٹھ’ دے تکڑے سن۔ ترِسنا نهیں سی, سی تاں درسن دی بھُّکھ سی۔ کدے کدے آپ کھِآل کردے سی کِ مَےں پِآر کردا هاں, پر اّگوں پِآر نهیں هُںدا, پر پھےر آپنے اںدر کُچھ کھُسکپن وےکھکے نِراس هو جاںدے سن, رس مهاں رس دا تھهُ نهیں سی پَےںدا, درسن نهیں سن هُںدے, نا لین کر لَےن والے نا لین هوکے وِچے رّکھ لَےن والے۔ هُن کُچھ سمےں توں کوای جھااُلے پَےںدے سن, کوای سّد آاُںدی سی, جِسدا هال اسیں پِچھے پڑھ آاے هاں کِ راجا جی تے وجیر نُوں آپ نے دّسِآ سی۔ راجا وجیر تاں آپنا کارج سار چُکے سی, اُنھاں دی ترےه, جو آپنی تباهی دے بھَے توں اُپجی سی, بھَے مِٹن نال مِٹ گای سی۔ اُنھاں دی ےاد وِچوں رِکھی جی دی اُتکںٹھا بھُّل چُکی سی۔ هاں منُّکھ بھُّلدا هَے۔ ٹھیک لوڑ وےلے ِانسان دا چےتا 'سان’ تے چڑھ جاںدا هَے, پر لوڑ لںگھ گای تے کھُںڈھا پَے جاںدا هَے۔ راجا نُوں آپنا بچن ےاد هی نهیں, رِکھی دا سُنےها چےتے هی نهیں۔ راجا نُوں رِکھی دا دّسِآ 'گُر-اوتار' تاں لّبھ پِآ سی, راجسی لوڑ سر آای سی, اُنھاں نُوں گُرُو جی تاکتور, سکتیوان پُوجنیک بھی دِّس پاے سے, نِسچے بھی کر لِآ سی کِ آپ اوتار هن, جِنّے جودھے تے بلی دِّسدے هن اُّنے کومل تے دےالُو بی هن, کھُّلے دِل والے بی هن, پِآر اگے جھرناٹ کھاںدے تے پِآر دی جھرناٹ چھےڑدے هن, جگت دا هنھےرا هٹااُںدے هن, مارگ پااُںدے هن, مُردے دِلاں نُوں جِوااُںدے هن۔ هاں جی, هن تاں ِاه رّب دے گھّلے رّبی نُور, رّبی رَو تے رّبی جھرناٹاں لا دےن والے, پر ِاه سبھ کُجھ جھلکارے ماتر سمجھِآ تے لںگھ گِآ سی۔ اُنھاں نُوں تاں سهاِاک تاکت دی لوڑ سی سو مِل گای سی۔ سّچ هَے, دُنیآں تاں سریرک چاهے مانسک سکتی دی لوڑوںد هَے مِل پای تے رّج گاے, آتمک کھےڈ تاں اُه نَےن دےکھدے هن جو ترِسنالُو

نا هون, ےا پِآر دے کُّٹھے هون, ےا جِنھاں نُوں رب کھُهلے! ‘ماپِری’ دی پچھان تے ٹِکن والے نَےن هور هی هن۔ سو راجے تے وجیر دے دِماگ نُوں سُتے هی اُپکاری کھِّچ کوای باکی نهیں سی کِ جِس نال رِکھی چےتے آاُںدا, آپنی لوڑ پُوری هو گای سی, بھُّل گاے سے۔ پر هااے لّگیآں۔ جِس دی سَو توں اُّتے آربلا هووے, جِس نے ساری اُمر موه ماےا تِآگ کے گهبر بن تے ندی دے کںڈھے سچی مُچی دے تپ تے سادھن وِچ گُجاری هووے, جِسنُوں هُن کوای جھاںولا پِآ هووے, کوای سُکھ سوپن آيا هووے اُس دی تاںگھ کِنّی ترِّکھی هووےگی۔ سّچ هَے, گرِهست وِچ گرسے لوکی تِآگ نُوں مکھَول تاں کر لَےںدے هن, ستِگُر دے 'گرِهست اُداس' آدرس اّگے اےس لای تِآگ دی لوڑ هَے بی نهیں, پر گرِهست وِچ موه مايا وِچ تے مَےں مےری وِچ پھسے گرسے لمپٹ لوک جرا تِآگ کرکے وےکھن تاں سهی کِ تِآگ کی ارتھ رّکھدا هَے, تے تے سّچا تِآگ کِنّا کُ کٹھن هَے?

 راجا بھُّل چُکا سی, وجیر نُوں چےتا وِسر چُکا سی, پر رِکھی نُوں, جو رُّکھڑا ندی کِنار بَےٹھا مَوت دی ڈھاه دے دِن گِن رِها سی, ڈاڈھی اُتکںٹھا (تاںگھ) لگ رهی سی۔ رِکھی سوچدا سی, 'راجا بھُّل گِآ, متلب سارکے وِسارے پَے گِآ? کِ, اُس دی کھوج تے ٹوه ٹِکانا جو بنّھدا سی کھںڈت نِکلی? کِ راجا اجے آپ ڈھُوںڈ وِچ هَے! بھگوان جانے کی ورتی!' رِکھی اُجاڑ وِچ وسوں توں دُور بَےٹھا هَے, کَون پتا دےوے? گُآلا ِاک مُںڈا هَے جو سےوا کردا هَے, سو کدے بن گِآ کدے هور کںمےں رُّجھا۔ رِکھی کدے کھِآل کرے, 'هے بھگوان! مَےں بِردھ هو گِآ هاں, سریر دے رس اںدروں سُّک رهے هن, مےرا مگج وی کُراڑا هو رِها هَے, کی جانا جِس نُوں مَےں جھاںولا آکھدا هاں, اُه اسلی ِاسارا کوای نهیں سی, ِاک دِماگ دی کسر سی نِرا جھاںولا, پرچھاواں, بھُلےواں هی سی, مَےں اَےوےں اںت سمےں پِآ سُدا دے پَےر چُںمدا هاں۔ پر پھےر اںدروں ِاک آواج آوے کِ 'نهیں مےرا جھاںولا جھلکا هَے کِسے

سّچ دا, کِسے دِوےتا دا, جِس دا اسلی رںگ, اسلی رُوپ دےکھن دی تاب مےرے پاس نهیں هَے۔ اهو دَےو! کِآ دَےو بی هاسے کردا هَے? هے سِرجنهار وِسوںبھر! آپنے بُڈھے سےوک نال اںت سمےں کوای پِآر کر, کوای ڈھارس دےه جو 'چِّت-ٹِکانے' کرکے ٹُراں, 'نِسچِںت' هو کے مراں۔' ِاس ترھاں دے هاوے کرکے— رو پوے, اُسدے هںجھُو دےکھکے بالکا کای وےر پُّچھے: "مهاراج! آپ نُوں کوای مَےتھوں دُکھ هويا هَے کِ آپ رو پَےںدے هو?” اُسدے بھولےپن تے ترس کھا کے رِکھی جی پِآر دے کے دِلاسا دِآ کرن: “بّچا! نهیں مےرے اںدر کوای اگںموں لّگ پای هَے جِس ترھاں کوای جُآنی دے وےگ وِچ پِآر دے هّتھ وِچ رُڑھدا هَے, مَےں کِسے انڈِّٹھے پِآر وِچ بُّڈھا هو کے رُڑھدا پِآ هاں, تُوں چِںتا ن کر۔” کدے بُّڈھا تربک اُٹھِآ کرے تے 'اَوه آاے' کهِ دِآ کرے, پر اُه کِسے پّتھر گِرن دی, کِسے بن پسُو دی آهٹ نِکلے۔ کدے اُس نُوں اُه سّد سُنیوے جو اُسنے جُڑے دھےان وِچ سُنی سی, کدے اُه سوپن دِن دیویں آ جاوے, کدے پھےر نِراسا آوے, کدے اُتکںٹھا تِّکھی هو کے نِربل کر سُّٹے, گِآن دھِآن پڑے سُنے سبھ وِسر جان, مَوت توں بھَے آوے کِ کی مَےں بِن دےکھے ٹُر جاساں? ِاس ترھاں دے سُرت دے ٹِکااُ تے هِلااُ وِچ ِاک اڈولتا آوے, پھِر ِاک کمجوری دھا جاوے, جِس نال کُچھ سُکھ تے ٹھںڈھ جاپے, پر نِربلتاای کای وےر نِڈھال کر دےوے۔ ِاک دِن اُداس هوکے رِکھی نے بالکے نُوں کِها: "بےٹا! مےرے سریر دا پتا نهیں, آربلا پُوری هو گای هَے, کِسے وےلے چّل بسنا هَے۔ تُوں, جد مَےں مر جاواں, مےرے سریر نُوں جمنا دے وےگ وِچ پرواه کر دےویں۔ اےه گاںایآں لَے کے آپنے پِںڈ چلا جاویں۔ کدے تُوں سُنےں کِ کوای اوتار پرگٹ هويا هَے تاں اُسدے چرناں وِچ جا کے مےرا ِاه سُنےها دے دےایں کِ- ِاک سِکدا تپیآ جمناں تٹ, درسناں دیآں لوچناں وِچ ٹُر گِآ هَے۔ اُس دے گوڈے گِّٹے ٹُردے نهیں سن جو آپ لّبھدا, اُسدے پاس دھن نهیں سی جو

ٹول کرااُںدا, اُس دے پاس منُّکھ نهیں سن جو سُوںهاں کّڈھدا۔ اُس نُوں جھااُلا پَےںدا سی, سّد سُناای دےںدی سی, اُه تڑپدا سی تے سِکدا سی, لُّچھدا سی تے سدھراںدا سی پر اّپڑ نهیں سی سکدا۔ اَےاُں لوںهدا لوںهدا, راه تکاںدا تکاںدا آساں بھرِآ ٹُر گِآ هَے, اُس دی باهُڑی کرنی-”۔

بالکا سُندا, اُداس هُںدا تے رو پَےںدا سی, پر رِکھی جی دے هُکم دا بّدھا اَےنا سی کِ سارے اّکھر ےاد کردا تے پکااُںدا رهِںدا سی, پھےر اُنھاں نُوں سُنااُںدا سی کِ متےں مَےں کُچھ وِچوں بھُّل نا جاواں۔ کدے بالکا آپ اُداس هو جاںدا سی, رو پَےںدا سی تے کهِ دےںدا سی "رِکھی جی! مَےں کی کرساں?" تاں رِکھی جی آکھدے سے "تُوں اُهناں دی ٹول کریں۔ مےرے بھاگ تاں نهیں۔ پر کھبرے تےرے هون تے جدوں تُوں مےرا اُنھاں نُوں سُنےها دےوےں تاں تےرے تے ترُٹھ پَےن۔” بالکا پُّچھے; "جی کوای پتا ديو تاں مَےں هُن جا کے راتیں سُّتے پاے چا لِآواں, مںجے سمےت لَے آواں۔” رِکھی جی هّس پَےن تے آکھن: 'اَےاُں نا کهُ اَوه رّبی رَو والے رّب رُوپ هن۔ بالکا کهے: "پھےر آپے آاُںدے کِاُں نهیں?” رِکھی کهے: "مےرے کرم! مےرے بھاگ!!” پھےر بالکا نِسانیآں پُّچھن لّگا تاں آپ نے دّسِآ:- "لںمے هن, پتلے هن, ڈاڈھے تکڑے هن, اُمرا وِچ چڑھدی جوانی دے کُمار هن,سستردھاری هن, کےساں والے هن, سُهنی نِّکی نِّکی کُںڈِآلی داڑھی نِکل رهی هَے, تےج والے هن, جبھے والے هن, پِآر والے مِّٹھے مِّٹھے رس بھِنّڑے هن۔” بالکا کهے "مَےں اَےنیآں گّلاں کِتھوں پرکھاںگا?” تاں رِکھی نے کِها: "اُنھاں دے هتھ جد پلمدے هن تاں اُهناں دے گوڈِآں تک جاںدے هن۔ ِاس نِسانی تے بالکا کھُس هويا تے اُٹھکے آپنے هّتھ لںمے کرکے وےکھے; هُن تسّلی آ گای کِ پرکھ لواںگا۔ کهِن لّگا "رِکھی جی! هور کِسے دیآں باهاں ِانّیآں لںمیآں نهیں هُںدیآں?” رِکھی نے کِها, "کِسے دیآں نهیں۔” بالکے کِها, "بھلا مےرے آکھے تے اُه پلما دےنگے?”

ِاس بھولےپن تے رِکھی هّس پِآ تے کهِن لّگا, "تُوں نال نال رهیں: 'چےچا, کُجھ نا آکھیں۔ جدوں کدے باهاں آپے پلم پَےن تے تُوں نِسچے هو جاوےں تاں پَےریں پَے کے کھِماں مںگکے مےرا سُنےها دے دےایں۔ بالکے کِها: “کوای نام بی هَے?” رِکھی کِها "نام تاں هواُو, مَےنُوں پتا نهیں, پر لوکی اُس نُوں وڈا اوتار کِ 'گُر اوتار’ آکھدے هوسن۔” بالکا سوچیں پَےکے 'گُر' 'گُر' 'گُر هچھا 'گُر'۔ بالک-"بھلا جے مَےنُوں هُنے ٹور ديو تے مَےں هےٹھاں جا کے پُّچھاں دساں, بھلا جے پتا لگ جاوے تاں تُسیں درسن پا لاَو۔ پر هاں, جے مَےں جاواں تاں تُسانُوں ِاسنان کَون کراوے? تُسانُوں دُدھ کَون چو دےوے? گاُوآں نُوں کَون چارے, بنّھے تے کھوهلے? هاں, بھلا جی کی کراں? کُجھ نهیں سُجھدی, جے مےرا کوای بھرا هُںدا تاں اُسنُوں تُساں کول چھّڈ جاںدا تے آپ بھالن ٹُر جاںدا۔ پر هّچھا, هُن مَےں دُپهِرے دو گھڑیآں دُور نےڑے جايا کراںگا۔ جے کوای بںدا مےرے آکھے لگ جااے مهینا دس دِن تُساں پاس ٹھهِرے تاں مَےں هےٹھاں وی بھالن چلا جاواں"۔ رِکھی نے کِها: “بّچا چاںدِآ! بُڈھِآں ٹھےرِآں هّتھ گوڈے کمجوراں دے پاس کاُن ٹھهِرےگا? جِتھوں کُچھ لّبھنا نهیں اُنھاں دی سےوا کاُن کرےگا? تُوں هور کُچھ نا کر, دو چار کوه دُپهِرے هےٹھاں نُوں جايا کر تے آاے گاے راه کھهِڑے مِلدے توں پُّچھِآ کر: 'کوای اوتار پرگٹ تاں نهیں هويا, کوای سادھ سںت مهاتما مُسکِآ تاں نهیں? جے کوای سُوںه لّگے تاں آ دّسِآ کر۔ بالکا, جو بڑی چِںتا وِچ سی, هُن کُجھ کھِڑ آيا; دو گّلاں اُس نُوں چںگیآں لّبھ گایآں, ِاک پتے پُّچھن دی تے ِاک باهاں پچھانن دی۔

5.

بالکے چاںدو نے هُن روج دا کںم هور ترھاں کرنا آرںبھ کر دِّتا۔ سوےرے رِکھی جی نُوں ِاسنان پانی کرا, دھُّپے تکھتپوس ڈاه, مرِگچھالا تے بِٹھا, کںبلی دے کے گاُوآں دے گوهے کںڈے دی سںبھال توں وِهلا هو کے دُّدھ چو کے رِکھی جی نُوں پِلاکے آپ نھا دھو دُّدھ

پی کے گاُوآں لَے کے بناں وِچ چھےڑن نا جانا, جیکُوں کِ اگے جايا کردا سی, هُن گاُوآں کُّلیآں توں کّڈھ واڑے وِچ کھُّلے تھاں بنّھکے گھاه وّڈھن چلے جانا۔ کُچھ گھاه برسات توں مگروں سُکا کے ساںبھ رّکھِآ سی, سو پںج سّت گھڑیآں وِچ گاُوآں دے کھان جوگا پّٹھا پا کے آپ ٹُر جانا۔ کدے تاں اُّپر گِراں وِچ پھےرا مارنا, هر آدمی دیآں باهاں دےکھنیآں کِ جد پلمدیآں هن گوڈِآں تک جاںدیآں هن کِ نهیں, کدے هےٹھاں دے پِںڈاں وّل جا پھےرا مارنا۔ پھِر کدے کِسے توں پُّچھِآ بی کرے: "کوای اوتار پرگٹ تاں نهیں هوےا ?” گِراواں توں نِراس هو کے هُن دو چار پںج کوه تک بی کدے جمناں دے اےس کِنارے کدے اَوس کِنارے, کدے سڑک تے کدے اَےوےں پھےرے مارِآ کرے۔ کںم اُهو, جو مِلے اُس دیآں باهواں تّکنیآں: کدے کِسے دیآں باهواں تے سّک پاے تاں کِنّا کِنّا چِر اُڈیکدے کھڑے رهِنا کِ کد باهاں آپے پلمن تاں مَےں سهی کراں کِ گوڈِآں تک جاںدیآں هن کِ نهیں? اَےسے وےلے ِاه بالکا, جو اّگے هی ات سِّدھا سی, بااُلا جِها دِّسن لّگ پِآ کرے۔ پهِلوں ِاه گِراواں سڑکاں ول گھّٹ جايا کردا سی, بن وِچ هی ِاس دا وکت لںگھ جاںدا سی, پر هُن اُسدی جھّلِآں والی پھےری ٹوری نُوں دُور دُور دی وّسوں دے لوکیں اچرجتا نال وےکھِآ کرن تے ِاسدی پُّچھ تے هرِآن هويا کرن۔

چاںدو نے کُچھ دِن آپنے سُآمی دی ِاس ِاّچھا پُورن هِت ِاس ترھاں اوارا پھِر پھِر گُجارے, پر کوای سُوںه نا پای۔ رِکھی جی هُن کمجور هو رهے سن, پالا هّڈ کڑکاںدا سی, کںبلیآں تے مرِگچھالاں تاں سن پر نِتانے نُوں پالا لگدا بی بهُت هَے۔ اکھیر گھٹدِآں گھٹدِآں اُه دِن آ گِآ کِ رِکھی جی سوےرے ِاسنان نا کر سکے, نا اُّٹھ سکے, لںمے پاے هی چاںدو نُوں بولے:- "بّچا! مےرا وےلا آ گِآ جاپدا هَے, دےکھ, مےرے هّتھ تے پَےر ٹھںڈھے هن: بیبا پُّتر! مےرے مگروں تُوں مےرا کںم جرُور هی کرنا هَے۔”

چاںدو نے اّگوں هو کے هّتھ پَےر وےکھے تاں سّچمُچ ٹھںڈھے سن, ٹھںڈھے وےکھکے ِاک سردی دی لهِر اُهدے اںدر پھِر گای, اُداسی تے نِراستا دا ِاک چّکر آيا۔ دو برس هواے تاں چاںدو دی ماں مر گای سی, اُسدے بی هّتھ پَےر ٹھںڈھے هواے سن, اُه سماں ماں دے اںتلے سُآساں دا تے سدا دے وِچھوڑے دا اّکھاں اّگے پھِر پِآ۔ ماں ِاس دی کالسی دے گِراں وِچ رهِںدی سی تے پیهنا کرکے پےٹ بھردی سی, چںگی بُّڈھی تے نِربل سی, پر آکھر تے پیهنا کرکے پےٹ بھردی سی, چںگی بُڈھی تے نِرمل سی, چاںدو دی آںدر سی, چاںدو دا جگت دو هی تُ مُّک جاںدا سی, ِاک ماں ِاک ِانھاں اپرس مهاتما رِکھی جی اُتے۔ اّج وِچارے نُوں جگت توں آپنے باکی رهے ِاکو ِاک مِّتر دے وِچھُڑن دا دِن آ گِآ۔ چّکر کھا کے چاںدو باهر آےا, هںجھُو آاے جو اُسنے گھسُنّیآں دے دے پُوںجھے۔ پھےر اّگ بالکے اںگیٹھا مگھا کے اںدر لَے آيا, کںبل ِاک دو هور ولھےٹ دِّتے تے باهر ٹِّلے تے چڑھ چڑھ وےکھے متاں هُنے هی آ جان۔ پھےر آوے تاں هّتھ پَےر وےکھ جاوے, اکھیر دِن سّت اّٹھ گھڑیآں گِآ تاں رِکھی جی هُن بولنوں تے هّتھ پَےر هِلااُنوں رهِ گاے۔ جد چاںدوں نے ڈِّٹھا کِ اُنھاں دے هّتھ پَےر هُن گوڈِآں تے ارکاں تّک ٹھںڈھے هو گاے هن تاں ِاک جاںگلی چیک اُسدی آ مُهاری نِکلی, تربککے رِکھی جی دے نَےن کھُل گاے تے دھیمےں جِهے بولے: 'آ گاے”۔ چاںدو نے "آ گاے” سُنِآ, رِکھی جی دے نَےن بںد هو گاے, پر چاںدو دے کنّاں نے پھےر سُنِآ "آ گاے”۔ چاںدو تبرک کے باهر آيا, اُس پھےر سُنِآں "آ گاے”; پھےر ِاک آواج "آ گاے” دی چاںدو دے مُوںهوں آپنيوں بی نِکلی جو پّتھراں نال ٹکرارکے وّڈے هو کے واپس آای: “آ گاے"۔ هُن چاںدو جمنا دے پّچھمی کِنارے توں پّچھوں نُوں واهوداهی بناں نُوں بھّجا گِآ, اَےدھر اُدھر تّکِآ کِسے پّتھر نال پانی ٹکرااُن دے سِوا کوای آهٹ نا آای۔ وهِست جِهی هےٹھ چاںدو نے چار چُپھےرے تّکِآ تے پھےر اُّٹھ نّٹھا۔ کوای تھوڑھی واٹ تے آدمیآں دے بول چال دی آواج آای۔ اّگے ودھِآ

تاں ِاک پّدھرے تھاں کُچھ گھوڑے بّدھے هواے سن, جِنھاں نُوں پانی پِلايا جا رِها سی تے پرے کای منُّکھ سن, کوای روٹی پکا رِها سی, دو آدمی گھاه تے سترںجی وِچھاای چَوپڑ کھےل رهے سن, ِاهو جِهے چِهرے اُسنے کدے نا سی ڈِّٹھے۔ اُنھاں وِچوں ِاک دے چِهرے تے کوای اَےسی پربھا تے تےج پرتاپ ڈِّٹھا کِ اُس نُوں سک پَے گِآ کِ کھبرے ِاهو هَے, پر اُه هُن مُڑ مُڑ باںهاں وّل تّکے تے اَوه بَےٹھے کھےڈ رهے سن۔ ِاه آگِآ اُس نُوں رِکھی جی دی هَے نهیں سی کِ ودھکے کهِ دےوے کِ مَےنُوں باںه لںمی کرکے دِکھااَو۔ ِانّے نُوں ِاک بںدُوکچی اّگے ودھِآ تے چاںدو نُوں کهِن لّگا: 'پرے هو جاه, ِاتھے نا کھڑو۔' ِاه چاںدو لای نویں گّل سی, اُس نے کدے نهیں سی سُنِآ کِ کوای کِسے کھڑوتے نُوں پرے هٹاوے۔ هٹ تاں گِآ, پر نجر اُّتھے هی رهی, نجر بّجھدی بّجھدی بّجھ گای اُّدھر نُوں, پل پل مگروں اُس کھِلاڑی وّل تکے! ِانّے نُوں, باجی مُّک گای تے اُه اُٹھ کھڑا هويا, هتھ پلمےں پر پّٹاں تے هی مُّک گاے, چاںدو, گریب چاںدو دا مانوں سربںس رُڑھ گِآ۔ هُن نِراسا, ات نِراسا وِچ اُس نُوں هوس آای کِ رِکھی جی گریب مےری ماں واںگُوں مر گاے هونگے, کی جانیاےں اُس واںنگُو چاننا چاننا مںگدے هون, مَےں کول هُںدا تاں دیوا جاں اّگ تاں بال دےںدا۔ مَےں کِاُں آ گِآ? ِاه کهِںدِآں چاںدو نُوں ِاک هنےرے دا چکر آ گِآ تے پھےر ِاک جاںگلی چیک نِکلی "آ گاے”, تے پھےر پچھوں نُوں هو کے کھِلاڑیآں توں وِتھ کرکے اگے ودھِآ۔ ِاس وےلے کُچھ سوار دّکھن پّچھوں دی رُکھوں آ رهے سن۔ چار سوار رتا پِچھے سن, ِاک اگےرے سی۔ چاںدو پِّچھے پرتن لّگا سی, اُس دے کھِآل رِکھی جی دے ماں ورگے آکھری هٹکورِآں ول پَے رهے سن, کدم پِچھےرے جا رِها سی تے نجر اگےرے جا رهی سی۔ سوار نےڑے نےڑے هُںدے گاے, چاںدو دے کدم ٹھِٹھںبر گاے, اگلے سوار تے نجر پای تاں کدم نّٹھ پاے تے دوهاں هّتھاں توں گِّدھا جِها وّج گِآ, "آ گاے آ گاے” دی سّد سںگیت دی لهِر واںنگ آ مُهاری چاںدو دے مُوںه توں نِکلی, پر پل مگروں پھےر کالا جِها

بّدل اُس دے بھروّٹے تے پھِر گِآ, ٹھِٹھںبر گِآ, سوچیں پَے گِآ; کھبرے کَون هن ? مَےں اجے باهاں تّکیآں نهیں; کھبرے ِاه بی آکھنگے, 'پرے هٹ جا', آپ هی پرے هٹ جاواں۔ رتا کُ پرے هو کے نیجھ پرو بَےٹھا, ِانّے نُوں اَوه آ پهُںچے, اّگے ودھ گاے۔ گھوڑے توں اُترے تے اگلے بَےٹھِآں نے اُّٹھ کے سترںجی اُتے گّدی جِهی وِچھا کے آدر نال سِر نِوا کے بِٹھا لِآ۔ چاںدوں وی مگرے آ رِها سی, آ کھڑا هو گِآ تے باهاں وّل تّکے, نجر نال اںداجا لاوے کدے آپنا موڈھا تے موڈھے توں باهاں دا لمان تّکے, کدے اُنھاں دے موڈھے توں باهاں دا لمان تّکے, کدے بےملُوماں جِها کُد پوے, کدے پھےر نِراستاای دی گھٹا اُس دے بھروّٹِآں وِچ وّٹ پا جاوے, کدے کدم پرے هٹ جاوے کِ متاں کوای آکھ دےوے کِ 'پرے هو جاه, تے کدے ات چِںتا وِچ پَے کے باهاں اُلار کے دھَون سُّٹکے پِّچھے ٹُر پوے; ‘رِکھی جی هٹکورے لَےںدے هونگے, چّلاں چّل کے چانن کراں, متاں اُه کُوکدے پاے هون: 'چاننا چانناں, هاِا هنےرا هاِا هنےرا۔' پر پھےر کوای کھِّچ کھا کے گھر نُوں ٹُردا کدم پِچھے مُڑ پوے تے دِل هی دِل وِچ آکھے: 'هااے کدوں اُّٹھنگے۔ کِوےں اُّٹھن۔ مَےنُوں هُکم نهیں جُ جا آکھاں کھڑو جااَو جی, مَےں باںه تّکنی هَے۔ ِانّے نُوں کِسے نے آ کے اُنھاں نُوں کِها کِ جل تِآر هَے۔ آپ اُٹھے تے هّتھ دھون لّگ پاے۔ چاںدو دی تاںگھ چاںدو نُوں هُن بُت بنا رهی هَے۔ نَےن باهاں تے گّڈ رهے هن, مُوںه کھُلھدا تے گول هُںدا جاںدا هَے۔ دووےں هّتھ هےٹھوں اُٹھدے کُچھ گُلِآای تے سهِجے سهِجے اُّچے آ رهے هن گلھاں توں کُچھ وِّتھ تے آ کے کھڑو گاے هن, هےٹھوں هُن اّڈیآں رتا رتا اُچاویآں هو رهیآں هن, نَےن نهیں جھمکدے, ساری سریر دی اُلار اُلھرویں هو رهی, دم دھیما, مانو آ هی نهیں رِها۔ اُدھر هّتھ دھوتے گاے, کھڑے هی کھڑے مُوںه دھوتا گِآ; پرنا آيا, مُوںه پُوںجھِآ گِآ, اجے هّتھ پلمے نهیں چاںدو اُسے ترھاں تاںگھ اُمَےد دا رُوپ بُت بنِآ کھڑا هَے کِ اَےنے نُوں هّتھ پلم گاے۔ اُه! هَےں! هّتھ سچمُچ گوڈِآں تّک جا اّپڑے۔ چاںدو دی

ِاک دم جاںگلی چیک نِکلی 'آ گاے' تے دو چار بھُآٹنیآں وِچ ترّپ پِآ تے هّتھاں توں گِّدھا وّج گِآ۔ هُن چاںدو نُوں چےتا بھُل چُّکا سی کِ رِکھی نے کیه کِها سی تے رِکھی کِس هال هواُو۔ اهِلاد اںدر آيا بےوّسا اّگے وّدھِآ, ڈر, بھَے سںسا ‘پرے هٹو' دا بی کوای نا رِها۔ اّگے ودھِآ۔ ِاک پِآر, ِاک اهِلاد, ِاک نِمکینی چِهرے تے سی, اّگے ودھِآ تے گوڈے ٹےک کے آپ دا سّجا هّتھ چںگی ترھاں پھڑکے اُهناں دے گوڈے نال لا کے, رتا کھِّچکے پھِر نال لا کے, مانوں مِنکے, وےکھکے بولِآ 'ٹھیک هَے جی ٹھیک هَے'۔ پھےر دھَون اُّچی کرکے کِسے ڈاڈھی سِّک بھری آواج وِچ بولِآ: 'آپ هو نا جی' 'آپ هو? هو نا جی' 'بولدے نهیں هو جی, آهو جی, اساں سِآن لِآ جی, تُسیں هو نا جی, اُه جی ا ا ا ا, تُسیں هو نا جی, اُه جی ا آپ?” هَےں, جی ا ا ا ا آپ?” هَےں جی ا ا ا ا آپ آپ هو نا او وّڈے وّڈے وّڈے جی, نهیں تُسیں هو نا’ (اّکھاں نیویآں سُّٹکے گھُّٹ گھُٹ کے میٹ کے) تُسیں هو نا جی اُتار, اتار, جی وّڈے نا جی (اّکھاں پھےر پِآر بھرکے اُپر تّککے) جی تُسیں هو نا گُ گُ گُر جی, جیهاں هاں هاں, هاں گُر هو نا جی تُسیں اُتار...نهیں جی! هاں سچی جی گُر 'اُتار, تُسیں هو جی, دّسو نا جی گُر اتار تُسیں هو جی?"

اَوه مرِدُل مُورتی جِس نال ِاه سُتںترتا لای جا رهی هَے, جِس نال ِانسانی کُدرتی اسلی بھولےپن وِچ ِاه پِآر هو رِها هَے, سِدھی کھڑی سِر رتاک جھُکااے, هّتھ اُهناں هّتھاں وِچ ڈھِّلے چھّڈے کھڑی هَے, اّکھاں وِچ ِاک مّدھم مستی تے پِآر هَے, چِهرے پر مّدھم گُلابی بھاه هَے, بُلھ ادھمِٹے نِکی مُسکراهٹ وِچ هن, بھروّٹے دّس رهے هن کِ بھولے چاںدو دے پِآر تے تاںگھ دا رس انُبھو کر رهے هن۔

چاںدو-جیاُ! دّسو نا جی, تُسیں هو نا جی وڈے اُتار? جی مَےں بھُّل گِآ هاں, تاں بی دّسو نا جی دّسو نا, دّسو جی مَےں سِآن لِآ هَے اُه ... (گِّدھا پا کے اُٹھکے) آهو جی هاں ِاهو هن۔

هُن اچانک چاںدو دا چِهرا ڈھِّلا پَے گِآ, کالیآں گھٹاں بھروّٹے تے پھِر گایآں, پھےر گوڈے ٹےککے, هّتھ جوڑ کے آواج سهِم والی دھیمی هو گای: “لاَو جی, سُنےها لَے لاَو جی, کالسی والے رِکھی جی دا سُنےها هَے جی, جی اُه تُساں نُوں جاندے سن جی سهِکدے سن جی, درسن جی اُه (هںجھُو آ گاے) جی اُه هُن جرُور جی, اُه جی, مر گاے جی, مےری ماں ِانّے چِر وِچ مر گای سی جی۔ اُه مَےنُوں کهِ گاے سی لںمیآں باهیں والے گوڈِآں توں هےٹھاں پلمن جی جِس دیآں, کّد لںما, سریر پتلا, نویں نویں آای داڑھی جی, تے سِر تے کےس جی تے نام وّڈا کِ 'گُر اُتار’ جی, اُهناں نُوں ٹولکے لّبھی, مےرا سُنےها دے دایں جی۔ سنےها لَے لاَو۔” ِاک کھِن اّکھاں میٹ کے چاںدو نے اّکھر اّکھر سنےها چےتے کیتا۔ ِاس وےلے سترںج کھےڈن والے تے هور دو چار سجن بی پاس آ گاے۔ چاںدو نے دووےں هّتھ کّڈھے ار مُّٹھ میٹ لای تے ٹھوڈی اُنھاں تے ٹےک لای, نجر چِهرے وِچ گّڈ لای تے بولِآ,

"ِاک سِّکدا تپیآ, جمنا تٹ درسن دیآں لوچناں وِچ تُر گِآ هَے, اُس دے گوڈے گِّٹے تُردے نهیں سن, جو آپ لّبھدا۔ اُس دے پاس دھن نهیں سی (ٹھهِرکے) جو ٹول کردا۔ اُسدے پاس منُّکھ نهیں سن جو سُوںهاں کّڈھدا-جی جی جی هاں, اُس نُوں جھااُلا پَےںدا سی, سّد سُناای دےںدی سی, اُه تڑپھدا سی تے سِّکدا سی, لُّچھدا سی, سدھراںدا سی, اَےاُں لوںهدا لوںهدا, راه تکاںدا تکاںدا, آساں بھرِآ ٹُر گِآ هَے اُسدی باهُڑی کرنی۔”

مرِدُل مُورتی دے نَےن بںد هو گاے, چاںدو دے دووےں هّتھ اُنھاں آپنے هّتھ وِچ گھُٹ لاے, چِهرا ساںت تے سپھَےد هو گِآ, ترِپُٹی وِچ ِاک بے ملُوم وّٹ پِآ, ِاک جھرناٹ چاںدو دے بدن وِچ پای, کُچھ پلاں باد نَےن کھُلھے نالے ‘سںگیت-لهِر' والے بُلھ کھُلھے:-

بّچا! ٹھیک رِکھی جی مر گاے?

چاںدو— هور کی جیاُںدے رهے?

مرِدُل مُورتی— ٹھیک ?

چاںدَے— جی مےری ماں ِانّے چِر وِچ چِروکنی مر گای سی۔

مرِدُل مُورتی- ٹھیک ?

چاںدو هّتھ چھُڈا کے دھُپے جا کھڑوتا, آپنے آپ نُوں سُورج دے هےٹھاں کرکے اُپر تے پھےر آپنے پرچھاوےں ول وےکھ وےکھ کے مانو مِنتی لَےںدا هَے, پھےر نےڑے آ گِآ, 'جی هاں, هُن وےکھو دُپهِراں ڈھل گایآں, اّدھ پهِر تیجے پهِر دا لںگھ گِآ, مےری ماں ِاک پهِر لِآ سی جدوں هّتھ پَےر ٹھںڈھے هواے سن تے ِاه وےلا تاں چِروکنا لںگھ گِآ هَے۔ هو جی رِکھی جی مر گاے, لاَو مَےں جاںدا هاں, مَےں جا کے سریر پرواه کرنا هوسی جی, اُهناں دا هُکم سی, سُنےها تُساں لَے لِآ هَے جی, آکھو نا تُسیں هی هو ' نا جی هَےں جی ?

مرِدُل مُورتی (اُّتر وّل تّک کے)— نهیں اَواے بھولِآ! رِکھی جی نهیں مرے۔ (پِّچھے تّک کے) راجا جی! چّلو تُساڈے سِر رِن هَے, چّلیاے, روٹی اّج رهِن ديو, دُدھ پیآںگے۔

کُوچ!

راجا جی تاں تِآر هُںدے هی سن, آپ نے گھوڑے تے پلاکی ماری, جو داس سدا تِآر کّسِآ کھڑا رکھدا سی, دُوجے سوار نُوں ِاک سَےنت کیتی, اُس نے چاںدوں نُوں آپنے اّگے بِٹھا لِآ تے اُس توں رستا پُچھدے ترِکھے وےگ ٹُر پاے۔

6.

بن دا رستا تَے کردے آکھر کُٹیآ پاس جا اّپڑے۔ چاںدو گھوڑے توں اُتر گِآ, کںڈِآں دے واڑے دا, جو جھِڑی واںگ بنا رکھِآ سی کھِڑکا کھوهلِآ, اّگے کُٹی دے وِچ تکھت-پوس ورگا ِاک تکھتا ڈّٹھا پِآ سی, جِس پر پُرانی, کوای بڑے مارُو سےر دی, کھّل وِچھی سی, ِاس اُّتے رِکھی جی لںمے پاے سن, اُّتے کںبلیآں پاایآں سن; دھُپ بھاوےں سِآل دی سی, پر بّجھویں پَے رهی سی, مرِدُل مُورتی نے اگے هو کے کںبل چايا, وینیآں تے پِںڈلیآں

نُوں هّتھ لايا, ٹھںڈھیآں سن, مّتھاں وی سرد سی, سُآس آاُںدا نهیں سی جاپدا, مرَونی چھا رهی سی۔ چاںدو (اگے ودھکے اّکھاں میٹکے) بّس اُهو مےری ماں واںنگُو مر گاے۔ (رو کے) مَےں رِکھی جی نُوں چاننا بی نا کیتا, تُسیں چاننا مںگدے هوسو, پر جی مَےں سُنےها اپڑا دِّتا جی, پھےر گھسُنّیآں دے کے رون لّگ گِآ۔

ِاس بھولی, نِرچھل, دِلی, لّچھِآں, ٹےڈھاں چالاں توں کھالی پریت نُوں وےکھکے مرِدُل مُورتی جی سجل نےتر هو گاے, پر آپ دے مّتھے تے اجے ِاک تیاُڑی سی, تے هّتھ هُن رِکھی جی دی چھاتی تے سی جو اجے نِّگھی سی۔ ِاه نِّگھ دےکھدے سار آپ جھٹ تکھت -پوس تے چڑھ گاے تے سِرهانے دااُ بَےٹھ کے رِکھی جی دے تالُو نُوں آپنیآں اُںگلاں نال سهِلان لگ پاے, کِ ِانّے نُوں باکی دے ساتھی بی اّپڑ گاے۔ چاںدو ڈاڈھا اسچرج هويا, ارکاں چھاتی نال لاای مُّٹھاں میٹی ٹھوڈی هےٹھ دےای کھڑا تّک رِها سی۔

باهروں آےا-گُجر گاے آه! بڑے بھلے سن۔

مرِدُل مُورتی— راجا جی ! نهیں, اجے پران نهیں گاے, چرناں وّل بَےٹھ جااَو ِاک چرن پھڑو تے جھّسو۔ ساهِب چںد! تُسیں سارے دُوسرا چرن تے دووےں هتھےلیآں ِاک ِاک جنا لَے لاَو تے گرم کپڑے نال سهِجے سهِجے جھّسو۔

ِاه سےوا جد هون لگ پای تاں تھوڑی دےر باد ملکڑے جِهے رِکھی جی دیآں اّکھاں کھُلھیآں پر آپے بںد هو گایآں ۔

چاںدو— ِاسے ترھاں مےری ماں نے ِاک وےری کھولھ کے نهیں سن پھےر کھولھیآں۔

تھوڑی دےر باد پھےر کھُلھیآں تے بُلھ وی پھرکے۔ تیجی وار پھےر کھُلھیآں تے آواج آای 'آ گاے'۔

پَےر هّتھ جھّسن والِآں نے دّسِآ کِ وینیآں پِنّیآں گرم هو آایآں هن, هّتھ اجے ٹھںڈھے هن۔ مرِدُل مُورتی نے هُن گھاس دا سرهانا جو رِکھی جی دے سِر هےٹھ سی, کّڈھ دِّتا تے آپنا پّٹ سِر هےٹھ دے کے سِر جھولی وِچ کر لِآ۔ هُن پھےر اّکھاں

کھُلھیآں, آواج آای: "چاںدو بےٹا! کوای آيا? هَےں, ِاه مےرے سِر وِچ پِآر دی سهِلاٹ کَےسی هو رهی هَے? هَےں, ِاه مےرے سریر وِچ کوای رَو کےهی رُمک رُمک کے جا رهی هَے? رگاں وِچ بریک لهِراں, چھاتی وِچ بریک لهِراں کِتھوں اُٹھ اُٹھ کے سارے پھَےل رهیآں هن? ِاه کیه هو رِها هَے?” پَےراں هّتھاں ول تّک کے "تُسیں کَون هو? کی کردے هو, چاںدوں کِّتھے هَے?”

چاںدو (اگے هو کے)— رِکھی جی! اُهو جے, لبھ گاے, مَےں لّبھ لاے, (گِّدھا پا کے)۔

پر رِکھی دے کنّ اجے سُندے نهیں سے۔

چِر مگروں ِاک سُکھالا لںماں ساه لَے کے رِکھی نے اّکھاں اُچاویآں کرکے اُّپر نُوں تّکِآ, ِاس وےلے مرِدُل مُورتی نے جھُک کے اُسدے مستک نُوں چُںم لیتا۔

واه تےرے سدکے, ارساں دے داتا! سّتھر لّتھِآں, مَوت مرَونی چھاياں دے مّتھے تےرے بِن کَون چُںمے? جِس وےلے ماں ار پِاُ نُوں بی چُںمدِآں نپھرت آوے اُس وےلے تےرا هی ِاک بےکِنار' پِآر هَے جو اُچھال وِچ آاُںدا هَے, تےرا هی پِآر هَے جو رُوهاں نُوں بوسے دِںدا تے مّتھے چُںمدا هَے۔ هاں جی, مر رهے رِکھی دے اںدر, سوتر سُکا چُکی دےهی دے اںدر کوای پِآر دا اُچھالا آيا, ساری اُمر تتِّکھےا وِچ رهے, کُدرت نال رُّسے رِکھی دے اںدر پِآر دی سرناِا² پھُوکی گای دا اُچھالا آيا, مرِدُل مُورتی دا کھّبا هّتھ, جو اُنھاں دے آپنے گوڈے تے پِآ سی, اُسنے اپنے هُن گرم هو گاے هتھ نال پھڑ لِآ, هاں جی, چُںم لِآ اّکھاں تے دھر لِآ, پھےر مّتھے تے رّکھ لِآ پھےر چھاتی تے دھر کے جِنّاں کُ تان هّتھاں وِچ هو آيا سی, لا کے هّتھ نُوں آپنے هّتھاں نال چھاتی تے رّکھ کے گھُّٹ لِآ۔

اَو پِآر-دَےوی پِآر-وِچ آاے رِکھی! تےرا تاں پِںجر باکی هَے, مرِدُل هّتھاں نُوں کُراڑے هّڈاں نال کِاُں گھُٹدا هَے ? پر نهیں,

--------------

1. امِتا

2. ِاک پرکار دی تُری, پھ, سرنا=نپھیری۔

اُس مرِدُل مُورتی نُوں ِاس ولولے دا, جو اُس نے بُجھ رهے دیوے وِچ جگا دِّتا هَے, سُآد آ رِها هَے۔ آپ پِآر جھرناٹاں چھےڑدا هَے, آپ اُنھاں دا لوبھی هو کے آنںد وِچ آاُںدا تے هور مِهراں کردا هَے۔ دھنّ هَے ِاه سرُوپ, ِاه دِآل سرُوپ, ِاه بهُڑیآں کرن والا سرُوپ, ِاه تُّٹھن والا دیناں دا بےلی, درد رںنجانِآں دا داتا, دُکھیآں دا مِتر سرُوپ دھنّ هَے دھنّ هَے, دھنّ هَے: سدا ٹِکے رهو, سدا ٹِکے رهو پِآر کرن والِآں دے رِدے وِچ۔

رِکھی جی نُوں سُآد آ گِآ۔ هوس پرت آای۔ تاکت مُڑ آای۔ هاں, رس آ گِآ جو ساری اُمر دے تپاں هٹھاں وِچ کدے نهیں سی آيا, وِدِآ پڑھن پڑھان وِچ نهیں سی چّکھِآ, اُه گوڈِآں تک اّپڑن والا هّتھ ِاک رِکھی دے سیس تے دھرِآ تالُو والے تھاں پِآر کر رِها هَے, ِاک چھاتی تے دھرِآ رِکھی دے پِآر نال پِآرِآ جا رِها تے 'پِآر-رُوه پھُوک رِها هَے۔ واهوا پِآر دا نجارا, واهواں بھگتی دا نکسا! ِاس دا رس سارے لَے رهے هن پر چاںدو جےڈی کھُسی کِسے نُوں نهیں کِ آه ها! اَوه گوڈِآں توں لںمے هّتھ دووےں دے دووےں رِکھی جی دے سِر چھاتی تے پِآر دے رهے هن, دووےں هّتھ رِکھی جی دے کول هن۔ رِکھی جی نے وےکھ وی لِآ هَے, جیاُ بی پاے هن۔ دو چار وار اُس دا جی کاهلا هو کے اُچھلِآ هَے کِ مَےں اےهناں نُوں چُںم لواں, پر پھےر رُک جاںدا رِها هَے کِ ِاه هّتھ رِکھی جی وِچ جِںدڑی پا رهے هن, پا لَےن, مَےں کاهل نا کراں, پر ِاس آپنی کاهل نُوں روکدا چاںدے تھّرر تھّرر ِاک جھرناٹ وِچ کںبن لّگ جاںدا هَے۔

هُن رِکھی جی دے مُوںه توں نِکلِآ 'سُکر', اّکھاں پھےر اُچِآ کے تّکِآ, جو رُوپ اُس نے ڈِّٹھا اُسدی تاب نا لِآ کے میٹ لایآں پر مُوںه نے پھےر آکھِآ: سُکر! سُکر!! سُکر!!!” مرِدُل مُورتی نے آواج دِّتی-نِهال! نِهال! ! نِهال! ! ! کهُ 'واهِگُرُو'۔

بےبس هواے سُآد, ار ِاس ِالاهی درسن دے سرُوپ وِچ پںج سِکھ جو نال سے مدھُر دھُن وِچ گااُں اُٹھے:-

"مِرتک کاُ جیوالهار۔۔

بھُوکھے کاُ دےوت آدھار۔۔

سرب نِدھان جاکی درِسٹی ماهِ۔۔

پُرب لِکھے کا لهنا پاهِ۔۔

سبھ کِچھ تِس کا اَوه کرنَے جوگُ۔۔

تِس بِن دُوسر هوآ ن هوگُ۔۔

جپ جن سدا سدا دِن رَےنی۔۔

سبھ تے اُوچ نِرمل ِاه کرنی۔۔

کر کِرپا جِس کاُ نام دیآ۔۔

نانک سو جن نِرمل تھیآ۔۔۷۔۔”                (سُکھمنی ا.-१५, اںک २۸३)

رِکھی جی دے لُوں لُوں وِچ واهِگُرُو دی دھُن ٹںکار دے رهی هَے, رس تے کھِّچ, سُآد تے اُماه اُچھالے ماردا هَے, ِاک اُچِآای دا رَو رُمکدا هَے, آکھدا هَے: “سّچیں آ گِآ, ِاه اوتار ٹھیک گُر-اوتار هَے, جھاںولا نهیں سی سّچ سی, اهو مںگتے! تُوں دھنّ هو گِآ۔ واهِگُرُو۔" هاں جی هُن براهمن نُوں سوچ والی هوس پھُری کِ مےری کُٹیآ وِچ اوتار آوے تے مَےں پرنام بی ناں کراں ? هملا مارکے اُّٹھِآ پر مرِدُل مُورتی نے روک لِآ, تھںمھ لِآ, جّپھی وِچ لَے کے گلے لا لِآ تے کِها, "اجے ٹھهِرو, تاکت پھِر لَےن ديو, سمااے رهو, پِآر وِچ سمااے رهو۔

رِکھی جی دے اںدرلے اُماه تے اُچھالے رس تے آنںد, سِمرن دی رو تے رںگ, ِاک-اںدرے آپے وِچ آپے-گُںم جےهی هالتے پَے گاے۔ آپ بےهوس نهیں هو گاے, ڈوب نهیں پَے گای, پر ِاک گُںمتا, ِاک-لینتا, آپے وِچ سماای جِهی آای۔ کُچھ کال مگروں پھےر آپ نُوں مانو هوس آای۔ هُن کی رںگ سی? ِاه کِ مَےں کِسے

ڈاڈھے سُهنے سُآد وِچ ڈُب گِآ ساں جِس وِچ ڈُبِآں پتا نهیں رِها کِ اُه کیه سی۔ کیه نام دھراں ? پر هُن پتا لّگدا هَے کِ اُه سدا رهِںدا, مَےں اُس توں پرتدا نا۔ ِاه جو ن پرتن دی ِاّچھا هَے دّسدی هَے کِ اُه پرمانںد سی, اُه دںداتیت رس سی, اُه هاں, اُه سی جِتھے بس واه واه, واه واه واه واه تُوں گُرُو, واهِگُرُو, واهِگُرُو, واهِگُرُو واه واه!

ِاس وےلے اُس مِهراں دے ساںایں دے ِالاهی گلے توں دَےوی ناد هويا, جِس نال سارا تھاں گُوںج اُٹھِآ:-

"اےک چِت جِه ِاک چھِن دھِآِااَو۔۔

کال پھاس کے بیچ ن آِااَو۔۔”                       (اکال اُستّت دسم گرںتھ)

ِاه سُن رِکھی هُن مُودھا هو چرناں تے ڈھهِ هی پِآ, داتے نے, هاں جی کلگیآں والے پِآرے داتے نے مّتھا آپنے هّتھ تے لَے کے دُواے نال سِر تے پِآر دِّتا تے کِها:- "رِکھی جی! جاگو, جیوو, جیون مُکتی دا رس لاَو۔ ”;

واه داتے! تےری مِهر! ِاس وےلے راجے دا ڈےرا بی آ پهُںچا هَے سی, رسوایاے پاس ِاک ڈّبی سی, جِس وِچ اںبر, کےسر تے کستُوری رلا کے رکھے رهِںدے سن۔ راجے نے بےنتی کیتی کِ ِاک رّتی ِاه دے دےایاے جو بل بھر آوے۔

'گُر اوتار' جی, ‘مرِدُل-مُورتی' جی 'مِرتک کاُ جیوالن هار' جی بولے:-

"سُرت موڑا کھا آای هَے کسٹاں هےٹھوں نِکلکے کھِڑ کے گرم, هو رهی هَے۔ گرم سَے دی بهُت لوڑ نهیں, دُّدھ دا گھُّٹ ديو, پِآر دی نِّگھ وِچ هَے۔ دُّدھ دا نام سُنکے چاںدو نُوں چںد چڑھ گِآ, اُه کِنّے چِر دا هّتھاں نُوں دےکھ رِها سی کِ جدوں وی وِهلے هواے مَےں چُںم لَےنے هن, پر ‘رِکھی جی لای دُّدھ' ِاه آواج اُسدی ساری سُدھ نُوں ِاک اُچھالا دے بُڑھکاکے لَے گای, پلو پلی وِچ کالی گاں دا دُّدھ چو کے لَے آيا۔ ِاه کَول

وِچ پا کے اگے کیتا, اُس ‘آجان-باهُ' (گوڈِآں تک لںمے هّتھاں والے) پِآر سرُوپ نے کَول آپ رِکھی دے مُوںه نال لا کے کِها, 'پیاَو مےرے رب دے پِآرے!' رِکھی نے, سَو برس دے بُّڈھے نے, کُمار اوستھا دے جوان, پر ماں توں بی ودھےرے پِآرے هّتھاں توں دُّدھ پینا سُرُو کیتا۔ ِاک ِاک گھُّٹ اںمرِت دا گھُّٹ سی, ِاک ِاک گھُٹ رس دا گھُٹ سی, جو سهِجے سںگھوں هےٹھ اُتردا ِاک جیون بُوٹی واںنگُو ٹُری گِآ۔ نِّگھا نِّگھا سجرا, پِآرے چاںدو دا چويا دُّدھ, رّبی رَو والے هّتھاں دا پِآرا دُدھ رِکھی دے سریر وِچ جان پا گِآ۔ دُّدھ پی کے کُچھ چِر مگروں رِکھی اُٹھ کے بَےٹھ گِآ۔ سُکر سُکر, سُکر, ارداس پِآر تے کھِچ نال گِّچی نِو نِو جاںدی هَے تے سُآد تے سُآد آ رِها هَے: راجا جی نے تکیآ مںگواکے ڈھو لُآ دِّتا۔ کلگیدھر مهاراج جی هُن تکھت پوس توں اُّٹھ بَےٹھے, تاں چاںدو ول تّک کے بولے: "بےٹا! سانُوں بی دُدھ پِلااَو, اسیں اَوس رِکھی جی دے گھر پراهُنے آاے هاں۔ اَوه نِربل هن تُوں اُنھاں دی تھاں ساڈی کھاترداری کر, لِآ مےرے بےٹا! دُّدھ”۔

چاںدو تاں کِسے هور تاںگھ وِچ کھڑا سی, اُس دی تّک هّتھاں تے بّجھی کھڑی سی۔ آےا سُن لای سی تے کھُس بی هويا سی 'دُدھ بی لِآاُنا هاں' کھِآل سی پر پهِلے— بّدھی من دی سےدھ نا هِّلی, تربک کے سجے هّتھ نُوں جا پِآ, جِکُوں کوای جاںگلی پسُو اُّچھل کے پَےںدا هَے۔ دُهاں هّتھاں وِچ هّتھ لَے کے چُںم لِآ, کِنّی وار چُںم لِآ۔ چاںدو دے گوڈے ٹِک رهے هن جِمی تے, گردن چُک کے اُّپر ول هو اّکھاں تکدیآں هن۔ کِسے سّدھر, کِسے سِّک, کِسے نا رُکوےں سِپھت سلاه دے بھاواں نال جھّلا هو هو پھےر چُںمدا هَے پھےر اُسے سِپھت سلاه, اُسے کیرتن دے رس پِآر اُچھالے وِچ اّکھاں اُچِآ کے تّکدا هَے۔

مِهراں دے ساںایں نے بی آپنی نجر اُسدی نجر وِچ گّڈ رکھی هَے, چاںدو نهیں سمجھدا کِ اُس دے اںدر کی هَے تے اُه

کی چاه رِها هَے, پر داتا سمجھ رِها هَے کِ ِاس بھولے دی رُوه اپنی چُپ وِچ کیه مںگ رهی هَے تے اُس چُپ بولی وِچ داتا دے رِها هَے۔ کملا هويا چاںدو اَوه 'آجان باهُ' هّتھ چُںمدا تے پھےر اّکھاں ول تّکدا هَے تے ودھیک توں ودھیک سِپھت سلاه وِچ بھردا هَے تے پےارے هّتھاں نُوں نهیں چھّڈدا۔

ِاس دیناں بںدھُو مُورتی دے درسن کرنے۔ هاں, ِاس پِآر مُورتی دے درسن کرنے, نِکارے, گریب, کںگلے, گُآلے دے پُت, سِدھے سادے نیم جھّلے, پر کِسے سِپھت سلاه دے رںگ وِچ آ گاے گریب تے کِس ترھاں ترُٹھ رهے هن? جو هرپھ اُنھاں رّبی نِگاهاں نے پااے, سبد جو اُنھاں ِالاهی جوت والیآں اّکھیآں نے پڑھااے, چاںدو دی سادا دِل-تکھتی, چاںدو دی سُّچی نِکور اچھوه آتما پڑھ گای, اُس دے اںدر کوای جھرناٹ آای, کوای رس بھر گِآ, لُوںآں وِچ گُدگُدی هوای, کوای جیبھ نُوں پھرّکا وّجا, بُّلھ پھرک پاے:-واه! واه! واه! دی دھُنی اُّٹھی, چاںدو دے نَےن بںد هو گاے, سِر اڈول کھلو گِآ, هّتھ سُهنے هّتھاں نُوں چںمڑے رهے۔

'واه واه' دی دھُن گُوںج رهی هَے۔ راجا, وجیر, پںجے سِّکھ جو نال آاے سن, کَوتک وےکھ رهے هن, چاںدو کهِ رِها هَے 'واه! واه! واه!'

چاںدو چُّپ هو گِآ, پھےر بُّلھ پھرکے:-

'واهِگُرُو! واهِگُرُو! واهِگُرُو!'

هُن داتے نے سِر هّتھ پھےرِآ, اُّچا کیتا, چھاتی نال لاےا۔ آکھِآ 'نِهال مےرے چاںدو راِا!" ِاس وےلے سارے ادب نال کھڑے سن۔ بےوسے سِّکھاں دے دِل جُڑ گاے تے پِآری مِّٹھی سُر وِچ ِاه سبد گاوِآں:-

"موهِ نِرگُن سبھ گُنه بِهُونا۔۔

ديا دھار اپُنا کر لینا۔۔۱۔۔

مےرا من تن هر گوپال سُهايا۔۔

کر کِرپا پربھ گھر مهِ آيا۔۔۱۔۔رهااُ۔۔

بھگت وچھل بھَے کاٹنهارے۔۔

سںسار ساگر, اب اُترے پارے۔۔۲۔۔

پتِت پاون پربھ بِرد بےد لےکھِآ۔۔

پاربرهم سو نَےنهُ پےکھِآ۔۔۳۔۔

سادھسںگ پرگٹے ناراِان۔۔

نانک داس سبھ دُوکھ پلاِان۔۔۴۔۔       (بِلا.م.५, اںک ۸۰۵)

هُن چاںدو راِا دے نَےن کھُّلھے, هّتھ جُڑے, ادب نال کھڑا هَے تے داتا کهِ رِها هَے: "بےٹا! دُّدھ پِلااَو۔”

مٹکا لَے کے کِسے رس رںگ دے وِچ جھُوںمدا تے لهِرااُںدا, کدے اںدروں اُچھلدا, کدے رس رںگ بھرِآ نَےن بھر لِآاُںدا آپنی لاڈو گاں پاس گِآ, ترَے گاایآں دا دُّدھ چويا, لِآ.. کے اگے دھرِآ۔ سرِسٹی دے انّ داتا نے, سوےر توں بھُکھے رهے ترِپتاونهار نے دُّدھ لِآ, کٹورے بھرے, سِکھاں نُوں, راجے نُوں, وجیر نُوں سبھ نُوں وںڈِآ, آپ چھکِآ, چاںدو راِا نُوں چھکايا, رِکھی جی نُوں دو گھُٹ پھےر دِّتا۔

هُن سُورج لٹپٹا گِآ سی; رِکھی هُن وّل هو رِها سی۔ سںجھاں پَے گای۔ رات راجا نے تاں آپنے تںبُو وِچ گُجاری, پر سّچے پاتساه جی نے آپنی رات مرِگچھالا پر کُٹیآ وِچ رِکھی تے چاںدو راِا نال کّٹی۔ دِن هواے تے لّتھی هوای جمنا دے نِرمل نیر وِچ نھاتے, اسوک راجے دے چِٹان دا درسن کیتا, نےڑے تےڑے بَودھ مٹھاں دے نِسان ڈھّٹھے, ٹُّٹے پّتھر وےکھے پھےر کُوچ دی آگِآ کیتی۔ رِکھی جی نُوں, هُکم هويا کِ, "نال لَے چّلاںگے, اساں پاںوٹا رچِآ هَے, اُّتھے رکھاںگے۔”

رِکھی- هے داتا! آگِآ وِچ رس هَے, پر مَےں بُّڈھا آپدے دُآرے سےوا نا کرن جوگا ِاک بھار هوواںگا۔

گُرُو جی- پرسوں ساڈی ورھے گںڈھ هَے۔ پُرب سِکھاں نے منااُنا هَے, سںگت سانُوں کوای سُگات دےوےگی, اسیں سادھ سںگت نُوں ِاک

سُگات دِکھاواںگے, ار اُه سُگات تُوں هووےںگا۔ تُوں بھار نهیں, تُوں سُگات هووےںگا, تےرا اںت ساڈیآں اّکھاں سامھنے هووےگا, تےرا اںت ساڈے هّتھ سُآرنگے, تُوں مِلِآ هَےں هُن وِچھڑےںگا نهیں۔

چرناں تے سِر دھرکے, سُکر سُکر, لُوں لُوں وِچ بھرکے نال آای پینس وِچ رِکھی سوار کیتا گِآ۔ کُٹی نُوں وِدا دِتی گای تے پاںوٹے نُوں کُوچ بولی۔

چاںدو تے ستِگُراں دا ‘چاںدو راِا’ کھڑا هَے, هُکم اُڈیکدا هَے; مُسکراکے داتا جی نے کِها: "چاںدو! تُوں ِاتھے هی رهُ, دُّدھ پیآ کر تے بُّلے لُّٹِآ کر۔" چاںدو دے نَےن نیوےں هو گاے, چھم چھم وگ پاے; هّتھ آپے لمک کے جُڑ گاے سِر نِاُں گِآ۔ اُسدی بھاونا جو جیبھ دے رستے نِکلنا نهیں جاندی سی, ستِگُرُو سمجھدے هن, پھےر بولے 'چاںدو بےٹا! کهُ تُو کی چاهُںدا هَےں?

چاںدو نُوں اچانک پهِلا جاںگلی اُچھالا آيا, جا کے هّتھاں نُوں پھےر چںبڑ گِآ تے نِّکے جِهے لاڈلے بال واںنگُو ڈاڈھے لاڈ وِچ بولِآ: “تُسیں چلو, مَےں گاںایآں لَے کے مگر مگر آاُںدا هاں, پااُںٹے گاایآں چارِآ کراںگا, دو وےلے دُّدھ چو کے آپ جی نُوں پِلايا کراںگا, رِکھی جی نُوں پِلايا کراںگا, تے اےهناں هّتھاں نُوں وےکھِآ کراںگا۔ (مهاراج دے هّتھ هّتھاں وِچ نّپ کے چُّم کے) جی وےکھِآ کراںگا, کِاُں جی...هَےں...جی?”

ستِگُر هّس پاے تے کهِن لّگے 'ست بچن! دُّدھ تےرا هی پیآںگے۔'

دو سوار ستِگُر نے گاںایآں دی راکھی واستے نال دِّتے تے کالسی دے رِکھی جی دی تے اَوس تھاںاُں دے ساِاد آکھری رِکھی جی دی کُٹیآ توں کُوچ هو گای۔

ستِگُرُو جی ورھے گںڈھ تے پهُںچِآ لوچدے سن, بےاںت سںگتاں آایآں سن, ماتا جی دی تاںگھ دا کھِآل بی سی, پر رِکھی جی دے کارن تے پںدھ اَوکھا هون کرکے رات رستے وِچ رهے تے اگلے دِن اّپڑے۔ اگے سپتمیں دا دِن لںگھ چُکا سی۔ سںگتاں

نِراس هو رهیآں سن, پاںوٹے دُرگ وِچ پروےس دا بی ِاهو دِن سی, سارے اُتساهاں تے اُداسی چھا رهی سی کِ سُورج دے پرکاسوت داتا گُرُو جی مِهراں دے ساںایں اّپڑ گاے, سپتمی دا دِن اَوهو بنا دِّتا۔ سںگتاں نُوں بولن لّگے -“تھِتِوار نا جوگی جانَے رُت ماهُ ن کوای- جِس داتے دے بنااے تھِت وار هن اُه داتا سانُوں آپنے کارج واستے لَے گِآ, سپتمی تاں, جے سپتمی دی کوای سُگات هووے۔ سو سُگات واهِگُرُو نے سانُوں پرسوں دِّتی تے لَے کے اج اسیں اپڑے۔ سپتمی رب ولوں اّج هوای, جدوں اکال پُرکھ لای, نواں گُراں لای, سادھ سںگت لای سُگات لَے کے ِاک وِلپدی رُوه چرن کملاں نال جوڑکے اسیں لِآ سکے۔” مهاراج دے ِاس اُّچے پِآر ولولے پُر سںگتاں اتے پرِوار نِهال هو گاے تے پاںوٹے مںدر دا پروےس واهِگُرُو دے کیرتن رںگ وِچ اُس دِن مناےا گِآ۔

+++

3. بھیکھن ساه پھکیر

کرتار دے رںگ, کِّتھے پںجاب ار پںجاب دا کےںدر رامداس پُرا, ار ِاس دے پاس دا پِںڈ گُرُو کی رَوڑ, جِّتھے نَومےں گُرُو جی بِراج رهے سن, کِتھے واهِگُرُو دے گےان نُوں پرکاس کرن دا اُّدم تے اُس اُدّم دا اُتساه-

'برهم گِآنی پراُپکار اُماها’ (سُکھمنی اسٹپدی 8)

سری گُرُو تےگ بهادر جی نُوں آسام دےس پرچار کرن لای آپنے سیس پر بِراجمان کرواکے لَے تُرِآ۔ ِاس دےس سری گُرُو نانک دےو جی نے ستِنام دا چھّٹا دِّتا سی, اُه اںگُوری هُن کُجھ کملااُںدی سی, جِس نُوں هری بھری کرنے نمِّت سری گُرُو جی تِآر هواے۔ پںجاب چھّڈِآ ار آنںد بھون آنںد پُر بی چھّڈِآ۔ سری گُرُو تےگ بهادر سرِسٹی دی چادر پُورب رُکھ نُوں تُر پاے۔ تھاں تھاں دھرم اُپدےس کردے انےک تیرتھیں اّپڑکے تیسرے جامے دے کَوتک واںنگُو "تیرتھ اُدم ستِگُرُو کیآ سبھ لوک اُدھرن ارتھا۔۔” (تُکھا:م:۴, اںک-۱۱۱۶)

سرِسٹی نُوں تاردے, بھَے بھرم وِچوں کّڈھدے ستِنام دے پُل پر چڑااُںدے, جیآ-دان, نام دان, وِساه دان, بھروسا دان, سِدک دان, انّ دان, بستر دان, مِّٹھے بچن دان, پرےم دان دےںدے ترِبےنی پهُںچکے اَوس تھاں دے واسیآں نُوں سّچی ترِبےنی دا مارگ دّسِآ:-

----------------

* ِاه پرسںگ سں.گ.نا.سا. ۴۳۷, (دسںبر ۱۹۰۶) پوه سُدی سپتمی دے گُرپُرب پر کھالسا سماچار راهیں پرکاسِآ گِآ سی۔

"کبیر گںگ جمُن کے اںترے سهج سُنّ کے گھاٹ۔۔

تها کبیرَے مٹ کیآ کھوجت مُن جن باٹ۔۔۱۵۲۔۔” (سلوک کبیر)

انےکاں ترِبےنی ندی وِچ پھسِآں نُوں کّڈھکے ِاس سهج پد دی ترِبےنی وِچ پُچاےا تے بھاری پُنّ دان کیتے:-

"جیا دان دے بھگتی لاِان

هر سِاُ لَےن مِلااے۔۔۲۔۔        (سُوهی م. ५, اںک-۷۴۹)

پھےر آپ پٹنے سهِر پهُںچے۔ چاچے پھّگُو ورگے پےارے تے انےکاں سِدکی ِاس دےس وِچ وّسدے سے, اُس دےس نُوں کرِتارتھ کردے هواے پٹنے ٹھهِر گاے۔

ِاس دےس نے اّگے ِاک بُّدھیمان دا درسن کیتا سی¹, جِس نے نےکی دے چسمے² ولوں چُپ رّکھکے نِری نےکی پرچاری سی, سو لوڑ سی کِ دھرتی دی اُه بھُّکھ, جو کادر وِهُونے کُدرت دے پرےمیآں وِچ رهِںدی هَے, پُوری هووے۔ هُن اُس دھرتی وِچ اُس نے اوتار لَےنا سی جو پُورن نےکی نُوں جاندا سی, پر جِتھوں نےکی نِکلی هَے اُسدا بی پّکا سِنجانُوں سی۔ جو ِاه کهِن دی لوڑ نهیں سی رّکھدا کِ 'پردے دے باد پردا هَے سگوں جو ِاه کهِ سکدا سی کِ:-

"آد پُرکھ ابگت ابِناسی۔۔

لوک چتُردس جوت پرکاسی۔۔”              (اکال اُس.)

جِس نے هُکم دا تھهُ هی نِرا نهیں سی دّسنا, پر هُکم دے مالک کرتار دا بی پُورن گِآن دےکے ِاه دّسنا سی:-

---------------

1. مهاتما بُّدھ جی۔                         2. رّب جی۔

"پھوکٹ دھرم بِسار سبھَے

کرتار هی کو کرتا جیا جانےو۔۔۱۲۔۔ (۳۳ سوَے.)

پُن:-

سِّدھ سُےںبھ پرسِّدھ سبھَے جگ اےک هی ٹھاُر انےک بکھانَے۔۔

رے من رںک کلںک بِنا هر تَے کِه کارن تے ن پهِچانے۔۔ (३३ سوَے.)

هاں, اُس دھرتی نُوں ِاه پھکھر مِلنا سی کِ سںسار دا سبھ توں وّڈا اوتار, سبھ توں وّڈا مُکت داتا, سبھ توں وّڈا بیر, سبھ توں وّڈا سُتںترتا داتا, سبھ توں وّڈا سںسار وِچ وٹااُ پَےدا کرنے والا, گُرُو اوتار, کوی, وِدوان, نیتیوےتا, سَےناپت, گرِهستی, سادھُو, سِّدھ, تےاگی, اُپدےس داتا, کرنی تے کهِنی دا سُورا ِاتھے پرگٹ هويا هَے۔ اےسے نمِّت پرکاس دے پُںج سری گُرُو تےگ بهادر جی 'تےگ بهادر سی کرِآ کری ن کِنهُوں آن’ ِاس ستھل تے بِراجمان هو گاے سن۔ کُچھ سماں رهِکے پرِوار نُوں اےتھے چھّڈکے آپ آسام چلے گاے هواے سن۔

ِاتھے هی سںمت ۱۷۲۳ بِکرمی (۱۶۶۶ ای:) دا بھاگ بھرِآ پوه دا مهینا آ گِآ, اّگے بی سّت سدیآں توں کای پوه ِاس بھارت وِچ آ رهے سے, پر جُلم دا کّکر سدا هی پَےںدا رِها, ار اےه ستی هوای بھارت بھُومی پِآرے دے پرےم وِچ مانوں اَےاُں پُکاردی رهی:-

"پوکھ تُکھار پڑَے ون ترِن رس سوکھَے۔۔

آوت کی ناهی من تن وسهِ مُکھے۔۔

من تن رو رهِآ جگجیون گُر سبدی رںگ مانی۔۔

اںڈج جےرج سےتج اُتبھُج گھٹ گھٹ جوت سمانی۔۔

درسن دےهُ دياپت داتے گت پاوهُ مت دےهو۔۔

نانک رںگ روَے رس رسیآ هر سِاُ پریت سنےهو۔۔۱۴۔۔"    (تُکھا. م. ۱, با.ما. اںک ۱۱۰۹)

پر هُن کِهو جِها پوه آےا? دُکھ هرن والا, پِآرے نُوں سںسار پر لَے آاُن والا ِاس پوه دی مهِما اَےاُں پھب رهی هَے:-

"پوکھ تُکھار ن وِآپای کںٹھ مِلِآ هر ناهُ۔۔

من بےدھِآ چرناربِںد درسن لگڑا ساهُ۔۔

اَوٹ گووِںد گوپال راِا سےوا سُآمی لاهُ۔۔'

بِکھِآ پوهِ ن سکای مِل سادھُو گُن گاهُ۔۔

جه تے اُپجی ته مِلی سچی پریت سماهُ۔۔

کر گهِ لینی پاربرهِم بهُڑ ن وِچھُڑیآهُ۔۔

بار جااُ لکھ بےریآ هر سجن اگم اگاهُ۔۔

سرم پای ناراِانَے نانک در پایآه۔۔

پوکھ سُهںدا سرب سُکھ جِس بکھسے وےپرواه۔۔۱۱۔۔” (ماجھ م. ۵, با.ما. اںک ۱۳۵)

اَےسے پِآرے پوه دا جِس وِچ "بِکھِآ پوهِ ن سکای " دا بانھنُو بنّھنُوں والا تےجسوی مهاراج پرگٹ هويا ِاک دِهاڑا آيا جِس دِن سپتمی تھِت سی۔ ِاس بھاگے بھرے دِن سوا پهِر رات رهِںدی سری گُرُو تےگ بهادر, دھرم دی چادر, دھرم دھُرںدھر, پُورن گُر اوتار جی دے گرِه-ماتا گُجری جی دے سُلّکھنے گرِه-سری کلگیدھر جی, میری پیری دے مالک سری گُرُو گوبِںد سِںگھ جی اوتار دھاری هواے'۔ مهاں پُرکھاں دے اوتار دھرتی تے اُدھار نمِت هويا کردے هن, جد کدے پرِتھوی پر پاپ ات هو جاوے تد آتم سرِسٹی وِچوں کوای اُپکاری آاُںدا هَے, پر اَےتکیں تاں پر-اُپکاریآں دے سِرتاج آ گاے ار ِاّکو واری آ کے

----------------

1. سری گُرُو جی نے آپنے اوتار نُوں آپنے مُکھاربِںد تھیں اَےاُں ورنن کیتا هَے, "مُر پِت پُورب کیےس پےانا۔۔ بھاںت بھاںت کے تیرتھ نانا۔۔ جب هی جات ترِبےنی بھاے۔۔ پُنّ دان دِن کرت بِتاے۔۔۱۔۔ تهی پرکاس همارا بھےے۔۔ پٹنا سهر بِکھَے بھو لےو۔۔ ...(بچ.نا.)

چلے نهیں گاے, دس جامےں دھارے۔ ِاه هُن دسواں جاماں اُسے جےوتی نے دھارِآ هَے۔ آتم سرِسٹی وِچ آتم پرکاس هونے کُدرتی بات سی۔ سریرک سرِسٹی وِچ کوای راجا, پاتساه کِتے جاوے تاں سریرک اُتساه هُںدے هن, جِنھاں نُوں کرنے والا سریر وِچ لُکِآ بَےٹھا من هُںدا هَے تے من نُوں سّتےا آتما دےںدا هَے۔ جد آتم سرِسٹی دے تےجّسوی مهاں پُرکھ آاے تاں آتم کَوتک پرگٹ هونے جرُوری سے, تے آتم رسیآں پر ِاس دا اسر هونا بھی کُدرتی بات سی۔ سو اُس وےلے ِاک تپی پھکیر' نے ِاس پرکاس نُوں تّک کے سےدھ کیتی ار اُسے سےدھ تے پٹنے پهُںچا۔ سری گُرُو جی دے دوارے جاکے نوےں آاے داتا جی دے درسن واستے ارج گُجاری۔ اّگے آتم رسیآں دا ِاس گھر آاُنا تاں اَےاُں کدر پااُن والا سی جِّکُو سونے چاںدی دے وپاری سراپھ دے گھر آدر پااُںدے هن; دَےوی بالک نُوں کُّچھڑ لَے کے داای آای تے ساںایں جی نے نمسکار کرکے آپنا مّتھا سپھل کیتا۔ سریر دے هُںدِآں کای وےر پھکیراں نُوں بی پردے رهِںدے تے سںسے اُٹھدے هن, هُن پھکیر ساںایں دے جی وِچ سںسا اُٹھِآ, پریکھِآ دا سّک آيا کِ دےکھیاے اےه هِںدُو مت دے هونگے کِ ِاسلام دے? اُنھاں نے ِاه دےکھن دی آسا دھار کے, کِ جے دُّدھ ڈوهلنگے تد مُسلمان جے پانی ڈوهلنگے تاں هِںدُو سمجھاںگے, دو کُّجیآں لیتیآں۔ ِاک وِچ دُّدھ, دُوای وِچ پانی پاکے دَےوی بالک جی دے اّگے کیتا۔ پر کَوتکهار بالک نے ِاک پَےر نال دونوں اُلٹا دِّتیآں تد دےکھو کِ پانی تے دُّدھ دووےں ڈُّلھ کے رل مِل کے ِاک هو گاے۔ پرتّکھ اُپدےس دے دِّتا کِ تاّسب دی کُّجی مُسلماناں دی ار ورناسم دے هّٹھ دی کُّجی هِںدُوآں دی توڑ کے جل دُّدھ نُوں ِاک - کھالسا - کر دِآںگے, جل دُّدھ دی پریت مسهُور هَے۔ سری گُرواک هَے:-

---------------

1. کوهڑام دا ساه بھیکھ, بھیکھنساه۔ ِاه آپ کھسکا پِںڈ رهے هن جو تھنےسر تسیلے وِچ هَے۔

"رے من اَےسی هر سِاُ پریت کر جَےسی جل دُدھ هوِا۔۔

آوٹن آپے کھوَے دُدھ کاُ کھپن ن دےِا۔۔” (سِری م.१, پں. ۶०)

اَےاُں هِںدُو تے مُسلمان ِاک دُواے نال پِآر کرن والے بناواںگا۔ دُدھ اّگ تے دھرو تاں پانی سڑدا هَے, دُدھ نُوں نهیں سڑن دےںدا, دُدھ اپنے پِآرے دا دُکھ دےکھ کے اُچھلدا تے آپ اّگ تے پَےکے اُسنُوں بُجھا دےںدا هَے, توں اُچھلدے نُوں پھےر پانی مِل جااے تاں کھُس هوکے مُڑ جاںدا هَے۔ پھکیر جی سمجھ گاے کِ ِاه پرےم اوتار دُهاں نُوں نِںمرتا دی دھرتی تے پا کے پرےم نال گُنّھےگا۔ ِاه تّک کے اُس دا پرےم هور اُمگِآ کِ سُکر هَے ِاس دُکھی سرِسٹی دا پار اُتارا هووےگا۔ پھِر پھکیر آپنے هور بی دھنّ بھاگ جانکے مّتھا ٹےککے وِدا هويا۔ پھکیر دی آےُو هو چُکی سی, نهیں تاں وےکھدا کِ ِاس واهِگُرُو دے نِواجے بالک نے کِس ترھاں لوکاں وِچوں 'مَےں' کّڈھ کے سیس بھےٹا لیتے ار کِس ترھاں 'اںمرِت' ساج کے سرِسٹی ماتر نُوں جوڑن لای مانو جوڑواں مسالا تِآر کر دِتا۔ کِس ترھاں هِںدُو سِکھ هو گاے, ار کِس ترھاں بُّدھُو ساه ورگے مُسلمان سِّکھی دھارکے آپنے سپُّتر بھےٹ کر کے کرِت کرِت هواے, کِس ترھاں اںمرِت دا درواجا پرانی ماتر لای کھُّلھ گِآ, کِس ترھاں دےس نُوں سُتںترتا مِلی, کِس ترھاں سںسار نُوں سّچا دھرم مِلِآ۔

نوٹ: پوه دا مهینا سِکھ کَوم واستے گُرپُرباں تے سهیدی پُرباں دا مهینا هَے۔ ِاس مهینے دی مهّتتا بابت بھاای ساهِب بھاای ویر سِںگھ جی دی ِاک کوِتا اگلے پنّے تے هَے۔

ِاک بُجھارت

پوه کھوه - پوه موه

{سںمت 1722 بِکرمی دا پوه}

1. چڑھِآ پوه تاں لّگی کھوه

پالے هّڈ کڑکاون اَوه

دںداں نال وجےںدے ٹھّکے

پاپی پَون کَون جا ڈّکے

رات ِاکّلی بُوهے بںد

نا تارے ناں دِّسے چںد

کّل مُکّلی روواں دھاایں

پےارے هاِا جھات ناں پاای۔

{سںمت 1723 بِکرمی دا پوه}

2. واه واه ساڈا آےا پوه

مار هُلارے اُٹھےا موه۔

ٹھںڈھی پَون پِآری لّگے

جّپھی پاںدی تِرّکھی وّگے۔

رات ِاکّلی بُوهے بںد

اںدرے سُورج تارے چںد۔

کھِڑ کھِڑ هّساں لُّڈی پاای

کِن آ کے رُت پرت دِکھاای?

(سںمت 1969 بِکرمی دا پوه}

3.  گےڑے لاںدا اَوهو پوه

آےا پھےر کرےداں ٹوه۔

وِّچ ماگھ دے پَےر دھراںدا,

رُوپ بسںتی پھبن پھباںدا۔

پُچھدا دّسو تُسیں سُجان

کِاُں هُن کردے مےرا مان?

مَےنُوں تُساں بسںت بناےا

ساریآں پھبناں نال پھباےا

اَوهو ٹھںڈھی وگدی پَون

لُک لُک بَےٹھے اںدر بھَون?

کِاُں کھُسیآں کر آکھو آوے

بھاگے بھرِآ درس دِکھاوے ?

اےس پرسن دا اُتر بھراوو,

اسیں ن دےایاے, آپ بُجھاوو۔

اساں بُجھارت اے هَے پاای

تُساں بَےٹھکے بُجھنی آای۔

جو بُّجھے سو کھُسی مناوے,

کھُسی ِانام بُجھن دی پاوے۔            {گُرپُرب گُلجار, کھےڑا-13)

 

سُوچنا:- ِاس بُجھارت دا درُست هل تاں ستِکارےوگ کوی جی هی جاندے هن, پر اسیں اپنی تُّچھ بُدھی انُسار کُچھ ِاس ترھاں سمجھدے هاں کِ- پهِلی کوِتا وِچ سری کلگیدھر جی دے اوتار دھارن توں ِاک سال پهِلے سںمت 1722 بِکرمی (ےانی 1665 ای:) دے پوه دی دسا دّسی هَے جدوں گُرُو جی هالے سںسار وِچ نهیں آاے سن, ِاک کِسم دا سُنسان {Vacuum} سی۔ کوی جی آپنے آپ نُوں کلمُکلا سمجھدے هن تے درسن لای ترسدے هن۔ دُوجی کوِتا وِچ 1723 بِکرمی (ےانی 1666 ای:) دے پوه دی گل هَے جدوں گُرُو جی دا اوتار هو گِآ هَے تے سارے برهمںڈ وِچ کھےڑا هی کھےڑا پھَےل گِآ هَے, کوی جی کھُس هو کے لُڈی پاںدے هن۔ تیجی کوِتا وِچ سںمت 1969 بِکرمی دے پوه دی گل هَے جدےں کِ ِاه رچنا رچی گای سی ےانی 1912-13 ای. (سں. گُ. نا. سا.-443- 44} ۔ ِاس رچنا سمےں ستِکار ےوگ لےکھک جی آپنی بھر جوانی وِچ سن تے اُهناں دی آےُو کوای 39 ےا 40 کُ سالاں دی سی۔ پوه دا مهینا سںگتاں نُوں پُچھدا هَے کِ هُن گُرُو جی نُوں جاما چھوڈِآں وی 200 سال هو گاے هن, تُسیں ِاه دِهاڑا هُن کِاُں مناںدے هو تے کھُسیآں کردے هو? ستِکارےوگ کوی جی دا درِڑ نِسچا هَے کِ گُرپُرب والے دِن کلگیدھر پاتساه جی پرےم دے پُسپ بِبان تے سوار هوکے اُپرلے مںڈلاں وِچوں مات لوک وِچ سچمُچ دِوے جےوتی رُوپ وِچ آاُںدے هن تے گُرپُرب منا رهیآں سںگتاں تے رهِمتاں ورساںدے هن۔ ِاس واستے سںگتاں گُرپُرب دا دِن (جو پوه دے مهینے وِچ آاُںدا هَے) دھُوم-دھام نال مناںدیآں هن۔ سو ساڈے انُمان انُسار پوه دے مهینے دے پرسن دا اُّتر مِل گِآ هَے۔ ِاه بِبان تے چڑکے آاُن والا درِس کوی جی نے سُپنے وِچ ڈِٹھا هَے۔ دےکھو "وچِتر سُپنے" نِرگُنِآرا نام دا ٹرَےکٹ نں: 1228 (دُوسرا سُپنا, پنّا 29)۔ اساں کےول بُجھارت بُجھن دا ےتن ماتر هی کیتا هَے۔ بُجھارت دا اسلی اُتر تاں کےول ستِکارےوگ کوی جی هی جاندے هن۔ کوای بھُل هو گای هووے تاں ماپھی مںگدے هاں۔                   - سمپادک

4. بیبی سُگھڑ باای'

1. (ِاکاںت تے ِاکّل)

تھّک جااے ِانسان تاں آرام چاهُںدا هَے, اّک جااے تاں چھُٹکارا چاهُںدا هَے اکااُن والِآں توں, هُّس جااے تاں نا آرام دی سوجھی هُںدی هَے نا چھُٹکارے دی هوس, اںدر باهر گھبرا چھا جاںدا هَے, پر جے تھکااُن والے, اکااُن والے تے هُّسا دےن والے سارے سامان دُور هو جان تے ِاه رهِ جااے ِاکّلا تاں وهِست آ گھےردی هَے تے سُدا اُںگلاں دِکھااُن لّگ پَےںدا هَے۔ ِاکّل بُری, ِاه نا آ واپرے کِسے نُوں۔ ِاکّل سبھناں توں ودھیک ڈرااُنی سَے هَے۔ ِاکّل اُداسیآں دی ماں تے نِراستاایآں دی دادی هَے۔ هَےں? کی ِاکّل ماڑی هَے? ِاکّل اےکاںت هَے, اےکاںت نُوں کومل اُنراں والِآں دانِآں, دارسنِکاں تے رّب دے پِآرِآں نے سلاهِآ هَے۔ کِاُں کهِںدے هو کِ ِاکّل ےا اےکاںت ماڑی هَے? ِاس لای کِ 'ِاکّل' 'اےکاںت' نهیں هَے۔ 'ِاکاںت' ِانسان آپ بھالدا هَے تے 'ِاکّل' ِاسنُوں آ واپردی هَے۔ 'ِاکاںت' 'رُوه دا آرام استھان' هَے, 'ِاکّل’ 'تنهاای دی کَےد هَے'۔ 'ِاکاںت' وِچ جا کے تھکان, اکےوےں تے هّسنا دُور هُںدیآں هن, پر ِاکّل' وِچ جا کے وهِستاں چھا جاںدیآں هن۔ اےکاںت جیون نُوں نوجوبن دےںدی هَے, ِاکّل جیون نُوں کھاردی تے بُڈھےپا لااُںدی هَے۔

--------------------

* ِاه پرسںگ ۷ ماگھ سںمت گُ.نا.سا. ۴۶۸ ارتھات 19 جنوری, 1937 ای. نُوں گُرپُرب سپتمیں پر کھالسا سماچار وِکھے پرکاسِآ سی۔

اےکاںت وِچ آپا آپنے ٹھیک تول اںداج وِچ آاُںدا هَے, ِاکّل وِچ آپے دا وجن گھٹ جاںدا هَے۔ هاں, اےکاںت وِچ دِل ودھااُن والی اُستُت تے دِل ڈھاهُن والی نِںدا نهیں هُںدی, ِاس کرکے من دے تول-پلڑے نیاُںدے جھُکدے کِسے پاسے نهیں, اَےن تراجُو تول پُورا رهِںدا هَے, سو ِانسان آپنا مُّل پااُںدا هَے ٹھیک ٹھیک - نا وّدھ, نا گھّٹ۔ اےکاںت وِچ توّجو نُوں باهرلے تے اَوپرے کھِچےوےں نهیں پَےںدے, آپا ٹِکدا تے آپے وِچ ٹُّبھیآں ماردا هَے تے کای وےر ِانھاں ٹُّبھیآں نال آپے دیآں ڈُوںگھاایآں وِچوں گُن-رتن لّبھ لِآاُںدا هَے۔ من دے ول تے وِںگ اےکاںت وِچ دِس پَےںدے هن تے نِکل جاںدے هن۔ اےکاںت وِچ بُّدھی اُّجل هو جاںدی هَے تے نِسچے دے گھر نُوں لّبھ لَےںدی هَے۔ اےکاںت وِچ دھِآن جُڑدا هَے اتے اُه راه دِّس پَےںدا هَے جو 'انںت’ وِچ جا کھُّلھدا هَے۔ اےکاںت وِچ رُوه رُوه نال گّلاں کردا هَے تے اےکاںت وِچ هی رّب رُوه نال گّلاں کردا هَے۔ جے ِانسان چاهے کِ جگت نُوں کُچھ دےوے تاں اےکاںت نال پِآر پاوے, داتا هون لای اُسنُوں اےکاںت وِچوں سامان مِلےگا۔

ِاکّل وِچ سُرت دے آسرے بھّجے هواے, اَوپرے هو گاے تے دُور چلے گاے دِّسدے هن, تاهیاَوں ِاکّل وِچ اُداسی ڈر تے وهِست چھااُںدی هَے۔ کِسے آدمی نُوں کِسے نِرجن ٹاپُو وِچ چھوڑ آاَو, چھے مهینے باد اُسنُوں جا کے پُّچھے کِ تےرے باب کی ورتی تاں اُه ِاکّل دے مهاں بھےان نُوں دّس سکےگا۔ تُسیں ِاک مںدر وِچ سمادھی لا کے بَےٹھے هو, ےاترُوآں دی گهِماں گهِم هَے تے بھَون بھرے پاے هن پر جد اّکھ کھوهلدے هو تاں جی ساںایں دا نجریں نهیں پَےںدا, کھےال کر لاَو اُس وےلے دی ِاکّل دا نکسا تے اُس دا اسر۔ سوچ لاَو کِ تُسیں کِسے سِکار گاے کای دِناں لای بن وِچ گُآچ گاے هو, کوای پِآرا نال نهیں, کوای جانُو سِآنُو مِلدا نهیں, کوای اَوپرا بی نجریں نهیں پَےںدا, جیو ماتر اّکھاں اّگوں نهیں لںگھدا, اُس وےلے دے دِل-ٹوٹے دا اںداجا لا لاَو۔ هاں جیاَو, بناں وِچ کدے

گُآچے نُوں ِاکّل دے رںگاں دا پتا هَے تے تنهاای دی کَےد والے نُوں ِاسدی پیڑا دا ودھےرے تھهُ هَے۔ بابا! ِاکّل بُری۔

اُںج دےکھو تاں جیو ِاکّلا هَے۔ ِاکّلا آاُںدا هَے تے چلا بی ِاکّلا جاںدا هَے, پر ِاس ِاکّل دی سوچ ِاس نُوں نهیں پھُردی, پھُرے تاں بھَے کھاںدا هَے۔ کِںتُو جگت وِچ وسدِآں ِاس نُوں جے کدے ِاکّل آ واپرے تاں بهُت دُکھی هُںدا هَے۔ جے ویچار کرو تاں ِانسان جگت وِچ وسدا رسدا بی ِاکّل وِچ هَے, پر دُآلے وسدے بھیڑ بھڑّکِآں کرکے ِاس نُوں ِاس آپدی ِاکّل دی ویچار نهیں پھُردی۔ جِوےں سَو اںڈے نالو نال پاے هن, سبھ آپو آپنی هدبںدی وِچ بںد هن, پاے هن چاهو کولو کول پر هَےن اڈو اّڈ, ِاکّلے ِاکّلے۔ هاں سَے پِںجرے نےڑے نےڑے پاے هن, پر پںچھی وِچ ِاکّلے ِاکّلے بَےٹھے هن۔ سَے دیپ کِسے ساگر وِچ نےڑے نےڑے هن, وِچ جل هَے, هن نےڑے نےڑے پر هن ِاکّلے ِاکّلے, آپو آپنی هدبںدی دے اںدر وّکھرے وّکھرے, ِاسی ترھاں ِانسان ِانسان دے بھاوےں نےڑے هووے پر هَے هر کوای وّکھرا وّکھرا, ِاکّلا ِاکّلا۔ هرےک دا آپا جُدا جُدا هَے, هرےک دی اںدرلی دُنیآں هَے آپو آپنی۔ پُّت نُوں پیڑ هو رهی هَے, ماں پاس بَےٹھی ٹکور کر رهی هَے, جوَےن پھکا رهی هَے تے واری گھولی هو رهی هَے, پر جِّتھے کُ پُتر نُوں پیڑ پرتیت هو رهی هَے اَوتھے ماں دی پهُںچ نهیں هَے۔ کچیچیآں لَےںدی هَے کِ وّس هواے تاں پیڑ نُوں اَوتھوں دھر کّڈھاں, پر ِاڈے هِت تے هِتُو دے پاس هُںدِآں بی پُّت پیڑا-مںڈل وِچ ِاکّلا هَے۔ ِاس ِاکّل دی سوجھی وِٹرےکی وَےراگوان نُوں پَےںدی هَے۔ ِاک هور ِاکّل هَے, جِس وِچ ِانسان کھُسی کھُسی وّس رِها هَے۔ هر ِانسان ِاکّلا هَے تے جگت نال اُس نُوں سهِ سُبھا جںگ واپر رِها هَے۔ هرےک آپنے لابھ دے مگر هَے, دُواے نُوں اَوپرا جان کے اُس دے لابھ دا کِسے نُوں پھِکر نهیں۔ آپنا لابھ لَےن وےلے, آپنا نّپھا کّڈھن وےلے, دُواے نال درد نهیں پھُردا, سگوں اُس دی هانی دی بی پرواه نهیں رهِںدی۔ اَےاُں بی هر کوای ِاکّلا هَے تے

ِاکّل اُس دے اںدر واپر رهی هَے۔ هاں جیاَو, ِاه ِاکّل باهر دی نهیں اںدر دی هَے۔ آپنا لابھ تے لابھ وِچ جتن (کس- مکس) تے ِاس جتن توں پراپت هوای جِّت دا رس ِاس ِاکّل دی سوجھی نهیں پَےن دےںدا۔ ِاک هور ِاکّل هَے جو بھیڑاں وِچ بی آ واپردی هَے۔ کِسے نُوں هواای جهاج تے چڑھاکے پںج هجار میل تے جا کے کِسے گھُّگھ وسدے نگر وِچ چھوڑ آاَو, جِتھوں دے واسیآں دی کِ اُه بولی بی نهیں جاندا۔ اُس گهِما گهِم وِچ اُس اَوپرے نُوں بھیڑ وِچ واپرن والی ِاکّل' دا تھهُ پاےگا تے اُس نُوں ِاس توں چھُٹکارے دا رس تدوں پوےگا جدوں ڈاںواں ڈول هواے نُوں ِاک اَوپرا هی بھاوےں هووے, اُس دی بولی سمجھن والا مِل پوے۔

ِاک ِاکّل هور هَے۔ جدوں بھیڑاں بی دُآلے هَےن, جانُو سِآنُو بی هَےن, کوای درد وںڈااُن والے بی هَےن, پر کوای ِاک پِآرا, جِس نُوں آپنی سُرت دا آدھار بنا لِآ سی, اُه بِنس گِآ هَے۔ هاں, ِاس ِاکّلاں والے جگت وِچ, جِتھے باهر بھی 'وِّتھ' دا پسارا هَے تے اںدر بی 'وِّتھ' دا کھِلارا هَے, ِاک پِآر هَے- همدردی هَے-جے ِاس وےلے کِتوں اُه آ پرکاسے تاں ِاکّل رُوپی وِّتھ تے پُل بن جاںدا هَے۔ ِاسے پُل سرےنی دے آسرے ِانسان آپنی کُدرتی 'ِاکّل نُوں بھُّلا رهِںدا هَے۔ پر جدوں کدی ِاه پُل ٹُّٹے, جاں کوای پِآرا, جِس نال کِ سُرت نے ِاه پےار لگااُ دا پُل بنا لِآ سی, وِچھُڑے تاں ِاکّل اںدر آ وڑدی هَے, اُه لوکاں دے پاس هُںدِآں بی ِاکّل دی پیڑ جھرناٹ دےںدی هَے۔

2. (ِاکّل دی رات)

ِاک پوٹھوهار دی بیبی هَے, جِس دا پرانپتی اَےن جوانی وِچ سںسار توں ٹُر گِآ هَے ۔ بیبی آپ بی جُآن هَے, سڈَول, سُهنی, سرُو واںگُوں لںمی تے سُگھڑ بی هَے۔ نام بی ِاس دا 'سُگھڑو' هی پرسِّدھ هَے۔ ِاس دے پےکے بی ساهُوکار سن, دھی ِاکو سی, اَوه گُجر چُکے هن تے پدارتھ سارا ِاس سُّکھے لّدھی دھی نُوں دے گاے هن۔ پتی آپ بی چوکھے پَےسے والا سی۔ ِاس دے پُّتر دھی نا هون کرکے

اُه پدارتھ بی سارا سُگھڑے دے پاس هَے۔ دُوّليوں آای دَولت ِاس دے پَےر چُںم رهی هَے, پر ِاه هَے ِاکّلی۔ نا هن پےکے, نا سهُرے, نا پِتا, نا پتی, نا ماں, نا سّس۔ اگوں وےل ودھی نهیں, نا هَے پُّت نا هَے دھی۔ سںسار وِچ بَےٹھی هَے ِاه بیبی ِاکّلی, نَوکر چاکر هَےن, دُور نےڑے دے سںبںدھی هَےن, کُسامتی بی انےکاں هَےن, دھن پِّچھے جی جی کرن والے بی هَےن, پر اُه آپ نُوں ِاکّل وِچ هی وےکھ رهی هَے۔ باهر ِاکّل پِآرن والِآں دے بِنس جان دی, اںدر ِاکّل هَے سُرت دے آسرے-پتی-دے وِےوگ دی۔ اّدھی رات هَے, گرمی دی رُت هَے, دھُر چھّت تے پلںگھ ڈّٹھا هَے, جِس اُتے ِاه بیبی لےٹ رهی هَے۔ هاں سُگھڑو لےٹی تاں هَے, پر هَے جاگدی تے گّلاں کر رهی هَے تارِآں نال:-

هے اسگاه نیل دے تارُواَو! تُسیں بی مَےنُوں مےرے هار ِاکّلے ِاکّلے دِّس رهے هو۔ کوای کِسے دے نال نهیں۔ وِّتھاں, کھبرے کےڈیآں کُ پایآں هن تُساں دے وِچ وِچ, پر تُسیں پھےر پاے چمکدے هو۔ مَےں کِاُں سُسدی جاںدی هاں ? مےرے پاس تُساں هار' چمکدے جواهرات هن; مےری چمک کِاُں ماری گای? نَوکر چاکر باںدیآں بی هن, مهِماں کرن والے بی هن, پھےر مَےں کِاُں ِاکّلی ِاکّلی لگدی هاں۔ اَےنے لوکاں دے پاس هُںدِآں, هاِا, ِاه مَےنُوں کِاُں کھا رهی هَے۔ سُگھڑو! پِتا جی نے تَےنُوں وِدےا پڑھاای سی, 'جگت اسار هَے تُوں پڑھِآ سی۔ کوای کِسے دے نال نهیں, کّلا آاُںدا کّلا ٹُر جاںدا هَے۔ وِّچ وِچالے کّلا هو گِآ تاں هو گِآ سهی۔ پر هاں, سوچاں تدوں چںگیآں لگدیآں سن, پر هُن کںم نهیں ساردیآں۔ هِردے پیڑ هَے تے هٹدی نهیں۔ باپُو جیاَو, باپُو جیاَو! آاَو دےکھو لاڈاں پلی کِوےں وِلک رهی هَے۔ مَوت, بُری مَوت, وِچھوڑِآں دی چھُری مَوت,-ماں وِچھوڑی, پِتا وِچھوڑے, پتی بی چھوڑِآ, پر هاِا, مَوت رهِمت بی هَے۔ تُسیں مرے باپُو جیاَو تاں مَےں گم کھادھا سی

---------------

1. پوٹھوهاری بولی وِچ 'هار' کهِںدے هن 'وانگُو نُوں۔

کِ هاِا کِاُں ٹُر گاے, پر مَےں اّج دےکھدی هاں کِ تُساں تے مَوت نے رهِمت کیتی سی۔ جے تدوں اَوه آپ نُوں نا لَے جاںدی تاں اج تُسیں مَےنُوں دُکھی دےکھ کے دُکھی هُںدے تے جے اَوه تدوں مَےنُوں بی سمےٹ لَےںدی تاں مَےں بی پتی-وِےوگ دا دُکھ اّج نا دےکھدی۔ مَوت رهِمتاں والی هَے, پر ِاس دی مِهر ِاس دی آپنی کھُسی تے هَے۔ مںگِآں کھَےر نهیں پااُںدی, اپنی کھُسی نال مےهراں دے میںه وسا دےںدی هَے۔ ِاس دے بتھےرے ترلے کّڈھے کِ مَےنُوں بی لَے چّل پتی دے نال, پر ِاک نا سُنی ِاس آپنی کیتی کرنهار نے!

کٹدی نهیں دُّکھ دی رات,

کِوےں کٹےگی دُکھدی اُمر, کِوےں هوِاگی پربھات?

نَےناں نهیں پَےںدی اے نیںد,

کِوےں آوےگی سدا دی نیںد,

نیںد سُلّکھی کدوں پاوےگی جھات?

نهیں آووگے پریتم! پھےر,

سُگھڑو نا دےکھےگی پھےر پھےرے پھِرن والی اَو رات۔

 

3. (ِاکّل توں نِکلن دے ترلے)

وِآکُلتا تے گھبرا سُگھڑے دا کِسے کِسے وےلے سُدا واںنگُو هو هو جاںدا سی, پر کوای کُدرتی بل سی من وِچ تے کُچھ پڑھی هوای سی, ڈاڈھے گھبراواں وےلے اُه کوای رستا ٹولدی سی اُس اںدر واپری ِاکّل توں چھُّٹن دا۔ دِن چالی کهِر دے بیتے روںدِآں تے وِلپدِآں۔ ِاک رات تارے گِنےںدی نُوں سوجھی پھُری کِ اُه تاں هُن گِآ تے آ نهیں سکدا, کوای آد جُگاد آےا نهیں; کی مَےں کِسے سَے نُوں هُن موڑ بی سکدی هاں?

سِآنپ والے تے سوجھی والے من نے سوچِآ کِ پتی پِآرے دی ےاد مَےں سںبھال سکدی هاں۔ اُس دے مےل دا سُکھ اںت من نُوں هی هُںدا سی نا تے جو سَے مَےنُوں دُکھ دے رهی هَے اُه بی هَے من وِچ اُهناں سُکھاں دی ےاد۔ مَےں هُن رُڑھدی هاں وِجوگ دی

پیڑا وِچ, کِاُں نا جیواں 'مےل-رس دی ےاد' وِچ۔ اُه چھِناں, اُه گھڑیآں, اُه وکت دے لهِرااُ جو لںگھے پتی پرےم دے آنںد وِچ, کی مَےں اُهناں دی ےاد وِچ جیاُ نهیں سکدی۔ ِاه سوچکے سُگھڑو نے آپنے من نُوں لّگی چوٹ دا دارُو لّبھ لِآ۔ هاں, آکھے: "هے ِاکّل جے تُوں وڑ گای هَےں مےرے من وِچ, نِکل کِ ِاتھے مَےں پیا-رس دی ےاد' وساواں هُن۔ ” ِاس ےتن وِچ لّگِآں " اُس نُوں سُکھ نال بیتن والا سماں آ جاوے۔ پر پھِر وِےوگ پیڑا تے ِاکلاپِآں هون دا رَو ٹُر پوے۔ ِاس دا دارُو ِاس نے ِاه کیتا کِ پتی دی ِاک مُورت نُوں ِاک پلںگھ تے سجا دِّتا تے ِاسدی بُت پُوجا واںنگُو پُوجا آرںبھی۔ جدوں دِل ٹوٹ پوے تاں مُورت دے ساهمنے آ کے آکھے: 'تُسیں هو نا تُسیں, تُساں دے پرےم-رس دیآں چھِناں دی ےاد مےرے اںگ سںگ هَے, هاں تُسیں هو نا تُسیں ۔ ِااُں آکھے تے نَےن مُںد کے بَےٹھ جاوے تے پِآر والیآں چھِناں وِچ آاے رس بھاو ےاد کرے۔ ِااُں سُرت وِچوں نِکلے ِاکّل-بھاو دا کُرّس۔ اَےداں لّگا بیتن سُگھڑے دا کال۔ اَےاُں کیتا اُس نے آپنے من نال آپنے وِےوگ تے ِاکّل دا ِالاج۔

 

4. (مُورتی پُوجا۔ پتی توں سری رام)

کِسے پِآرے دے وِےوگ دے لّگے گھااُ دا ِالاج سماں بی کردا هَے۔ دانے کهِںدے هن, کِ اَےسے گھاواں دا بھرنا ورھا تاں اکسر لَے جاںدا هَے, پر گھاواں دے بھرن سمےں دا هِساب گھاواں دی ڈُوںگھاای اُتے هُںدا هَے۔ سُگھڑو دے سُتے هی سُگھڑ من نُوں ِاک دارُو تاں اںدروں هی لّبھ پِآ سی, پر اُس وِچ اُه ٹِکواں بھروسا نهیں سی جو کِسے ستِسںگ توں مِلی ساںایں دی ےاد وِچ اُپجدا هَے۔ ِاسے کرکے اُس نُوں مُورتی دا بی آسرا لَےنا پِآ۔ ِاس آسرے سُگھڑو کُچھ کُ بچ گای روڑھاں تے وهِناں توں۔ جاِاداد تے پدارتھ دا پربںدھ بی اُس دا سماں لَےںدے سن, اےه روجھے بی وِےوگ تے ِاکّل دے دُکھ نُوں بھُلااُںدے سن, پر اُس نے ِاک باهرلا آسرا 

هور لّبھا۔ آاے گاے سادھُو مهاتماں لای کُٹیآں پواایآں۔ دُآلے ِاک بگیچا بی لُآيا, تے انّ پانی دا پربںدھ بی کر دِّتا۔

کِسے ِاستری پاس پدارتھ هووے, پھےر وِدھوا هووے ِاه گّل ساک سنبںدھی, جانُو اجانُو سبھ نُوں کھِّچ پا دےںدی هَے, کِ کِسے هیلے هوالے ِاس دا دھن مُّچھیاے۔ جدوں ورھا کُ بیت چُکا سی تے سُگھڑو دا من اپنی جاِاداد دے پربںدھ آد وِچ لّگ پِآ تاں سُگھڑو کُجھ کُ کھِڑی, کِسے وےلے کھُس وی دِّس پَےںدی تاں نےڑے دے سهُرے ساکاں آدِکاں وِچوں جتن هون لگے گّبھرُوآں دے کِ بھاوےں هِںدُو مت وِچ وِدھوا وِواه دی کھُّلھ نهیں تے اُّچ جاتیآں وِچ بڑی هینتا سمجھی جاںدی هَے, پر جے ِاتنے دھن والی وِدھوا هّتھ لگ جااے تاں ِاّجت تے بِرادری دے نّک نمُوج نُوں کیه کرنا هَے, پدارتھ دی مَوج تاں مِل جااےگی۔ ِاس ترھاں دے کای جتن هواے پر سُگھڑو تے کِسے دا اسر نا پِآ۔ سُگھڑے سُتے هی اُس اکل دی مالک سی جِس نُوں کِ 'سادھارن پارکھُو بُّدھی کهِنا چاهیاے, ِاس کرکے ِاه ماملِآں نُوں بِناں بهُت سِر بھنّے دے چھےتی سمجھ جاںدی سی۔ جے لوڑ پوے تاں 'وِترےک بُّدھی’ بی رّکھدی سی تے گّل دی تهِ تک اّپڑن وِچ بھُّل گھّٹ کھاںدی سی۔ برِج بھاسا دے کُچھ گرںتھ پڑھن کر کے بُّدھی سان بی چڑھ گای هوای سی, ِاس کر کے هر گّل نُوں پڑچھ لَےن والی تاکت بی ِاس وِچ کاپھی سی۔ سو ِاه آپنے اُنھاں سجناں دے آسے ِاںدیاے تاڑ گای کِ جو ِاسنُوں آپنے وّس وِچ کرکے ِاسدے پدارتھ نُوں اپنااُن دے هیلے کردے سن۔ هِںدُو دھرم وِچ پلی تے کھّتری گھرانے دی هون کرکے پتی-وِےوگ مگروں هور پُرکھ دا کھِآل ِاس نُوں پرِے نهیں سی لگ سکدا۔ لوک لاج بی ِاک بھاری روک سی, پر پتی-پرےم, جو ِاس نُوں ِاسک واںگُو سی, اُه سُرت نُوں ِاک کھِّچ وِچ رکھدا سی۔ ِانھاں تے اَےسے کارناں کرکے جِس جِس نے ِاس نُوں آپنی بنااُن دا ےتن کیتا, اُه هار گِآ تے سُگھڑو هر اَےسے پےس آاے ماملے وِچ جِّتدی رهی۔ هر جِّت اُس دے

من نُوں ودھےرے مجبُوت کردی گای, پر نال هی سںسار توں وَےراگ ودھدا گِآ۔ آپنے دھن دے ماملے وِچ ِاک گھر دے پُراتن نَوکر توں سِوا کِسے تے ِاس نُوں ِاتبار نا رِها تے ِاه ودھےرے چَوکستاای نال اُس نُوں سںبھالدی رهی۔ ِاتھوں مِلے وَےراگ توں اُس دا جھُکااُ ستِسںگ ول پَے گِآ, جِس وِچ ِاس نُوں دِّسے کِ رُوه دا بھلا هواُو تے پدارتھ دی سپھلتا دا اوسر مِلدا رهُو۔ کُٹیآں جو پُواایآں سن اَوتھے نَوکر کںم کردے سن, پر هُن ِاه آپ اَوتھے جان آاُن لگ پای۔ وِدواناں تے بھلے پُرکھاں نال ویچار دا اَوتھے سماں مِل جاںدا سی, جِس نال اُس نُوں آپنی اںتریو بھُّکھ لای بھوجن مِل جاںدا تے هّتھ نال انّ پانی دی سےوا کرکے جو اسیرواداں مِلدیآں ےا سادھُو لوک مهِماں کر جاںدے اُه بی سُرت نُوں کُچھ آسرا دے جاںدے۔

ِاس ترھاں کردِآں ِاک سمےں کوای بَےراگی سادھُو آاے۔ اےه چںگے دِّسنے پُّسنے تے وِدوان بی سے۔ بیبی دا هال سُنکے اےه کُچھ ودھےرے چِر لای ٹِک گاے تے اُپدےس آد وِچ کُچھ ودھےرے سماں دےن لگ پاے۔ جدوں اُس سادھُو نُوں پتا لّگا کِ بیبی پتی مُورتی دا پُوجن واںنگ پُوجن کردی هَے تاں کهِن لّگے: "دےکھ بیبی تُوں نے جے پتی پرےم مےں مُورتی پُوجن آرںبھ کیآ هَے ےِه ٹھیک نهیں۔ مرے کے پیچھے اُس کو ےاد کرنا اّچھا نهیں۔ آم لوگوں مےں پرچلت بات هَے کِ مرے کو ےاد نهیں کرتے۔ جب جلا کر آتے هَےں توں وهیں تِنکا توڑ آتے هَےں, ےِه کهِ کر 'ےتر آگتا تتر گتا"۔ سبھ مرے پرانی بیت-راگ مهاںپُرکھ نهیں هوتے۔ ماےاوی مرے هُواَوں کی ےاد کرنے والے کے لیاے کای کلےسوں کا کارن بن جاتی هَے, پر تُم سُسیل هو, دھرم انُراگِنی هو, تُم کو جو ابھی تک هانی نهیں هُوای رام کی انُگره هَے تُم پر۔ اَور همارے جانے بھلا هُوآ کِ آپ کو دھےان کا ابھےاس هو گِآ۔ اب جے تُم رام-مُورتی رکھ لو, پتی مُورتی کی جگھا, تو تُماری کلےان

----------------

1. جِتھوں آےا سی اَوتھے چلا گِآ۔

هو جاےے۔ ےدی پتی-بھگتی, سری رام کی بھگتی هو جااے توں جنم مرن کی بادھا دُور هو جااے۔”

ِاس پرکار ِاس سادھُو نے سُگھڑو نُوں آپنے مت ول پرےر لِآ تے پتی مُورتی دی تھاں رام مُورتی وِچ لگا لِآ۔ هُن جو پتی پرےم سی ےا پتی-پرےم-رس دی ےاد سی, اُس کھےال وِچوں من سُتے هی نِکل گِآ تے رام بھگتی وِچ لگ گِآ۔ جو جو سادھن سادھُو نے کهے ِاس نے کیتے, پر چِّت ڈاںواں ڈول هو هو جايا کرے, اںت ِاس نُوں ِاک دِن اُس سادھُو دی گُپھتگُو توں سوجھی پَے گای کِ رام اوتار دی پراپتی دی تھاں ِاه پُرکھ هی رام رُوپ بنکے مَےنُوں آپنے مگر لااےگا۔ سُگھڑو نے هُن هُسِآر هو کے پڑچول آرںبھی تاں ِاس سِّٹے تے پُّج گای کِ ِاه سادھُو آپ آپنیآں منوں کامناں دا بِجای نهیں هَے تے مےرے پدارتھ تے مےرے رُوپ کرکے مَےنُوں بِجَے کرن دے اُپرالِآں وِچ هَے۔ ِاه نِسچے کرکے اُس نے سادھُو نُوں کُٹیآ توں وِدا کیتا تے آپ پھِر وهِناں وِچ پَے گای کِ جِوےں سںسار دے مےلی کِسے دے مِّتر نهیں, کےول آپنے لابھ لای دُواے نُوں مِلدے هن تِوےں اےه گھر بار تِآگ - کے وِچر رهے اَےسے سادھُو بی ماےا دے مگر هی باولے هو رهے هن۔

4. (مُورتی پُوجا۔ سری رام توں کرِسن)

ِاه ٹھُهکر کھا کے سُگھڑو دا من پِّچھے نهیں مُڑِآ۔ اُه هُن ِاس دھُن وِچ سی کِ آکھر مرنا هَے, دھنّ پدارتھ نے نال نهیں جانا۔ جیون نُوں هُن اَےسا پلٹا ديو کِ مُڑکے جنم نا هووے۔ نا جنم آوے, نا موه ماےا پِتا پتی آدِکاں نال پوے, نا وِےوگ دی سّٹ سهِنی پوے۔ هاں کوای سادھُو جرُور ٹولناں هَے جو آپ پار-گِرامی هووے, جو ماےا توں اتیت هووے تے پرماتما وِچ پهُںچ رکھدا هووے۔ سو ِاس نے سادھاں سںتاں نُوں مِلنا نا چھوڑِآ۔ جدوں سُنے کِ کوای سادھُو آےا هَے, آپنیآں سکھیآں نُوں

نال لَے کے اُسنُوں مِلن جاوے۔ بھےٹا پُوجا بی لَے جاوے تے چںگا لّگے تاں کُچھ دِناں لای کُٹیآ وِچ ٹِکا بی لوے۔ هرےک سادھُو توں ِاسدے کنّیں ِاه اواجا پاے کِ گُرُو بِنا گت نهیں۔ پر ِاه سادھاں وِچ ٹول کرے کِ مےرے 'من منّے' دا گُرُو لّجھ جاوے۔

اُدھر ِاس دی سادھُو-سےوا دی سو دُور دُور تک پھَےل گای۔ بھےکھ دے پردے وِچ جو ماےا دے چاهوان سن سو سُن کے دُور دُور توں پُّجن لّگے۔ جو تاں اچاه لوک سن اُه تاں کاهنُوں کِسے کول پُّجدے هن سِوا اُس سمےں دے کِ جدوں هُکم اُنھاں نُوں کِدھرے لَے ٹُرے, پر منوں کامناں بھےکھ وِچ بَےٹھِآں نُوں بی کدوں چاُ کرکے بَےٹھن دےںدیآں هن ? سُگھڑوں دی سو سُن کے برِںدابن توں ِاک وَےسنو سادھُو ٹُرے تے پوٹھوهار آ پُّجے۔ ِانھاں دے نال راس لیلھا دا راجسی سامان سارا سی, گاِان تے نرِتکاری دا کمال سی۔ سُگھڑو دے گِراں توں نےڑے کِسے گِراں آ ڈےرا کیتا, جو گِراں کِ وڈےرا کسبا سی تے هِںدُو وسوں بهُتی سی اَوتھے۔ ِانھاں دی بھگتی راس لیلھا تے سںکیرتن دی مهِماں سُگھڑو دے کنّاں تّک اّپڑی۔ آپے نهیں پر اپڑاای گای۔

پِچھلے تجربے توں سِآنی هوای سُگھڑ نے چُکنِّآں هو کے پُچھ بھال کیتی, جدوں تسّلی هو گای کِ ِاتھے بناوٹ نهیں تاں آپنے گِراں بُلا لِآ۔ ِاتھے باوا جی نے کرِسن کرتّو دی ساری لیلھا پااُنی۔ باوے دا آپنا نام کرِسن کُمار سی, ِاس دا گانا تے نرِتے ِاس کمال دا سی, کِ سُگھڑو کای وےر بےسُدھ هو گای۔ پرمارتھ وِچ رُچی تے من دے جُڑن دی چاهناں نُوں ِاس سںکیرتن نال لابھ هويا۔ سُگھڑو دی سردھا کرِسن کُمار جی وِچ چوکھی ودھ گای۔

سُگھڑے پاس ِاک نَوکر سی 'چوکھا'۔ ِاس نُوں ِاسدے سهُرے نے بچپن توں پالِآ سی تے هُن ِاه پںجاهاں دے لگ پگ سی۔ ِاسنُوں ِاس گھر نال دِلی پِآر سی, سارے مرداں دے چل بسنے مگروں ِاه سُگھڑے دا سّچا وِساه ےوگ سےوک سابت هويا۔

سُگھڑو دے پرمارتھ دے سَوک نُوں ِاه کِسے تَوکھلے نال تّکدا سی تے اکسر وےر ِاس دے کّڈھے تھهُ پتے بیبی نُوں سهاای هُںدے سن۔ ِاس سادھُو پر ِاه بی تسّلی پا گِآ کِ نِرلوبھ هَے, پر ِاس نے آپنی کھوج تِآگی نهیں سی۔ ِاک دِن سُگھڑو نے ِاس سادھُو توں مںتر مںگِآ۔ سادھُو نے کِها کِ: "پهِلوں آپنے گھروں رام مُورتی دُور کر, اگوں نُوں رام اُپاسک سادھُوآں دا سںگ تےاگ کرےں تاں اسیں اُپدےس دے سکدے هاں۔” جد بیبی نے کارن پُچھِآ تاں اُس نے دّسِآ کِ "ِاسٹ ِاک چاهیاے, دو سے پار نهیں هوتا 'اےکو دےو: کےسوو وا سِوو وا" ۔ دو مِلےں تو سِرومنی کو چُنو۔ رام جی ۱۶ کلاں سمپُورن اوتار نهیں, کرِسن ۱۶ کلاں سمپنّ هَےں, پُورن اوتار هَےں, ِان کو چُنو۔” ِاه گّل سُگھڑو دے دِل لّگی, سو بَےراگی اُپاسنا اُس نے دُور کر دِّتی۔ پر مںتر اجے اُسنے نهیں سی لِآ کِ ِاک دِن چوکھے نے آ کے دّسِآ کِ- "بیبی! اےتھے بی ماےا ورت رهی هَے۔ ِاک بیبی جو پھلانے پِںڈوں آاُںدی هُںدی سی اُه بهُت سارا گهِنا ارپن کر گای هَے چوری گھردِآں توں تے هُن اُسدے گھر کُپّت هو رِها هَے۔ ِاه جھےڑا هُن تُساں تّک آاُن والا هَے۔" گّل کیه اُه ماملا سُگھڑو تک سادھُو نُوں سمجھااُن لای پُّجا۔ تدوں سُگھڑو نے کرِسن کُمار نُوں آکھِآ کِ- "تُسیں ماےا توں وَےراگی پُرکھ هو, کرِسن پرےم وِچ مّتے هو, تُساں نُوں ِاس پدارتھ دی کیه لوڑ هَے? جد گھر دے دےکے کھُس نهیں تاں مّتھے مارو نے۔” پر سادھُو نے کِها کِ- "بیبی کے پرےم کی ِاس مےں هانی هَے۔” سُگھڑو نے هاهُکا کھادھا: "هاِا! کھبرے ِاکّل هی چںگی سَے هَے تے تدے وِدھاتا نے مَےنُوں دِّتی هَے۔”

"منا! دےکھ جوگی سُنِآں هَے اےکاںت ڈھُوںڈدے پھِردے هن, تَےنُوں مِلی هَے تاں تُوں ِاس توں کنّی کتراای پھِردی هَےں۔”

-------------

1. ِاک ِاسٹ چاهیاے, کرِسن چاهے سِو۔ (بھرتھری هری نی, ۳۹)

کای هاهُکے لَے کے سُگھڑو ِانھاں توں بی اُپرام هو گای۔ پر هر تجربے نال ِاس دا من چَوکس هُںدا جاںدا هَے۔ اُںنج هر تریکے دے سادھُو توں مِلے سادھن سّچے دِلوں کرن کرکے ِاسنُوں اےکاگرتا دا کُچھ کُچھ جھااُلا پَےن لگ پِآ۔

 

6. (گِآن)

ِاس توں مگروں سُگھڑو نُوں جِس سادھُو تے کُچھ پتیجنا آای اُه بی کرِسن اُپاسک سی, پر اُه بھگت نهیں سی۔ اُه گیتا دا پاٹھی تے کتھا کرن والا سی۔ سی پںڈِت, گھروں گریبی دے کارن بھےکھ دھار تُرِآ سی, جو کتھا وارتا کرکے بھےکھ نُوں پُوجا بهُت مِلدی هَے۔ سُگھڑو دا سںت سےوی تے داتا سُبھاو سُن کے ِاه بی اَوتھے پهُںچا۔ ِاس توں سُگھڑو نے گیتا دی کتھا سُنی, جِس نال اُس دا من سمجھ تے گِآن دی واکپھی ول هور رُکھ کر گِآ۔ ِاس پںڈِت سادھُو نے اُس دے پِچھلے هال سُن کے اُسنُوں سمجھايا کِ گِآن بِناں مُکتی نهیں تے گِآن سری کرِسن دا سرومنی هَے تے جد اُسدی آپنی گیتا جگت وِچ هَے تد ِاس توں رس تے سُمت لَےنی چاهیاے۔ ِاه ویچار اُس دے دِل لّگی۔ ِاس سادھُو نُوں جد سُگھڑو توں کُچھ پدارتھ مِل گِآ تاں اُه اَوتھے هور ٹِک گِآ۔ سُگھڑو نُوں لگن سی اُس دے دےکھن دی جو ماےا اتیتتاای دّسدا هويا ماےا اتیت هووے بی۔ پر سادھُو جد دےکھے کِ هُن ِاه مےری چےلی بن هی گای هَے تاں اُه نِسچِںت هو کے آپنی ماےا دی مںگ پا دےوے, جِس توں چُکنِّآں هوکے سُگھڑو تھهُ پتے لا لوے۔ سو ِاس ترھاں جِس دِن ِاس گیتا-پںڈِت نے اُس توں ماےا دی مںگ کیتی تاں سُگھڑو نے کِها- "مَےں تُساں توں اَوس چیج دی لوڑ رکھدی ساں جو مےرے پاس نهیں تے مَےں سمجھدی ساں کِ تُساں پاس هَے۔ تُساں مےرے توں اُس سَے دی مںگ کیتی هَے کِ جو سَے تُساں پاس نهیں تے تُسیں سمجھدے هو کِ مےرے پاس هَے۔ مَےں تاں تُساں نُوں کُچھ دِّتی بی هَے تے هور دےن نُوں تِآر بی هاں, پر تُسیں مَےنُوں

اَوه کُچھ نهیں دے رهے کِ جِس دی آس مَےں تُساں توں کیتی سی۔” سادھُو نے کِها کِ جو گرںتھ مَےں تُهانُوں پڑھايا هَے اُس تے امل کرو, جدوں ادھِکار پَےدا هواےگا اُه پدارتھ مَےں تُساں نُوں دِآںگا۔ سُگھڑو بولی: "مَےں تاں هر سادھُو نُوں بِناں اُس دا ادھِکار پُّچھے دے انّ, بستر, ماےا بھےٹا دے دےںدی هاں۔ کُچھ نا سرے تاں مَےں بُّک آٹے دا هر پھکیر نُوں پا دِںدی هاں تے کدے ادھِکار نهیں پُّچھدی۔ تُسیں مَےنُوں انادھِکاری نُوں آپنے دھن دا کوای بُّک آٹے واںنگُو ےا بھورا بی نهیں دے سکدے?” ِاس پر سادھُو کِچکِچا کے رهِ گِآ۔ سُگھڑو نے ِاه سوچِآ کِ ِاس نے وکت دِّتا هَے, روٹی بی ِاس کھانی هَے, ِاهو ِاس دا کِّتا هَے, جے کوای کُچھ نا دےوے تاں کھاوے کِّتھوں? ِاس نُوں کُچھ ماےا دےنی بندی هَے, سو کُچھ گّپھا دے کے پںڈت نُوں سنمان نال ٹور دِّتا تے پھےر هاهُکا کھادھا: "هے بھگوان تُوں مَےنُوں اُه چیج اَےنی کِوےں دے دِّتی هَے کِ جِس دے واستے کی گرِهستی, کی سادھُو سارے مےرے ےاچک آ هُںدے هن, کوای سِّدھا کوای ول نال۔ کیه سچمُچ ِاه دھن کوای پرم سُکھ دا داتا هَے? تُوں مَےنُوں اَےسا دھن کِاُں نهیں دِّتا کِ جِس نال مَےں ِانھاں دی ےاچک نا هُںدی تے اےه مےرے ےاچک نا هُںدے۔ نِسچے, هے بھگوان, تےرا کوای پےارا اَےسا هواےگا جو تےرا ےاچک هواےگا ار مےرے ےا مےرے دھن لای اُس وِچ ےاچنا نا هواےگی۔"

7. (کھُدا پرستی)

سماں بیتدا رِها, سادھارن سادھُو تُردے پھِردے کدے کدے کُٹیآ وِچ ٹِکدے تے ٹُردے رهے۔ اُس نُوں چےلی بنااُن دے سںکلپ نال بی کای آاے تے کای گاے۔ لِکھِآ هَے-ک جِس آاُنا 'تِس مهںت کهِنا اهو همارے بھاگ جو ِاه هماری چےلی بنے توں بڑی بات هَے”۔ سو اَےسے بی کای آاے تے گاے, پر سُگھڑو کِسے دے مگر نا لّگی۔ ِاک دِن کِسے نے کھبر دِّتی کِ لاگے

-------------

1. بھگتی پرےم پرکاس

دے پِںڈ ِاک پھکیر ساںایں آيا هَے, جو پُورا اںترجامی هَے تے بچن دی سّتےا جِس دی پھلوان هَے۔ ِاه مهِما سُنکے سُگھڑو کُچھ سکھیآں باںدیآں تے چوکھے نُوں نال لَے کے گای۔ اّگے اُس دے چےلے بَےٹھے سن۔ چوکھے نے اُنھاں نُوں جا منورتھ دّسِآ۔ پهِلاں تاں اَوه کھان نُوں پاے کِ ساڈے پھکیر ساںای اّلا والے هن, کِسے نُوں مِلکے کھُس نهیں۔ پر جد ڈِّٹھو نے کِ اےه بهُت سردھا والے هن تاں کهِن لگے کِ ساڈے وِچ ِاک بالکا هَے, اج کل ساںایں جی اُس دی سُن لَےںدے هن, اُس نُوں سّد لَےںدے هاں, اُه تُساں نُوں ساںایں جی پاس لَے جااےگا۔ اُه بالکا سّدِآ گِآ, چوکھے نے ِاک موهر ِاس اّگے مّتھا ٹےکی۔ ِاه سبھناں نُوں نال لَے کے ٹُر پِآ۔ اّگے ِاک وّڈا سامِآنا تن رِها سی, ِاس دے اںدر جان نُوں اّٹھ دس رستے سن۔ بالکا جد ِاک درواجے وِچوں لںگھکے اںدر وڑِآ تاں ساںایں جی دی آواج آای- 'مُوںه لايا تے گوايا۔ سهُرِآ کِّڈا دیدا دلےر هو گِآ هَےں ? اُٹھنَےں تے سبھ کِسے نُوں لای آاُناں هَےں۔ هَےں, رب نُوں کھِڈَونا جاتا هَے جو مَےں گھڑکے کِسے نُوں دے دےنا هَے۔ دُّدھ پُت دی لوڑ هووے اسیس دے دِآں, رّب مَےں کِّتھوں لِآواں۔ رّب مرکے مِلدا هَے مُردِآں نُوں; چلا جاه دُور هَے۔ ِاه گّلاں سُنیآں سُگھڑو نے تے اُس دے ساتھیآں نے, سارے اچںبھا هو رهے سن اُس دی اںترےامتا اُتے کِ ِاس نے ِاه کِںنج بُّجھ لِآ کِ اسیں رّب دا راه پُّچھن واستے آاے هاں۔ ِانّے نُوں سبھناں نے پاس پهُںچکے مّتھا ٹےکِآ۔ پهِلاں تاں پھکیر نے کُتکا چُّکِآ مارن نُوں, پھےر ٹھِٹھںبر گِآ, 'اهو, ِاس ماای دے مّتھے تے تاں بھاگ دی رّتی هَے۔ ِاه تاں سهنساه دی هَے۔ هاں مَولا مِلےگا گھال منجُور پای هَے۔ مِلےگا جی مِلےگا'۔ سُگھڑو نے پںج موهراں مّتھاں ٹےکیآں۔ پھکیر نے بھُآ کے پرے سُّٹیآں۔ "هم کو ٹھگتی هَے۔ ِاس ناگن سے پھکیروں کو کِآ متلب? لے جا۔ مَولا بِکتا هَے سونے کے بھا? مَولا کا دام سِر هَے۔ سُسری اگر تلبے مَولا هَے تو هاتھ دھو دُنیآں سے۔ هَےں? 'هم

کھُدا کھاهی اَو هم دُنیآِا دُوں۔ ایں کھِآل استو مُهال استوں جنُوں۔' (نالے رّب مںگنی هَےں نالے کمینی دُنیآں, ِاه کھِآل سُداپنے دا کھِآل هَے ِاس دا سِرے چڑھنا کٹھن هَے) ۔ ساری لُٹا دے مال دَولت, پھکیروں سے مسکھری کرنا چھوڈ دے۔ کںبلی پهِن, پھِر آ تُجھ کو اّلا مِلا دےں۔ دَولت بی پاس رهے, امیری ٹھاٹھ بی رهے۔ هَےں, رےسم کے گدےلوں پر کھُدا ڈھُوںڈھتی هَے۔ پڑھو کِّسا ادھم ِابراهیم کا۔ پاتساهی چھوڑ کر مَولا مِلا۔ بس اب جااَو۔ تےرے پر رهمت جھُوںم رهی هَے۔ پھکیر کو بی ترس هَے, پر تےرے اَور کھُدا کے درمےان پردا هاےل هَے دَولت کا, پردا کھَےںچ دے, کھُدا هاجر هَے, بس جااَو۔ مال دَولت سے ناتا توڑ کر آاَو۔ لُٹا کے اّلا کے نام پر پھکیروں کو (اٹک اٹک کے) هاجت مںدوں کو, پر جو کُچھ دےگی کھُدا کے پِآروں کو, کھُدا کے پےارے کو, سُناں وُه منجُور پڑےگا درگاه مےں, جااَو, اب " جااَو۔

ِاه کهِکے پھکیر نے کُتکا رّکھ دِّتا تے اّکھاں میچکے ٹِک گِآ۔ سُگھڑو مّتھا ٹےک کے ٹُر پای, پر نیم باولی هو رهی هَے, سمجھدی هَے کِ سںت اںترےامی هَے, نِرلوبھ هَے, گّل پتے دی کهِںدا هَے تے سّچی کهِںدا هَے۔ ماےا تے رام دو تلواراں ِاک مِآن وِچ کِوےں ! پھےر لُٹا دِآں دھن دھام ? کیه کرناں هَے اےس نُوں جے ِاه هَے پردا۔ ِاس پرکار دیآں سوچاں سوچدی آپنے گھر آ گای۔ چوکھا بی اّج بهُت ساری تسّلی پا کے آيا هَے, پر اُس دا من ِاس گّلوں اُداس هَے کِ جے سوامن نے ماےا سّٹ پاای تاں کیه کںگال هو کے وِچرےگی تے ٹُّک مںگ مںگکے کھاےا کرےگی ? آپنی سوامن دا ِاه درسن اُس نُوں بھےانک لّگا۔ اُدھر سوامن دا رُکھ هُن دےکھے تاں بھروسے والا هو چُکا سی۔ سوچ سوچ کے ِاک دِن کهِن لّگا:- "بیبی جی تُسیں اُداس هو تے مےری جاچے دُوسرے مت دے پھکیر تے پتِآ گاے هو۔ تُهاڈے سُکھ دا مَےں دوکھی نهیں, پر جے سبھ کُچھ لُٹا کے اّگے واںنگُو ِاه بی

بھُلےوا نِکل پِآ تاں نالے گریبی سهےڑی نالے جگت دا هاسا۔ جے آگےا ديو تاں مَےں دس دِن اُتھے جا کے رهاں تے تسّلی کراں کِ سّچمُچ ِاس اںترےامتا دی کی کھےل هَے اَوتھے۔” سُگھڑو بی سوچوان سی, تجربے کر چُکی سی, آکھن لّگی: "جااَو, پر سوچ سمجھکے ٹُرنا, اَوه نا هووے کِ اُه هووے سّچا تے کوای سراپ لَے آاَو اجماےس کردِآں۔ پھکیر آکھدے هن ناگ هُںدے هن۔ اّج تاں اُه آپنے سُبھاو دے اُلٹ دِآلُو هو کے مِلے هن, ور دےںدے رهے هن۔” چوکھے نے کِها: "ِاه تَوکھلا نا کرو, مےرے آپنے اںدر بی کُچھ سردھا هو آای هَے, مَےں هوس نال کںم کراںگا۔"

دسوےں دِن چوکھا اُداس چِهرے واپس آيا۔ آ کے آکھن لّگا: "سوامنی جیاَو! رّب بکھسے, اسیں بھلے بچے! اَوتھے تاں بھجن کِ بںدگی, پھکیری کِ کوای جپ تپ سادھن دا نام نِسان نهیں۔ اّگے تاں سادھُو مِلدے سی جِنھاں وِچ ِاک کمجوری لوبھ دی هُںدی سی تے اےتھے تاں نِری تے سُدھی ٹھّگی هَے۔ پھکیر ساںایں نُوں کوای سِّدھا آپے نهیں مِل سکدا, چےلِآں پاس پهِلاں جانا پَےںدا هَے, اُه پَےراں تے پانی نهیں پَےن دےںدے۔ جد کُچھ اُنھاں دی بھےٹا پُوجا هو جاوے تاں آپنے وِچوں ِاک نُوں نال توردے هن۔ پهِلوں اُس جگےاسُو توں اُسدی مُراد دا پتا ابھول هی کّڈھ لَےںدے هن جو اُسنے مںگنی هَے۔ اّگے اُس سامِآنے دے, جِس وِچ پھکیر بَےٹھا هَے, کای درواجے هن, هر درواجا ِاک ِاک مُراد لای مُکرر هَے۔ جِها کُ پُّت دی مُراد, دَولت دی مُراد, ادالتاں وِچ جِّت دی مُراد, بیماری توں کھلاسی, رّب دا مِلاپ آدِ۔ سو جِس درواجے تھانیں جد ساےل اںدر جاںدا هَے تاں ٹھّگ ساںایں دُهاای دےن لّگ جاںدا هَے اُسے مُراد دی۔ جِوےں 'اَو مےرے پاس پُّت گھڑے پاے هن! آاے نے پُّت مںگن!' اَےاُں ساےل تے اسر هو جاںدا هَے اُسدی اںترےامتا دا۔ پھےر ساںایں لوک بالکے نُوں گُّسے هو هوا کے ور دے دےںدے هن تے بالکے پھےر اُس توں کُچھ هور ماےا آپنی نجر وجوں لَے لَےںدے هن۔ ساںایں لوک اتیت بنے رهِںدے هن۔ کُچھ چِر ِاک تھاں رهِ

کے پھےر دُور کِتے جا ڈےرے لااُںدے هن۔ اےتھے اَوه آاے هی تُهاڈی دَولت دی مار اُّتے هن۔ ِاه گّلاں مَےں کای هِکمتاں نال وِچ دھّس دھّس کے تے ماےا کھرچ کے کّڈھ کے لِآيا هاں تے سبھ کُچھ پرتا آيا هاں۔ رام واستے آپا سںبھال لاَو, جے تسّلی اجے بی نا آوے تاں پرتا لاَو آپ بی۔”

سُگھڑو گھبراای, آپنے تے گُّسا آيا پھےر ٹھِٹھںبری, جو امنّا آ گِآ سی, اُسدا ٹُّٹنا مںدا لّگا۔ پھِر اںدروں کّکھیں پلاهیں هّتھ پاوے کِ کِوےں ِاه تجربا گلت نِکلے چوکھے دا۔ اںت سوچ وِچار کے دساں کُ دِناں وِچ ِاس نے بھےس وٹا وٹا پھےرے پااے تے نِسچے دے گھر اّپڑی کِ جو چوکھا کهِںدا هَے ٹھیک هَے۔

8. (اُّپرلی گوت)

ِاس پرتاوے مگروں سُگھڑو دے من وِچ انوکھا وٹااُ هويا۔ اُه ِاه سی کِ مَےں کِاُں سّٹ کھاواں, مَےں کِاُں ٹول کراں۔ جے مےرے بھاگ هن تاں آپے مِلےگا مَےنُوں بّدل میهاں هنےریآں دا مالک۔ مَےں پھکیراں دے ترلے کِاُں کراں۔ مَےں ٹھوک وجا کے چھںڈ پھُوک کے ٹُراں۔ مَےں آپنی گُّڈی هےٹھلے دااُ توں لااُںدی هاں, مَےں اُتوں دی گوت مارِآ کراں۔ پھےر من کهے کِ چھّڈ هی دے کھاں کھهِڑا اےس پاسے دا۔ پھےر اںدروں کوای لُکی هوای رُچی سِر پھےرے کِ نهیں رّب هَے جرُور, رّب دا رستا هَے جرُور تے اَوه لّبھنا هَے جرُور۔ دِل ڈھاه کے ڈھےری نهیں ڈھا بهِنا۔

ِاک دِن آپنیآں سکھیآں تے باںدیآں وِچوں اُس نُوں سمجھ پای کِ کھےمی, جو ورھے کُ توں نویں رکھی هَے, کدے کدے ِاک سادھ دی مهِما کردی هَے, پر جچ جچ کے, هووے ناں تاں ِاه کِسے دی دُوتنی تاں نهیں جو مےرے گھر وِچ وڑکے مَےنُوں پرےر رهی هَے۔ سو آپنے نوےں ڈھالے من دے رُکھ نال ِاک دِن ِاسے نُوں وّکھرِآں لَے گای تے کهِن لّگی تُوں ڈِّٹھا هَے کِ سادھ جگت وِچ نهیں لّبھدا, تاںهیاَوں کلُو دا جور پَے گِآ هَے تے تُرکانی هِںدوانی

نُوں کھا گای هَے, جگت دا نِستارا ساستراں وےداں مُوجب ستِپُرکھ دے هّتھ هَے, جِسدا کال پَے رِها هَے۔ اُه بولی سّچ هَے, پر بیج ناس نهیں۔ سُگھڑو بولی ِاس کرکے مَےں کھهِڑا نهیں چھڈدی, ' پر مَےں تَےنُوں دّساں مَےں تاں من وِچ پتیآ ِاه رّکھِآ هويا هَے کِ جو مَےنُوں آ کے آکھے کِ مَےں تےرا گُرُو هاں اُه اںترےامی هوسی تے اُس نُوں مَےں دھارن کرساں۔ پر دےکھیں ِاه گل کِسے نُوں دّسیں نا۔ ِانھاں گلاں دے کُچھ دِن باد سُگھڑو بگیچی وِچ بَےٹھی سی, سکھیآں بی پاس سن کِ ِاک لںمےں پتلے گورے رںگ دے سںت اچانک آ نِکلے۔ هّتھ وِچ ِانھاں دے لںماں سوٹا سی, داڑھا سبُوت سی کُچھ چِّٹا کُچھ کالا, سِر تے ٹوپی سی تے کُچھ بااُریآں ٹوپی توں باهر پلمدیآں سن! نَےن رسیلے کرکے آپ آاُںدے سار بولے: سُگھڑو ! اُٹھو نمسکار کرو, هم آپ کے گُرُو, تارنے نمِت آاے هَےں۔ آج بھگوان نے سمادھی مےں ےِه سںدےس دیآ هَے کِ جااَو پار اُتارا کرو مےری بےٹی کا۔'

سُگھڑو مُسکراای, نَےن بھر تّکی, اُّٹھی, جا مّتھا ٹےکِآ, اهو دھنّ بھاگ, آایاے۔ پھِر ستِکار نال آپنے رںگلے پیڑھے تے سںتاں نُوں بِٹھا لِآ تے آپ بھُںجے پھُوڑھی تے هو بَےٹھی۔ کُچھ پھُل پھل مںگوايا تے چھکايا, کُٹیآ وِچ بِسرام دِّتا تے آپ آپنے گھر چلی گای۔ رات سُگھڑو جاگدی رهی تے کھےمی دا تھهُ کردی رهی۔ جد دو پهِر وّجکے چار گھڑیآں بیتیآں تاں کھےمی ملکڑے اُٹھ ٹُری۔ مگرے هی سُگھڑو ٹُر پای۔ پهِرےداراں وِچوں ِاک نُوں پهِلوں هی تِآر رکھِآ هويا سی, اُس نُوں نال لَے کے, پر کھےمی توں کُچھ وِّتھ رّکھکے سُگھڑے مگرے مگر ٹُری گای۔ کھےمی بگیچی وِچ جا کے اُس سادھُو دی کُٹی وِچ وڑ گای تے سُگھڑو اُس کُٹی دے نال دی کُٹی وِچ هو بَےٹھی۔ ِاس کُٹی دی کںدھ وِچ بےملُوم جےهے جھروکھے سن, آواج آاُںدی جاںدی سی کھُّلھی, سو سُگھڑو نے دُهاں دی گل بات سُن لای۔ جِس دا بھاو ِاه سی کِ گھر دی ساری گل بات اُس نے سادھ نُوں دّس دِّتی, جِس

نُوں اگلے دِن اںترےامتا کرکے سادھُو نے سُگھڑو نال ورتنا سی۔ هُن جد دِن چڑھے سُگھڑو سکھیآں سنے کُٹیآ بنّے آای تاں سںت لگے اُس ترھاں دیآں گلاں کرن۔ سُگھڑو هّسی دے کهِن لّگی: “سّت هَے آپ دی اںترےاتما, مَےں بی کُچھ آپ ورگی اںترےامی هاں۔ ِاه سّت هَے, پر رات دو پهرا وجن مگروں چار گھڑیآں بیتن تے آپ پاس کھےمی آای تے اُسدی تے آپدی ِاه وارتالاپ هوای سی۔ دّسو هُن مےری اںترےامتا ٹھیک هَے کِ نهیں?” ِاه سُنکے سادھ دا رںگ پیلا هو گِآ تے سُگھڑو نے تاڑی مار دِتی, نال هی ساریآں سکھیآں نے کِها: 'بول پکھںڈ سَےن کی جَے'۔ سرمِںدا هو مُسکل نال آپا سںبھلدا سادھ ٹُر گِآ تے اُس دے ٹُرن توں پهِلاں سکھی گن وِچوں کھےمی گِّلے سابن دی چاکی واںگ تِلک چُّکی سی۔

9. (هٹھ ےوگ)

 ِاس ترھاں دا مسکری والا رُکھ بنّھ کے سُگھڑو هُن ٹھُهکر نهیں کھاںدی۔ هر تجربے توں آپنی بُّدھی دی چتُر کامےابی دا رجو گُنی کھےڑا لَے کے کھُس رهِںدی هَے۔ ِاک وےر اَوتھے کوای هٹھ ےوگی جی آ ٹِکے۔ اےه نےتی دھوتی نےاُلی بستی آد ساریآں ےوگ کرِآ کردے سن۔ سُگھڑو نے ِانھاں دے کرتّو تّکے۔ تسّلی هوای کِ جو کُجھ کهِںدا هَے سو کُچھ ِاه کردا هَے۔ ِاس نے دّسِآ کِ جے تُسیں ِاه سادھن سِکھ لاَو تاں سریر اروگ رهےگا اتے دِل بی کُچھ هلکا رهےگا۔ پر بیبی نے کِها کِ مَےنُوں تاں آپنا من کِسے جگت دے کرتا نال مےلنے دا سَوک هَے, کوای اُه اُپااُ دّسو۔ جوگی نے کِها: “بیبی مَےں جو کُچھ جاندا هاں سو کُچھ مَےں دّسِآ هَے, جو گل تُسیں چاهُںدے هو اُه راج ےوگ دی هَے۔ راج ےوگ دی بھال وِچ مَےں آپ پھِر رِها هاں۔ مےرا وِسواس ِاه هَے کِ هٹھ ےوگ سِکھکے راج ےوگ سِکھےا پرم سُکھ هُںدا هَے, ِاسے لای مَےں هُن راج ےوگ-کَےوّل ےوگ-دی بھال وِچ پھِر رِها هاں۔

جے مَےنُوں پراپت هو گِآ تاں آپ نُوں آ دّساںگا۔ آپ دا بھااُ تے ستِسںگ پرےم سوبھا ےوگ هَے۔” بیبی نے کِها: "کی آپ نُوں کُجھ پدارتھ چاهیدا هَے?" جوگی کهِن لّگا: "مَوسم سِآل دا آ گِآ هَے, ِاک لوای دی لوڑ هَے تے اگلے تھاں ٹِکانا کرنے تیک انّ پانی لای ِاک دو ٹھیکریآں دی۔ ِاس توں وِسےس مَےں کدے پّلے نهیں بّدھا تے ِاتنا مںگ لَےنا مَےں لوبھ نهیں سمجھدا۔” ِاس دی ِاس سرلتا تے سچِآای پر سُگھڑو کھُس هو گای۔ کهِن لگی دےکھ مناں, جگت سُںنجا نهیاَوں, هَےن نا ستے وکتا تے نِرلوبھ۔ دےکھ آپنی پراپتی سچ سچ دّس کے وّدھ دی ڈیںگ ِاس پُرکھ نے نهیں ماری تے آپنی لوڑ کهِنوں بی سرم نهیں کیتی تے وّدھ دی ےاچنا نهیں کیتی۔ پھِر جوگی نے کِها: "ماای کلُو کال هَے, دھرم دی هاںنی هو رهی هَے۔ جاُ تُسیں سریر دی ِاه ےوگ کرِےا سِّکھ کے پراناےام سِکھ لاَو تاں کاےاں اروگ رهےگی تے کُچھ کُچھ کابُو سریر تے آ جااےگا۔ ِاںدرے وسی بھُوت رهِنگے۔ سےس چاهے نا کرو۔ مَےنُوں گُرُو بننے دی ِاّچھا نهیں, مَےں آپ اجے جگےاسُو هاں" بیبی نے کِها: "تُساں دے سچ توں کُربان هاں, پر مےرا چِت کاےاں ماںجن تے نهیں تے نا مَےں اُمر لںمےری کرنی چاهُںدی هاں۔ جِس دے نال رلکے کاےاں نروای تے لںمی اُمر دا سُکھ لَےنا سی (هاهُکا لَے کے) اُه ٹُر چُکے هن۔ مَےں ِاکّلی هاں, مےرا کوای نهیں, ِاکّل دی اُمر نا ودھے تاں چںگی هَے۔ پر تُسیں جے کوای هلکا جِها پراناےام سِکھا سکو کِ جِس لای نَولی دھوتی آد کرماں دی لوڑ نا هووے تاں کرِپا هَے۔” ِاه سُنکے جوگی نے اُس نُوں سُتے هی پراناں دے پرواه نُوں ِاک مِنویں چال وِچ تورن دی جاچ سِکھا دِّتی۔ ِاس توں مگروں ِاک اُداسی سادھُو آاے تے کُچھ چِر ٹِکے۔ اُه بی هٹھ ےوگ ول رُکھ کر گاے هواے سن, سُگھڑو نُوں ِاس دی لوڑ نا سی۔

10. (وےداںت)

ِاک دِن ِاک سادھُو آ گاے وِسوا نںد۔ آکھن لگے: 'سُگھڑو!, سِوو هَے۔' سُگھڑو نے نمسکار کیتی, آدر نال بِٹھايا۔ آپ بولے: ‘سُن بےٹا, جپ تپ سادھن دا سماں نهیں, گےان دا سماں هَے۔ کلےان سرُوپ ِاک سِو پریپُورن هَے, مَےں ار اُه دو نهیں۔ اُسی دا پربھاو هَے, اُهی هَے نانتو وِچ دِّس رِها ِاک چِدگھن دےو۔ سِوو هں, سِووهں۔ اساں چُماسا دَولتانے کٹِآ هَے۔ اها کَےسا سُںدر چھںبھ هَے بوڑھاں دی چھاوےں, چار چُپھےرے ٹھںڈھی گھنی چھاں۔ اَوتھے سُنی سی اساں تُساں دی جگےاسا تے نِراستا, پر تُهاڈا هٹھ-تریےا هٹھ-ست سںگ دا کھهِڑا نا چھّڈنے دا۔ اساں کِها: ِاه هَے جگےاسُو! دےکھ بےٹا ! جگت سادھُو نُوں ڈھُوںڈدا هَے پر اسل سادھُو جگےاسُو نُوں ڈھُوںڈدا هَے۔ اُسنُوں سَوک هُںدا هَے کِ ِاه برهم وِدےا جِوےں مَےنُوں پراپت هوای هَے کِسے نُوں مَےتھوں پراپت هووے۔ ِاس لای آاے هاں کِ تےری هاںڈ مُّکے۔ تُوں وےداںت دے پرم سِّدھاںت نُوں سمجھکے اُس سورن دی ترھاں ٹِک جااےں جو کُٹھالی وِچ پِآ گھبرااُںدا هَے پر جدوں سُّدھ هو جاںدا هَے تاں پھِر ٹِک جاںدا هَے۔' ِاه کهِ کے وِسوانںد نے کُچھ پد پدارتھ وےداںت دے کهے تے سِدھاںت بی سُنايا۔ پھِر کهِن لگے کِ: 'هے دےوی! تُوں برِج بھاسا پڑھی هَےں, پھارسی دے کُچھ پد پدارتھ جاندی هَےں, کُچھ سںسکرِت دے سلوک بی تےرے ےاد هَےن, هُن لگکے سںسکرِت پڑھ تے برهم سُوتر تے وےداںت پرِبھاسا آد ویچار لَے, پھِر سُکھی هو جااےںگی, بّس هُن سانُوں کُچھ پھل کھِلا دے ار چھُٹی دے دے, اسیں هُن جاواںگے۔ تُساںتھوں لےنے دےنے کا پرےوجن نهیں, جِس بات وِچ لّگ کے اسیں سُکھی هاں تُساں نُوں اُس دا پتا دےنا سی۔ ساڈا نام وِسوانںد هَے, پر اسیں آپ نُوں بِلاسانںد منّدے هاں۔ وےداںت دے بچن بِلاس وِچ آنںد رهِںدے هاں۔' ِاه کهِکے تااُڑی مارکے هّسے: 'سِوو هں: ِاه کهِکے چُپ هو گاے۔ بیبی نے هُن دو آدمی سّدے, ِاک تاں پںڈِت سی جو بیبی نے نَوکر رکھِآ

هويا سی, جو ِاس نُوں روج ےوگ وسِسٹ دی کتھا سُنااُںدا هُںدا سی تے ِاک مَولوی سی جو روج مَولانا رُوم دی مسنوی سُناےا' کردا سی۔ وِسوانںد جی پںڈت نُوں دےکھ کے پرسنّ هو گاے اُس نُوں کهِن لگے: "پںڈت جی بیبی نُوں ےوگ وسِسٹ سُناکے برهم سُوتر تے وےداںت پرِبھاسا پڑھا ديو, ِاس نُوں آپنا بودھ هو جااے کِ سرب سِو هَے تے مَےں سِو هاں۔" پںڈت نے کِها کِ گرںتھ اےتھے مِلدے نهیں, کاںسی کِسے نُوں بھےجکے مںگوا لَےساں تے جِوےں آپ نے کِها هَے کرساں۔ اَےاُں گّلاں باتاں کرکے وِسوانںد جی چلدے رهے۔ سُگھڑو نُوں بھُّکھ سی سّکھنے اںدر نُوں بھرن دی, نِرا گّلاں باتاں دا گےان تاں اُه پںڈت توں روج سُن هی لَےںدی سی; سو سادھُو نُوں اٹکايا نا, پر سُگھڑو سوچیں پَے گای کِ بھاوےں اےه سادھُو کرنی والے نهیں سن, پر جو پڑھِآ سانے اَوهو کِها نے تے کوای لالچ بی نهیں کیتا نے۔ هَے ناں جگت وِچ نِرلوبھتا ? آاے بھی آپ هن چّل کے, ٹھهِرے بی نهیں۔ اےه لّچھن: مناں, سمجھ لَے, هُن تےری کِسمت کھُّلھن دے هن۔ اےسے ترھاں کوای آ مِلےگا۔ هووےگا دِآل تاں دےوےگا بُلاکے۔

 

11. (شکتی)

کتھا وارتا, ستِسںگ, آاے گاے سادھُو دی سےوا ٹُری رهی۔ سماں پا کے ِاک هور سادھُو آاے۔ ِانھاں نے سُمت دِّتی کِ: 'هے سُگھڑو! تُوں وےداںت سُن رهی هَےں۔ ِاس سے تےرے من کی چتُرتا بڑھےگی, تُجھ کو سمجھ پڑھےگی کِ تُوں سِو هَےں, تُوں هی برهم هَےں, پر تُوں برهم هووےںگی نهیں۔ کِاُںک اُه تے نِروِکلپ, اسںگ, ترِگُناتیت آپنے آپ مےں ستھِت هَے۔ تُوں اُسے ترھاں اُس دے سںگ جل مےں جل وت سما-نهیں گای۔ تےرے مےں کرِآ اَور ستےا هَے, ےِه کِآ هَے۔ بیچار۔ ےِه هَے سکتی۔ وه سِو تے نِرگُن, اتیت, اسںگ هَے, هاں اُس کی سکتی هَے جو برهمںڈ کا کھےل کر رهی هَے۔ اےک لوک تو سکتی کو هی سبھ کُچھ مانتے هَےں۔ اکسر کهِتے هَےں کِ سکتی هی سِو هَے, سِو هی سکتی هَے, پر مَےں سکتی کو سِو

کی مانتا هُوں۔ سو جهاں تُوں هَےں وهاں سکتی هَے۔ اُتپت, پرلَے, پالن سبھ سکتی کا کام هَے۔ سو تُوں سکتی کی اُپاسنا کر۔ آپنے مےں سکتی کا اُدیپن کر۔ سکتی پا کر سدا سِو کو پااےںگی۔ سکتی سِو مےں لے جااےگی۔' سُگھڑو نے پُّچھِآ کِ- 'ِاسدا مُّڈھ کِتھوں کراں ?' تاں اُس نے دّسِآ کِ: 'کالی کی پرِتما کا استھاپن کرو۔ اُس کا مںدر بنااَو! اُسکے پُوجن اَور پرتّکھ کرنے کی وِدھی مَےں بتااُوںگا۔” کُچھ دِن ِاس دے اُپدےس سُن کے سُگھڑو دی رُچی ِاس پاسے ول نا ودھی, سگوں گھٹدی گای۔ چاهے ِاه سادھُو آپنے مت انُسار گّلاں دّسدا سی, پر سُگھڑو نُوں پهِلے تجربِآں کرکے بھرم پَےںدا سی۔ ِاک دِن سُگھڑو نے اُس نُوں کهِ دِّتا کِ: 'سکتی سکتے دے نال هَے, اُس توں جُدا هو نهیں سکدی۔ جے جُدا هووے تاں دو سرب سکتیمان ےُکتی نال سِّدھ نهیں هو سکدے۔ مےری رُچی سکتیآں دے مُول سرب سکتیمان وّل هَے۔ ِاس کرکے مَےنُوں اُس دا پُوجن تے پراپتی ودھےرے پسںد هَے۔' ِااُں کهِکے ِاس سادھُو نُوں سنمان نال ٹور دِّتا, کِاُںک سُگھڑو نُوں نِسچے نهیں سی هويا کِ ِاه نِرا ماےا پرےمی پُرکھ سی ےا آپنے مت دا پرچارک سی۔ ِاس مت دی پُوری واکپھی نا هون کرکے سادھُو دیآں گّلاں توں اُس نُوں کُچھ هور سّک سُبھے پَےن لگ گاے سن۔

12. (دھرم توں باهر)

سُگھڑو هُن چتُر هو گای سی۔ مت متاںتراں دے تھهُ پَے گاے سن, وِدےا دے پد پدارتھ بی سُنن وِچ آ گاے سن, پر کِسے سَے نے ِاسنُوں آپنے وِچ موهِت نهیں کیتا۔ بُّدھی مںجھدی گای; آچرن درِڑھ هُںدا گِآ, پر کوای بھُّکھ اںدر لّگی رهی, جو ِااُں دی سی کِ جو گل سمجھ لوے اُه نِری جاننے ماتر, پھِلسپھا ماتر, سمجھ نُوں ماںجنے ماتر نا هووے اُه اںدرلے دی کاےا پلٹ کر دےوے۔ ِانھاں سمِآں وِچ ِاک سادھُو آ گِآ جو بیبی نُوں مِلکے اُس دے تجربے تے کھِآل سُنکے بڑا هّسِآ تے کهِن

لّگا: 'کِاُں آپنا سُںدر سریر اَور اُتم جیون بِرتھا وهِماں وِچ گُآ رهی هَےں? کِاُں آپنا پدارتھ پھُکرِآں تے ویٹ رهی هَےں? آنںد رهو, آنںد لو ار آنںد دے نال ےاترا سمپُورن کرو۔ نا گُآاَو وکت سوچاں ویچاراں تے ِاںدرےگےان توں اگلیآں گلاں تے۔ پرتّکھ وِچ رهو۔ پرتّکھ وِچ جیوو۔ ِاںدرَے گےان توں پرے کُچھ نهیں هَے۔ کھااَو پیاَو مَوج کرو۔” پهِلاں تاں ِاس دیآں موٹیآں موٹیآں گّلاں سُگھڑو نُوں چںگیآں لّگیآں, پر پِّچھوں سمجھ پایاَوس کِ ِاه دھرم دا وِرودھی ِاس لای نهیں کِ ِاس نُوں دھرم توں پرے کُچھ لّبھا هَے ےا ِاه جگت دے بھلے دے کھِآل نال آپنی کوای نِسچِت کیتی بات کهِ رِها هَے, پر ِاه کِ ِاه ِاس پرکار دا کھِآل دے کے آپنی سمپردا ٹورکے اُسے اَےسورج پرتاپ دے بنااُن دے پھِکر وِچ هَے کِ جِس نُوں دُوسرِآں وِچ دُوسن رُوپ کرکے دّسدا هَے۔ لوڑوںد هَے تے لوڑ نُوں چھِپااُںدا هَے, پر دُوسری ترھاں لوکاں نُوں دھرم مارگ توں اُکھےڑکے آپنے منورتھ پُورن کرنے دے آهر وِچ هَے۔ ِاس آدمی دے سِّدھے کھِآل, جگت پےار دے داوے تے نےکی دے پروے سُنکے تاں کُجھ ریجھی سی, پر اُسدے اںدر بی اُهو ترِسنا, اُهو ایرکھا, اُهو آپنے توں بھِنّ کھےال رّکھن والِآں نال دوَےکھ سُگھڑو نُوں نجریں پَے گای۔ هُن اُسنُوں نِسچے هو گِآ کِ دھرم دے پردے هےٹھ ےا دھرم توں باهر هو کے لوڑوںد لوک نانا ترھاں دے جال تن رهے هن۔ نا دوس هَے دھرم دا, نا دوس هَے آچارےاں دا تے نا دوس هَے دھرم پُستکاں دا۔ جگت دی کُچھ رچنا هی اَےسی هَے ےا منُّکھ دیآں لوڑاں هی کُچھ اَےسیآں هن کِ اُه دھرم ادھرم ےا دھرم توں باهر جِّتھے دااُ لگے 'سوارتھ سِدھی' دے مگر لگ رِها هَے۔ جے راجسی مںڈلاں وِچ سوارتھی لوکاں نُوں جور جُلم کردے تّکو تاں راج نُوں ماڑا کهیدا هَے, پر کسُور هَے سوارتھیآں دا۔ جے دھرم مںڈل وِچ سوارتھی آ گھُسدے تے سوارتھ سِّدھی لای ِاسدے بھےکھ نُوں ورتدے هن تاں کسُور هَے سوارتھیآں دا تے کھےال کریدا هَے:

دھرم دا پّکھ هی چھّڈو۔ جے بھاایچارے وِچ جااَو تاں سوارتھی پردھان هن۔ وِدےا مںڈلاں وِچ بھی ِانھاں دی چَودھر هَے۔ اےه ٹولا جگت نُوں کِسے مںڈل وِچ بی سُکھ نهیں لَےن دےںدا۔ سو کوای مارگ, کوای سادھن اَےسا هووے کِ جگت وِچوں سوارتھ گھٹے تے سُآرتھی کِسے سںتوکھ تے ديا وِچ آاُن۔

اےس ترھاں دے انےک ویچاراں مگروں سُگھڑو نُوں ِاه گّل پھُری کِ هُن سوارتھ دا هی بھےکھ بنا کے ٹول کرو۔ جِوےں دھرم بھاو وِچ ٹول کردِآں سوارتھی هی وِسےس ٹّکرے هن, تّکو سوارتھ دے بھےکھ وِچ بھلا جے ٹول کیتِآں کوای بےلاگ-بےگرج پرسوارتھی ٹّکر جااے تاں۔ ِاه ویچاراں اُس نُوں چوکھا چِر کھاںدیآں رهیآں۔ اںت اُس نے من وِچ پھَےسلا کر لِآ تے ِاه کِسے نُوں نا دّسِآ کِ مےرے من دا منورتھ کی هَے۔ اَےاُں هُن اُه چُپ هو گای۔ کای دِن بولی نهیں۔ پھےر پںڈت مَولوی وِدا کر دِّتے, ستِسںگ چھوڑ دِّتا, دِنے رات سِر مُودھے پای رِها کرے ےا اّکھیں میٹ کے سمادھی جےهی لا کے بَےٹھی رِها کرے۔ لگپگ چالی دِن اےس ترھاں بیت گاے۔ نَوکر چاکر سکھیآں بںدھُو سارے گھبرا گاے کِ پتا نهیں کیه هون لّگا هَے۔

13. (آپ سبھ کُچھ)

سُگھڑو نُوں اُداسی کِ سوچ وِچ, پر چُپ وِچ, جد کُچھ سماں لںگھ گِآ تاں ِاک دِن اُس نے چوکھے نُوں کُچھ آگےا کیتی تے کُچھ سکھیآں نُوں کِها۔ دِل دا بھےت تاں نا دِّتا, پر کُچھ تِآری دی آگےا کیتی۔ ِاک دِن بگیچی وِچ ِاک سِںگھاسن بِچھ گِآ۔ سُگھڑو بڑے جری دے سُهنے کپڑے پهِنکے اُتے آ بَےٹھی۔ ِاک سکھی چَور کرن لگ پای, باکی دُآلے جھُرمٹ پا بَےٹھیآں۔ اگے وار ِاک بھیڑ اُنھاں سادھُو مںگتِآں دی بهِ گای جو اُس دے سدابرت توں روٹی کھاںدے, بستر پهِندے تے پلدے سن۔ پهِلاں تاں چُپ ورتی رهی, پھےر سُگھڑو جور دی آواج نال بولی: 'سُنو, جِنھاں دے کنّ هن, مَےں سُگھڑو نهیں, مَےں هاں سُگھڑباای, جل تھل

وِچ مَےں هاں, هےٹھاں اُپر مَےں هاں, پالنهار مَےں هاں, تارنهار مَےں هاں, اےتھے اَوتھے کلےان مےرے نام جپن وِچ هَے۔ جپو سارے جپو-سُگھڑ باای, پھِر بولی:-

"جلے سُگھڑ باای۔ تھلے سُگھڑ باای۔

کّل سُگھڑ باای۔ اّج سُگھڑ باای۔

بھلکے سُگھڑ باای۔ ِاکو سُگھڑ باای۔

هور ن سهاای, بِنا سُگھڑ باای۔”

جِاُں جِاُں گّج گّجکے سُگھڑو رها نال پڑھدی گای سارے مگر مگر پڑھدے گاے۔ پھےر بولی 'سُگھڑباای هَے تارک مںتر۔ ِاه کرےگا کلےان, آکھو سُگھڑباای کی جَے! سُنو: 'مےرے سدابرت توں بھوجن اَوس نُوں مِلےگا جو مےرا نام جپےگا۔ مےرے گھروں بستر امل اُس نُوں ڈھیوےگا جو مےرا نام جپےگا۔ کلےان اُس دی هووےگی جو مےرا نام جپےگا۔ ارس کُرس مےرے تکھت هن۔ جِمیں اسمان تارے مےرے هن, مَےں هاں سارے تے سبھ کُچھ۔ جِس نے ِاه گّل نهیں منّنی سبھ ٹُر جااَو۔ ساک ناتے, سکھی, سهےلی, نَوکر چاکر, سادھُو, پھکیر, اتِّتھی, ابھےاگت! دے ديو ڈھںڈورا مےرے نام دا, آاَو جو جگت وِچ دُکھی هَے کِ مَےں سُکھ دِآںگی سبھ نُوں, جااَو جو منُّکر هن ےا هون مےرے نام توں۔ پھےر اُس دیآں سکھیآں نے اُس دا سوهِلا بڑے رها نال گاںوِآں۔ سُگھڑو دے مّتھے تِلک دِّتا گِآ, گل سِهرے پااے گاے, پھُل پںکھڑیآں دی برکھا هوای, پتاسے وںڈے گاے تے, سُگھڑباای کی جَے, دے ناارِآں نال بیبی کُٹیآ دے اگلے کھُّلھے وےهڑے وِچ ِاک چںدن چَوںکی تے آ بَےٹھی, دُآلے پںگتاں لگ گایآں۔ چاںدی دے تھال وِچ سُگھڑ باای اّگے روٹی پروسی گای۔ ِاه کھان لگ پای تاں پھِر سارے بھوجن ورتِآ۔ جدوں ِاه کھےل بی مُّک گِآ تاں سُگھڑ باای پالکی وِچ بَےٹھکے چهُں کهاراں دے موڈھے چُّکی جا کے آپنے نِواس پهُںچی تے اںدروں بُوهے مارکے ٹِک گای۔

ِاس گّل دی سارے چرچا پھَےل گای۔ آپنے پِںڈ, دُوسرے لاگلے گِراںای اّگ دی لںب دی ترھاں سو پسردی گای۔ سبھ پاسِآں توں نِںدا تے اُپالںبھ آرںبھ هو گاے۔ سادھاں سںتاں سدھارناں تے لوبھیآں سبھ دا آاُنا رُک گِآ۔ سبھ آکھن سُدَےن هو گای هَے۔ کوای ِاه بھی آکھے: 'دھن دے اگھُمان وِچ پھِّٹ گایاے, رّجِآن تے پھِٹِان'۔ ِاس ترھاں دیآں تُوت بھیتیآں ٹُر پایآں۔ باای نے کںم کاج, کار وِهار سبھ چوکھے تے چھوڑ دِّتے۔ چِت کرے باهر آاُنا, نا کرے نا آاُنا۔ آاُنا تاں اُهناں مُپھت کھورِآں توں, کِ جو سدابرت تے گُجران رکھدے سن, آپنے نام دا جاپ سُنکے کھُس هونا۔ کُچھ سماں اَےاُں لںگھ گِآ۔ ِاس سںسار وِچ نِرمل بُّدھی, ترِسنا رهِت ویچار تے سُکھ دےن والا پرےم گھّٹ هَے۔ ِاتھے کوای چھےڑ چھےڑ ديو کاپھی مُورکھ تے سوارتھی اُس نُوں چُّک لَےن والے آ جاںدے هن۔ سوای گّل اےتھے آ هوای کِ هُن کوای کوای جگِآسُو آاُن لگ پِآ, باای توں پرماهتھ پُّچھن واستے تے کای هور سُآرتھی تے ات دے اپ-سُآرتھی آاُن لگ پاے آپنے لابھاں لای۔ سُآرتھیآں نُوں تاں سماں لّجھا کِ ِاسدے مت دے پرچارک بنکے ِاس توں تے جگےاسُوآں دوهاں توں ماےا مِلےگی۔ جگِآسُو, انبھول جگِآسُو, دی لوڑ توں چالاک سُآرتھی آپنا نپھا کّڈھدے هن۔ هاں جو بںدے سری پرمےسر جی دے نهیں, اُهناں دا تاں آسا تے نےم هی ِاه هُںدا هَے کِ 'تےری لوڑ تے مےرا لابھ۔ اُنج تاں گرجی سںسار دا تاں آدھار تے ورتوں هی ِاه هَے 'تےری لوڑ مےرے نپھے دا اَوسر هَے۔”

سُگھڑو باای نے تاں ِاه رَولا پا کے آپنے کںماں کاجاں دے رُجھےوِآں تے آپنی پرمارتھ دی ڈھُوںڈ وِچ پَے کے اُس توں اُکسااے سُآرتھی سادھُوآں توں کھلاسی پاای سی تے کِسے نُوں نا دّسے کِ کِس منتّو وِچ لگ رهی سی۔ هُن ڈِٹھو سُ کِ سگوں جگےاسُو لوک اُس پاسوں سِکھےا لَےن آ رهے هن۔ پهِلے تاں سوچاں پَے گایاَو سُو۔ پھےر اُس نُوں ِاس رستے جگےاسُو مناں دی مُتالےا دا اوسر

لّبھ گِآ تے انےک نوےں تجربے لّگے هون۔ سُهنا دںبھ دھار کے اُه گّدی تے بَےٹھی رهی تے آاے مُتلاسی دی نِسا کھاتر کردی رهی۔ انےکاں لوک ےکین لَے آاے۔ سادھارن نهیں, چںگے چںگے وِدوان, چںگے چںگے سردے پُجدے والے لوک سردھاوان هون لگ پاے۔ لوکاں دے گھریں جا جا کے مهِںماں پسارن والے انےکاں اُگم پاے; جِنھاں نُوں کِ اُهناں لوکاں توں ماےا مِلن لگ پای, جِنھاں نُوں کِ اُهناں دے پرےرِآں باای جی تے سِدک بّجھ گِآ۔ باای دے دُآرے دھن دی کمی نهیں سی, پر هُن دھن اےس رستيوں بی آاُن لّگ پِآ۔ ِاس دھن دا لُٹااُنا بی باای ولوں کاپھی سی۔ گّل کی دو ترَے برساں وِچ باای دے بھَون پرسین لّگ پاے۔ باای دی دِل-پیڑا باای جاندی سی, اُس دی مهِرم اُس نے کِسے نُوں نا بنايا, پر جگت وِچ اُه پُوج هو گای, اُس دا نام جپین لگ پِآ تے اُس دے سردھالُو بهُت ودھ گاے۔ ِاس سارے پسارے وِچ 'چوکھا' اپنی سوامن دا اںگ-پال رِها, پر ِاک اُه سی جو سمجھدا سی کِ ِاس کھےل وِچ باای مست نهیں, ِاسدے اںدر کُچھ هور هَے تے ِاه باهرلا ٹھاٹھ کِسے هورس پرےوجن دا لکھاےک هَے, پر اُه پرےوجن اُس توں بی لکھِآ نهیں جاںدا سی۔ کدے ڈولدا, کدے سوچدا, کدے لوچدا, کدے مِّٹھت تے ادب نال مّتاں دےںدا رِها, پر رِها اںگپال۔ ِاس نوےں تجربے وِچ جد جےاسُوآں نُوں اپنے بنااے سادھن دّسے ےا چرچاواد کرکے سِآنِآں نُوں هرا لوے تاں باای باهروں هّسے تے اںدر هی اںدر رووے کِ سچ کهِںدے هن ماےاوادی کِ ِاکو هَے برهم هور ماےا هَے, بھُلےوا هَے, جگت تِنّ کال هَے نهیں, بھُلےوا هی بھُلےوا هَے۔ سو بھُلےوے توں رچے گاے جگت وِچ بھُلےوے دا هی سِّکا ٹُردا هَے۔ اےه سبھ ِاس بھُلےوے وِچ هن کِ مَےں هی بھگوان هاں۔ مَےنُوں پتا هَے کِ مَےں کی هاں, پر ِاه نهیں جاندے کِ مَےں کی هاں۔ ِاه ماےا هَے۔

ِاس ترھاں کُچھ سماں لںگھ جان دے باد ِاک اّدھی رات جد باای آپنے کیرنے وِرلاپ آپنے من نال کر هٹی, آپنی پرارتھنا کر چُکی, هاں آپنی ِاکّل دی پھےر ڈرااُنی سُورت انُبھو کرکے پھےر پرارتھنا کر چُکی تاں هِک چمتکار وّجا اںدر۔ آکھن لّگی اَو من مےرے! جھُوٹھ سّچ هو جايا کردا هَے۔ بناوٹ اسل دا رُوپ بنّھ لِآ کردی هَے۔ بار بار جو جھُوٹھ ورتے اَوه آپ نُوں هی سّچ بھاسن لگ جاںدا هَے۔ هُسِآر هو, دےکھ لوکاں دی مهِما دا, اُهناں ولوں تےری پُوجا پرتِسٹا تے ستِکار دا تےرے تے اسر هون لگ پِآ اے۔ جدوں تُوں اےکاںت هُںدی هَےں, تَےنُوں دِّس پَےںدا هَے کِ تُوں کی هَےں تے کِس آسے لای تُوں پکھںڈ رچ رکھِآ هَے, پر جد تُوں آپنے ستِکار کیتے جان والے تھاں هُںدی هَےں, جدوں تےری آرتی اُتردی هَے, جدوں بھَون پرسیںدے تے مهِماں هُںدیآں هن تدوں تےرا من ودھ جاںدا هَے, اُّچا هو جاںدا هَے, ِاک چااُ تے ملھار دا رںگ واپر جاںدا هَے۔ هاں, کدے کدے تَےنُوں اُس وےلے اےهو هو جاںدا هَے کِ ٹھیک تُوں اُهو کُچھ هَےں جو کُچھ کِ اےه لوک تَےنُوں کهِ رهے هن۔ تُوں سچمُچ کای وےر اُس اُستُتی دے مںڈل وِچ بَےٹھی پرتیت کرن لّگ جاںدی هَے کِ تُوں مهان اُّچی هَےں۔ تَےنُوں اُس دا سُآد پَےںدا جاںدا هَے۔ هاں, آپنی مهِماں دا رس سبھ رساں توں مِّٹھا رس هَے تے ِاس رس وِچ ودھِآ من کای ودھیکیآں تے انیتیآں کر سکدا هَے۔ اّج سمجھ آای کِ جگت کِاُں آپنی مسهُوری تے مهِماں وِچ گلتان هَے۔ کی راجا, کی وجیر, کی ساهُوکار, کی کِرتی, کی مجدُور, کی راهک, کی بھاایچارے دا چَودھری, کی وِدِےارتھی تے اُستاد, کی دھرم پرچارک تے سادھُو پُوجے وےکتی, کیه مُنکِر کیه ِاکراری, سبھ نُوں ِاهو رس مِلدا هَے۔ ِاس رس دا بھُس پِآ پھےر چھُٹدا نهیں۔ وِرلے هن جو ِاس دی وِترےک سمجھ رکھدے هن۔ وِرلے هونگے جِنھاں نُوں سوجھی هواُو کِ ِاس رس وِچ من ودھدا هَے تے جو کُچھ نهیں هوایدا آپ نُوں سمجھ بَےٹھیدا هَے۔ ِاه بی ِاک بھُلےوا هَے جو

آپنی کیمت کُوت آپنے هی من دی تّکڑی وِچ بِنا ودھے ودھا دےںدا هَے۔ هے سُگھڑو! نهیں اسُگھڑو! آپا سُآرنا بڑا اَوکھا کںم هَے۔ مَےں جِنّے جِنّے ترلے لاے اُهناں وِچوں آپے سَورن دے رستے دیآں اٹکاں نِکل هی آاُںدیآں رهیآں۔ هُن ِاس آپنی مهِماں دی اپنے ستِکارے جاندی نّےا کِس ترھاں ترھاں ? کِسے کِها سی دَولت پردا هَے ساایں تے تےرے وِچالے ! اج سمجھ آای کِ مهِما بی ِاک پردا هَے جو آپے نُوں آپے کولوں لُکا لَےںدا هَے۔ هاِا, پر کَون هَے جو بے ستِکارِآ جا کے کھُس هُںدا هَے۔ ستِکار کِسے سکل وِچ رُوه دی گِجا بھاسدا هَے۔ ِاس دی بی لوڑ هَے۔ هَےں, ِاه هَے کی? آتم وستُو هَے کِ ماےک? هاں ساڈے اںدر بَےٹھی هاُں نُوں لوڑ هَے کِ ِاس نُوں ٹھُهکر نا لگے, هاں ِاه هںکار چاهُںدا هَے کِ مےرے اّگے اٹک نا آوے; انُکُولتا آوے۔ ِاه انُکُولتا ستِکار مِلے تاں پراپت هُںدی هَے۔ ِااُں هَےں? ےاں ِااُں?-کِ رُوه کوای سُهنی چیج هَے تے اُه جد ماےا وِچ آ پھسدی هَے تاں ستِکار نال آپنے سرُوپ دی پرتیتی وِچ آاُںدی هَے, کِهڑی گّل ٹھیک هَے? (کِچکِچا کے) نهیں سمجھ پَےںدی۔ کیه لَےنا ای اسُگھڑو! ِاه پرتّکھ هَے کِ تُوں اُه نهیں; جو تَےنُوں جان کے لوکیں آدر دےںدے هن, سو ِاه آدر نِسچے هَے کِ بھُلےوے وِچ مِل رِها هَے تے ِاه آدر هَے کِ جِسدا تَےنُوں سُآد پَےںدا جاںدا هَے۔ ِاه تےرے لای چِّکڑ هو جااےگا۔ ِاس توں بچ۔ بّس ِاه هَے بُّدھی دا وِترےکی چمتکار, جو ِاس وےلے وّجا هَے ٹھیک هَے, نِسچے جان کِ ِاه ٹھیک هَے۔ هُن جد لوکیں مهِما کرن تُوں هّسِآ کر کِ کَےسے مُرکھ هن پر آپ نا کُچھ بنِآ کر اںدروں۔ تَےنُوں پتا هَے کِ تُوں اُه نهیں جو تُوں آپ نُوں دِکھا رهیں هَےں۔ لگی رهُ اپنی دھُن وِچ ِاس پردے هےٹھ۔ دےکھ, هووےگا دِآل تاں دےوےگا بُلاکے۔

هُن سُگھڑ باای جدوں چےلِآں بالِآں وِچ بَےٹھے سوچوان هو کے بَےٹھے تے دھےان رکھے اںدر کِ کِتے ِانھاں ولوں مِل رهے

پِآر تے ستِکار دے بھُلےوےں دے چِّکڑ وِچ پھسکے ِاسے جِلھن وِچ نا اٹک جاواں کِ بّس ِاهو جگ مِّٹھا تے اگلا کِنھ ڈِّٹھا۔ هاں مےرے من! مےری اُّچی ابھِلاکھ جے پُوری نهیں هونی تاں مےری سِّک جیاُںدی رهے, مےری سّدھر نا مِٹے, مےری پِآس مر نا جااے۔ هاں, هاں, هے, هے, هے

تُوں سدا چھِپے, هاں هے تُوں آپ چھپنے هار!

چھپِآ رهُ, چھپِآ رهُ,

جی سدکے چھپِآ رهُ۔

پر تُوں آپنے پےارے نُوں کهُ تُوں نا چھپِآ رهُ

هاں تُوں نا چھپِآ رهُ۔

تےرے چھپِآں جگ رُسناای گُںمدی اے,

دُنی هنےرے گھُںمدی اے۔

هَے تُوں آپ چھپنے هار!

14. (سّدا)

آنںدپُر وِچ سری ستِگُرُو, اکال پُرکھ دے بھےجے, گُرُو گوبِںد سِںگھ جی دا دربار لّگ رِها هَے۔ سںگتاں تے سِںگھ, جگےاسُو تے ڈھُوںڈااُ آ آ, مِل مِل, سُکھی هو هو جا رهے هن۔ پوٹھوهار توں آای ِاک سںگت پےس هوای۔ مےوڑے نے سبھ دی ارداس کیتی۔ ستِگُر جی ِاک ِاک سِّکھ نُوں پِآر نال مِلے, دُکھ سُکھ سُنے, مِهراں کیتیآں۔ مُسکلاں دے هّل دّسے۔ پرمارتھ وِچ پایآں مُسکلاں دے سُلجھااُ دّسے۔ جدوں سارے پرسنّ هو چُکے تاں ستِگُر جی نے اُس دےس دے هور هال پُّچھے۔ اُدھر تُرکانے دا جور هون کرکے آپ چاهُںدے سن کِ هِںدُو سِکھ پرجا دا هال پتا لّگے۔ جدوں سںگت ِاه گّلاں دس چُکی تاں آپ نے پُّچھِآ کِ کوای نویں گّل سُنااَو جو اُس پاسے ورتی هووے تاں سںگت دے مُکھیاے نے دّسِآ: پاتساه اَوتھے ِاک اُپدر نواں ٹُرِآ هَے۔ ِاک وِدھوا تریمت هَے۔ هَےسی تاں چںگی سکھی تے سںت سےوی تے اُس دے

آچار هُن بی سُّچے هن, پر اُس دے دِماگ نُوں کُچھ هو گِآ هَے کِ کوای هور کھےد هَے, اُه هرناکس واںگُوں آپنے نام دا جاپ جپا رهی هَے۔ آپنی پُوجا کرا رهی هَے۔ پاتساه! هور تاں هور, اپنا نام تاں هرناکس توں مگروں اےس نے هی جپاےا هَے۔ لوکیں مُورکھ اُس دے مگر بی لگ پاے هن۔ اُس دے دُآرے پلن والے مںگتے اُس دی بهُت مهِماں کردے هن۔ تریمتاں, مرد, سںت اُس نے درماهے دے کے رّکھے هواے نے۔ تریکِآں نال اَوه لوکاں نُوں پرےر پھسا کے اُدھر لَے جا رهے هن, پھےر جیاَو چںگے چںگے سِآنے تے پڑھے جن بی جا پھسے هن۔ اّگے هی اُس پاس دھن سی بتھےرا تے هُن تاں هور بی دھن آاُن لّگ پِآ اے, جِتھے دھن اَوتھے انبنتر بی بن جاںدی هَے۔

ستِگُرُو سُن کے مُسکرااے تے بولے: 'کوای سِکھ تاں نهیں ڈولِآ ?” مُکھیاے نے دّسِآ: 'نهیں پاتساه! سونے دے پارکھُو تے سونا جِنھاں دے پاس هووے اُنھاں نُوں رّکھن والا تُوں۔ سِکھ سارے هاسی کردے هن۔ پھِر ستِگُرُو هّسے تے بولے: "پھِکر نا کرو, نرد پُّگن والی هَے; آپنے گھر اّپڑن والی هَے۔ بهُت وےر کّچی هوای هَے, بهُت وےر چالے پای هَے۔ جیون پاسِآں واںنگُو پَےںدا هَے کای وےر۔ جِسدی ساںایں رّکھے اُهدی رهِ آاُںدی هَے, تُسیں جھورا نا کھااَو۔”

ِاه کهِ کے ستِگُر نے نَےن میٹ لاے۔ کُچھ چِر مگروں کھُهلے تاں کلم دوات مںگی تے اُس وےلے آپنے سُهنے هّتھاں نال ِاه رُّکا لِکھِآ:-

"اری رِںد, اری پاکھںڈ! اںتر جگِآسا پرماتما کی, باهر دِکھاوا اُلٹ رهِبری کا? مت بھُتلا جگت کو! آ آ کے مارگ مِلے تُجھ کو۔ بِلم ناں کر, سما بِها رِها هَے, هاجر هو کِ هجُوری مِلے۔”

ِاه رُّکا ستِگُر جی نے ِاک کاسد دے هّتھ دِّتا تے کِها کِ سںگت دے مُکھیاے پاسوں پتا لَے کے اُس بیبی دے نگر جا کے پّتر پهُںچا دے تے جواب لَے کے آاَو۔

15. (جی! هاجر)

سُگھڑ باای دے دھُر چھت اُتوں اّدھی رات وےلے نِّکی نِّکی رها بھری آواج آ رهی هَے-

'کاهنُوں ٹُر گِاَےں کّلڑا جانی!

نالے لَے ن گيوں, مار گيوں ن کانی۔'

پھےر چُپ هو گای۔ پھےر آواج آای اَوهو, پھےر چُپ هو گای۔ سُگھڑ باای من نال گّلاں کر رهی هَے۔ پهِلے دِن ےاد آاے, اُه پرےم رس چےتے آيا-

اُچے اُچے پِپلیں پیںگھا پایآں,

رل مِل سهیآں جھُوٹن گایآں۔

بَےٹھ مُهاٹھی روںدڑی رهیآں

ٹُر گيوں پھےر نا مُڑيوں جانی۔

گيوں ن لَے, مار گيوں نا کانی۔

گاںویں, روای, پھےر هاهُکا لَے کے بولی: 'اَوه جو بیت گِآ, گِآ۔ جد ناسمان توں من اُٹھ گِآ تے لگ گِآ اوِناس وّل, هُن جھورے اُس دے جھُرنے پاپ هن۔ هُن کیه گّل کریاے۔ کِسے بن بےلے چل بهیاے۔ سوبھا دی جِّلھن وِچ کِتے کھُبھدے کھُبھدے رساتل نا جا لّگیاے۔ کِوےں, کِوےں ? نهیں نهیں۔ تُوں تکڑی هو۔ کری چل جو کر رهیں هَےں۔ اُه هَے ارساں کُرساں دا ساںایں, اُس دی سُورت هَے هر رںگے هر جاای, اُهدا راه هَے جرُور, مِلےگا جرُور, اُه هَے نُور, جھلکا مارےگا۔' پھےر گاویں-

"آ مےرے رّب ساںایں سُهنیآں لوای والے!

چھِپ چھِپ بهِنااےں تُوں مےرے رںگ رںگوای والے!”

رات بیت گای, دِن چںگا چڑھ پِآ! باای سوےرے اج آپنی ورھے گںڈھ کرکے اُڈیکی جا رهی سی۔ دربار سّج رِها سی, ِاس دے سردھالُو تے پدارتھ تے پل رهے سارے ِاکّتر سن۔

باای پالکی وِچ آای تے آپنے سِںگھاسن تے جا بَےٹھی۔ دںڈَوتاں پرنام هواے, آرتی اُتری, پھُل چڑھے, سِهرے گلے پااے گاے۔ پھےر سبھ نے گاںوِآں ‘سُگھڑ باای کی جَے۔ سُگھڑ باای هَے۔ هور سبھ چھَے۔ سُگھڑ باای هَے'۔ پھےر بھےٹاں ارپن هوایآں۔ بھےٹاں لَے رهی سی, ور دے رهی سی, پرسنّ هو رهی سی, رجو گُنی رس آپ نُوں ستِکار مِلے دا آ رِها سی کِ اںدرلا نال نال کهِ رِها سی: کھبردار, ِاه رس اَوپرا هَے; ِاه ٹھںڈھی سُهاوی نَےں هَےں, ترنی هَے ڈُّبنا نهیں۔ پر پھےر رس آ رِها سی تے چوکھا سُهنا رںگ بنّھ بنّھ کے رس آ رِها سی۔ ِاس وےلے ِاک کاسد آ پُّجا۔ ِاه ِاک لںما سُهنی نُهار والا, سِّدھی دستار والا, کےساں والا, داڑھے والا جبھےدار منُّکھ سی۔ دےکھدِآں سبھ هرِآن هواے سُهنی سُورت تے ابھَے چڑھت بڑھت تے۔ ِاس هلکارے نے ابھَے کدم دھردِآں, سبھ توں اّگے نِکل کے رُّکا ِاک کھریتے وِچ بںد باای جی دے هّتھ دِّتا تے گّج کے کِها:-

واهِگُرُو جی کا کھالسا سری واهِگُرُو جی کی پھتهِ۔۔

دِل دهِل گاے جَےکارے دی بھرویں آواج نال۔ سبھ نے کںب کے تّکِآ:-کَون هَے ِاه? کوای نهیں سی جاندا, پر ِاک نے هَولے جِهے کِها: اےه آنںدپُر والے دا هَے۔ دےکھو نا تَور, تّکو نا چڑھت بڑھت, سُآد آ گِآ هَے۔ دُوجے نے کولوں کِها: کیکُوں دا دلےر هَے, کِوےں ساڈے گُردےو بھگوان پاس بےادب هو کے چلا گِآ هَے۔ نا دںڈَوت نا مّتھا۔

ِااُں دیآں لوکی گّلاں کر رهے سن۔

اُدھر سُگھڑ باای نے لِآ کھریتا هّتھ وِچ هرِآن هو کے۔ جدوں هّتھ لايا کھریتے نُوں تاں هّتھ وِچ جھرناٹ آای۔ جدوں کھت کھُهلِآ تاں لُوںآں وِچ جھُنجھُنی آای, جدوں نَےناں اگے کیتا رُّکا کاگج دا تاں گول مول چھّلے آاے نَےناں اّگے تے اّکھر گول مول وِںگ تڑِںگے چیچکچولِآں واںنگُو بےتھوی سکل لَے کے تے کای تسویراں بن بن کے دِّسے۔ باای پڑھے, پر اّکھر اپنی

سُورت نا لَےن تے پڑھے نا جان۔ جِاُں جِاُں جور لاوے نَےناں دا تِاُں تِاُں اُه چّکر بن بن کے تے کای رںگ لَے لَے کے اُڈدے اُڈدے بھاسن۔ سِآنی سی, نَےن میٹ ليوسُ۔ من وِچ آکھے: 'هے من! ڈر گِآں هَےں? من! کںب گِآ هَےں? من! پتا نهیاَوں پتر کِسدا هَے! بِن جانے کِاُں آپے توں هِّل کھڑوتا هَےں? کوای اهِدیآ تاں نهیں آيا۔ ِاه تاں سُهنی نُهار والا کوای کھِڑے جُڑے مّتھے والا هَے جو لِآيا هَے کھت, ٹِک تے ٹِک کے پڑھ۔'

بںد نَےناں وِچ هی کھت نَےناں نال لاِااَوس تاں چھاتی وِچ سیتلتا آای, دِل نُوں کهِن لّگی, چِّٹھی کِسے سبل دی هَے, ِاس وِچ سّتےا هَے۔ من! ادب وِچ آ پرارتھنا کر۔ اَےاُں ٹِک کے, سُآس تے من ٹِکا کے پھےر چِّٹھی پڑھیاَوسُ! هُن واچ لای نَےناں نے چِّٹھی, سمجھ لِآ ارتھ من نے, پر سارا سریر جھرن جھرن هو گِآ سمجھ کے۔ تھرر تھرر آ گای۔ کَون هَے لےکھک ? چِّٹھی وِچ نام نهیں, پر هُکم هَے۔ ِاس ترھاں دے کای بھاو اںدر اُماهے کِ اُس نُوں لُکااُنے مُسکل هو گاے۔ بڑی کٹھنتا نال آپا سںبھال کے جُڑی بھیڑ ول تّک کے بولی: 'مَےں هُن اےکاںت هونا هَے, تُسیں سبھ انّ پا کے گھرو گھری چلے جااَو۔' ِاه کهِ کے اُٹھی تے آپنے ڈےرے چلی گای۔ ِاک سکھی سَےنت سمجھ کے مگر گای تے نال چُپاتے هی کاسد نُوں لَے گای۔ گھر جا کے پُچھيوس کِ پّتر کِس ارساں دے مالک نے گھّلِآ هَے? اُس نے دّسِآ کِ ِاه ساهِب سری گُرُو گوبِںد سِںگھ جی دا هَے 'جو آنںدپُر وِچ بِراج رهے هن۔ باای نے نام سُنِآ سی, پر اَےناں کِ کوای تلوریآ هَے اُتھے جو سںت هو کے تلوار رّکھدا هَے۔ 'تلوار تے پرمارتھ, 'کرِےا تے اکرَے اےه کاپھی سن اُسدے من نُوں تدوں اُس پاسيوں موڑی رّکھن واستے۔ اّج جد کھت دی تاسیر دےکھی, کھت دی چھُه وِچ اسر ڈِّٹھا, کھت دے متلب وِچ ِاه گّل وےکھی کِ جو اُسدے سِوا کوای نهیں سی جاندا,

جِس نُوں اُس نے پرکھ دی کسوّٹی بنا رکھِآ سی تاں سوجھی آای کِ سُهنی سُورت تاں جگ وِچ جاهر بَےٹھی هَےسی تے مَےں اںدھ نُوں سوجھی هی نا آای۔ هُن کلےجا اُچھلِآ کِ کِںنج, جو مےرے من وِچ دھاری هوای گل سی, بُّجھی گای هَے۔ کِںنج تھهُ لا لِآ نے مَےں پکھںڈ رچايا هويا هَے۔ کِ جد سارے نِکٹ ورتی جاندے هن کِ مَےں باوری هو کے ِاه کُچھ کیتا هَے تے باهر دے سارے جاندے هن کِ مَےں سچمُچ دےو مُورتی هاں? کِںجھ پچھان لِآ نے کِ مَےں سُّچے آچرن والی هاں, پر رِںد' هاں, رب دا سریکا نهیں کر رهی, نا نمُّکر هو رهی هاں, پر ِاس نُوں پردا بنا رهی هاں, هاں پکھںڈ نُوں پردا بنا رهی هاں۔ پھِر جد اںدرلی دُنیآں وِچ دےکھاں تاں دھُوه پَےںدی هَے, مانوں وّچھی نُوں گاں واجاں مار رهی هَے تے وّچھی دا جی بےکل هو رِها هَے۔ ڈِّٹھے نهیں, بھالے نهیں, نِرا دُهرپھا کھت آيا هَے, پر پربھااُ ِاس ترھاں دا پَےںدا هَے کِ مانوں جنماں دی سِآن هَے۔ دِل هُن کاهلا پوے کِ اُّٹھاں تے اُّٹھکے چرنیں جا لّگاں۔ سریر تاں نا اُٹھ سکے, پر هوس اُڈے تے بااُری هو هو جاوے۔

پھےر باای نے آپا سںبھال کے چںدو (چںدر سکھی, جو مُّکھ سکھی سی) نُوں آاے سِںگھ کاسد دے ڈےرے تے آدر دا هُکم دِّتا۔ آایآں بھیڑاں نُوں وِدا کر دےن دی آگےا کیتی تے آپ آپنے اںدر بُوهے مار کے اےکاںت هو گای۔ اُه دِن تے رات باهر نا نِکلی۔ سکھی گن وِچ چِںتا هو رهی هَے۔ چوکھا بی پھِکر کر رِها هَے۔ اُس آاے کاسد نُوں پُّچھدے هن کِ تُوں کیںه سںدےسا لَے کے آيا هَےں۔ پر اُس نُوں تھهُ نهیں کِ کھت وِچ کی هَے۔ اُس نُوں تاں نِرا کھت پهُںچا دےن دا هُکم سی جو اُس نے دّس دِّتا۔

اگلی بھلک هوای, بُوها کھُّلھا, سِآلے دی اُتری هوای, پر نِرمل نیلی نیلی دھارا والی گںگا واںنگُو نِکھرے تے ٹِکے هواے چِهرے والی سُگھڑ باای باهر آای۔ سارے اُڈیکوان باهر

----------------

1. رِںد=اُه جو اںدروں چںگا هووے تے باهروں آپ نُوں ماڑا جناوے۔

بَےٹھِآں نے سُکر سُکر کیتا۔ هسدی هسدی سُگھڑ باای آ کے وِچ بهِ گای۔ آکھن لّگی: "چوکھے نُوں بُلااَو۔” تھوڑے چِر مگروں چوکھا آ گِآ۔ تاں اُس نُوں کهِن لّگی-چوکھے بھاای تُوں توڑ نِباهی, آنںدپُر والا تےرا اےتھے اَوتھے بھلا کرے۔ اَےاُں کر لَے, ِاه گھر تے جمیناں دا پٹا آپنے نام لِکھا لَے تے مَےں دسکھت کر دِآں۔ تُوں سُکھی جی تے سُکھی وّس, مےرے لای دو کھّچراں لّددے ِاک مُهراں دی ِاک رُپّےاں دی, باکی لُٹا کے آنںدپُر والے دے نام تے۔ اےه مےریآں سکھیآں نِبھیآں هن نال, پهِلوں رجا دے چںدر سکھی نُوں تے پھےر باکیآں نُوں۔ دُوجے هوکرا دے دے کِ مَےں جپنے ےوگ نهیں ساں, اُه مےرا پاکھںڈ سی۔ مَےں ڈھُوںڈ رهی ساں اُس بهانے تارنهار نُوں, اَوه مَےنُوں لّبھ پِآ هَے۔ نا بای, اَون مَےنُوں لّبھ لِآ هَے۔ جِس جِس نُوں کلےان دی لوڑ هَے اَوس پاس جااَو۔ چوکھا بھاای, چوکھا بھاای, چَوکھا ویر, چوکھا پِتا ماتا, چوکھا چاکر نَوکر مُنیب, سبھ کُچھ تُوں۔ هُن کر دےه ِاه مےری آکھری منسا پُوری۔

سُگھڑ باای دے اےه واک سن کِ بِجلی دا کڑاکا۔ سارے بجھّک هو کے رهِ گاے۔ کُچھ چِر ِاس سدمے هےٹھ رهِ کے چوکھے نے آکھِآ: “بیبی جی! تُساں نے بهُت رںگ دےکھے هن, کای وےر کاهلی وےلے مَےں دلےری کر کے روکِآ تے تُساں مےرا مان رّکھکے منّ لِآ هَے, هُن بی مےرا مان رکھو, کرو اَوهو کُچھ جو بھاوےں, پر سانُوں کُچھ سوچ لَےن ديو۔ دس, پںج, ویه کُچھ دِن ديو, کاهلی نا کرو۔"

سُگھڑباای-تُسیں پےار کردے هو, وڈِآں دا اںگ پالدے هو, پر مَےں سوچ وِچار لِآ هَے, هُن کںم اٹکن دا نهیں۔ هور وِلم دا وےلا نهیں۔ پل پل کرکے کال جا رِها هَے۔ پل امولک هَے۔ گھڑی دِن بهُت لںمے هن, هُن پل دا وِلم نهیں۔ جو مَےں کِها هَے کر ديو۔ نهیں تاں مَےں دُِا هّتھ جھاڑ کے تُر جاواںگی هُنے۔ هُن لّگیآں سکھیآں سمجھااُن۔ پِآر, مِنّتاں, ترلے کرن تے رون, پر کوای اسر نا پِآ باای اُتے۔ جد

سبھ نے بهُت وَےراگ کر کرکے اُسنُوں وَےراگوان کر دِّتا تاں باای روای تے ِااُں گاںویں ِاک ڈاڈھی جھینی سُر وِچ تے راگ جوگ وِچ-

وتن دُراڈا, مںجل دُراڈی هو پای ساڈی تےاری,

وت نهیں آاُنا وتن تُساڈے وت نهیں پانی پھےری۔

اںگن هو پردےس گاے هُن وِهڑے وتن بِگانے۔

تُر وںنجنا هُن تُر وںنجنا هُن تُر وںنجن دے ترانے۔

اپنے وتن چلے نی سهیاَو ديو مُمارک سانُوں,

نال اسیساں تورو سانُوں بھاگ لااے رّب تُهانُوں۔

هُن نا هوڑو, نا هوڑو نی, جان ديو هُن سهیاَو!

کّل تُسیں وِچ بَےٹھ ترِںوناں, کتھا اساڈی کهیاَو۔

کاںگ چڑھی نهیں نَےں رُکدی هَے سهُ ساگر نُوں جاںدی,

سُولی چڑھنوں رُکن ن آسک پَےںڈےوں رُکے ن پاںدھی۔

ِاه دِل-وِنّھ گیت سُنکے چُپ ورت گای, پھےر چںدر سکھی نے مِنّتاں کیتیآں تاں باای بولی: “سهیاَو! سانُوں دھُر دے سّدے آ گاے هن, سانُوں هور نا سمجھااَو۔” سارے باای دے سُبھا نُوں جاندے سن, تھّک هار کے چُپ کر گاے۔ چوکھے نے, جِوےں کِها سی باای نے, اپنے ناں لُآ لِآ جو کُچھ سوامن نے آکھِآ سی۔ ِاس دے جی وِچ نِج دا لوبھ گھّٹ سی, دُورںدےسی سوچدا سی کِ جو دے جااےگی ِاسدی امانت رّکھساں۔ جے کِتے ِاه پھےر رُل اَوکھی هو کے آای ےا مَےں سُنی تاں اےتھے لِآ کے ِاس نُوں پھےر مالکی دے کے آپ نَوکری وِچ هی هُنے هار رهِساں۔ سو اُسنے دو کھّچراں دا بھار چاںدی سونا تاں نال گھّلن لای رّکھ لِآ, باکی جِوےں هُکم سی سکھیآں, بںدھُوآں, لوڑوںداں نُوں وںڈِآ۔ ِاک گّل ِاسنے تے چںدر سکھی نے سُگھڑ باای دا هٹھ بھنّکے اُس نُوں منوا هی لای کِ ِاه دُاے تے کُچھ نَوکر آنںدپُر ساهِب باای دے نال جانگے تے اَوتھے اُس نُوں سُکھی وسا کے مُڑ آاُنگے!

16. (سںتوکھی راجا)

سُگھڑباای نے ِاک کھاس رکم پِںڈ دے گھر پرتی وںڈن لای کِها سی, جد چوکھا اُه وںڈ رِها تے لوکیں نَےن بھر بھر کے لَے رهے سن کِ ساڈے نگر دا هاتمتاای ٹُر چلِآ هَے تاں چوکھا ِاک گریب درجی دے گھر گِآ تے پدارتھ دےن لّگا۔ اُس اّگوں هّتھ جوڑے تے کهِن لّگا: "ساںایں جیوی! مَےنُوں دھن دی ِاّچھا نهیں, مَےں چار پںج آنے دی روج کِرت کر لَےںدا هاں, مےرا روج دا نِرباه هو کے وےلے کوےلے لای کُچھ مےرے پاس بچ بی رهِںدا هَے۔ هور مَےنُوں لوڑ نهیں۔" چوکھے نے چوکھا جور لايا پر اُس نے نا منِّآں۔ جاں ِاس گّل دی کھبر باای نُوں لّگی تاں اچںبھا هو گای, کِ هَےں کوای هَے پدارتھ توں نِرلوبھ! سو آپ ٹُرکے اُسدے گھر گای۔ اُه اّگے سلونے نَےناں والا کپڑا سیاُںدا سیاُںدا آپنے رںگ وِچ مگن هو گِآ هويا سی۔ جد اُس نَےن کھُهلے تے بیبی وےکھی گِراں دی داتی, تّکيوس تے آکھن لّگا, اُپکار دی دےوی مَےں گریب دے گھر چرن پااے, مَےنُوں سّد گھّلدے۔ باای نے کِها: "تےرے درسن نُوں آای هاں کِ مےرے هی پِںڈ وِچ کوای وّسدا هَے سںتوکھ دی نِدھ تے مَےنُوں پتا نهیں لّگا۔ بھلے لوکا! تُوں دّس کِتھوں پاای هَے?” اُس آکھِآ: “ماتا, مَےں سِّکھ هاں۔ مَےں گُرُو گوبِںد سِںگھ سهِنساه دا پُتر هاں۔ مَےں اُس توں پاای هَے سُرت دی پاتساهی۔ مےرا گُرُو جگ دا مالک هَے, اُسدے در دے کِنکِآں وِچ ساهیآں وسدیآں هن۔ باکی رِها سریر دی لوڑ, مےری جِنّے وِچ پُوری هُںدی هَے, اُّناں, سگوں اُستوں وّدھ روج مَےنُوں مِل جاںدا هَے۔" ساهِباں دا نام سُندِآں باای اُسدے چرناں تے جھُک گای۔ دھنّ هَے ساهِب, سّچا ساهِب, سّچا پاتساه! سهِجادِآ! مےرے ابھاگ! دےکھ, تُوں ِاس پِںڈ وّسدا سَےں, پر کںگلی نُوں نا پتا لّگا کِ مےرے داتے دا بالکا اےتھے هی هَے۔ دےکھ, اّج هُن اُس نے واج ماری هَے تاں تےری سو بی کنّیں پَے گای تے درسن بی هو گاے هن۔ درجی نے کِها-

“داتی ساهِب سںدیآ کِآ چلَے تِس نالِ۔۔

ِاک جاریدے نا لهنّ ِاکنا سُتِآ دےِا اُٹھالِ۔۔”     (سلوک پھرید ۱۱۳, پں. ۱۳۸۴)

دھنّ ماتا تُوں دھنّ هَےں, جِس نُوں ساهِباں نے تارن هِت سّدِآ" هَے۔ مےرا بی مّتھا ٹےکیں, آکھیں: مِهر, مِهر, مِهر۔

کیه سُگھڑباای, کیه سکھیآں تے کیه چوکھا اسچرج رهِ گاے کِ هَےں ساڈے پاس ِاسے پِںڈ وِچ ِاک سںتوکھ دا پُتلا تے ساںایں دے رںگ رتا مهاں پُرکھ ِاس گریبی وےس وِچ رهِ رِها سی تے اُس جنايا نهیں آپنا آپ کِسے وےلے کِسے نُوں بی۔ اّج تاںایں کِسے نُوں پتا نهیں لّگا کِ ِاه گُرُو کا سِّکھ هَے تے پارگِرامی هَے۔ کِرت کردا تے بے جنااے رسیآ جیون گُجاردا هَے, هاں ِاه وّسدا هَے اےکاںت وِچ۔ دھنّ هَے ِاه گُرُو تے دھنّ هَے ِاه سِّکھی۔

17. (درسن)

سری ستِگُر ساهِب گُرُو گوبِںد سِںگھ جی ستلُج ندی دے کِنارے بَےٹھے سن کِ جِس وےلے اَوسے تھاایں سُگھڑباای آنںدپُر نُوں آ رهی آ نِکلی۔ درسن هُںدے سار سِر کِسے اَےسے آنںد نال بھر گِآ کِ بےسُدھ هو کے چرناں تے ڈھَے پهی۔ ِاس وےلے دے اُس دے مگنتا دے رس نُوں سںت (گوپال) جی نے بھاای گُرداس جی دے ِاس کبِّت نال اُپما دِّتی هَے:-

درسن دےکھت هی سُدھ کی ن سُدھ رهی

بُدھ کی ن بُدھ رهی مت مَے ن مت هَے۔

سُرت مَے ن سُرت ااُ دھِآن مَے ن دھِآن رهيو

گِآن مَےں ن گِآن رهيو گت مَےں ن گت هَے۔

دھیرج کو دھیرج گرب کو گرب گِااَو

رت مَےں ن رت رهی پت رت پت هَے۔

ادبھُت پرمدبھُت بِسمَے بِسم

اسچرجَے اسچرج ات ات هَے۔۔۱۔۔۹۔۔         (کبِّت بھاای گُرداس)

باای جی دا سیس مهاراج جی دے چرناں تے پِآ هَے, من مگنتا وِچ بےسُدھ هَے, تارنهار داتا دے مِهر پُںج هّتھ سیس تے پھِر رهے هن۔ آپ دے نَےن بی بںد هن, چِهرے تے اچرج آبھا هَے ٹِکااُ تے دات دےن دے پربھااُ والی۔ باای دے اںدر اُه پرم رس پروےس کرکے اُس دے من نُوں اُّچے مںڈلی لَے گِآ۔ مِهر دے هّتھ اُسدے اںدر دی اُه کاای, جو گّلاں نال لوکیں کّٹنا چاهُںدے سن, کّٹدے رهے۔ هاں ‘کر هُکم مستک هتھ دھر وِچهُ مار کڈھیآں بُرِآایآ'۔ کِتنا چِر مِهراں دا میںه وسا کے پاتساه نے سُگھڑو دا سیس آپ اُچايا۔ سِر چاِااَوسُ, نَےن کھُهلے پر کھُّلھن نا۔ مد بھرے, آتم رس بھرے نَےن جھُک جھُک پَےن۔ دِل چاهے کھُهلاں, درسن کراں, جد کواے رتا کُ کھُهلے تے جھاکا پوے, پھےر جھرناٹاں چھِڑ جان تے نَےن مُںد جان۔ کِتنا چِر بیت گِآ تاں ستِگُر نے تھاپڑا دے کے کِها: "هوس کرو, ساودھان هووے, دےکھو مايا بِلا گای هَے۔" سُگھڑے نے هُن نَےن بھر کے تّکِآ, آپ مُسکرااے تے کهِن لّگے: “لوکیں جپ تپ کرکے تے سرل هو کے رّب ٹولدے هن, تُوں پکھںڈ نال ٹولِآ!" رُکدے گلے تے تھِڑکدی جیبھ نال بولی-'پاتساه! جِس وےس کیتِآں تُوں مِلےں۔...ترلا مِلنے دا۔'

18. (بھگت گِآنی)

سُگھڑباای آنںدپُر وِچ ٹِک گای۔ اُسدی وارتا سارے سِّکھاں وِچ پھَےل گای۔ پکھںڈ دھارکے اُس نے نِج من نُوں واهِگُرُو پرارتھناں وِچ اَےسا جوڑِآ سی کِ ساهِباں تے جا اسر پِآ تے آپ نے آپ بُلا کے درسن دِتے تے چھوڑ کّٹے۔ ِاه وارتا آنںدپُر وِچ بی پرسِدھ هو گای سی۔ کِسے ِاک دِن بھاای نںد لال

جی اُس دے درسن نُوں اُس دے ڈےرے گاے۔ اُه بی آپ دا نام تے مهِما سُن چُکی سی, ادب نال مِلی۔ سُکھ ساںد تے پِچھلے هالات دی پرسپر گّل بات دے مگروں بھاای جی نے پُچھِآ کِ هُن کیه دسا هَے۔ اُه هّس کے بولی: “هُن اُه دسا هَے جو ندی دی ساگر وِچ پَےن وےلے هُںدی هَے۔ ٹھںڈھ, چااُ تے کھُسی مِل پَےنے دی, سُکر مِلی مِهر دا, پر نال هَے کاهل تے گھبرا وِچ سما جان دی۔ مَےں پا لای هَے من دی مُراد, جو ِاه سی کِ جو مَےں جانِآں کردی هاں اُه گھٹ جااے اںدر۔ ساهِباں دے پّتر نُوں چھُهدِآں مےرے من تے اَوه جھرناٹاں دے تںدن تانے پاے کِ مَےں کدے نا سے ڈِّٹھے, درسن نے مَےنُوں بَورِآں کر دِتا, چرن چھُه کے جھرن جھرن جھرنا کے چرناں وِچ سرن دِّتی هَے۔ مَےں بےسُدھ ساں, پر کِسے اتےںت سُدھ دی بهُلتا وِچ, جِوےں سُجاکھِآں انّھِآں هو جاایدا هَے پرکاس دی بهُلتا والے سُورج ول تّکدِآں۔ پهِلے دِن مّتھے ٹےکے وِچ پِآں مَےنُوں ساهِباں نے آپ وِچھوڑِآ آپنے چرناں توں, جِوےں ماں وِچھوڑدی هَے بّچے نُوں آپنے تھناں توں, جو بهُت پی کے اَوکھا نا هووے۔ مَےں وِچھُڑی تے رس رںگ دی جھِلمِل وِچ تڑپھدے نَےناں نے پھےر درسن ڈِّٹھا تاں مَےں  کیه ڈِّٹھا کِ مَےں نهیں هاں تے اُه هَے۔ مَےں دے دُآليوں مَےں دا بھرم-اںڈ ٹُّٹ چُّکا سی۔ مَےں کھُّلھی کھُّلھی هو گای, مَےں وِسال وِسال هو گای, مَےں وِسالتا وِچ بے-کِنارا هو گای۔ بھاای جیاَو! پتا نهیں ِاه کُچھ کیه سی پر ِاه سی, جُ مےرے تے بیتِآ۔” بھاای جی نے پُّچھِآ هُن کی هال هَے? بیبی بولی: "مَےں لهُکی پھُّل هاں, مےرا بھار تول کوای نهیں مَےنُوں جاپدا, مَےں ٹھںڈھی ٹھںڈھی سُکھی سُکھی هاں, مَےں کُچھ اُچےری اُچےری هاں, اپنّت بھاسدی هَے کُّل نال, پر هاُں نهیں بھاسدی۔ اُپراںد بی بھاسدی هَے جو وِچھوڑدی تے ِاکّلِآں نهیں کردی, جِوےں گُآچِآ هويا لّبھِآ جا کے وّکھرا بی هُںدا هَے آپنے آپ وِچ, پر اپنّت دے گھر بی آ جاںدا

--------------

1. هلکی

هَے۔ ِاه کُچھ هو کے کُچھ اَےسا هُںدا هَے کِ مانو مےرے اںدر کُچھ هو رِها هَے, کوای سبد دا اُچار, جِوےں مےرے اںدر واه واه کِ 'واهِگُرُو واهِگُرُو آپے آ مُهارا هو رِها تے رس بُوںداں ِاس وِچوں جھر رهیآں هن۔” نںد لال جی دے نَےن مُںد گاے, پھِر کھُّلھے تے آواج آای 'گُر گووِںد سلاهیاَے بھاای جِس تے جاپَے تتھ ۔۔(۶۳۹) ِاه واک پںجوےں ستِگُر نے کَےسا سُںدر کِها سی, جدوں اَوهناں توں پُّچھِآ گِآ سی', کِ جو کرن کارن تے سمرّتھ پربھُو هَے, جِس نے سبھ جگت اُپايا هَے تے آپنی وتھ دے کے جِس نے جیو تے سریر نُوں رچِآ هَے, اُس کرتار نُوں کِکُر وےکھیاے تے کِکُر ورنن کریاے ? کِاُںک اُه من بانی دا وِسے نهیں هَے, تاںتے, اُه اکّتھ هَے, اُس اکّتھ نُوں کیکُوں دا دےکھیاے تے کیکُوں کهیاے? تد آپ نے اُّتر دِتا سی کِ گوبِںد رُوپ گُرُو توں تّت دی سوجھی پَےںدی هَے, اُس نُوں سلاهو جو اکّتھ دا نِرا تھهُ هی نهیں دےںدا, سگوں اُس دی گودی وِچ بِٹھا دےںدا هَے۔

سُگھڑ باای- سّچ کِها نے۔ اُه تاں پارس هويا, گُر گوبِںد۔ تُساں کِها هَے 'گوبِںد رُوپ گُرُو۔’

بھاای جی- هاں دےوی! ‘گُرُو نانک دےو گووِںد رُوپ تے ِاه دسما جاما اَوهو گُرُو نانک هَے تے 'گوبِںد رُوپ هَے۔

باای جی (مُسکا کے)— تے هُن تاں کوای بی پردا نهیں سُو رکھِآ۔ نام بی گوبِںد هی دھرا لِآ سُو-گُرُو گوبِںد سِںگھ۔

ِاه سُن کے بھاای جی مُسکرااے تے سمجھے کِ ِاه بیبی کوی بی جرُور هوسی۔ پھےر بولے: "بیبی تَےنُوں پتا هَے کِ گُرُو کِوےں تّت سار دے انُبھو تے لَے جاںدا هَے ? کنّاں نال سُن لَےناں, اّکھاں نال واچ لَےناں تے من نال سُن لَےناں ِاه سمپُورن کِ سپھل گےان نهیں۔ گےان نُوں پراپت هونا, انُبھو دا کھُّلھنا, پرتیتی

--------------

1. اےتھوں اگے دیگُپھتگُو کھُلھا ٹیکا هَے ِاس سبد دا-

'سبھ جگ جِنهِ اُپايا بھاای کرن کارن سمرتھُ۔۔

(سو.م.۵, اسٹپدیآں, اںک ۶۳۹)

وِچ آ جانا ِاه گےان هَے-تّت دا انُبھو۔ سو اُه گُرُو جی توں نام دان نال مِلدا هَے, نام دُکھاں درداں دا-کی مانسِک کی سریرک-سبھ دا دُور کرن والا هَے۔ آپنے جن نُوں گُرُو نام دان دےںدا هَے, ِاسے نال هری بھگوںت نُوں جپیدا هَے, اَےاُں اّپڑیدا هَے-تّتو دے گھر۔”

باای- مَےں تاں هُن سُکھ رُوپ هو گای هاں, مَےنُوں مِل پِآ تے لُوں لُوں وّس گِآ هَے۔

بھاای جی- وسِآ رهے, پر من دا سُبھاو انےک چِںتن وِچ رُکھ رکھدا هَے, اُه سمےں نال ِاک نُکتے اُتے ٹِک گاے آپے نُوں پھےر انےک چِںتن وِچ لَے جاںدا هَے۔ نام دا نِواس من دی ِاس رُچی نُوں واگی واںگُوں موڑ موڑ کے ٹِکانے لِآاُںدا هَے, ِاس کرکے اپراپت دی پراپتی واستے تے پراپت دی رکھےا واستے نام آرادھیدا هَے۔

باای- جیاَو! نام والا? اُسدا نام! هّچھا,...اُه کِتھوں لایدا هَے ?

بھاای جی-- ستِسںگ وِچ من ماںجیدا هَے تے نام دا نِواس ماںجے من وِچ بَےٹھدا هَے۔ نام دے ابھےاس نال اگےان دا انھےرا دُور هُںدا هَے تے اںدرلا کںول کھِڑدا هَے, ارتھات من جو اُلٹ هو رِها هَے, جو درِسٹمان نال آپنے آپ نُوں رلاای بَےٹھا هَے, اُه آپنے آپے وِچ سِّدھا هو جاںدا هَے, ارتھات اُس دا رُکھ درِسٹا هو جاںدا هَے۔ سو من کںول دے کھِڑ پِآں, مےر تےر دا جو دُکھ هَے-آپ نُوں, تے دےایدا هَے هورناں نُوں-اُه مِٹ جاںدا هَے, کِاُںک پھےر نجر کھُّلھدی هَے کِ گھٹ گھٹ وِچ پاربرهم وس رِها هَے تے ساڈا آپا اُس پرم آپے نالوں وِّتھ وِچ نهیں۔

باای- کیه پھےر پرےم جو رّب نال لاایدا هَے اَوس دی لوڑ نهیں ?

بھاای جی- پرےم هی تاں مےلنهار هَے۔ ساڈے ستِگُر نے پھُرمايا هَے:- 'ساچ کهاُ سُن لےهُ سبھَے جِن پرےم کیاَو تِن

هی پربھ پاِااَو تے پرےم کیه وستُو هَے, پںچم گُرُو جی نے پھُرماےا هَے: 'پرےم پدارتھ نام هَے بھاای', ارتھات ِاه نام هی هَے پرےم دا وِدت سرُوپ, مايا تے موه دا ِاهو ناس کرتا هَے۔ کمل پرکاس ِاهو نام کردا هَے تے پھےر دھرت آکاس وِچ سارے ساںایں مَول رِها پرتیت هو آںودا هَے پر ِاس اوستھا وِچ بی پںجوےں ستِگُر دا واک هَے:-

"رسنا رام روَے سدا بھاای ساچا ساد سُآاُ۔۔” (سو.ا.م.پ-૧, پں. ۶۴۰)

ِاس نال هجُوری واس هو جااےگا, دےکھو پھُرمااُںدے هن:-

"ساس گِراس ن وِسرَے بھاای پےکھاُ سدا هجُور ۔۔” (پں. 640)

باای- کُربان هاں, آپ دی کتھنی دے; پر مَےں تاں درسن دےکھ کے ِاک اَےسے جھلکارے وِچ گای ساں کِ مےرے هّد بنّے ترُّٹے هن تے وِسال هوای هاں, مَےں تاں ستِگُرُو نُوں اُس چھِن پرم وِسال ڈِّٹھا هَے تے اُس نُوں برهم جاتا هَے۔

بھاای جی دے نال ِاک هور ستِسںگی پُرکھ سی; اُه آکھن لّگا: "بیبی اَےسا کهِنا ستِگُر نے ورجِآ هَے۔ اُه کهِںدے هن مَےں پربھُو دا داس هاں; جو مَےنُوں پرمےسُر کهےگا سو نرک وِچ جااےگا۔”

بیبی ترهکی, پھےر مُسکراای تے کهِن لّگی;

هّچھا...مَےں کهِںدی نهیں....جو مَےں انُبھو کیتا هَے اَوه رهے مےرا.... ۔ '

سِکھ-ِاه بی ٹھیک نهیں, اَوه کهِںدے هن, 'موکاُ داس تون کا جاناُ۔ هاں, کهِںدے هن-'جاناُ'۔

بیبی— هّچھا۔...پر کّل ِاک سِکھ پڑھ رِها سی: 'هر هرِ- -- جن دواُو اےک هَےں بِںب بِچار کِچھ ناهِ' ِاه واک بی اُنھاں دا هی هَے نا? سو جے داس هن تاں بی اُس نال تدرُوپ هن۔

--------------

1. ِاتھوں تاایں گُپھتگُو وِچ بھاای جی نے پںچم ستِگُرُو دے سبد ‘سبھ جگ جِنهِ اُپايا’ (پں.۶۳۹) دا کھُلھا انُواد ورنن کیتا هَے۔

سِکھ سُنکے چکرايا۔ بھاای جی هّسے تے بیبی نے کِها: "هاں ستِگُر چوجی هَے۔ مےرے بجُرگ بھاای جیاَو! جے بِلاس نال ِاک واک آکھاں تاں تُسیں ماڑا تاں نا منّسو?”

بھاای جی- تُسیں جو کُچھ کهِنا هَے پےار نال کهِنا هَے, کهو۔

باای- مَےں ڈاڈھے لاڈ وِچ کهِںدی هاں کِ جے اُس ستِگُرُو نُوں, جِس نُوں مَےں لوه لوه تڑپ تڑپ تے جِںدڑی هُول هُول کے لّبھا هَے تے گوبِںد کرکے انُبھو کیتا هَے, جے اُس نُوں اُه کُچھ کهِکے, جُ مےرے تے اسر پِآ هَے, مَےں نرک نُوں جاواں تاں کیه کُچھ مهِںگا سَودا هَے ? مَےں درسن دات توں پهِلاں نرک وِچ هی ساں, درسن کرکے نرک نِور گِآ, مَےنُوں پرمےسر دِّس پِآ۔ هُن جے نِسچے کیتی گّل نُوں کهِن تے مَےنُوں دںڈ مِلے تے اُه نرک هووے تاں مَےنُوں کِاُں ماڑا هَے? نارکی نرک نُوں چلا گِآ تاں چلا گِآ سهی, پهِلاں اگےان-وس هو کے نرک وِچ سی, هُن گِآن دے کُّچھڑ چڑرکے نرک نُوں گِآ۔ اُه نرک هُن مُبارک نا هواُو جِتھے گِآن سںےُکت هو کے گاے۔

ِاه بچن سُنکے سِکھ تاں چکرا هی گِآ, بھاای جی بی اُس دے سِدک نُوں وےکھ کے کںب گاے۔ بیبی بچن بِلاس نال کهِ رهی سی, پر سِدک اُهناں بچناں وِچ کُّٹ کُّٹ کے بھرِآ پِآ سی۔ بھاای جی اجے سوچ هی رهے سے کِ ِاس چتُر پر سِدکاں والی دے واکاں دا اںتریو بھاو کی هَے کِ اُه تاڑی مارکے بولی: “هاں جی جدوں کھڑگ سُوتکے سِر مںگدے سن کای نِّتر هی پاے سن نا سیس دےن نُوں, پر اُه تلوار دے گھاٹ نا اُتارے گاے۔ اَوه اںمرِت دے کے امر کیتے گاے۔ تِوےں ِاه بی کھڑگ هَے, جو ِاس اّگے سیس بھےٹ کرنگے اَوه نرک نُوں جاںدے دِّسدے هواے تّت سار دے دےس جانگے۔ مےری گّل دا گُّسا نا کرنا, مَےں بےادب نهیں۔....پانی دی سار اُس نُوں هَے, جِس نے رےتتھلے, مهان مارُو تھلے وِچ چار دِن تڑپ تڑپ کے مَوت دے مُوںه اّپڑکے کھجُوراں

دی جھںگی تے پانی دا چسما پايا هووے۔ ملاهاں نُوں پانی دی اُه کدر نهیں?” ِاه کهِ کے چھماچھم رو پای۔ پھےر بولی اُسے سُر وِچ; "هاں کَون هَے ? جِس نے ِاس جودھے تلواریاے, پھَوجاں والے, کوی, پھکیر, ولی, پِکامر, اوتار دا بھےد پايا هَے?... ِانسان? هّچھا ِانسان هی سهی۔ 'تون' دا داس تاں هَے۔ بھلا کّڈھو کھاں ِاهدے نال دا ِاک هور 'تون' دا داس۔ جگت دےکھدا هوےا پھےر نهیں دےکھدا۔ داس کهِکے بی اسیں پرکھ نهیں سکے, کیمت کُوت نهیں پا سکے۔ پااَو کھاں بھاای جی, تُسیں هی مُّل پااَو, پااَو, تُسیں آپے کهوگے مُّل نهیں پَے سکدا, ِاه امولک هَے, نِرمولک هَے, کیمت کُوت توں پرے هَے تے مَےں بھِکھارن نے جے کهِ دِّتا کِ ِاه 'رتن امولک هَے, مُّل دی ولَےتوں پار دا هَے', تاں مَےں سّچ هی کِها هَے۔ (اسماناں وّل تّک کے) جے مَےں امُّل نُوں امُّل کهِکے, هے نرک ! تَےنُوں واج ماری هَے, تاں آ ویرا آ, سَو وےریں آ۔ اگے مَےں ِاکّلی ساں, تےرے ڈںگ مَےنُوں وّڈھدے سن, هُن مَےں ِاکّلی نهیں, اَوه مےرے نال هووےگا۔ هاں مَےں اُسنُوں گھُٹکے هِردے پرو کے نال رّکھاںگی, اَوه مےرے نال هَے۔ هاں, جرُور۔ پھےر مَےں دےکھاںگی تےرے ڈںگ مَےنُوں کیکُوں وِس چاڑھدے هن۔ نرکا! مَےں هُن ِاکّلڑی نهیں هاں۔ ِاکّل نرک هَے, نرک ِاکّلِآں نُوں کھاںدا هَے۔ مَےں دےکھاںگی ویرا! کِ جِس وےلے مَےں سینے وِچ 'امُّلے' نُوں لَے کے تےرے وِچ آاُںدی هاں اُس وےلے تُوں سُرگ بندا هَےں کِ مَےں نارکی بندی هاں! نرکا! تےرے بی بھاگ جاگ پَےن جے مےرے گُناهاں بدلے مےرا 'امُلے لال تےرے در پھےرا پاوے تے اُس دے سدکے تےرے سدا توں سڑدے بھاںبڑ سیتل هو جان۔ آ آ کِ مےرے نال تےرا پار اُتارا هو جاوے۔ هاں ڈراونِآں! مَےں نهیں اُوں هُن ِاکّلی, ڈر مےرے توں۔

مَےں هُن نهیں ِاکّلی ماں,

مَےں وِچ وس پِآ 'مَےں دا مالک,

مَےں هُن نهیں ِاکّلی ماں!

'تُوں' آ وّسی مےری 'مَےں وِچ

'مَےں 'تُوں' اَوسے مّلی, ماں!

ِاه کی پای ٹھگاُری کوای?

کے مَےں هوای جھّلی ? ماں!

جھِڑک ن مَےنُوں, چھاتی لا لَے,

بھاوےں اّل وِلّلی, ماں!

ِاه بِرها تے آپے توں بےبسی دے واک سُن سُن کے نںد لال جی دے کومل هِردے نے اُهناں دے نَےناں وِچ نیر بھر دِّتا۔ باکی دے بی نَےن نیر بھر لِآاے تے لُوں کںڈے هو گاے۔ دھنّ 'امُلے لال’, پر دھنّ هو گِآ اُه بی جِنھ پچھان لِآ۔

بھاای جی ڈُوںگھی وِچار وِچ گاے تے پھےر ِاک لںما ساه لَے کے بولے:-

"انِک بھےکھ ار نگِآن دھِآن

منِهٹھ مِلِااُ ن کوِا۔۔

کهُ نانک کِرپا بھای

بھگت نگِآنی سوِا۔۔۱۔۔               (گاُ.با.ا. اںک ۲۵۱)

"بیبی! تُوں بھگت گِآنی هَےں۔ ستِگُر دے واک سدا سّت هن, تَےنُوں گِآن دھِآن انےکاں پراپت هواے, بھےکھ بی تُوں گجب دا دھرِآ پر ساںایں نا مِلِآ۔ جد داتے دی کِرپا تےرے تے هوای تُوں سچمُچ دی ‘بھگت گِآنی' هو گای۔ بھگتی ار گِآن دا تےرے وِچ کمال هَے۔ دھنّ هَے داتا جو تےرے جَےسے بںدے پَےدا کردا هَے۔” بیبی نے ِاه گّل گهُ نال نهیں سُنی, اُه آپنے من دے ترںگ وِچ درو چُکی سی۔ نَےناں اگے کلگیآں والے دی منموهن مُورتی سی, اُس وِچ آپا سما رهی سی, اَےاُں نهیں کِ کِسے دھِآنی واںنگُو ِاک 'دےس بدھ دھِآن وِچ آپا بھُّل رهی سی, پر داتے نُوں دےس رهِت وِآپک پرتیت کر رهی تے آپنے هد  

بنّے ٹُّٹ ٹُّٹ کے اُس وِچ سما رهی تّک رهی سی۔ نںد لال جی اُس دی مگنتا دا انُبھو کرکے ملکڑے اُّٹھکے چلے گاے تے چںدر سکھی نُوں کهِ گاے کِ جدوں اُٹھنگے مےری بںدناں کهِ دےنی تے آکھنا کِ ساهِباں دی هجُوری وِچ ِاس وےلے پُّجنا هَے, ِاه کرکے جا رِها هاں۔

19. (اےکاںت)

هر سِمرن بهُ ماهِ ِاکےلا' دی سدا اےکاںت والے, 'سو ِاکاںتی جِس رِدا تھاِا' دی درِڑتا والے ساهِب سری گُرُو گوبِںد سِںگھ, جی اج باهرلی اےکاںت وِچ بَےٹھے هن۔ سُورج اںدر باهر هون لّگا هَے۔ پّچھوں دے گگناں اُتے سُنهِری بّدلاں دے سامِےانے تھاں تھاں تن رهے هن۔ ِانھاں دی سُنهِری جھال نَےناں نُوں سُنهِری چمکار دے رهی هَے, رّب پِآرِآں نُوں جلال دے چےتے آ رهے تے سُرتاں کھِڑ رهیآں هن, اُپکاریآں دے دِل ودھ رهے هن۔ سکھیآں نُوں سُورج دی ِاه سکھاوت دےکھکے چااُ اُپج رِها هَے, سُوم تربھک رهے هن کِ هَےں اَےتنا سونا دان کرکے سُورج کِتے دیوالیآ نا هو جاوے۔ ساهِباں دے نَےن بںد هن, نَےن پردِآں اُتے سُنهِری جھال پَے رهی هَے۔ نَےناں دے اںدر تے نَےناں دے پِّچھے دِل وِچ سدا جاگدی جوت دا نُور بھرپُور هَے۔ بَےٹھے هن رںگ رّتے تے رس مّتے۔ پاس وار ندی وهِ رهی هَے۔ ڈاڈھا ٹےڈھیآں پَے رهیآں کِرناں دا هو رِها هَے ناچ جل ترںگاں دے اُتے; جھِلمِل هو رهی هَے چُپ چاپ وهِ رهے پانیآں دے سینِآں اُتے۔ نِّکی نِّکی تے مِّٹھی مِّٹھی رِوی آ رهی هَے ندی ولوں, نهیں ندی دے پاروں, اُّتر پّچھوں ولوں, ٹھںڈھے ٹھںڈھے پهاڑاں وِچوں۔ کُچھ کھالسے دُور کھڑے هن سستردھاری, پهِرا دے رهے هن۔ ِاس وےلے آ گاے بھاای نںد لال جی, نال دو چار پرےمی هور بی سن۔ ساهِباں نُوں 'اپنے رںگ روے ِاکےلا' وےکھ کے اٹک گاے دُور هی۔ ِانھاں دی نجر بی پَے گای پّچھمی سُنهِری درسناں تے جو نیلے آسماناں نُوں رںگ لا رهی سی۔ کوِ-

من هُلارے وِچ آےا تے ساهِباں دے رُوهانی جلال دے دھِآن وِچ اُّچھل پِآ۔ کُچھ چِر مگروں دھرتی ار آسمان دیآں دو جھِںمنیآں دے وِچ اُتردا اُتردا سُورج گُںم هو گِآ, پر کھُّلھ آایآں پاون جھِںمنیآں, ستِگُر دے نَےن سُورجاں دیآں, تے نِاُں گاے نَےن کمل کوی راج تے اُهناں دے سںگیآں دے, تے آواج آای 'نمو سُورج سُورجے'۔ ساهِباں تّکِآ, تے آکھِآ, 'آاَو۔' ِاه سُن کے سارے آ بَےٹھے, تاں پهِلاں کُچھ کاوے تے بات چیت چھِڑی تے پھےر سُگھڑباای دا جِکر آ گِآ۔ بھاای جی نے دّسِآ کِ اُه چںگے رسیاے من والی تے پربین مت والی جاپدی هَے۔ ساهِب جیاُ! مَےں گِآ ساں مِلن تے گلاں باتاں بی هوایآں سن۔ پھِر بھاای جی نے سّبھے گّلاں باتاں سُنا دِّتیآں تاں آپ هّسے تے بولے: "بھاو گھُںمن گھےریآں جیون رَو دیآں! گِآن, بھگتی- پرےم- کاوے, آچرن, سارِآں دا سںگم اںدر, ار امل وِچ سںگم دی دیپتی۔”

نںد لال-ساهِب جیاَو! کِتنی بهادری هَے, جوانی تے سُںدرتا دی اُمر, دھن پدارتھ دے اُچھال وِچ, انےکاں جس کرن والِآں تے رُوپ دھن دے ےاچکاں وِچ اڈول تے سّچِآں رهِکے اُمرا بِتااُنی تے وِدےا پا جانی, دھارمک پرتاوے کر لَےنے! کمال هَے۔

ساهِب- ساںایں دا سِر هّتھ۔

ِانّے نُوں سُگھڑ باای 'چوکھے' تے 'چںدر سکھی' سنے آ گای تے چرنا تے سِر دھرِآ۔ ساهِباں نے سِر تے هّتھ رّکھکے دسم دُآر والے ٹِکانے نُوں اںگُوٹھے نال سهلايا تاں باای ِاک سُکھ نیںد ورگے سُآد وِچ آ کے گُںم جےهی هو کے کھِڑ گای تاں ساهِباں اُسے هّتھ نال سیس اُٹھا دِّتا, اُه ادب نال بَےٹھ گای تے رسناں توں نِکلِآ:-

تُوںای تُوںای, دھنّ تُوں, دھنّ تُوں۔

ستِگُر نے ِاس وےلے ِاک نِّکی دھُن وِچ سبد پڑھِآ:-

"کاهے رے بن کھوجن جاای۔۔

سرب نِواسی سدا الےپا توهی سںگ سماای۔۔۱۔۔رهااُ۔۔

پُهپ مدھ جِاُ باس بست هَے مُکر ماهِ جَےسے چھاای۔۔

تَےسے هی هر بسے نِرںتر گھٹ هی کھوجهُ بھاای۔۔۱۔۔

باهر بھیتر اےکو جانهُ ِاهُ گُر گِآن بتاای۔۔

جن نانک بِن آپا چینے مِٹَے ن بھرم کی کاای۔۔۲۔۔"    (دھناسری مهلا ۹, اںک ۶۸۴)

ِاه سبد پڑھکے آپ چُّپ هو گاے تے نَےن میٹ لاے۔ باای ساهِباں دے مُوںه توں نِکلدے ِاک ِاک اّکھر نُوں سواںتی بُوںد واںنگ پی رهی سی, اُس دے اںدر گھٹ رِها سی بھاو سپسٹ هو کے تے انبھاُ وِچ سّٹ رِها سی اُس دا اسر۔ مگن هو گای باای۔ جد ستِگُر نے نَےن کھُهلے تاں هُن ِاک جلالی رںگ تے بھرویں سد وِچ بولے:

"سُگھڑو تُوں گےان پا لِآ, تُوں بھگتی پا لای۔ تَےنُوں انُبھو هو گِآ اَوس دا کِ جِس دا سارے نِواس هَے۔ سارے پسارے دے وِچ وّس کے جو پھےر الےپ هَے سو تےرے اںدر بی سما رِها هَے۔

برن چِهن جِه جات ن پاتا۔۔

ستر مِتر جِه تات ن ماتا۔۔

سبھ تے دُور سبھن تے نےرا۔۔

جل تھل مهیال جاهِ بسےرا۔۔۴۔۔            (پا.৭০)

ِاس نُوں تُوں انُبھو کر لِآ هَے۔ ِاس گھٹ گھٹ دے واسی نال اںتر آتمے سدا مِلے رهِنا۔ سُرت اُس وِچ لاای رّکھنی هَے۔ اںتر آتمے اُس نال وِّتھ نهیں پَےن دےنی۔ ِاه بھگتی هَے, ِاه پرےم هَے, مِلے رهِنا سدا مِلے رهِنا۔ پرےم دا سادھن سرُوپی رُوپ 'نام' هَے۔ نام پرےم هَے۔ “بِن هر نام ن باچن پَےهَے۔” جدوں ِاه کھےل اںدر واپرگای تاں گےان تے

بھگتی دُِا آ گاے۔ ےان دی سپھلتا ِاه هَے کِ چِت, من, برِتی سُرت وِچ اُس وےاپک دا نِواس رهے۔ ِاه گل 'نام' نال سُتے هی پراپت رهِںدی هَے۔ ِاتھے کُ پهُںچ کے هُن دو رستے هن; ِاک تاں ِاه هَے کِ کوای اےکاںت ڈھُوںڈ کے من جوڑی رکھ کے سریر نُوں ٹِکاای رّکھ کے دِن بِتا لاَو۔ پر من اَوتھے بی ترّپےگا, ِاسنُوں روکنا پاےگا۔ تُسیں جور لااَوگے ِاسنُوں ٹِکااُن دا; چاهو کِتنا بی تھوڑا۔ کھانا پینا بی, چاهو کِنّا گھٹااَو, رهےگا۔ سو کرِےا کرنی بنی هی رهُو, چاهو تھوڑھی۔ سُگھڑو, ِاه جیون ساڈے پسںد نهیں هَے۔ اکال پُرکھ اُدکرکھ کر رِها هَے۔ ساری سرِسٹی نُوں دھارن کر رِها هَے, اُه ِاسدا کرتا تے کادر هوکے ِاسدا پربںدھ کر رِها هَے۔ جِس نُوں کرِےا دے سِر کرِےا کِها بندا هَے, اُه کر رِها هَے چاهو الےپ بی هَے۔ سانُوں بی لوڑیاے کِ اںتر آتمے اُس نال لّگے رهیاے, اُس نال لّگے رهِن نُوں اسیں آپنی اّکَے اوستھا سمجھیاے, ارتھات ِاه سریرک کرِےا نهیں مانسِک کرِےا هَے۔ باهروں اسیں بی اکال پُرکھ دی چلاای رَو وِچ کںم کریاے۔ کںم کریاے پھِر اکَے هوایاے۔ جو کُچھ کریاے اُه اُس دا هُکم سمجھ کے کریاے۔ هُکم سمجھ کے کیتِآں کردے هوياں اکَے رهیدا هَے۔”

باای سُن رهی سی دھےان بنّھ کے, پر اےتھے کُ آ کے ِاک هور سّجن نے پرسن کر دِّتا کِ پھےر جیون-مُکتی پراپت مهاتما مُڑ کے کرم کاںڈ وِچ جا پھسے?

ساهِب بولے:-

"کےول کرم بھرم سے چینو دھرم کرم انُراگو۔۔" (دسم گُربانی)

"جو کرم کِ کےول کرم ماتر هن, اُه سبھ بھرم ماتر هن, پر جو کرم ‘دھرم دا کرم' هَے اُس نُوں پےار کرو۔

سبھ کرم پھوکٹ جان۔۔ سبھ دھرم' نِهپھل مان۔۔

بِن اےک نام ادھار ۔۔سبھ کرم بھرم بِچار۔۔۲۰۔۔'        (ا. اُستت)

سُن بھاای!

"بِن بھگت سکت نهیں پرت پان۔۔

بهُ کرت هوم ار جگ دان۔۔

بِن اےک نام ِاک چِت لین۔۔

پھوکٹو سرب دھرما بِهین ۔۔۲۰۔۔۱۴۰۔۔

ساںایں نال اںتر آتمے لگے رهِکے(بھگتی تے گےان ارُوڑ هوکے) پھےر کرم کرنے پر دھرم دے کرم کرنے, ساڈا متا ِاه هَے۔ کےول کرم کاںڈ دے کرم کِسے بھرم وّس هو کے کرنے بِرتھا هن, ساںایں توں ٹُّٹے رهِ کے کرم کرنے بی کرِےا ماتر هن۔ سپھلتا هَے تاں سُرت وِچ نام وّسدا رهے تے سریر دھرم دے کرماں وِچ سپھلدا رهے۔ کرم هو جااے دھرم; دھرم هو جااے بھگتی, بھگتی هو جااے گےان, ےان هو جااے کرماں وِچوں سپھُٹ دِّسن والا چںدرماں۔”

سُگھڑباای- آپدی مِهر دا سدکا پُهپ وِچ سُریدھی واںنگ وّس رهے دی سُگںدھ آ گای هَے, اُس وِچ لگِآں رهِ کے دھرم دے کرم کرنے هن۔ ِاه هَے آپ دی آگےا۔

پر پاتساه! (لںما ساه لَے کے) اےه سُورمِآں دا کںم هَے۔ اںتریو رس وِچ رسیاے هو کے اےکاںت نُوں جی لوچےگا, پروِرتی چاهے پراُپکار دی هووےگی, سُرت نُوں وِکھےپ دےوےگی تھوڑا چاهے بهُتا, من کیکُوں رهےگا اںدر اُس رَو وِچ جِس نُوں آپ دے پِآرے 'لِو' کهِ کے دّسدے هن? کِوےں رهےگی, چرن کمل نال لگی پریت دی ڈوری ?

-----------------

1. اُهناں دھرماں توں مُراد هَے جو نام وِهُونے هن۔

2. جیو دے املاں وِچوں, کرنی کرتُوت وِچوں گِآن پِآ دِسے۔

ساهِب جی-ِاهو هُنر هَے, ِاهو کاریگری هَے, ِاهو سُورمگتی هَے, ِاهو ورےامتا هَے۔ باای! تَوکھلا ناں کر, تُوں اُس پر اّپڑ گای هَےں جِتھے تےرے دھُر اںدرلے نے اُه رو پھڑ لِآ هَے جو لِو کهیدا هَے۔ هُن جو تُوں اںدر واهِگُرُو انُبھو کیتا هَے اُس نُوں باهر بی دےکھ۔ اَےوےں منو کلپِت کِسے کھِآل ماتر وِچ نا پر امل وِچ-کرنی کرِآ وِچ۔ جگت دُکھ وِچ هَے۔ دُکھ دُور کرن وِچ کَون سبل هَے, پر ِاس وِچ جِنّا بل هو سکے لااُنا هَے۔ ِاه جور لااُنا سُّبھ کرم هَے۔ کرم کر دھرم نال جو سُّدھ هون۔ کرم کر جِس توں بھلا هووے۔ کرم کر اَےسے سُّچے کِ جِنھاں نال اںدھکار نا پوے مُڑکے۔ اکَے هو پاپ کرماں توں۔ اکَے هو, کرم دی پھل-واسنا تِآگ کے۔ اکَے هو, لَےن دی واسنا چھّڈکے, دےن هی دےن وِچ اُماه کے۔ کرم وِچ بھرم نا وڑن دے, کرم وِچ مُردِهان نا پَےن دے, کرم وِچ ادھرم نُوں نا آاُن دے۔ کرم کر, کرم نُوں پوِتر تے سبل کرکے کرم کر, کرم نُوں بھگتی بناکے, کرم کر, کرم نُوں گِآن بناکے۔

باای سُن رهی سی, دھِآن لگ رِها سی سمجھن وِچ۔ باای پِچھلے باراں پںدراں برس جگت دے پرتاوِآں تے تجربِآں وِچوں لںگھ چُکی سی۔ اُس دے هّڈیں واپر چُکا سی جو کُچھ کِ نا-تجربے والے سُنکے کےول وِچار مںڈل وِچ, سںبھاونا ماتر وِچ, تّک سکدے هن۔ اُس نُوں سپسٹ سمجھ پَےںدی سی کِ داتا کِس کِس ٹِکانے ودان دیآں چوٹاں دے رِها هَے۔ جدوں داتا جی چُپ هو گاے تاں هّتھ بنّھ کے بولی: "نا سریر دے رس نِبھدے هن سدا تے نا کال اُهناں نُوں لںمےری رّسی دےںدا هَے۔ مانسک رس پٹھن پاٹھن, ویچارن تے اُماهن دے-بی کال وِچ هی آاُںدے تے جاںدے هن۔ آتم رس جد آيا تاں کال ڈرِآ کِ هُن ِاه گِآ مےرے وسیکار توں۔ پر سریر کال وِچ وسدا هَے۔ کال چھِن چھِن کرکے ٹُردا هَے۔ تُساں چھِن چھِن اُتے نام دی

کاٹھی پُآ دِّتی هَے کِ کال پھےر وِسِمرن وِچ نا پا دےوے چِّت نُوں۔ چےتے وِچ رهے اُه جو چِتارِآ سی تے چِرکال جِسدی انُبھو ٹُّبھی مِلی سی, کِسے اُس چھِن وِچ کِ جدوں کال دی تار توڑکے آپا انںت دی ٹُّبھی لا آےا سی۔ هَےں جیاَو جی, جیاَو۔”

ستِگُر هّسے تے رّجکے بولے:-

"اےک چِت جِهی ِاک چھِن دھےاِااَو۔۔

کال پھاس کے بیچ ن آِااَو۔۔"

بیبی-آپ دا آسا ِاه هَے کِ هر چھِن وِچ سِمرن کردِآں کدے اُه چھِن آ جاںدی هَے جو کال پھاس نُوں کّٹ جاںدی هَے۔ هُںدی تاں اُه بی چھِن هی هَے, پر کال دی تار توں اُپر نِکل جان کرکے انںت هو جاںدی هَے۔ سو اُه چھِن جو اچھِن هَے, ساڈی اُس اچھِن-چھِن نُوں انںتتا دے گای هَے۔ هُن اسیں کال-پرواه وِچ هون کرکے جو سِمرن کر رهے هاں اُس انںت ےاد تے لِو وِچ جی رهے هاں۔ اسیں اُس انںت دےس دے مےل وِچ هاں۔ ِااُں هوکے, ِااُں رهِکے سریر نُوں سپھل کرنا هَے کرم وِچ۔ اساں جڑھتا ول نهیں جانا, پر کرم وِچ سبلتا تے نِرلےپتا پراپت کرنی هَے تے کرم کرنا هَے دھرم دا۔ سُکر هَے داتا! جو تُوں مَےنُوں دھرم وِچ رکھِآ...; هاں جیاَو, دھنّ تُسیں هو! تُسیں هی هو تُسیں! کَون هَے تُساں تُّل! ِاکو هو تُسیں جلے تھلے, گگنے۔ ِاکو هے تُسیں منُّکھ دےوتا اوتاراں وِچ سِرومنی, جیاَو ِاکو...۔ ِااُں کهِںدی باای چُّپ هو گای, پر گرجویں سّد اُٹھی ساهِباں دی:-

"ِانهی کی کرِپا کے سجے هم هَے نهیں موسے گریب کرور پرے۔۔۲۔۔” (پا. ৭০)

باای کںبی, تھر تھر کںبی, کرور ? هَےں ِاک تے کروراں ? پر ساهِب سّچا هَے, سّچ کهِںدا هَے۔ هاں مےری نِهچے کیتی گل بی سّچی

هَے کِاُںک ساهِباں دا سّچ هی تاں مےرے من تے پِآ هَے کِ جِس نے مَےنُوں ساهِباں ورگا ِاکو اُهناں نُوں هی کرکے درسايا هَے۔ سو دوِا سّچ کیکُوں سّچ هن, ِاک بی تے کرور بی? ِاس وےلے باای نُوں پھِر چمتکار وّجا اںدر, اُماه اُٹھِآ, آپا روکے, پر رُکے نا۔ ساهِباں دے چرناں ول تّکی; ِادھر اُدھر تّکی, هُن سںگت کُچھ هور بی جُڑ گای سی۔ پھِر ساهِباں دے چرناں تے دھِآن بنّھکے باای بول پای, چںگی سُهنی بھرویں آواج وِچ; "هاں پاتساه! تُوں کرور, کروڑاں هی کروڑ۔ تُوں گگناں وِچ ِاک چںدماں کروڑاں جل بھرے گھڑے پاے هن پرِتھوی اُّتے تُوں هر گھڑے وِچ هَےں۔ هاں تُوں کروڑاں گھڑِآں وِچ, تےرے ورگے کروڑاں دِّس پاے۔ دِّس پاے سانُوں بی, پر داتا تےرے جےها تُوں گگناں وِچ ِاکو تُوں۔ تےرے جےها ِاکو ِاک تُوں۔ سارے سِکھاں وِچ تُوں, کروڑاں وِچ تُوں, سارے تےرے ورگے, پر تُوں ِاکو, داتا! ِاکو تُوں, ِاکو, داتا ِاکو تُوں!

کلگیآں والے نجر تکاای,

مِّٹھی جھات اساں ول پاای,

لاٹ لگاای, جوت جگاای,

آ وسِآ وِچ تُوں, ساڈے اںدر تُوں,

ِاّکو داتا تُوں۔۔۱۔۔

آپا ساڈے وِّچ وساوےں,

آپے پھِر تُوں جھاتی پاوےں,

آپے دےکھوں تے بِگساوےں,

سانُوں آکھےں 'تُوں پر تُوں آپے تُوں,

ِاّکو داتا تُوں۔۔۲۔۔

تےرے جےڈا هور ن کوای,

پھول ڈِٹھی مَےں ساری لوای,

پاڑ کلےجا تاں مَےں روای!

سبھ توں وڈا تُوں, تےرے جِّڈا تُوں۔

ِاّکو داتا تُوں۔۔۳۔۔