aar. ais. ddee. kaalaj firozapur

de sattaaf room de sirajanasheel maahaual

de naan

tatakaraa

• sukaraat noo jaanadiaan bhoomikaa
• sukaraat ton poorabalaa yoonaanee darashan
• sukaraat daa jeevan
• sukaraat daa darashan ate chintan
• mukadamaa te mauat
• sukaraat de darashan te chintan dee viraasat
• havaale ate ttipaneean
• sahaaeik pusatak soochee

main ghattoghatt ih taan jaanadaa hee haan ki main kujh naheen jaanadaa

sukaraat

jiven meree maan bache paidaa karan vich aauarataan dee madad karadee see, auven hee main vee manakh vich luke giaan noo baahar liaaun vich usadaa sahiyog karadaa haan| jiven jamanapeerraan dukh dindeean han, ause tarhaan sach daa saahamanaa karanaa vee kashattadaaeik hai| nher vich rahin gijheean akhaan jiven rauasnee vich dekh naheen sakadeean, auven hee giaanavaan vichaar agiaanee noo kujh der preshaan karade han|

sukaraat

sukaraat noo jaanadiaan.....

sukaraat jinee prasadhee shaaeid hee manakhee itihaas vich kise hor hasatee noo milee hove| duneean de yugagaradeean naal bhare itihaas vich usade zahir daa piaalaa peen noo vaaravaar yaad keetaa giaa| sukaraat noo pachham vich hee naheen poorabee sabhiataa vich vee badee naal ttakaraa ke nekee de rasate aapaa vaaran vaale daarasnik vajon jaaniaa jaandaa hai| is tasaveer daa doojaa rukh vee ghatt hairaaneejanak naheen| sukaraat jinaa gunmanaam vee saaeid hee koee hor daarasnik hove| ih virodhataaee usanoo jaanan dee utasukataa noo vadhaa dindee hai| usade is darajaa mashooramakabool hon de baavajood saadde yug de tamaam sarot vee sukaraat baare onee hee jaanakaaree rakhade han jinee doosaree sadee eesavee de lokaan noo see| ih vakharee gal hai ki 21veen sadee tak aaundeaaunde gaahebagaahe kee daarashanikaan ne sukaraat noo jaanan de jo yatan keete uh saaddaa rasataa padharaa karade han| par fir vee ih savaal do hazaar saal ton puchhiaa jaandaa rihaa hai

sukaraat kiharraa sukaraat

jisane zahir peetaa see uh sukaraat, jaan palaitto daa guroo sukaraat, jaan fir uh sukaraat jo palaitto deean sanvaadanumaa likhataan vich sidhaantak pravachan karadaa hai uh sukaraat| asal gal ih hai ki ih saare sukaraat ik hon de baavajood ik naheen han| par vakhare hon de baavajood ik manan dee majabooree vee hai| is lee sukaraat dee talaash vich turan vaale har jane noo aapanaa sukaraat aap gharranaa paindaa hai jo inhaan saareean virodhataaeean ton vakh naheen ho paaundaa| sansaar de vadde ton vadde chintak vee ise samasiaa naal dochaar hoe han| ise lee kiharraa sukaraat vaalaa savaal bahut subhaavik lagadaa hai| pachham vich taan ik hor ravaaeit vee rahee hai| palaitto daa sukaraat, zeenofon daa sukaraat jaan sabh ton prachalit rihaa arisatofenas daa sukaraat tine addaadd karake vekhe jaande han| is daa arath ih hai

ki asal vich sukaraat baare miladee jaanakaaree inhaan lekhakaan de nazaree han| inhaan tine lekhakaan daa sukaraat ik naheen balak virodhaabhaasee hai| kise ik jaan doosaree vajhaa karake inhaan tinaan de sukaraat dee pramaanikataa vee shakee hundee hai| is lee us dauar de itihaas noo jaan ke sukaraat dee khoj vich aap hee turanaa paindaa hai| ik hor gal vee hai jis raaheen itihaas de sukaraat de nerre pujiaa jaa sakadaa hai uh hai us ton pahilaan de darasn baare jaanakaaree haasil keetee jaave te sukaraat ne us daarasnik vidhee vich jo vaadhaa keetaa usanoo samajhiaa jaave| ih mukaabalatan aauakhaa tareekaa hai par vadh pramaanik vee ihee lagadaa hai|

sukaraat noo sofisatt samajhan dee ravaaeit vee ghatt pravaan naheen hoee| isadaa ik kaaran ih hai ki sofisatt sukaraat de vele deean sabh ton prasadh daarashanik hasateean san| unhaan daa chintan lokapriy tareekiaan noo dubaaraa jeevat karake giaan noo saadhaaran lokabodh deean kiriaavaan tak ghattaa dindaa see| sofisattaan daa prasadh tareekaa giaan noo suaadale tareeke vich badal ke anuyaaeean dee bheerr vadhaaunaa see par sukaraat ne sofeean naal sidhaa sanvaad keetaa te aapane mukadame dauaraan sofeean naalon khud noo vakh vee kar liaa| ih sahee hai ki sofeean vaang sukaraat vee roorreevaad daa virodhee see te samaaj deean jarajareean maanataavaan te satt maaran daa tareekaa us mutaabik puraanee samajhakaaree noo tabadeel karanaa see| ih naveean daarasnik vidheean liaa ke te lokaan vich naven giaan noo rasaavasaa ke hee sanbhav ho sakanaa see| usane ihee kosis keetee| sofeean de paakhandd te nauajavaanaan noo bhavakh de saasakaan vajon tiaar karan dee jaghaa sukaraat ne nauajavaanee noo bhavakh de vichaarakaan vajon tiaar keetaa jo aapanee ravaaeit upar snke kharrhe karan, savaal puchhan te naveean dhaaranaavaan de prachalan lee samaaj age aadarash ban ke vicharan|

sukaraat ne khud ik shabad vee naheen likhiaa| ithon tak ki usade anuyaaeean ne vee usade jiaunde jeea kujh naheen likhiaa| arisatofenas ne ik naattak kalaaooddaz vich sukaraat dee prateekaatamak kiradaarakashee keetee| usane sukaraat varagaa ik kiradaar gharriaa te usanoo sofeean de nerreterre sidh keetaa| zindagee dee vihaarakataa ton ttuttiaa hoeaa manakh

jisade rishate us ton ake pe han, jo sikhiaa den badale dhan laindaa hai, jo supaniaan vich vicharadaa hai| ih kiradaar enaa prachalit hoeaa ki sukaraat khilaaf mukadame vich is naattak ne naanhavaachee raae banaaee| enaa hee naheen kalaaooddaz aj vee sukaraat dee shakhasee vaakafee upar asarandaaz disadaa hai| ih ik majaaheea naattak see jo sofeean de jeevan vihaar dee khilee uddaaun lee likhiaa giaa see| arisatofenas te sukaraat nerre de mitar san te sukaraat daa aapane lekhak mitar upar amatt prabhaav vee see| par taan vee ih naattak ajihee rachanaa haragij vee naheen jisanoo adhaar banaa ke sukaraat dee itihaasakataa baare koee nigar raae banaaee jaa sake|

ethanaz de ik shilapee de ghar jamiaa sukaraat tamaam umar giaan de khetar ch saragaram rihaa| usade mudtale jeevan baare kujh jaanakaaree hai jis upar koee sk naheen jaan fir umar de akheer te mukadame dee saaree kaaravaaee pramaanik hai| baakee de sukaraat te usadee jindagee baare jeenofon te palaitto deean likhataan upar nirabharataa binaan koee chaaraa naheen| us upar nauajavaanaan dee budh bhristt karan te devatiaan dee nindaa karake naasatikataa noo utasaahit karan deean tuhamataan laa ke mukadamaa chalaaeaa giaa| mukadame dee saaree kaaravaaee palaitto de 30 de kareeb sanvaadaan apolauajee, feddo, meno, kretto aad vich daraj hai| is ton binaan sukaraat deean neeteegat, raajaneetik, daarashanik dhaaranaavaan lee ripabalik ik ahim sarot hai| ripabalik vichalaa main sukaraat hai jis baare palaitto aaranbh vich hee sanket kar dindaa hai| isade mukaabale zeenofon daa sukaraat vihaarakataa naal jurriaa ik prerak darashanavetaa hai| uh bahut saare thaavaan te palaitto naalon ulatt vichaar dindaa hai| misaal vajon ripabalik vich sukaraat aauarataan noo sikhiaa de ke unhaan noo samaajik gatee vich ahim karree vajon saamil karan daa haamee hai par jeenofon dee kitaab kanavaraseshanaz aaf sokarettas vichalaa sukaraat samaaj de niravighan chalan lee aauarataan noo giaan dee gateevidhee ton pare rakhan dee gal karadaa hai| is lee ih pakee gal hai ki inhaan dovaan deean likhataan vich pesh hoeaa sukaraat daa binb vee inhaan de nij ton abhaj naheen| pachham vich ise ulajhaa noo sukaraatee samasiaa kihaa

giaa| pachhamee darashan saasatareean ne is samasiaa de hal lee adhietaa noo bahut suchet ho ke sukaraat noo molik tauar te kalapit karan te usanoo us dauar de itihaas naal jorran lee vee kihaa|

sukaraat ton pahilaan belaz ton lai ke paaeethaagoras tak darashan dee lamee paranparaa see| us darasn daa subhaa kudaratavaadee see te us vich sristtee, manakhee hond te kaaraj, taaraa vigiaan, jotish, param sataa, jeevaatamaa aad baare vichaar hoee see| sansaar dee chaalak shakatee baare badalaven vichaaraan de tauar te us chintan vich kade ag noo, kade paanee noo, kade havaa noo sansaar dee moolachaalak shakatee sidh karan de hak vich sathaapanaavaan diteean geean san| manakhee man daa sandarabh us vichon gair haazar see| doojee gal us chintan ne cheejaan noo jiven pratakhiaa see uven hee ikapaasarr uchaaran vaang pragattaaeaa see| unhaan dhaaranaavaan baare savaalaan dee koee gunjaaeis hee naheen see| sukaraat ne inhaan saare savaalaan baare nirantar sochiaa te aapane najree ton manakh dee kalapanaa te pragattaa noo mehatav ditaa| usane sochiaa ki je iko varataare baare vakhavakh lok addaadd viaakhiaa karade han taan masalaa varataare dee bhinataa daa naheen sagon soch de add prasangaan daa hai| isade naal hee har daarasnik dee pragattaa vidhee kujh tareekaakaaraan te ttek rakhadee hai| usane isanoo pratakhan te viaakhiaa de sankalap raaheen pes keetaa| naveen vidhee vajon usane mahisoos keetaa ki man ch sathaapit giaan noo ikapaasarr pravachan raaheen naheen sagon savaalaan de sanamukh kharrhe karan naal hee naviaaeaa jaa sakadaa hai| is lee uh savaalaan te jor dindaa hai| is vidhee noo giaan dee sukaraatee vidhee kihaa jaandaa hai te aj tak sikhiaa de khetar vich is vidhee noo apanaaeaa vee jaandaa hai| ise tareeke noo tatakaalee yoonaan de nauajavaanaan ne bahut pasand keetaa te hazaaraan dee ginatee vich naven giaan paandhee sukaraat naal sanvaadaan vich pai ke aapane aap noo bharapoor karade rahe| usane yathaarath te tarak noo aapane giaan de aauajaar banaaeaa see| inhaan aauajaaraan naal hee uh dimaagaan ch lage jaale laah ke naven vichaar jarr rihaa see| usane kudaratee tataan noo devate manan dee soch baare vee vichaaraan keeteean| inhaan noo adhaar banaa ke us upar mukadamaa tthosiaa giaa te aakhir sukaraat noo jhir daa

piaalaa peenaa piaa| bhaaven ethanaz de tatakaalee itihaasak kaaran vee is lee jinmevaar san| ethanaj dee sapaarattaa naal kee dahaakiaan tak chalee larraaee chon milee sharamanaak haar kaaran us samen ethanaj dee janataa vee roh vich see| lokaan de is roh noo saant karan lee ih mukadamaa behad ahim ghattanaa see| ih bhaavanaa paidaa karan dee kosis hoee ki ethanaj deean museebataan lee devatiaan dee naraajgee jinmevaar hai te devate ise lee naaraaj han kiauk sukaraat ne yuvakaan noo unhaan khilaaf bharrakaaeaa hai| is lee janataa vee sukaraat noo sakhat sajaa de hak vich see| sukaraat ne bahut tikhe tarakaan naal aapanaa mukadamaa larriaa par jajaan ne sajaa den daa man pahilaan hee banaaeaa hoeaa see| par sukaraat deean dhaaranaavaan adhee sadee baad hee sahee saabit hoeean te us kolon ethanaj dee sansad vich maafee mangake usadaa but ethanaj de mukh churaahe vich sathaapit keetaa giaa|

sukaraat ne jis gal te zor ditaa uh ih see ki giaan naa ditaa jaa sakadaa hai, naa liaa jaa sakadaa hai| ih mahisoos karan vaalee bhaavanaa hai| usade giaan de hee naheen jeen de kendar vich vee manakhee hit sabh ton upar rahe| fauaj vich virodheean naal larrade sukaraat ne aapane mitaraan noo aapanee jaan te khedd ke bachaaeaa| sansad vich niyukat hoeaa taan fauajee jaranailaan de khilaaf chal rahe mukadame vich saaree sansad ton ulatt mat pesh keetaa| kreetto ne jelh vichon bhajan dee salaah ditee taan vee sidhaant anusaar bhugatan daa sahee mauakaa keh ke aapanee honee noo saveekaar keetaa| sukaraat de chintan te usadee skhaseeat noo darasn de kise ikahire anusaasan naal sanbandhit karake dekhanaa vee bhul hovegee| usane raajaneetee, samaaj vigiaan, manakh vigiaan, bhaashaa aad baare bharapoor chintan keetaa| is lee baad vaale manakhee hond te soch de masaliaan upar sukaraat dee goorrhee chhaap nazar aaundee hai| siraf bhaasnakaaree de aasare vidavataa de bharamafailaa dee thaan vichaaraseelataa noo manakhee taaseer daa hisaa banaaun lee sukaraat ik simaratee vaang sadaa haajir rihaa hai|

sataa de prateerodh de prateek vajon ik daarashanik daa sadaasalaamat roop darasn de itihaas dee duralabh ghattanaa kahee jaavegee|

eih kitaab je hond vich aa rahee hai taan isade pichhe sumit gulaattee te jasaveer begamapuree valon lagaataar meree susatee noo vangaariaa jaanaa zinmevaar hai| profaisar surajeet jaj mere vidiaarathee jeevan ton hee mainoo sedh dinde rahe han| ddaa surajeet te guratej kohaaravaalaa hunaan dee preranaa kam lee lagaataar toree rakhadee hai| is kitaab de hond vich aaun lee manadeep aaualakh daa bahut sahaaraa rihaa jisane angarejee de aauakhe sankalapaan noo samajhan vich madad keetee| sukhajindar firojpur de sujhaa meree praapatee rahe han pichhale kujh samen ton main jis tarhaan dee kaifeeat naal dochaar haan us de baavajood is kitaab de likhe jaan te mainoo hairaanee bharee khushee hai|

jagavindar jodhaa

5 akatoobar, 2019

adhiaae pahilaa

sukaraat ton poorabalaa yoonaanee darashan

sukaraat yoonaanee darashanasaasatar vich vihaarakataa saamil karake darasn noo giaan dee bauadhik mask ton agaanh toradaa hai| us deean daarasnik dhaaranaavaan dee anahond vich lamaa samaan chintakaan ne usade mehatav noo darakinaar karee rakhiaa| haalaank usade saagirad palaitto ne sukaraat baare lame chauarre sanvaad likhe, par ddevidd zilabaramain varage vidavaanaan dee najr vich sanvaadaan vich sukaraat naheen balak palaittonumaa sukaraat flattonich shochrattesa hee see|¹ aadhunik kaal tak sukaraat deean daarashanik labhataan daa bahut tikhaa prabhaav kalaa, saahit te jeevan varataariaan upar dekhiaa jaa sakadaa hai| sukaraat pratee sharadhaabhaav rakhan vaale vidavaanaan ne taan usanoo yoonaanee darasn daa aad purakh saabit karan vich koee kasar naheen chhaddee| darasal ih ruchee vichaaraan dee sataa dee adheenagee vichon paidaa hundee hai| isalaam pratee sradhaabhaavee vidavaanaan ne isalaam ton pahile yug noo jahaalat daa dauar kihaa see| uh ih gal samajhan ton uk ge ki isalaam varagaa vikasit dharam aapane ton pahilaan de kise khalaa vichon kiven hond vich aa sakadaa see eise tarhaan angrez itihaasakaaraan ne madhakaal de bhaaratee itihaas, darashan ate saahit pratee nakaaraatamak ravaeea dhaaran karee rakhiaa| sukaraat pratee sradhaavaan chintak vee ise bhaavanaa de adheen us ton pahilaan de darasn noo anagaualiaan karan dee ruchee daa sikaar hunde han|

ajihaa hon de bahut saare kaaran hon de baavajood ih gal mananee pavegee ki sukaraat yoonaanee darashan daa aaranbhakarataa taan haragiz vee naheen see| us ton pahilaan aise bahut saare naam yoonaan de darasn dee dhaaraa vich ho gujre san jinhaan ne aapaneean daarasnik dhaaranaavaan naal darasn dee larreebadh vichaaraseelataa daa maahaual paidaa kar ditaa see| sukaraat us silasile de ahim itihaasak bindoo te paidaa hoeaa jithe daarashanik

giaan dee prasangikataa daa savaal saahamane aa chukaa see| us nukate te paidaa hon vaale savaal kujh javaabaan dee mang karade san| itihaas de unhaan javaabaan dee talaash lee jis tarhaan dee pratibhaa lorreendee see sukaraat vaisee hai pratibhaa daa maalak see| usane jis addolataa te vakharataa naal kaaraj keetaa te jis sidak naal uh aapane anjaam tak pujiaa uh duralabhagal see| ise vajhaa karake sukaraat noo yoonaanee darasn de aaranbh bindoo vajon samajhe jaan daa bhulekhaa sir chukadaa hai|

aapane mudtale roop vich darashan cheezaanvarataariaan noo jaanan dee jigiaasaa vichon upajadaa hai te kaalapanikataa raaheen vaaparade noo samajhan dee kosis karadaa hai| manakh dee vigas rahee samajh aapane samakaal ton pichhe reh ge khiaalaan noo samakaal daa haanee banaaun lee darasn daa sahaaraa laindee rahee hai| sukaraat ton poorabalaa darasn ajihe bahut saare mool savaalaan pratee ik bajhaveen dristtee banaa chukaa see, bhaaven uh drishattee tezee naal badal rahe varataariaan dee vaakafee lee ugharradagharree lagadee see| sukaraat varataariaan pratee is ugharradagharree samajh noo ik larree vich puro ke darasn ate manakhee vihaar vichakaar ik sanbandh banaaundaa hai|

darashan samaajak chetanaa daa ik roop hai| ih uh vidhee hai jis raaheen manakh sach dee talaas de raah daa paandhee banadaa hai| bhavakh vich is duneean jaan manakhee hond dee disaa kee hovagee, varage savaalaan naal najatthan lee jo vidhee kam aaundee hai, auh darashan hai| angarezee vich darasn lee pad fahilosopahe dee varaton keetee jaandee hai| ih shabad do yoonaanee sbadaan fahilo ate shopahia ton baniaa| fahilo daa arath hai sanehapiaar ate shopahia daa arath siaanap| is tarhaan fahilosopahe jaan darashan noo bauadhikataa jaan siaanap lee saneh de arathaan vich varatiaa jaan lagaa| jeevan baare baaharamukhee sojhee dee bhaavanaa ne daarasnik dristteekon paidaa keetaa| roddanee hilattan taan hun tak dee samachee vikaas yaataraa noo darasn, takaneek ate bhaashaa deean vidheean raaheen agaanh vadhadee kahindaa haif manakh dee sach ate giaan lee jigiaasaa darashan de paidaa hon daa kaaran banadee hai jaan ih kihaa jaave ki vidheevat, vivekapooran ate larreevaar vichaaraan daa sanyojan hee darashan hai| arasatoo ne kihaa ki saare vigiaanaan vichon filaasafee hee

aisaa giaan hai jo aazaad hai, kiaunk ih hee aisaa vigiaan hai jo keval aapane aap lee jiaundaa haif samaaj de bhauatikapadaarathak vikaas naal aasapaas deean vasatooaan ate varataariaan baare manakh dee chetanaa jigiaasoo hundee hai| ih jigiaasaa jaanan de kujh saadhaaran nemaan te sahimat ho jaandee hai| darashan jaan falasafaa unhaan saadhaaran nemaan daa vigiaanak sangreh hai|

pahilaanpahil manakh ne aasapaas disadee kudarat noo hee jaanan dee koshis keetee| kudarat de nirantar badalaavaan ate chandasooraj jihe kudaratee varataariaan baare mudtale roop vich manakhee sojhee sradhaabhaavee te adhiaatamak bhaavaan naal bharee rahee| ravaaeit ton miladee jaanakaaree har dauar vich viakateegat marazee raaheen maanataa haasil karadee hai| kudaratee varataariaan pichhe kise paramasataa noo vidamaan samajhan vaale daarasnik rujhaan vee pahilaanpahil paramasataa naal sanbandh banaaun lee hee daarasnik abhiaas vich pe| kujh hor budheemaanaan ne paranparaa ton turee aaundee jaanakaaree noo aapane anubhav ate budhee dee kasauattee te parakhadiaan varataariaan deean bareek tandaan noo mahisoos karan dee koshis keetee| roosee darasnasaasataree korasunovaa anusaar akeede dee thaan tarak ate praabhauatik sradhaa dee thaan bhauatik ahisaas naal bhare hoe lokaan ne daarasnik vichaaraan noo aadarasvaad ton bhauatikataa val morraa ditaa| is de naal hee manakhee vihaar de bhaavaan deaa, katthorataa, naramaaee, badee, changiaaee aad noo tthos roop ton vakh karake dekhan ate unhaan naal jurre nijee ahisaas dee bhaavanaa ne darashan de vichaaraan lee raah padharaa keetaa| aad manakh anusaar kudaratee sansaar ate manakh daa sansaar ikadoosare naal ralagadd san| prakiratak skateean de maanaveekaran raaheen uh unhaan skateean dee kirapaa jaan krodh dee bhaageedaaree noo aapanee honee man laindaa see| us vichon maualikataa te nijee anubhav lagabhag gairahaazar rahindaa see| darasn anubhav dee viaakhiaa hai, jis dee teh vich asapashatt varataariaan noo viaakhiaaun jaan ghattoghatt samajhan dee bhaavanaa pee hundee hai| baaharee jagat, manakhee chetanaa ate param sach de sanbandhaan daa rehasaudaghaattan darashan dee sabh ton mudtalee ruchee hai| is lee darasn sach te giaan dee khoj hai jo anajaane noo jaanan raaheen

achanbhit karan val sedhit hundee hai| sisaro ne darashan noo tarakapooran, vidheevar ate larreevaar vichaar kihaa see| jekar giaan noo giaan haasil karan vaalee shakhaseeat ate giaan de sankalap de sanbandh man liaa jaave taan darasn giaan de sankalapaan noo jaanan val puttiaa pahilaa kadam hai|

aj bhaaven darashan noo ik vises khetar maniaa jaandaa hai, par darashan mudtale roop vich bahut saare visiaan daa sumel hai| giaan haasil karan jaan jaane jaan raaheen hon vaale sukh dee anubhootee daa aadhaar vee daarashanik ruchee hai| is lee kise param sataa ate kudarat de samaantar manakhee hond ate jeevan de visathaar baare jaananaa darasn daa dilachasap visaakhetar rihaa hai| par naal hee yaad rakhan vaalee gal ih hai ki darasn dee koee nischitataavaadee dhaaranaa naheen ho sakadee| giaan haasil karan dee yogataa manakh daa daivee gun hai, par giaan dee ik laazamee sharat vaang har manakh ate manakhee samaaj vich ikasaarataa dee kalapanaa naheen keetee jaa sakadee| maarakas anusaar, bauadhikataa hameshaa ikasaar honee chaaheedee hai, par is vich dashaa ate gatee de pakh ton antar aa hee jaandaa hai| vikaas de is antar vich chintan keete jaan vaale sareerak ang noo vee saamil keetaa jaanaa chaaheedaa hai|⁵

jekar giaan haasil karan ate tarak karan dee sareerak yogataa saare manakhaan vich ikasaar hai taan sojhee daa vikaas saare manakhaan jaan manakhee samaajaan vich ikasaar kiaun naheen| is daa kaaran vakhavakh samaajaan deean vakhavakh kirat saragarameean, autapaadan de mukhatalaf haalaat ate vakhavakh samaajaan deean addareean samaajakaaarathak sathiteean san| dooje shabadaan vich ih vee kihaa jaa sakadaa hai ki jinhaan manakhee samaajaan ne padaarathak vikaas dee tez gatee dhaaran keetee te jinhaan samaajaan vich utapaadak skateean ik vises varag de adhikaar vich aa geean unhaan vich prakiratee de aadhaar te kamaan dee vandd tikhee ho gee| kararree sareerak mushakat ik khaas varag de hise aa gee te ik varag is mihanat ton bach giaa| us varag vichon hee kujh lok dimaagee vichaaraan te manakhee vajood de suaalaan baare soch ke unhaan de utar talaasn vich jutt ge| dooje sbadaan vich kihaa jaave taan darasn sreneeghol vaale samaajaan vich utapaadan daa

eik sahiroop hai jo jeevan de vikaas ton prabhaavit vee hundaa hai te usanoo prabhaavit karan de duvale sanbandhaan naal jurriaa hundaa hai| is lee darashan dee utapatee kise vises samaaj deean kirat sanbandhee gateevidheean ate unhaan dee raajaneetik bhaageedaaree ton prabhaavit hundee hai| maarakas kahindaa hai ki daarashanik vislesn lee vadhere daler ate sutantar man mudtaleean zaroorataan hundeean han|⁶

eis prasang vich dekhiaa jaave taan ih vishes samaajak ate aarathak haalaat hee san jinhaan de sitte vajon poorab vich bhaarat ate cheen ate pachham vich yoonaan vich lagabhag iko samen chintanasaragarameean aaranbh hoeean| thorrhe jihe sathaanak sabhiaachaar daa farak chhadd ke poorab te pachham vich daarasnikaan de fikar de savaal lagabhag uhee san| manakh de kudarat naal sanbandh te is brahimandd dee chaalak skatee sanbandhee jagiaasaa inhaan savaalaan de kendar vich see| jiven sristtee kee hai duneean kiven banee chand, sooraj, sitaare kee han manakh dee hond kee hai kudarat dee chaalak shakatee kauan hai manakhee jeevan daa udesh kee hai mauat kee hai aatamaa te jeevaatamaa de aapasee sanbandh kee han ate manakh kiharre kaarajaan naal aapanee te samaaj dee bihataree kar sakadaa hai thorrhebahute farak naal ih saare savaal bhaarat, cheen ate yoonaan deean mudtaleean chintanasaragarameean de bhaaroo fikar rahe han| bhaarat vich flasafe lee shabad darashan varatiaa giaa, jisade arath hee dekhanaa hunde han| keval baaharee akhaan naal dekhanaa naheen balak antreev sojhee naal dekhanaa hee darashan hai| manakh jis brahimandd daa hisaa hai, aus naal manakhee sanbandhaan noo samajhanaa darashan de sankalap vajon le jaa sakade han| ithe ih yaad rakhan dee lorr vee hai ki darasn manakh de baaharee sansaar baare kujh vichaaraan daa tthulhaa sangreh naheen balak inhaan vichaaraan de murraven prabhaav vajon manakhee vihaar ate bauadhik saragaramee noo niradhaarat karan dee kiriaa vee darasn daa roop hai| falasafaa bhaaven oparee nazare vigiaan jaapadaa hai te ih vigiaan hai vee, par ih vigiaan kudarat, samaaj ate manakhee chintan de saadhaaran nemaan dee parrataal karadaa hai| is de bodhaatamak, samaajak ate vichaaradhaarak mantav noo samajh ke hee manakhee sabhiataa de itihaasak vikaas vich darashan de mehatav noo uleekiaa jaa sakadaa hai|

hun tak daa saare sansaar daa daarashanik itihaas mukh tauar te de varagaan vich vanddiaa jaa sakadaa hai| ih doven varag aapaneaapane vichaaradhaarak drishatteekon ton darasn de buniaadee savaalaan naal joojhade rahe han| is sanbandh vich faraiddarik engalaz dee ik ttook bahut mehatavapooran hai jo darasn de vichaaradhaarak khaase baare rosnee paaundee hai| us anusaar jiharre filaasafr kudarat naalon aatamaa noo pahil dinde han, auh aadarashavaadee gutt de han| dooje paase kudarat noo buniaadee manan vaale daarasnikaan noo padaarathavaad deean vakhavakh saakhaavaan naal jorriaa jaa sakadaa hai| engalaz is ttook raaheen darasn de mool savaal val sanket hee naheen karadaa balak darasn de samache itihaas dee rooparekhaa uleek dindaa hai| manakh dee chetanaa aapane saare kaarajaan raaheen giaan haasal karan vaale ate jis baare giaan haasal keetaa jaa rihaa hove, vichakaar sanbandh sathaapit karadee hai| bhaaratee daarashanik padaavalee vich isanoo aatam ate anaatam de sanbandh vajon pes keetaa jaandaa rihaa hai| isanoo chetanaa banaam padaarath jaan roohaaneeat banaam kudarat de sanbandh vajon vee viaakhiaaeaa jaandaa hai| inhaan sanbandhaan dee viaakhiaa lee darasnasaasatar padaarathavaadee ate aadarasvaadee vidheean varatadaa hai| darasnee rucheean de aaranbh ton hee poorab ate pachham vich ih doven vidheean bahut prachalit raheean han| aadarasvaadee vidhee samooh padaarathak jagat noo roohaaneeataadakh sansaar dee upaj kahinde han jadak padaarathavaadee har tarhaan de vichaarak jagat, samet roohaaneeat de, noo padaarathak sansaar de prabhaavavas paidaa hoeaa manade han|

falasafaa jaan darashan eesaa poorav ik hazaar saal de aasapaas manakhee chintan de kendar vich aaundaa hai| poorab vich paidaa hoeaa chintan vises karake bhaaratee darasn aatamaaparamaatamaa de sanbandhaan noo vadhere mukhaatib hoeaa| ddaa. raadhaa krisnan bhaaratee darasn noo adhiaatamavaadee darasn aakhadaa hai| bhaaven bhaarat vich padaarathavaadee darasn deean kee samaantar saakhaavaan vee paidaa hundeean raheean, par sataa naal sanbandhaan de aapane vichaaradhaarak paintarre kaaran adhiaatam dee mool sur bhaaratee darashan vich bhaaroo rahee| isade mukaabale praacheen yoonaan vich bhauatikataa, tarak ate neetee de roop vich kee shaakhaavaan iko samen paidaa hoeean| yoonaanee darasn

vich vishes sandarabh vich manakhaan de giaanayog kendar naal sanbandh banaaun dee jigiaasaa pee hai| yoonaanee darasn anusaar bhauatik jagat baaharee pasaaraa hai, neetee param sach dee viaakhiaa hai te tarak raaheen inhaan de aapasee sanbandhaan daa vishalesn keetaa jaandaa hai| darasn de chaare pramakh pakhaan dharamasaasatar, bhauatikataa, naitikataa ate praabhauatikavaad baare lamaa chintan yoonaanee darashan de aarapaar failiaa hoeaa miladaa hai|

binaa shak jigiaasaa jaan giaan haasal karan dee laalasaa darasn de paidaa hon daa mool kaaran rahee par jiven ki pahilaan vichaariaa giaa hai padaarathak kaaranaan noo sahee sandarabh vich jaane binaan darasn dee utapatee daa sahee tarak naheen usaariaa jaa sakadaa| yoonaan bhoomadh saagar de utarapoorab vich sathit chhottechhotte ttaapooaan daa samooh hai, jo puraatan kaal vich kee raajaan vich vanddiaa hoeaa see| inhaan raajaan vichakaar sataa dee kaaeimee lee lagaataar ik sangharash chaladaa rahindaa see| is sangharas ne yoonaanee raajaan de itihaas vich kee khoonee adhiaae vee daraj karavaae| naal hee is sangharas de sitte vajon kudaratee saadhanaan dee varaton karake bihatar manakhee samoohaan dee sirajanaa daa supanaa vee inhaan raajaan de shireean ne dekhiaa| lohaa, taanbaa te hor dhaatooaan dee khoj vikasit hathiaaraan lee hee naheen hoee sagon manakhee varaton deean kee cheezaan inhaan dhaataan raaheen hond vich aaeean| fauajaan dee aamadarafat lee jalamaaragaan dee varaton dee lorr ne kishateean banaaun vich yoonaanee lokaan noo maahar banaa ditaa| saikatt kaal vich shireean dee hifaajt lee imaaratasaajee dee kalaa vigasee te gheraabandee dauaraan aapane shireean dee dtidd bharan dee chintaa ne khetee utapaadan vich vaadhe lee haalaat paidaa keete| shireekaran, aaraamadaaeik gharaan te mauasam dee maar rokan lee kaparriaan dee kaadt pratee khaas rujhaan us dauar de yoonaan vich dekhan noo miladaa hai| dasatakaaree daa vikaas is sabh de samaantar hoeaa| ih saare haalaat manakhee man vich hond de mool savaalaan pratee jaagarook hon lee ain anukool san|

yoonaan vich darashan de aaranbh baare vidavaanaan de mat bhinabhin han| yoonaanee daarasnik dhaaranaavaan noo poorab vich paidaa hoeean manan vaale chintakaan vich kalementt ate yoosebias kuddavarath aad daarasnik han| dooje

vichaar anusaar yoonaan hee sathaanak darashan dee janam bhoomee hai| zelar ik vichaar daa sabh ton vaddaa samarathak hai| bhaaven yoonaanee daarasnikaan de pooraa naal sanbandhaan kaaran daarasnik labhataan dee samaanataa paaee jaandee hai par taa vee yoonaanee darasn noo nirol poorab dee den kahinaa galat hovegaa| puraatan yoonaanee daarasnikaan de sidhaantaan vich mudtalee avasathaa dee saadagee ate aajaadee mauajood hai ate madhayug tak isade magarale vikaas vich aise nisaan naheen milade jinhaan naal is daarasnik padhatee noo nirol videsee saabit keetaa jaa sake| baaharale prabhaavaan vaale disade asar vee yavan sabhiataa dee hee den han|⁹

yoonaan vich puraatan basateean de vasebe dee shurooaat 10 hazaar ee. poo. ton lai ke 3 hazaar ee. poo. dauaraan hoee| yoonaanee samaaj lame itihaasak vikaas vichon langhadaa hoeaa, yugagaradeean handtaaundaa, janajaatee sangatthan ton vikaas karake raatthashaahee tak pahunchadaa hai| kuleen tantar de vikaas ne janam de mukaabale yogataa noo raajakaaj lee mudtalaa niyam banaa ditaa| raajatantar ton kuleenataa akate kuleenataa ton nirankustaa tak de safar dauaraan saadhaaran bande dee yogataa ate hauasalaa ahim tat bane| vaddeean taakataan ne vikasit ho rahe yoonaanee raajaan val moonh keetaa| faaras naal hoe bhiaanak yudhaan ne naa siraf raajaan jiven sapaarattaa ate ethanaz aad de sumel noo utashaahit keetaa balak saanjhe raaj lee saasakavivasathaa vajon lokatantar sabh ton sukhaavaan badal ban giaa| lokaan ne vises karake sankatt dauaraan saasanavivasathaa noo aap chunee hoee sansad de hathaan vich den dee pirat paa lee| 481479 ee. poo. tak faaras naal hoe tabaahakaaree yudh vich yoonaan dee honee ne lokatantaree vidhee noo pake paireen kar ditaa| lokatantar siraf ik raajakaajee vidhee naa ho ke janasaadhaaran dee prateenidhataa daa tareekaa vee hai| lokatantaree vidhee saare lokaan noo aapane vichaaraan noo ghokhan te unhaan dee parakh dee kasauattee vee aap niradhaarat karanaa sikhaaun vaalee kalaa see| yoonaan dee saanjhee raajadhaanee vajon vikasit hoeaa ethanaz shahir vichaaraan de bherr daa manch vee baniaa| jindagee baare vakharevakhare dristteekon rakhan vaale vichaar aapas vich bhirre ate kise antam sach dee khoj dee ichhaa naal ik sanvaad daa hisaa bane| ethanaj vich eseea maaeenar ton

aa vase lok ate unhaan de vapaar, kalaa, shilap te raajaneetee sanbandhee alag vichaaraan ne yoonaanee darasn noo vividhataa pradaan keetee| inhaan lokaan dee yoonaanee darasn vich dakhalandaazee naal hee poorab de prabhaav vich ate purab de prabhaav ton mukat yoonaanee daarasnik dhaaranaavaan baare bahis chhirradee hai| is sanbandhee galaiddees dee dhaaranaa barree gaualanayog ate ahim hai ki, sukaraatapoorab yoonaanee darashan vich sristtee vigiaan sanbandhee panj poorabee khitiaan de sidhaantaan noo binaan kise vises tabadeelee de punaraprasatut keetaa giaa hai| ih panj sidhaant panj daarasnikaan de kaaraj vich asar andaaz dikhaaee dinde han

a cheeneean daa darashan paaeithaagorasavaad vich

a hindooaan daa darashan ileeainttikaa vich

e faaraseean daa darashan heraakalaaeettas vich

sa misareean daa darashan aimapeeddokaleez vich

ha yahoodeean daa darashan anekasaagoras vich

manakhee sabhiataa de vikaas vich kujh aiseean vishestaavaan han jo usade mool naal sanbandhit han te thorrhebahute farak naal saareean sabhiak padhateean vichakaar ikasaar roop vich peean disadeean han| yoonaaneean de puraatan daarasnik rujhaanaan upar nazar aaun vaale parasansakritak prabhaav iko mool naal sanbandhit manakhee parajaateean deean samaan rucheean vadhere jaapadeean han| is daa arath ih naheen ki unhaan vich daarasnik dhaaranaavaan daa aadaanapradaan hoeaa| jelar isanoo aaranbhalee naitikataa daa saravasaadhaaran gun kahindaa hai| isadaa arath ih haragij naheen ki heraakalaaeettas, belaz jaan paaeethaagoras ne aapane daarashanik sidhaant misaree lokaan, hindooaan jaan cheen vaaseean ton udhaare le| balak ih saanjh sidh karadee hai ki manakhee vikaas daa aaranbhalaa dauar samaanataa de saadhaaran nemaan te kudaratee tauar te nirabhar see|

yoonaanee darashan de lame vikaas parraa dee rooparekhaa bahut prabhaavit karan vaalee hai| sukaraat ton pahilaan de yoonaanee darasn vich bahimandd

de javaab labhan dee chintanee mushakat ho chukee see| sristtee, kudarat ate manakhee hond vichakaar saanjh de savaalaan noo sanbodhit hundiaan tatakaalee darashan ne bahut saare sitte pes keete jiharre giaanavigiaan deean bahisaan vich saamil hunde hoe janabodh dee soojh daa hisaa ban chuke han| yoonaanee darasn vich vee aadarasvaadee biratee mudtale dauar vich bhaaroo nazar aaundee hai| dharam ate adhiaatamak vichaaraan daa prabhaav ate manakhee vikaas noo kise daiveeaudes naal jorr ke mudtale yoonaanee daarasnikaan ne paraalauakik vichaar siraje| yoonaanee darasn dee lameree itihaas yaataraa de tin pramakh itihaasak parraa mith ke hee age vadhiaa jaa sakadaa hai| ih parraa han

i pahilaa parraa 600 ee. poo. ton 450 ee. poo. tak, eis parraa vich srishattee, kudarat ate dharatee dee hond baare mool suaalaan de javaab labhan dee koshis hoee|

i doosaraa parraa 450 ee. poo. ton 400 ee. poo. tak, eis dauar de daarashanik chintan de kendar vich samaaj ate manakh aa jaandaa hai| manakhee hond dee prakiratee ate udes baare bharapoor chintan is dauar dee khaaseeat hai|

ii teesaraa parraa 400 ee. poo. ton lai ke 322 ee. poo. tak, eih parraa aapane ton poorabaleean daarashanik labhataan noo aadhaar banaa ke yoonaanee darasn daa vigiaan ate taarakik saroop pes karadaa hai|

yoonaanee darashan vich siraf aadarasvaadee ruchee dee pradhaanataa hove ajihaa haragiz naheen hai| engalaj ne yoonaanee darasn de padaarathavaadee ansaan te jhaat paaundiaan vishav de padaarathavaadee dristteekon ate padaarathavaadee jeevan dristteekon deean jarrhaan dee snaakhat keetee| us anusaar, yoonaaneedarashan saasatar de anek roop visvadristtee de saare baad vaale roopaan noo beej roop vich aapane garabh vich samoee rakhade han| is lee sidhaantak kudaratee vigiaan noo vee aapane ajoke saadhaaran sidhaantaan de aaranbh te vikaas de itihaas dee talaas vich majabooran yoonaaneean tak jaanaa paindaa hai|2

einj aseen dekhade haan ki sukaraat ton poorabale yug tak yoonaanee darashan daa chiharaamuharaa ban chukaa see| padaarathak vikaas ne yoonaanee samaaj noo vichaar dee us vikasit sathitee tak pahunchaa ditaa see jithon uh ghattanaavaan pichhe kaarajaseel varataariaan baare jaananaa chaahundaa see|

aadhaar banaa ke ik mubahise daa hisaa banan dee ruchee hee hundee hai| sukaraat ton poorabale chintan vich ajihe bahut saare naam han jinhaan deean dhaaranaavaan daa sanbaadee roop jaan unhaan deean dhaaranaavaan naal sanbaad age turadaa hai| ajihe chintakaan dee ginatee vee ghatt naheen jiharre giaan de naalanaal giaan dee prakiratee ate prakaaraj baare vee aapane chintan raaheen gahin sanbaad chherrade han| inhaan chintakaan virodh ate samaanataa noo aadhaar banaa ke yoonaanee darashan de itihaas noo kujh sakoolaanchintan dhaaraavaan vich vandde jaa sakan dee gunjaaeis hai|

aaeonik jaan maaeelesheean daarasnik sanpradaae aaeonik darashan unhaan daarasnikaan deean dhaaranaavaan daa sangreh hai jo sataveen sadee ee. poo. vich eseea maaeenar de pachhamee samundaree kinaariaan de kabeeliaan vich hond ch aae| inhaan chintakaan daa mool bhaaven kabeelaaee vichaar san par doojeean sabhiataavaan de sanparak vich aa ke inhaan aapanaa chintan vikasit keetaa| inhaan chintakaan de darashan upar poorabee chintan dee gahiree chhaap disadee hai| aaeoneea us samen sabhiaachaar ate aarathak pakhon yoonaanee khetar daa sabh ton vikasat ilaakaa see| raatthasaahee ate lokatantaree taakataan vichakaar lagaataar lame sangharas ate baaharee hamalaavaraan naal aae vidavaanaan de prabhaavavas aaeoneea vich chintan lee zameen tiaar hoee| is ilaake noo maaeelettas vee kihaa jaandaa see jis vajhaa naal is khetar de chintakaan noo maaeeleseean sanpradaae vajon yaad keetaa jaandaa hai|

aaeonik darashan ne yoonaan de raajaan vich prachalit mithakathaavaan naal sanbandhit miladeeanjuladeean ghattanaavaan daa vislesn karan dee pahil keetee| inhaan chintakaan ne disadeean cheezaan de tataan noo jaanan dee kosis vich aapane darasn noo viauntiaa| manakhee hond de tataan ton lai ke is sristtee ate kudarat de tataan dee parrachol ate unhaan vich aapasee sanbandhaan dee talaas kaaran hee inhaan chintakaan dee vidhee noo tatavaadee vee kihaa giaa| is darasn sanpradaae ne yoonaanee darasn pranparaa ate us naal

pahilaan padaarath, kudarat, manakh ate paramasataa sabh noo iko tat ton paidaa hoe giniaa jaandaa see| is sanbandh vich arasatoo ne aaeonik chintak baare kihaa, pahile daarashanikaan ton ulatt bahute aaeonik daarasnik ihee sochade san ki maade padaaratha dee prakiratee hee ik saanjhaa sidhaant hai jo saareean cheezaan vich vidamaan hai| is ton binaan ih vee ahim hai ki har cheej kithon aaundee hai te kithe jaandee hai| padaarath rahindaa hai par is daa roop badaladaa hai| is noo unhaan ne tat kihaa jo cheejaan daa mool sidhaant see ki naa kujh paidaa keetaa jaa sakadaa hai te naa hee nastt keetaa jaa sakadaa hai| aaeonik chintakaan ne bahut uchee sur vich devatiaan de ravaaeitee vichaaraan ton bagaavat keetee te devatiaan noo kudarat de tat kihaa jo bhauatik sansaar naal sanbandhit han|

thelaz is daarashanik sanpradaae daa modtee chintak see| usane darasn noo mith kathaavaan ton age lijaa ke bauadhik sanvaad vich dtaaliaa| uh asal vich vigiaanee see| ganitasaasataree, taaraa vigiaanee, jotishavigiaan daa maahir ate soorajamanddal baare kee kaadtaan kadtan vaalaa ih mahaan vidavaan 624 ee. poo. ton 550 ee. poo. tak jeeviaa| usane havaavaan, badalaan ate rutaan daa adhiain karake unhaan baare pahilaan hee soochit keetaa| 28 mee 585 ee. poo. de prasadh sooraj grahin dee bhavakh baanee karan karake lokaan usanoo sant daa darajaa ditaa| yoonaanee maanataavaan anusaar 365 dinaan daa saal vee thelaz ne hee nishachit keetaa| belaj ne neel nadee de paaneean de utaraacharraa de aadhaar te samundaree yaataraa baare vee agaaun jaanakaareean diteean| ganit vigiaan baare jaanan lee usane misar daa dauaraa keetaa ate maaeelettas vich vee yoonaan, faaras, misar te door poorab de vapaareean naal melajol rakh ke unhaan kolon daarashanik vidheean sikheean| usane samachee sristtee noo paanee ton niramit kihaa te arasatoo dee viaakhiaa mutaabak dharatee de ik tastaree vaang paanee te taradee hon daa sidhaant vee thelaz ne hee ditaa| thelaj ne bahut saare savaal utthaae te inhaan de javaab labhan lee ik taarakik aadhaar aapane agalere daarasnikaan noo ditaa|

anaikaseemainddar 611 ee. poo. noo paidaa hoeaa ate 547 ee. poo. vich

eis sansaar noo tiaag giaa| uh ajihaa tatavaadee aaeonik chintak hai jisadaa saaraa dhiaan aapane kaaraj val hee rihaa| yoonaanee daarashanik sanjeedagee usade kaaraj vich pahilee vaar ujaagar hundee disadee hai| uh pahilaa daarasnik see jisane nakasaanaveesee noo apanaaeaa, jal te thal de nakashiaan raaheen usane samundaree yaatareean te khuskee de musaafaraan lee sahee raah darasaaeaa| yoonaanee bhaasaa dee pahilee kitaab auan natture ausane hee likhee| belaz ne sabh vasatooaan daa aadhaar paanee jaan taralataa bharapoor silh noo kihaa see| anekaseemainddar ne anant maade noo sansaar deean saareean vasatooaan daa mool tat kihaa| ih anant maadaa chaare tataan havaa, jal, prithavee, ag vichon kise ik roop vaalaa naheen balak saanjhe gunaan vaalaa ate anant hai, jo avinaashee vee hai te niragun vee| arasatoo ne aseem dee viaakhiaa karadiaan isanoo devee gunaan naal otapot kihaa| jadak khud anaikaseemainddar ne jeevanamaade dee utapatee daa kaaran paanee ate garamee daa sumel kihaa| dharatee baare usadaa mat aj vee bahut had tak man liaa jaandaa hai| usane taap te namee de paanee sokhan naal dharatee noo sukaa hoeaa bhoobhaag kihaa| usane jeevan noo paidaa karan vaale paanee vich hee samaa jaan noo jeevan daa chakar kihaa| har lihaaz naal uh daarasnik savaalaan de javaab labhan dee disaa val turiaa jinhaan savaalaan noo thelaj ne paidaa

anekaseemeneez inhaan dovaan daarashanikaan dee bauadhik viraasat daa teesaraa naan hai| us valon aaeonik likhan vidhee naal likhee pusatak de kujh ans saadde tak pahunchade han, jinhaan de aadhaar te usadeean daarashanik dhaaranaavaan baare ik raae banadee hai| usane havaa noo jeevan dee utapatee daa kaaran ate aadhaar kihaa| usane visv dee visaalataa ate anataa daa sidhaant pes keetaa| is sidhaant vich ik manakh lee sansaar bahut visaal hai ate sristtee de hisaab naal ih ik anoo maatar hai| naal hee manakh daa sareer bahut saare sookham jeevaan lee visaal hond rakhadaa hai| ihee tareekaa sristtee noo samajhan daa hai| ih tataan dee rachanaa te rachanaatamakataa hai| tataan dee rachanaa ton rachanaatamakataa dee ih anantataa anaikaseemainddar naal miladee dhaaranaa hai| usane kihaa ki namee jadon haraarat ate seet de sanparak

vich aaundee hai taan jeevan paidaa hundaa hai| ise vidhee naal prithavee paidaa hoee| bhaaven usade sidhaant pahile do chintakaan de mukaabale saral jihe jaapade han taan vee paaeithaagoras ne sabh ton vadhere anekaseemeneez upar nirabharataa pragatt keetee| aaeonik chintakaan ne sansaar dee utapatee te manakhee vajood de naalanaal darashan noo ik saanjhe giaanasaasatar vajon vikasit keetaa. jo manakh de aapanee hond, kudarat, samaaj ate sansaar vich sanbandh banaaun vaalee siaanap hai|

paaeithaagoreean darashan saakhaa paaeithaagoreean shaakhaa de darasnasaasataree unhaan noo kihaa jaandaa hai jinhaan ne sabh ton pahilaan ganit noo ik vigiaan vajon sathaapit keetaa te isade adhiain raaheen uh is nateeje te puje ki ganit de sidhaant hee har cheez de sidhaant han| is mat daa sanchaalak paaeithaagoras see| usade naam hetth sujhaae jaande sidhaantaan dee pramaanikataa baare kujh vee kahinaa aauakhaa hai| sukaraat vaang paaeithaagoras de vichaar vee usade vidiaaratheean deean likhataan vichon sapashatt hunde han| paaeithaagoras noo sankhiaavaan daa janak kihaa jaandaa hai jisade sukaraat ton purabale kaal de hor chintakaan de mukaabale us dauar de chintan upar vadhere chhaap chhaddee| paaeithaagoras te usade anuyaaee manade san ki ki sabh kujh sankhiaavaan naal hee sanbandhit hai te sankhiaavaan noo aadhaar banaa ke kise vee cheez noo jaaniaa jaa sakadaa hai kiaunk sankhiaavaan hee antim sach han| us baare bahutee jaanakaaree usade anuyaaee te chauathee sadee eesavee de seereeaee daarashanik lanbikis deean likhataan ton miladee hai, jisane ganit noo darashan dee antim vaasatavikataa kihaa| lanbikis mutaabak paaeithaagoras ne ittalee de vidavaanaan ate misar de pujaareean naal ral ke adhiain keetaa| misar vich hee jumaittaree de kul sidhaant sikhe te uthe hee paaeithaagoras thiaooram daa sidhaant ditaa| paaeithaagoras ne dhaaramik sikhiaa, saadaa bhojan, kasarat, adhiain, daarashanik vichaaraan ate sangeet te kavitaa aad de sumel naal jeevan jeeviaa te daarasnik vichaaraan noo sataa ton mukat rakhan lee gupat sangatthan vee banaaeaa| uh sadaachaaree ho ke hee janamamaran de chakar ton mukatee daa hamaaeitee see jo dharam ate vigiaan noo darasn deean do baahaan aakhadaa see| usadaa daarasnik sidhaant ik

dhaaramik mariaadaa vaang us de pairokaaraan vich prachalit hoeaa| paaeithaagoreeanaan ne mool ukatee sankhiaavaan vasatooaan han ate vasatooaan sankhiaavaan han noo prachalit keetaa jis raaheen unhaan ne dharatee noo belanaakaar man ke sidhaant ditaa ki dharatee vishav daa kendar naheen hai sagon aap ik greh hai jo aganee duaale ghunmadee hai| inhaan sidhaantaan ne khagol vigiaan noo naveen rauasnee ditee| arasatoo ne is sidhaant ton virodhee mat ditaa ki dharatee hee sansaar daa kendar hai| kaaparanikas ne paaeithaagoras ton 20 sadeean baad dubaaraa paaeithaagoreean sidhaant noo duharaaeaa|²⁰

eeleeaattik sidhaant puraatan yoonaanee darashan vich ahim sakool

vajon jaaniaa jaandaa hai| is sidhaant de prasaarak pairaameenaddeez, zeeno, zeenofeneej ate maileesas san| ih daarashanik vee panjaveenchheveen sadee ee. poo. vich aapane sidhaantakakaaraj vich leen rahe| is sanpradaae daa naamakaran ittalee de puraatan shir eeleea de naam te hoeaa| is sakool de daarashanik yoonaan ton ittalee ge te uthe jaa ke daarasnik labhataan lee adhiain keetaa| anekataa te ekataa ate hond te nihond de pakh ton ih saare chintak manakhee mool de savaalaan te param sataa dee kirapaa raaheen inhaan savaalaan daa hal aad visiaan baare chintan karade rahe|

eis ton ilaavaa poorav sukaraat kaal vich pramaanoovaadeean de zikar binaan gal adhooree hee rahegee| liaoosipas ate ddaimokrittas is mat de sabh ton prasadh chintak san| vishes tauar te ddaimokrittas de sidhaant lamaa samaan aaun vaale daarashanikaan vich bahis daa kendar bane rahe| tabadeelee de sidhaant baare inhaan chintakaan daa kaaraj bahut ahim hai| is ton binaan bahutatavaadee sidhaantakaar jinhaan vich sabh ton ahim heraakaleettas hai| usane saare sansaar noo bhauatik ikaaee kihaa te naal hee asathaaee bhauatik sanrachanaa vajon vee viaakhiaa keetee| usane har padaarath noo hamesaa gatee te tabadeelee daa vaahak kihaa te gatee noo hee kendaree ikaaee maniaa| heraakaleettas ton

aimritakalees anaikasaagaraj aad hor pakh

han| ik varag de chintakaan ne kise ik pakh te zor ditaa taan dooje sakool vaale kise hor te kendarit rahe| padaarath daa jeevan dee utapatee vich yogadaan, manakh ton srishattee tak de vajood daa udes, aatam te anaatam de sanbandh, gatee banaam sathirataa ate sadeevataa ki naashamaanataa aad sandarabhadee aadhaar te ih chintan sanpradaae daarashanik kaarajaan noo manakh dee jaivik, bhauatik hond de praabhauatikataa naal sarokaaraan de pakh ton viaakhiaaunde rahe| raajaneetee, neetee shaasatar, dharam, vigiaan aad saare vishe is chintan de kendar vich dikhaaee dinde han|

eih saare chintan noo ik taarakik saanjh vich jorr ke saanjhee siaanap de vikaas vich sofisatt chintakaan daa vaddaa yogadaan rihaa| sofisatt chintak sukaraat de sabh ton nerrale kaal de chintak san| sofisatt shabad daa arath hee siaane manakh see| sofisatt unhaan chintakaan noo kihaa jaandaa see jo aapane ton poorabale chintan deean dhaaranaavaan noo tarak naal rad karade san| saanjhe yoonaan de shaasanaprabandh lee naven sameekaranaan dee khoj vich daarasnik sanpradaavaan daa ahim yogadaan see| daarasnik bahisaan vichon chhan ke aaun vaaleean dhaaranaavaan ne saadhaaran lokaan noo vee chetanaa naal bharapoor keetaa| naagarikaan de jeevan de saare pakhaan baare rauasnee chintanee sanvaad ton praapat hoee| raajaan deean sansadaan ton lai ke adaalataan ate churaahiaan vich aam lokaan ne inhaan dhaaranaavaan te vichaaraan keeteean| is haalaat dee peshakaaree arisatofenas dee kaameddee tthehe aanasapas vich hundee hai| ih kaameddee us dauar dee bauadhik ate raajasee uthalaputhal baare tikhaa viang hai| saadhaaran lok naasatik vichaaraan ton prabhaavit ho ke eeshanindaa naal jurr rahe san| is sathitee vich sofisatt vichaarakaan ne lokaan naal sidhe sanvaad daa tareekaa varatiaa| sofisattaan daa mukh kam sikhiaa daa prasaar karanaa see| uh vadhere karake nauajavaanaan noo aapane sanvaad naal prabhaavit karan dee kosis karade san te unhaan dee amalee zindagee lee siaanap dee lorr pooree karade san| sofisattaan dee sikhiaa udayog, vapaar, naagarikee, naitikataa te raajasee bhaageedaaree sanbandhee hundee see| uh vadhere zor subhaashanakaaree rahettoricha ate zubaanee galabaat te dinde san te alankrit bhaashaa dee varaton karade san| unhaan dee sikhiaa vadhere karake takaneekee bhaant

dee see jisade aadhaar vihaarak vadhere san ate daarashanik ukaa hee naheen f paittaagoras ate jaarajias is mat de aaranbhik chintak san| inhaan chintakaan ne darashan dee dhaaraa ate khetar noo saadhaaran lokaaee de sanparak vich liaa ke usadaa amalee roop gharriaa|

einj bhaleebhaant dekhiaa jaa sakadaa hai ki poorab sukaraat kaal vividhataavaan te suvanataavaan de daarashanik itihaas daa dauar hai| jeevan de saare pahilooaan baare is chintan ne tikhe savaal kharrhe keete ate unhaan de utaraan dee talaas lee kaaraj vee keetaa| naven samaaj dee sirajanaa te manakhee hond de udesaan ton lai ke bhauatikapraabhauatik sarokaaraan samet samaaj te kudarat naal sanbandhaan dee viaakhiaa vichon ik sanvaad paidaa hoeaa| is sanvaad vich hee kise vadderee pratibhaa de paidaa hon deean sanbhaavanaavaan peean san te ih gunaa sukaraat upar pai giaa|

adhiaae doosaraa

sukaraat daa jeevan

sukaraat darashan de itihaas vich bahut vilakhan skhaseeat hai| ik bane taan uh saare utarakaalee daarasnikaan upar sabh ton vadh prataav paaun vaalaa hai taan dooje paase sabh ton ghatt jaanakaaree vee use baare hee miladee hai| is daa sabh ton vaddaa kaaran ih hai ki sukaraat baare vaakafee daa koee vee sidhaa sarot saadde tak naheen pahunchadaa| arathaat usane aapane baare jaan aapanee daarasnik pahunch baare kujh vee naheen likhiaa| is sanbandh vich barattandd rasal daa kathan hai

bahut saare aise lok han jinhaan baare saanoo pathee tarhaan bahut ghatt pataa hai, bahut saare aise han jinhaan baare aseen bahut khujh jaanade haan par sukaraat de sanbandh vich ih taia hee naheen kar paaunde ki asee us baare bahut bujh jaanade haan jaan khujh vee naheen jaanade|

sukaraat de jeevan sanbandhee bahutee pramaanikaraa naal koee gail naheen peetee jaa sakadee| ih vee kihaa jaa sakadaa hai ki paatthak noo aapanaa sukaraar labhadaa hee naheen| sukaraat de tin samakaaleea deea likhataan vich unhaan de nazaree anusaar dekho ate pesh keete sukaraat noo jaane binaan koee chaaraa naheen| sukaraat de dosat ate chintan vich saanjheedaar rahe prasadh yoonaanee lekhak arisatofenas de haasanaattak kalaaooddas de mukh paatar kitaraaeeddas noo kujh lok sukaraat ton prabhaavit paatar kahinde han| 423 ee pu likhiaa te manchit hoeaa ih naattak dikh te vihaar de pakh te sukaraat naal mel khaande kiradaar te aadharit hai| is ton binaan sukaraat de shaagiradaan cheenofon deean kitaabaan ate palette de sevaadaan vich sukaraat baare bharapoor golaan hoeean han| ih vakharaa pakh ho ki inhaan chintakaa valon aapaneean likhataan vich pes keetaa sukaraat inhaan de nijee dristteekon daa anusaaree hon kaaran virodhaabhaasee hai|

sukaraat sanbandhee jaanakaaree daa aalam ih hai ki mauat ton pahilaan

aus upar chale mukadame ate mauat dee tareek anusaar uh 399 ee. poo. vich is sansaar ton vidaa hoeaa| palaitto de savaad apologe vich dite veraviaan anusaar uh mauat samen satar saal ton vadhere umar daa see| is lihaaz naal usadaa janam saal 469 ee. poo. banadaa hai| us de pitaa daa naan sofaroneesas see, jo ethanaz de dakhan vich ik butaghaarraa see te aapanee patanee vinaareett naal rahindaa see| vinaareett daaee daa kam karadee see| isadaa havaalaa jeenofon dee kitaab chhonaversattionas odd shochrattes vich vee aaundaa hai| sukaraat aapane ik shaagirad naal galabaat dauaraan kahindaa hai

jiven meree maan bache paidaa karan vich aauarataan dee madad karadee see, auven hee main vee manakh vich luke giaan noo baahar liaaun vich usadaa sahiyog karadaa haan| jiven jamanapeerraan dukh dindeean han, ause tarhaan sach daa saahamanaa karanaa vee kashattadaaeik hai| nher vich rahin gittheean akhaan jiven rosnee vich dekh naheen sakadeean, auven hee giaanavaan vichaar agiaanee noo kujh der preshaan karade

sukaraat ne aapane pitaa kolon butasaazee vee sikhee te ih vee dhaaranaa hai ki ethanaj de puraane kilhe ekaropolis vich doojee sadee eesavee tak sathaapit tin ajamataan dee murateetthaharee ghraches shttattue usane hee gharree see, par eis dhaaranaa de pramaan lee dtukaven kaaran mauajood naheen han|

paletto ne kujh sanvaadaan vich sukaraat noo ik paatar banaa ke simarateean de aadhaar te usade vihaar noo uleekiaa| ih sanvaad ginatee vich 30 de aasapaas han| inhaan sanvaadaan vich sukaraat de kiradaar deean vishestaavaan vee ujaagar keeteean te naal hee usadee daarasnik biratee noo hor paataraan de prasang vich pes keetaa| inhaan sanvaadaan vich sukaraat de jeevan de verave vee palett ne kee thaanee pes keete han| sukaraat dee baad vaalee jeevanee de lekhakaan noo inhaan veraviaan te yakeen karanaa hee piaa hai| palaitto duaaraa pesh sukaraat de kiradaar deean kee seemaavaan vee han| inhaan ton ilaavaa sukaraat sidhaantak masaliaan dee thaan zindagee de naitikpagebareak

daa binb aise chintak vaalaa hai jo dharam, dhaaramikataa aad mudiaan baare vadhere sapashattataa te pakiaaee naal aapanee gal kahindaa hai| zeenofon usanoo chhotte chhotte samoohaan vich aapane jigiaasooaan naal galabaat karake unhaan de snkiaan daa nivaaran karadiaan pes karadaa hai| jeenofon deean galaanbaataan vich sukaraat de jeevan baare jaanakaaree naheen miladee| uh sukaraat dee mauat ton baad us upar hon vaale sidhaantak hamaliaan de virodh vich sukaraat dee darasn ruchee noo aadhaar banaa ke usade binb dee rakhavaalee karadaa hai| isade mukaabale palaitto ne aapane sanvaadaan vich sukaraat de kiradaar de moonhon vaaravaar aise havaale likhavaae jo usade jeevanaverave han| palaitto aapanee yaadashakatee noo vee sukaraat de jeevan baare havaaliaan dee pramaanikataa lee varatadaa hai| feddo naan de vaarataalaap vich sukaraat kee vaar is gal daa zikar karadaa hai ki uh ethanaj dee fauaj vich sainik rihaa te usane kee larraaeean vich bhaag liaa|

sukaraat ne jalad hee mahisoos kar liaa ki kalaa de ravaaeitee roopaan jiven butasaazee jaan kavitaa naal aapanaa aapaa taan pragatt keetaa jaa sakadaa hai par is tarhaan giaan de agaanh vikaas deean koee sanbhaavanaavaan usanoo naheen diseean| us samen ethanaj vich esheelas naan daa mahaan kavee rahindaa see, faraaeiddaas de roop vich bahut dooree tak prasadhee failaaun vaalaa shilapakaar, paireekalees jo lokatantaree mulaan daa hamaaeitee raajaneeteevaan see, eih saare ik samooh vich jurr ke baitthade te lokaan de saahamane hee kee mudiaan te vichaar karade| thiaoosee ddaaeittas naan daa itihaasakaar is tarhaan deean baitthakaan vich itihaas deean dilachasap galaan sunaaundaa| inhaan baitthakaan vich sunahiree ghungaraale vaalaan te neeleean akhaan vaalaa ik shaanadaar nauajavaan ekareenas vee akasar aaundaa see| uh us samen darasn saasatar daa adhiain kar rihaa see te bahut honahaar daarasnik see| sukaraat dee skhaseeat upar ekareenas daa bahut prabhaav piaa| usane dekhiaa ki ik daarasnik kavee, shilapakaar, raajanetaa te itihaasakaar naal ikalaa hee bahis kar sakadaa hai| daarashanik de giaan dee bahupakhataa ne sukaraat noo bahut prabhaavit keetaa| usane baakee saare khetaraan dee thaan darasn daa adhiain karan te darasnasaasataree ban ke chutarafaa giaan haasal karan daa man banaaeaa|

sukaraat de ik shaagirad kalaaeesas ne usadee mauat ton fauaran baad usadaa ik but taraasiaa see| uh but lamaan samaan usade saagiradaan kol rihaa te baad vich kise roman chitarakaar, jo darashan de khetar vich palaitto de havaale naal sukaraat deean maanataavaan daa haamee baniaa see, ne us but de aadhaar te sukaraat deean kujh tasaveeraan banaaeean| inhaan tasaveeraan ton agaanh madhakaal vich yoorap de chitarakaaraan ne darashan de itihaas noo chitaradiaan sukaraat dee uhee dikh pes keetee| madhare kad daa thorrhaa jihaa jhuk ke turan vaalaa mottaa bazurag jisadeean chuneean akhaan sadaa kise sochanee lee taarre lageean rahindeean san| sir de vadhere hise ton udd chuke vaal, mottaachauarraa nak, tane hoe bharavatte| usadeean kee ttookaan sundarataa dee asaleeat baare han jo palaitte de sanvaadaan vich uh boladaa hai| arisatofenas de naattak kalaauddaz daa daarashanik paatar vee aapanee sareerak dikh noo lai ke kaafee sanvedanaseel disadaa hai| ise naattak de ik dris vich uh adhakharrh chintak aapanee javaan te khoobasoorat beevee naal baajaar vich jaa rihaa hai| ik dukaan te kujh suraaheean peean dekh ke uh dukaanadaar noo kahindaa hai

einhaan vichon sabh ton sohanee suraahee kiharree hai dukaanadaar ik suraahee chuk ke farraa dindaa hai|

chintak fir kahindaa hai, te sabh ton keematee kiharree hai

dukaanadaar kujh soch ke ik hor suraaheen farraaundaa hai| chintak ne fir ik hor savaal puchhiaa, eih sabh ton keematee kiaun hai

dukaanadaar ne kihaa, kiaun ki sabh ton mahingee honaa is daa

gun hai

chintak ne aapane gusekhor beevee val moonh karake kihaa, dekho sundarataa naalon gunavaan honaa vadhere keematee hundaa hai

barattandd rasal kahindaa hai ki ih kahaanee sukaraat dee asal zindagee dee naa vee hove taan vee aapanee dikh pratee usadee bhaavanaa dee peshakaaree taan hai hee| aisee sareerak dikh de baavajood uh aakarask skhaseeat daa maalak see| jisanoo miladaa see aapanee bauadhikataa naal chamatakaaree prabhaav us upar paa dindaa see| lok usanoo milanaa te us naal gal karanaa pasand

karade san| zeenofon kahindaa hai ki us vich giaan daa ghumandd taan haragij vee naheen see| uh saahamane vaale de vichaaraan noo gahu naal sunadaa|

eik pal lee vee ajihaa naheen lagadaa see ki dooje dee gal sunadiaan usane aapane dimaag de boohe band kar le hon jaan agale de vichaaraan vich usanoo koee ruchee naa hove| dooje dee gal sunadiaan usadeean akhaan sungarr ke hor vee chuneean ho jaandeean, math deean tiaurreean ddoongheean hundeean te uh vichaaraan noo mahisoos karake aapane masatak vich utaaradaa jaandaa|

doojiaan de vichaaraan noo sunan te izat den dee ih bhaavanaa hee sukaraat noo vilakhan banaaundee hai| usadee aaranbhalee jindagee baare bahute verave itihaas dee lukaveen teh vich gunm han| palaitto sukaraat ton 42 saal de kareeb chhottaa see te bachapan ton hee darashan de vise lee ruchee rakhadaa see| usade bahute sanvaad sukaraat de daarasnik sootaraan dee viaakhiaa vaang han| ripabalik de mudtale bhaag vich ik vaarataalaap dauaraan sukaraat daa paatar ik sanvaad boladaa hai

mainoo ih manan vich koee ujar naheen ki main doojiaan kolon sadaa kujh sikhadaa haan| par ih sach naheen ki main doojiaan daa ahisaan naheen manadaa| haan mere kol dhanadaualat naheen, eis lee bas siraf prashansaa te slaaghaa karake hee aabhaar pragatt karadaa haan| door naa jaao, meree gal daa samarathan hune ho jaandaa hai| meraa anumaan hai ki tuseen bahut yog utar den vaale ho| taan tuseen dekh loge ki main jis tarhaan har yog viakatee dee shalaaghaa karadaa haan, aus tarhaan tuhaaddee prashansaa karan vich ratee bhar vee sankoch naheen karaangaa|

thareseemaikas naal ih vaarataalaap saabit karadaa hai ki sukaraat aapane ton saahamane vaale dee gal sun ke usadee shalaaghaa karan vich kanjoos naheen see| ih zikar bahut ghatt hoeaa hai ki usane baakaaeidaa kiton koee sikhiaa haasil vee keetee hove| jis tareeke naal usane aapane ton pahile saare daarasnik prasangaan naal aalochanaatamak sanvaad rachaaeaa us ton ih pataa lagadaa hai ki uh ddoonghaa adhiain karan vaalaa chintak see|

sukaraat de grahisath jeevan baare vee kee virodhaabhaasee raavaan prachalat raheean han| us dee patanee daa naan zainathipee see te uh sukaraat

ton umar vich kaafee chhottee see| arisatofenas ne taan umar daa farak chaalee saal de aasapaas dasiaa hai| usade tin putar laimaprokaneez, saafaraanikas ate maineejeenas san| sukaraat dee mauat samen vaddaa putar surat vich see te sabh ton chhottaa zainathipee de kuchharr see| ddach chitarakaar seeejr botheeas ne sataaraveen sadee vich sukaraat de jeevan noo tasaveeraan vich chitariaa hai| usadee ik tasaveer vich sukaraat aapanee mauat ton pahilee shaam jelh dee kottharree vich aapane saagiradaan vich ghiriaa pravachan den vich magan hai te pichhe jihe jainathipee ik baal noo kuchharr chukee presaanee naal dekh rahee hai| arisatofenas de haasanaattak kalaaooddaj anusaar jainathipee bahut jhagarraaloo aauarat see jisanoo aapane vaddee umar de daarasnik patee de har vele chintanamagan rahin ton chirr see| uh usanoo vihalaa te nikhattoo kahindee rahindee te aapane mukadaraan noo kosadee rahindee| par palett ne kite vee jainathipee de kurakhat subhaa baare koee jikar naheen keetaa| jeenofon ne vee jainathipee noo patee dee makabooleeat te maan karan vaalee sahiyogee aauarat vajon hee pesh keetaa| ik hor dhaaranaa anusaar sukaraat deean do pataneean san te usane arisatteeddeez dee putaree maaeettaro naal vee viaah keetaa see| is aauarat baare kihaa giaa ki uh sukaraat dee hamaumar te shaant subhaa vaalee see| botheeas ne aapanee ik pentting de teeveean tthaao aanivesa vich sukaraat deean do pataneean sanbandhee dhaaranaa noo hor pakiaan keetaa hai| kujh aalochakaan ne zainathipee de kauarre subhaa daa kaaran sukaraat de parivaarak jinmevaareean ton niralep rahin noo maniaa| kihaa giaa ki uh parivaar dee paravarish lee yog dhan kamaa sakan de ayog see| is lee parivaar noo bojh samajhadaa see te unhaan ton chhuttakaaraa paaunaa chaahundaa see| par ih gal pooree tarhaan ttheek naheen lagadee| feddo naam de sanvaad vich palaitto ne likhiaa ki zainathipee te usadaa putar, sukaraat dee mauat ton pahilee shaam jelh dee kottharree vich hee san te zainathipee bahut ghabaraaee hoee te ro rahee see| us ne sukaraat naal kaafee samaan bateet keetaa ate sukaraat ne aapane vises mitar keetto de saahamane hee jainathipee noo bhavakh sanbandhee kujh hadaaeitaan diteean| parivaar de sanbandh vich dhaaranaa banaaun lage vakhavakh chintakaan ne inhaan tathaan noo najrandaaj karake haas naattak te vadh bharosaa keetaa|

eise naattak de kee hor prasang han jinhaan noo sukaraat de ghareloo jeevan vajon samajhan dee galatee itihaas vich keetee jaandee rahee hai| ik ghattanaa vich uh aapane shaagiradaan naal ghar paratadaa hai taan guse vich loheelaakhee hundee us dee beevee us upar paanee paa dindee hai| uh chintak paatar agon mazaakeea lahije ch aapane shaagiradaan noo kahindaa hai, suniaa see ki jo badal garajade han, auh varasade naheen| par ih badal taan garajan de naalanaal varas vee rahe han| botheeas dee is prasang baare banaaee pentting vee sansaar prasadh rahee te usane sukaraat de parivaarak jeevan baare mithaan noo drirr keetaa| asal vich jinhaan likhataan vich sukaraat de jeevan baare kise vee tarhaan dee pramaanik jaanakaaree miladee hai, aunhaan vich us dee beevee zainathipee noo bahut suhirad te muhabat karan vaalee ghareloo suaanee vajon chitariaa giaa hai| palaitto de kise vee vaarataalaap vich jaineethipee de vihaar baare visatrit jaanakaaree naheen hai| is lee sukaraat de grahisath jeevan sanbandhee bahut saare bhulaandariaan daa kaaran arisatofenas daa naattak kalaaooddaj banadaa hai|

sukaraat de darashan vich manakh de kaarajaan ate vichaaraan dee ekataa upar bahut bal ditaa giaa hai| vakhavakh sanvaadaan vich vaaravaar uh naitikataa de pradarasn upar khijhadaa hai te naitik vihaar karan noo kahindaa hai| feddo siralekh vaale sanvaad vich sukaraat kahindaa hai ki, deshabhagatee chaar lokaan de ikatth vich muttheean tan ke pragattaaee jaan vaalee bhaavanaa maatar naheen| ih aisaa jazabaa hai jo samaan aaun te yudhabhoomee vich kurabaan hon dee had tak lai jaandaa hai, jo chupachaap man vich saanbhiaa vee rahindaa hai| sukaraat ne is vichaar de amal lee aap ethanaz dee fauajee sevaa vich bhaag vee liaa see| palaitto us dee fauajee nauakaree daa jikar vaaravaar kee sanvaadaan jiven apolojee, sinpozeeam ate chaarameeddeej vich karadaa hai| palaitto de havaaliaan de naal hee us dauar deean itihaasak ghattanaavaan vee saathit karadeean han ki sukaraat daa yug ethanaj dee aseem tarakee de naalanaal jangee yugagaradeean daa samaan vee see| chheveen sadee ee. poo. ton hee ethanaj ate sapaarattaa ne vikaas ate sahiyog lee saanjhee shaasan vivasathaa apanaa lee see| dovaan dee saanjhee sansad ethanaj vich hee see jis vich lokaan

de chune hoe sainkarre numaaeinde san| ih numaaeinde mil ke har masale te ik raae kaaeim karade san, jis de aadhaar te hee fauajee, sival ate prashaasanik faisale keete jaande san| sarrakaan, eimaarataan, sabhaavaan te hor vasataan de niramaan lee is sansad valon vishes adhikaar dite jaande san| inhaan numaaeindiaan vichon hee ik pahilaa naagarik chuniaa jaandaa jo sansad de vishavaas naal lokaan dee bihataree lee kaaraj karadaa| faaras naal hoe do yudhaan 490 ee. poo. ate 481479 ee. poo. ne ethanaz ate sapaarattaa noo vakhavakh kar ditaa see| vakhavakh hee naheen keetaa sagon virodhee raaj banaa ditaa| sapaarattaa vich murr ton raajaasaahee saasan prabandh kaaeim ho giaa| dhanee jaageeradaaraan te raajiaan ne ethanaj de lokatantaree tareeke naal sadaa khundak vaalaa vateeraa dhaaran karee rakhiaa| ethanaj vich vises tauar te 445 ee. poo. ton 431 ee. poo. tek pereekalees daa sunahiree shaasan yug rihaa| is yug noo pachhamee itihaasakaar manakhee sabhiataa vich sanpooranataa daa dauar kahinde han| is kaal ton pahilaan ethanaz de ameeraan, jinhaan noo sapaarattaa de raaj gharaaniaan daa sahiyog haasal see ate saadhaaran lokaan vich lamaa sangharash chaliaa| pereekalees har saal ethanaz daa pahilaa naagarik chuniaa jaandaa rihaa| uh binaan kise vitakare de samaaj de saare varagaan lee kam karadaa rihaa| usade kaarajakaal vich ethanaj ne bharapoor vikaas keetaa| usade dauar vich saahit, kalaa te darashan noo bharavaan hulaaraa miliaa te ethanaz puraane yoonaan de ik ahim bauadhik kendar vajon sathaapit ho giaa| use de dauar vich hee okaropolees dee pahaarree upar paarathaken varage kendar sathaapit hoe| is vikaas daa duharaa asar dekhan noo miliaa| ethanaj de is vikaas ton khijhe sapaarattaa te hor raajasaahee raajaan noo fikar ho giaa kite unhaan dee janataa vee lokatantaree taraj de saasak prabandh dee mang naa karan lage| dooje paase ethanaj raaj dee bahutee aamadan vikaas te kharache jaan kaaran fauajee te rakhiaa pakh kamazor ho giaa| ise daa nateejaa see ki sapaarattaa ne rahireh ke ethanaj upar hamale keete| inhaan hamaliaan daa saahamanaa karan lee ethanaj kol dtukaven vaseele hee naheen san| fauaj dee seemat ginatee kaaran pereekalees ne saadhaaran lokaan noo raaj dee rakhavaalee lee fauajeean vajon sevaa karan dee apeel keetee| 43231 ee. poo. dee jang

vich sukaraat 46 saal dee umar vich fauajee dasate daa hisaa baniaa| see. ddabalayoo tteyalar anusaar sukaraat ik vaar naheen tin vaar yudh morache te giaa| sapaarattaa ate ethanaz vichaale paloponeesheean jang 30 saal tak jaaree rahee| sukaraat ik naagarik sipaahee vajon potteddeeea 432 ee. poo., ddeleean 424 ee. poo. aimafeepolis 422 ee. poo. sathaanaan te hoeean larraaeean vich shaamal see| simapozeeam vich palaitto, sukaraat de bahaadaree daa zikar karadaa likhadaa hai ki uh aap taan bahaadaree naal larriaa hee usane aapane saatheean lee vee ik misaal kaaeim keetee| prasadh yoonaanee kavee ailakeebeaaddeej vee sukaraat de saath vich hee ddeleean dee larraaee larr rihaa see| jadon ailakeebeaaddeej jkhamee ho giaa taan sukaraat ne aapanee jaan dee paravaah keete binaan usanoo modte te lad ke larraaee de maidaan vichon vaapas liaandaa | baad vich ailakeebeaaddeez ne is bahaadaree baare kavitaa vee likhee| is kavitaa vich kavee ne dasiaa ki kis tarhaan sukaraat ne savaisanjam naal aapaneean lorraan kukh, piaas, neend ate baaharee sathitee tthandt, baraf, garamee aad sahin dee laajavaab samarathaa paidaa keetee hai| lecheez naan de savaad vich zikar ho ki sukaraat ne ise tarhaan ik vaar jeenofon dee vee jang vich sahaaeitaa keetee jadon larraaee dauaraan usadaa ghorraa maariaa giaa te uh buree tarhaan jkhamee haalat vich tarraf rihaa see| ailakeebeaaddeej ne taan jaranailaan noo benatee vee keetee ki usanoo ditaa jaan vaalaa bahaadaree daa tamagaa sukaraat noo ditaa jaave| par sukaraat ne nimarataa sahit tamagaa lain ton manhaa kar ditaa see| locheez de sanvaad vich hee laicheez naan daa paatar kahindaa hai ki, je har sipaahee ne sukaraat varagee bahaadaree dikhaaee hundee taan sapaarattaa hathon milee haar yakeenan jit vich badal jaanee see| eis ton taan ihee sidh hundaa hai ki sukaraat aisaa daarashanik see jiharraa vihaarak amal ute vadh yakeen karadaa see te usadaa mananaa see ki giaan dee asal paimaaeis daa aadhaar zindagee vich giaanavaan valon keete amalee pradarasn noo mananaa chaaheedaa hai|

sukaraat de jeevan daa ik mukh pakh us valon keete jaan vaale kamaan naal jorr ke dekhiaa jaandaa hai| ih pakh naa siraf giaan noo lai ke sukaraat de drishatteekon naal sanbandhit hai balak usade parivaarak jeevan

baare kee bhulaandare vee is pakh naal jurre hoe san| kujh lekhakaan khaas karake sukaraat de virodheean ne ih savaal utthaaeaa ki usadaa kam naa karanaa te har samen chintan vich magan rahinaa usade aauakhe parivaarak jeevan daa kaaran see| ih gal taan sapashatt hai ki sukaraat ne sabh ton pahilaan aapane pitaa de butasaazee de kite noo apanaaunaa chaahiaa par usadaa sirajanaseel man is kam vich pooree tarhaan khubhiaa naheen| vadderee umar vich jaa ke usane fauajee sevaavaan vee diteean par inhaan sevaavaan daa udesh rozeerottee naheen sagon aapane raaj dee rakhiaa karanaa see| kujh lokaan ne us baare ih vee likhiaa ki sukaraat rojeerottee lee koee vee kam naheen karadaa see te ik ghumakarr viakatee daa jeevan gujaaradaa see| eih gal pooree tarhaan sach naheen lagadee| ripabalik de ik savaad vich uh zikar karadaa hai ki giaan chintanasheel ho ke vee arajit keetaa jaa sakadaa hai| is lee ghumakarree koee laajmee srat naheen| uh age kahindaa hai ki fauajee muhinmaan jaan fir ik vaar isathemeean kheddaan dekhan ton binaan uh ghatt hee ethanaj ton baahar giaa hai| ih vakharee gal hai ki uh ethanaj vich vidiaaratheean ate nauajavaan jigiaasooaan dee bhaal vich bhattakadaa rahindaa see|

arisatofenas ne aapane naattak vich jo kiradaar pesh keetaa hai uh vidiaaratheean naal hon vaaleean daarasnik charachaavaan te gostteean noo aapane ruzagaar daa saadhan banaaundaa hai| uh ik giaanasaalaa chalaaundaa hai, jithe aaun vaale har sikhiaarathee noo nishachit bhugataan karanaa paindaa hai| paletto te zeenofon ne is gal noo rad keetaa hai| jeenofon dee pusatak vich ik ghattanaa vich taan sukaraat tuhafaa lai ke aae ik ameer jigiaasoo noo kahindaa hai, aapanee bhett paase kar te savaal lai ke saahamane aa taan ki main tere vichaaraan dee ag dekh sakaan| main dekh sakaan ki toon khiaalaan pakhon ameer hain jaan dimaagee gareebee noo kajan lee ih tuhafaa liaaeaa hai| is ton ih andaazaa khoob lagaaeaa jaa sakadaa hai ki sukaraat lee giaan de pakh ton ameereegareebee de koee maaeine hee naheen san| isanoo kaarobaar banaa ke vechan daa taan savaal hee kithe hai|

sareerak ate dikh pakhon behad saadhaaran hon de baavajood sukaraat dee shakhaseeat vich chunbakee khich see| duneean de itihaas vich pahilee

vaar kise viakatee noo ameeree, sataa te sundarataa de mukaabale giaan de sir te aseem prasadhee milee| palaitto kahindaa hai ki dekhan vich sukaraar jinaa karoop see, ausadee aatamaa onee hee ziaadaa sundar see| nauajavaan mundde us deean galaan de khiche pichhepachhe aaunde| usade giaan manddal vich daakhale lee ameer honaa laajmee naheen see, balak jigiaasaa hee kise vidiaarathee dee mudtalee yogataa see| uh vidiaaratheean kolon mook ho ke dhiaan naal galaan sunan dee aas naheen see karadaa balak savaal puchhan vaale, sanvaadarachaaun vaale te usadeean galaan de morraven utar den vaale sikhiaarathee usade chahete san| uh kahindaa see, tuhaadde savaalaan dee saan te main aapanee budhee daa chaakoo tez karadaa haan te tuhaaddaa mainoo rad karanaa meree shakal noo seesaa dikhaaunaa hai| lok usadee skhasee khich de khiche chale aaunde san taan kadeekadee usadeean sacheean galaan ton ghabaraa vee jaande san| palaitto de meno siralekh vaale sanvaad vich ik nauajavaan meno sukaraat saahamane aapanee bhaavukataa pesh karadaa hai| uh aapane nauakar te dosat dee haazaree vich nekee te isade mehatav baare sukaraat naal sanvaad karadaa hai| jadon sukaraat usanoo aapaneean daleelaan naal laajavaab karadaa hai taan mene usanoo aakhadaa hai

he sukaraat| tuhaanoo milan ton pahilaan mainoo tuhaadde baare ihee dasiaa giaa see ki tuseen vahim vich jiaunde ho te doojiaan noo vee ise vahim daa shikaar banaaunde ho| hun mahisoos ho rihaa hai ki tuseen mainoo samohit kar rahe ho te main pooree tarhaan tuhaadde jaadoo de asar hetth aa giaa haan| jekar main imaanadaaree naal aakhaan taan tuseen mainoo aapanee taakat ate dikh vich us taarapeeddo machhee vaang lagade ho jo aapane nerre aaun vaale jaan chhoohan vaale noo adharang jihaa kar dindee hai| meree aatamaa te meree zubaan adharange ge han te mainoo pataa naheen lag rihaa ki tuhaaddaa utar kiven ditaa jaave|main nekee de vishe upar bahut lokaan saahamane bhaasn dite han par tuhaadde saahamane mainoo kujh sujh hee naheen rihaa| ih saaraa kujh udon hai jadon tuseen aapane ghar ton bahut door ghunme naheen jekar tuseen ethanaz ton baahar ge hunde taan tuhaaddaa jaadoo sir charrh ke boladaa|

eis ton sidh hundaa hai ki sukaraat kol giaan ate chintan dee athaah poonjee see| giaan de jigiaasoo usadeean daleelaan ate sirarr saahamane natamasatak hunde san| sinpozeeam siralekh vaale sanvaad vich ailakeebiaaddeez aauaratamarad de aapasee prem sanbandhee sukaraat de giaan ton enaa prabhaavit ho giaa ki usane sukaraat dee tulanaa yoonaanee kathaavaan vich bansaree naal sarotiaan noo mugadh kar den vaale devate marasiaas naal kar ditee| usane kihaa ki, marasiaas taan aapane saahaan noo bansaree vich fook ke sarotiaan upar jaadoo dhoorradaa hai par he sukaraata tainoo saaz dee vee lorr naheen, tere kol shabad han| ih ohee ailakeebiaaddeez hai jo ethanaj de ameer gharaane vich paidaa hoeaa kavee see| uh siaasat vich raaj de sikharale ahude tak pahunchiaa see| usanoo hee sukaraat ne larraaee de maidaan vichon aapane modte te dto ke liaandaa see| uh sukaraat daa param mitar see|

sukaraat noo kujh lokaan ne sofisatt vee kihaa hai par usanoo is pad naal nafarat dee had tak ghiranaa see| uh giaan noo nimarataa daa vaahak manadaa hoeaa aapane aap noo filaasafr akhavaa ke khush rahindaa see| usane kade aapane giaan te hankaar keetaa hee naheen| ik vaar sukaraat de langottee mitar shereefon ne ddelafee dee prasadh najoomee aauarat paaeitheea kolon puchhiaa, kee sukaraat naalon vadh koee siaanaa ethanaz vich hai

paaeitheea ne dottak javaab ditaa, haragiz naheen

jadon shereefon ne ih gal sukaraat noo dasee taan uh has piaa te kahin lagaa| haan main sachamach unhaan naalon siaanaa haan kiaunk mainoo pataa hai ki bahut kujh baare mainoo kakh vee naheen pataa| ihee gal hai jo hor giaaneean noo naheen pataa| is ton baad usane aapane giaan dee parakh lee ethanaz de vakhavakh viakateean naal sanvaad karake kujh prayog keete| usane ik siaasataan dee budhee dee parakh keetee, kujh kaveean naal lame sanvaad keete ate kujh shilapakaaraan de giaan noo samajhiaa| inhaan prayogaan ton baad sukaraat noo aapane giaan dee vilakhanataa daa ahisaas taan hoeaa naal hee usade dusmanaan dee ginatee vich bahut vaadhaa vee ho giaa|

sukaraat sachamach ik daarashanik vaang vihaar karadaa see| usadaa pakaa yakeen see ki manakh dee sabh ton vaddee skatee doojiaan naal keetee galabaat hee hai| palaitto de anek sanvaadaan vich sukaraat vaaravaar ih gal kahindaa hai ki giaan vich sathaaee kujh naheen hundaa balak dariaa de paanee vaang isadaa lagaataar vahinde rahinaa te vichaaraan daa tabaadalaa hunde rahinaa laazamee hai| ihee kaaran see ki usane ravaaeitee daarasnikaan vaang pahaarraanjangalaan val rukh naheen keetaa| balak samaaj de vakhavakh anubhavaan vaale lokaan dee talaas keetee| unhaan lokaan naal galabaat keetee te unhaan de anubhavaan noo samajh ke aapane khiaalaan daa tabaadalaa unhaan naal keetaa| usadaa kahinaa see ki main kade khetaan te jangalaan val jaanaa pasand nahee karadaa kiaunk uthe mainoo galabaat karan lee koee naheen miladaa| sukaraat ethanaj deean galeean vich nikaladaa| vidiaarathee, sipaahee, dukaanadaar, vapaaree, ghareloo suaaneean, mazadooraan, ameeraan, kalaakaraan, khiddaareean, fauajeean, siaasatadaanaan te prashaasanikaan sabh naal sanvaad chherradaa| unhaan deean samasiaavaan baare jaanadaa, samasiaavaan de kaaran samajhadaa te samasiaavaan baare unhaan de drishatteekon noo samajhadiaan samaaj de vibhin varagaan de maanasik padhar baare jaanan dee kosis karadaa| usade galabaat de tareeke noo sukaraatanumaa viang shochrattich eerone naam ditaa giaa| uh hameshaa aapane agiaanee hon daa aabhaas saahamane vaale noo karaa ke us deean vadh ton vadh galaan jaanan dee kosis karadaa| kujh lok isanoo sukaraat dee paakhanddapooran sailee vee kahinde han par heegal ne is tareeke noo sabhiak tareeke naal doojiaan dee parrataal karan dee daarashanik kiriaa kihaa| uh kudarat de baraabar hee manakhee hond noo mehatav dindaa see, par us lee manakh kudarat ton vadhere mehatavapooran see| is lee nauajavaanaan naal gal karadiaan akasar uhade vishe ihee hunde san ki manakhee hond kee hai jeevan kaisaa jeenaa chaaheedaa hai sabh ton vadheea raaj kaisaa hove dharam te sadaachaar kee hai piaar te naitikataa daa sanbandh kee hai aatamaa kee hai mauat kee hai aad| usadaa prasadh vaak vee khanoaa tthaheseladda arathaat aape noo jaano see| nauajavaanaan naal gal karadiaan sukaraat unhaan noo upadesh den dee thaan unhaan dee sanvedanaa noo ttunbadaa see| zeenofon mutaabik ik vaarataalaap vich

auh nauajavaanaan noo kahindaa hai, main aapanee saaree umar aape noo ttolan dee koshis keetee hai| tuseen vee aapanee aatamaa dee pooranataa lee vadhere yatan karo| jadon tak ajihaa naheen ho jaandaa aapane sareer ate daualat baare naa socho|¹⁷

sukaraat de baare vich kihaa jaandaa hai ki uh hun tak duneea de itihaas vich sabh ton upajaaoo dimaagaan vichon ik see| din bhar uh anek khiaalaan de sanamukh hundaa te unhaan vichaaraan raaheen lokaan naal vichaarautejak sanvaad sirajadaa| enaa hee naheen uh aapane supaniaan baare vee bahut sanjeedaa see| din bhar chalan vaale vichaar raat noo supane ban ke usade dimaag vich aaunde| uh inhaan supaniaan noo bhavakh deean ghattanaavaan de sanketaan vajon dekhadaa te inhaan de aadhaar te hee aapane prateekaram viauntadaa| palaitto de varanan anusaar uh sukaraat noo aapane chaache chaarameeddeez de havaale naal miliaa see | jis din paletto sukaraat noo pahilee vaar miliaa us ton pahilee raat sukaraat noo ik supanaa aaeaa| usane supane vich dekhiaa ki hans daa ik bachaa usade pairaan kol aaeaa| dekhade hee dekhade us de sareer te khanbh ug aae te uh mitthe geet gaaundaa hoeaa door asamaan val udd giaa| agale din jad chaarameeddeez aapane nauajavaan bhateeje noo sukaraat saahamane lai ke aaeaa taan sukaraat samajh giaa ki ihee hans daa uh bachaa he jo raat usade supane vich aaeaa see| is ton binaan aapane aakharee samen jadon uh kaalakottharree vich band see taan usane yoonaanee devataa apolo dee prashansaa vich kujh kaavaband likhe te eesap deean puraatan kahaaneean noo vee kavitaa vich paroeaa| kise de kavitaa likhan daa kaaran puchhan te usane kihaa ki uh ih rachanaa supane vich mile hukamaan anusaar hee kar rihaa hai| mauat ton tin din pahilaan safed kaparre pahinee ik muttiaar ne usade supane vich aa ke kihaa see ki aj ton teeje din uh behad sundar raah te turegaa| teesare din sukaraat mauat de rasate tur piaa see| apolo sooraja devataa daa supanaa akasar sukaraat noo aaundaa see te uh isanoo giaan de aagaman daa shubh sanket manadaa see|

vadh ton vadh giaan dee bhaal dee ruchee ne sukaraat noo aapanee vilakhanataa daa ahisaas karaa ditaa see| palett te zeenofon de kee sanvaadaan vich uh manakh dee sajaavatt baare gal karadaa hai| usadaa vichaar see ki

sareer dee safaaee daa sajaavatt naal koee sanbandh naheen| meno de sanvaad vich uh aapane dosataan kolon savaal puchhadaa hai, jiven tan de gahine kaparre dhaataan han, rooh daa gahinaa kee hai javaab naa milan te aap hee kahind hai ki, rooh daa gahinaa nekee de vichaar han| usane nekee de vichar dhaaran kar le san| is lee palaitto te zeenofon de sanvaadaan daa paatar sukaraat kaparriaan noo lai ke vishes tarhaan dee uparaamataa dhaaran karee rakhadaa hai| ethanaj deean galeean vich dukaanaan de chabootariaan jaan mandaraan deean chhadd hetthaan ik gitthaa jihaa bajurag dinaraat ghunmadaa rahindaa see| usadaa pahiraavaa bahut khaas tarhaan daa see| hunaalasiaal uh patalaa jihaa kaalaa chogaa paaee rakhadaa te nange paireen edharaodhar bhattakadaa rahindaa| siron ganjaa, vaddaa saaraa gol chiharaa, chauarreean naasaan te baahar val ubhareean do chauakas akhaan jo uh golagol ghunmaaundaa rahindaa see| kul milaa ke ih roop barraa badasoorat te kise vanamaanas jihaa see| bemakasad ttedtee jihee chaal usadee vilakhanataa vich vaadhaa karadee rahindee see faf saaraa vakat lokaan naal sanvaad vich jaan save naal vichaar magan rahin kaaran usane aapane nijee kaarajaan vich ghatt ton ghatt dilachasapee lee| usane daualat dee ichhaa vich koee matth jaan giaan dee sansathaa vee sathaapit naheen keetee jaisaa ki us samen aam tauar te sofisatt chintak kariaa karade san| is lee us kol bajhaveen kise aamadan dee saaree umar anahond hee rahee| bhaaven palaitt te sukaraat ne arisatafenas vaang usanoo ghareloo kalesh ton peerrat naheen dikhaaeaa taan vee ih subhaavik lagadaa hai ki umar vich bahut chhottee usadee patanee ajihe aarathik haalaat vich kadekadaaeen taan tais vich aa hee jaandee hovegee|

supaniaan de naalanaal sukaraat baare ik gal jo bahut mashahoor hai uh hai usadee jaagadiaan khiaalaan vich gavaach jaan dee ruchee| palaitte sukaraat dee is aadat baare kee sanvaadaan vich zikar karadaa hai| uh saahamane vaale naal gal karadiaan usade savaalaan daa sanamaan vee karadaa see te gahu naal sunadaa vee see par jad ikalaa hundaa see taan akasar inhaan savaalaan noo aapane jiehan vich rirrakan lagadaa see| is lee uh ghanttiaan badhee mauan te aasapaas ton niralep avasathaa vich chalaa jaandaa see| ih ik tarhaan dee jaagrit samaadhee dee avasathaa kahee jaavegee| is tarhaan dee

eik ghattanaa daa zikar sinpozeeam siralekh vaale sanvaad vich aaundaa hai| ik vaar sukaraat tiaar ho ke aapane ik mitar de sade te usade ghar khaane lee jaa rihaa see| raah vich ik nauajavaan aigasatoddemaz ne puchhiaa, kithe jaa rahe ho sukaraat ne aapanaa mantav dasiaa te us gabharoo noo vee naal hee lai liaa| jadon uh mitar de ghar puje taan sukaraat ne aigasataddemaz noo andar bhej ditaa te aap sarrak kinaare kharrhaa ho giaa| kaafee der tak jadon sukaraat andar naheen aaeaa taan usade mitar ne aapane nauakar noo baahar bhejiaa| nauakar ne vaapas jaa ke sukaraat de samaadhee vich kharrhe hon dee gal dasee| jadon aapane dhiaan dee samaapatee karake sukaraat bhojan lee andar giaa taan samaagam khatam ho chukiaa see dta eise tarhaan dee ik ghattanaa potteddeeea de yudh dauaraan vee vaaparee| uthe sukaraat ik din saver ton lai ke agale din sooraj charrhan tak lagaataar kharraa rihaa| usade hairaan saathee ih dekhan lee aapane bisatare vee baahar lai aae ki kee uh saaree raat kharrhaa rahegaa dooje din savere sooraj charrhan saar uh praarathanaa karake chalaa giaafa eih ghattanaavaan dasadeean han ki us vich baaharee ate andaroonee haalaat sahin dee samarathaa bahut vilakhan see te us ne aapaneaap noo is yog banaaeaa hoeaa see ki uh lagaataar chintanamagan reh sake te koee gal usadaa dhiaan bhang naa kare|

sukaraat sabh ton ziaadaa aapanee jindagee vich giaan lee yatanasheel rihaa| par usadaa giaan bahute vidavaanaan vaang kathan dee padhar daa giaan naheen see balak usane giaan paidaa karan vaale charatar de vihaar noo aapane vich jajb keetaa hoeaa see| 424 ee. poo. ddeleeam dee jaghaa te sapaarattaa dee fauaj ne ethanaz deean fauajaan noo buree tarhaan tabaah kar ditaa| lofej te sukaraat hee ajihe de sipaahee san jiharre hauasale naal ddatte rahe| sukaraat aapanee jaghaa te sathir ho ke ddattiaa rihaa te usane haasil keete giaan de bal te drirrataa daa saboot ditaa| is ton bahut saalaan baad usade mukadame dauaraan sukaraat ne bahut vilakhan tarhaan de manakhee aatamik bal daa pragattaavaa keetaa| koee vee dabaa jaan bhaia aisaa naheen see jo usanoo usade maarag ton hattaa sakadaa| ih saaraa kujh us daarashanik giaan de sadakaa hee see jo usane aapane jeevan dauaraan

haasil keetaa see| usane nirantar aapane giaan vich vaadhaa keetaa| aapane ton pahilaan de chintakaan daa ddoonghee tarhaan adhiain karake dekhiaa ki unhaan ne giaanavaan hon de kee paakhandd siraje han| vishes karake sovis ne taan giaan noo sataa de samaantar sataa banaa dhariaa see| sukaraat kol aapanee soojhaboojh sadakaa raajanetaa ban jaan de athaah mauake san par sinpozeeam naan de sanvaad vich uh ailakabiaaddeez noo dasadaa hai ki supane vich hoee ik bhaakhiaa ne hee usanoo raajaneeteevaan hon ton rok liaa| 406 ee. poo. vich sukaraat lokatantaree ethanaz dee sansad vich kujh samaan mainbar vee rihaa| bhoule naan dee ih sabhaa janaprateenidheean duaaraa sanchaalat see te shahireean deean rozaanaa lokaan dee pooratee karan de naalanaal niaan de kujh maamaliaan dee dekharekh vee karadee see| sukaraat de saatheean ne sahimatee naal usanoo niaan de maamaliaan vich lokaprateenidhataa lee chun liaa| unhaan noo sukaraat de addag skhasee bal upar bahut yakeen see| ih uhee saal see jadon aarageenuse daa prasadh jangee mukadamaa vichaaraadheen see| sapaarattaa naal ethanaj daa yudh lame samen ton jaaree see| ethanaj de atth fauajee jaranailaan ute sansad vich mukadamaa chal rihaa see| dos ih see ki aarageenase dee larraaee dauaraan ih fauajee adhikaaree aapane jangee berre te jang vich mare sipaaheean deean laasaan maidaan vich hee chhadd ke bhaj aae san|

aapanee rakhiaa vich inhaan fauajee jaranailaan ne ih tarak ditaa ki uh sapaarattaa dee fauaj de kabaze vichon ik ttaapoo noo chhuddaaun lee hoee larraaee jit chuke san te ttaapoo vee aajaad karaa liaa see par is ton pahilaan ki fauaj aapanaa saamaan saanbh sakadee ik bhiaanak toofaan aaeaa te sainkarre sipaahee jo ethanaj de saadhaaran naagarik san us toofaan vich maare ge| ithon tak ki unhaan deean laashaan vee naheen mil sakeean| ethanaj de naagarik is kaaeirataapooran kaaravaaee lee bahut naaraaj san te bahute fauajeean de ristedaar aapane piaariaan de antim sasakaar naa kar paaun kaaran guse vich san| is ghattanaa noo atth fauajee jaranailaan dee laaparavaahee maniaa giaa te unhaan upar mukadamaa chalaa ke dos taia keete ge ate 6 jaranailaan noo mauat dee sazaa sunaa ditee gee| sukaraat ne is sajaa daa virodh keetaa| ethanaj dee sanvidhaanak pranaalee anusaar iko

aparaadh de kee dosheean upar vee addaadd mukadamaa chalaaeaa jaa sakadaa see| sukaraat ne inhaan saariaan noo niaan de iko rase banh ke faahe laaun dee sakhat shabadaan vich nikhedhee keetee| sukaraat us samen 500 janiaan dee us sansad sabhaa de mainbar san jis vich das jaateean vichon pratee jaatee panjaah numaaeinde chune jaande san| us sansad de nemaan anusaar har jaatee de das jane painteepaintee dinaan de vakafe lee vaareevaaree is sabhaa de panch banade san te inhaan dasaan vichon hee koee ik janaa ik hafte lee aagoo chuniaa jaandaa see | inhaan dasaan vichon hee koee ik janaa ik din lee pravakataa vee banadaa see| jis din sukaraat aapanee jaatee de chune ge das janiaan daa pravakataa baniaa taan usane is faisale noo niaan virodhee jaaniaa te is sanbandhee kise vee mashavare ton naanh kar ditee| saatheean de samajhaaun de baavajood uh aapane faisale te attal rihaa te uhane kise vee haalaat vich sach te addag rahin te is prasataav daa hisaa naa banan daa faisalaa keetaa| agale din koee kamazor aadamee pravakataa baniaa te sansad ne fauajee jaranailaan viradh sajaa daa prasataav paas kar ditaa|

do saal baad hee sapaarattaa ne ethanaz daa vadhere raaj fir ton jit liaa| is naal ethanaj daa kamajor lokatantar khaatame de kandte puj giaa| sansad noo bhang kar ditaa giaa te shaasan prabandh 30 zaalam jihe adhikaareean de sangatthan kol aa giaa| teeh janiaan dee is parishad vich shir de saare ameer san jinhaan noo lokaan dee jaan ton jiaadaa aapanee sanpatee dee chintaa see| us samen tak jang dee bhiaanakataa daa aisaa roop saahamane aa giaa see ki ethanaj shir de chaare paase kharrhee kandh tabaah kar ditee gee see| kritiaas dee tajaveej te jinhaan teeh viakateean dee parishad daa gatthan keetaa giaa see, auh aapane dushamanaan daa khaatamaa karan lee bahut kaahal vich see| uh ih vee chaahunde san ki ih kam ajihe lokaan ton karavaaeaa jaave jinhaan dee lokaan vich ddoonghee paintth hove taan ki ih sabh kujh vadhere tarakasangat jaape| unhaan dinaan vich lion naam daa ik viakatee sreaam lokaan de ikatthaan vich is lamee jang lee ameeraan ate kritiaas noo zinmevaar kahindaa see| lok usade vichaar sun vee rahe san te unhaan te asar

vee ho rihaa see| naven bane ameer sansad mainbaraan noo ddar see ki lion lokaan vich vele asantokh noo hor vadhaa devegaa te khaanaajangee de haalaat vee paidaa ho sakade han| unhaan ne sukaraat te chaar hor janiaan noo kihaa ki uh jaan ate lion noo grafataar karake liaaun taan jo usanoo banadaa dandd ditaa jaave| baakee de chaare jane is lee tiaar ho ge par sukaraat ne is nijee badalaakhoree daa hisaa banan ton saaf inakaar kar ditaa| usane saaf shabadaan vich kihaa, jiharraa vee kam karan dee gavaahee meree aatamaa mainoo naheen dindee, main uh haragiz naheen karaangaa| ih pahilee vaar naheen see jadon sukaraat de shabad kritiaas de hukamaan de viradh ge san| kritiaas unhaan teeh jaalamaan de sangatthan daa moharee te sabh ton hinsak raajaneeteevaan see| uh palaitto dee maan daa chacheraa bharaa see te sukaraat dee nerrataa vich vee rihaa see| kise samen us ne lekhak banan deean kosisaan vee keeteean san| palaitto de savaad prottaagoras vich uh ik paatar hai| jadon sukaraat ne usade kukaramaan daa saath den ton manhaa kar ditaa taan uh mach giaa par sukaraat ne aapanee drirrataa te aatamik mazabootee daa saboot ditaa| is ton baad uh ethanaj de lokaan ate aapane nauajavaan upaashakaan saahamane kritiaas de kamaan daa sidhaa virodh karan lagaa| naal hee usane teeh raaj adhikaareean noo ethanaj de janatantar daa katal karan vaale teeh taanaashaah kihaa| sukaraat dee niddarataa daa aalam ih see ki uh teeh taanaashaahaan noo sapaarattaa pakhee kihaa karadaa see| tarak ate sanvaad naal lokaan de dilaan noo jitan vaalaa sukaraat hathiaaraan de sir te raaj karan vaale inhaan shaasakaan daa kattarr virodhee ban giaa| inhaan teeh lokaan dee parisd ne 1500 ton vadhere lokaan noo binaan mukadamaa chalaae khatam kar ditaa| jinhaan vichon vaddee ginatee lokatantar dee bahaalee de hamaaeiteean dee see| palaitte de ik sanvaad vich sukaraat inhaan teeh janiaan noo ethanaz de itihaas noo putthaa gerraa den vaale lok kahindaa hai| palaitto de sanvaad prottaagoras vich sukaraat bahut ghatt boladaa hai te ganbheer galaan karadaa hai| uh andeshaa pragatt karadaa hai ki ethanaz de lokaan ne nijee raaj viradh lamaa sangharash karake lokatantar jitiaa see, hun fir nijee bhaant de raaj dee sathaapatee dee koshis hai| ih bhavakh noo ateet dee nheree gaar val lijaan dee kojhee ruchee hai|²³

einj sukaraat har lihaaz naal aapane giaan noo vihaarak roop vich jeevant rakhan vaalaa daarashanik see| palaitto aapane sanvaad sinpojeeam vich usade gunaan baare gal karadaa hai

har kise vich kujh gun zaroor milade han, par sukaraat vich uh saare gun katthiaan hee dikhaaee dinde han| us daa sabh ton vaddaa gun taan ihee hai ki naa uhade varagaa koee puraatan samen vich see naa mauajoodaa samen vich hai... |²⁴

arisatofenas ne aapane naattak kalaauddaz vich sukaraat dee paatar de roop vich khilee uddaaee| us valon sukaraat daa binb enaa dooshit kar ditaa giaa ki uh galaan sukaraat naal pake tauar te aj vee jurreean hoeean han| sukaraat vich sahinasheelataa enee see ki usane fir vee arisatofenas daa buraa naheen manaaeaa te doven pahilaan vaang hee mitar bane rahe| ene gunaan vaalaa daarasnik, mahaanataa daa sikhar chhooh chukaa daravesh sukaraat aapane chintan naal yoonaan daa hee naheen saaree duneean daa raah diseraa baniaa hoeaa hai| palaitto ne ttheek hee kihaa see,

main yoonaanee jamiaa, agiaanee naheen, purash vajon jamiaa, aauarat vajon naheen, aazaad jamiaa gulaam naheen, par sabh ton vaddee khushakisamatee ih hai ki main sukaraat de yug vich jamiaa|²⁵

adhiaae teesaraa

sukaraat daa darashan ate chintan

sukaraat de jeevan vaalee samasiaa us de chintan upar jhaat paaeaan vee saahamane aaundee hai| jeevanee baare veraviaan noo pramaanik manan de raah vich sabh ton vaddee rukaavatt ih rahindee hai ki us sanbandhee miladeean usade nerrale kaal de lekhakaan deean likhataan vich viaapar virodhaabhaas han| iko ghattanaa baare zeenofon te palaitto deean likhataansanvaadaan vich sukaraat vakharee balak ulatt virodhee dikh vaalaa miladaa hai| chintanadarashan baare jaanan daa rasataa vee ise dusvaaree vichon ho ke langhadaa hai| isade kee kaaran han par kujh kaaranaan daa jikar karanaa jrooree hai|

• sukaraat darashan noo ik sanparadaaeik vihaar manadaa hai| us anusaar giaan haasal karan te pradaan karan dee jarrh vich nij te usadee sukhainataa pee hai| darasnee chintan upar ih sauak usade chintan dee mool sur hai|
• bahut saare sanvaadaan vich usane ih sapashatt keetaa ki giaan naa taan liaa jaa sakadaa hai, naa hee kise noo ditaa jaa sakadaa hai| kise kolon giaan haasal karanaa asal vich us dee shakhaseeat dee adheenagee hai te kise noo giaan denaa us upar aapanaa daabaa kaaeim karanaa hai|
• sukaraat deean darashan baare pramakh dhaaranaavaan vichon jiharree gal ubhar ke saahamane aaee us anusaar usane giaan noo mahisoos karan vaalee bhaavanaa kihaa| ihee kaaran hai ki usane ik paasarr pravachanee giaan noo rad keetaa|
• sakaraat ne aapane jeevan jaan darashan baare koee akhar tak naheen likhiaa| usane aapane sahiyogeean noo giaan de kram vich hetthaan rakhan dee thaan unhaan naal sanvaadee ristaa banaaeaa te unhaan

deean raavaan daa baraabar satikaar keetaa| kee sanvaadaan vich sakaraat zikar karadaa hai ki giaan do naabaraabaree vaaleean dhiraan de sanvaad vichon paidaa ho hee naheen sakadaa|

• sukaraat bahut saare sanvaadaan vich giaan noo aapane aasapaas de sansaar te kudarat naal sanbandhit hon daa chetanaamee maadhiam kahindaa hai| uh giaan dee saravaangee viaapakataa noo rad karadaa hai te lagaataar andaraleebaaharalee yaataraa noo giaan naal tulanaaundaa hai|
• kanafiaoosheeas, budh jaan eesaa vaang usade sansathaagat anuyaaee vee naheen san| darasal uh matthavaadee giaanapasaar daa virodhee see, eis lee us baare kise ne vee vidheevat jeevanee naheen likhee|
• sukaraat baare kihaa jaandaa hai ki uh giaan de pandh te ture har jigiaasoo daa nijee sukaraat hai jo usadee shakhaseeat te jigiaasoo dee chetanaa daa sumel hai|

einhaan sootaraan ton ih rol saabit ho sakadee hai ki kiaun sukaraat baare miladeean sanvaadanumaa likhataan dee sur virodhaabhaasee hai| luees neveea ne is sanbandh vich bilakul ttheek faramaaeaa hai ki

saareean jaanakaareean de baavajood sukaraat baare jaanan daa koee vee pramaanik srot naheen hai| koee vichaar, koee ghattanaa us baare ajihee naheen jis upar pakee tarhaan yakeen jaan beyakeenee pragattaaee jaa sake| sukaraat asal vich ik bhaavanaa daa naan hai|

eisadaa ih arath vee haragiz naheen ki sukaraat de darashan baare pakee tarhaan kujh kihaa hee naheen jaa sakadaa| us noo darasn de itihaas vich sathaapit karake us ton pahilaan de darasn deean dhaaranaavaan daa vislesn te us ton baad vaale darasn dee viraasat noo jadon tulanaatamak roop vich dekhade haan taan gal sapastt ho jaandee hai ki sukaraat darasn de itihaas vich vidt maaran vaalaa naan hai| us ton baad dee giaanasaasataree pahunch de miaar noo dhiaan vich rakh ke hee sukaraat de chintan noo niradhaarat keetaa jaa sakadaa hai| doojee gal ih vee hai ki jekar jeenofon te palaitto de sanvaadaan vichon kaafee kujh unhaan dovaan dee aapanee kaalapanik sirajanaa vee man

liaa jaave taan vee bahut kujh aisaa hai jo sukaraat de prabhaav vas rachiaa giaa hovegaa| uh kujh vee ghatt mehatav vaalaa naheen| asal vich sukaraat dee vidhee ik vishes tareeke naal aapane ton pahile darasn jaan samakaal de daarasnikaan deean labhataan naal sanvaad dee hai| is vidhee de aadhaar te hai usadee daarashanik pahunch noo saveekaar karake usanoo duneean de giaanasaasataree itihaas de sabh ton ahim naavaan vichon ik mananaa paindaa hai|

pachhamee vidavaanaan ne sukaraat de jeevan te darashan sanbandhee is apramaanikataa te anischitataa de prasang noo sukaraatee samasiaa kihaa| palaitto te zeenofon de saahit de saahamane aaun ton lai ke hee darashan de khetar vich kujh sukaraatee samasiaa baare ganbheer vichaar hoee hai| aadhunik dauar de darasn saasatareean ne jadon sukaraat dee viraasat niradhaarat karan baare sochiaa taan is mude te hor vee bhakhaveen vichaaracharachaa shuroo hoee| sukaraatee samasiaa ton bhaav us savaal ton hai jo sukaraat baare milade sarotaan raaheen itihaas vichale sukaraat de jeevan charatar ate darasn baare paidaa hunde han| ih sarot mukh tauar te arisatofonas de haasanaattak, zeenofon de vaarataalaap ate palaitto de sanvaadaan vichon praapat hunde sukaraat de jeevan ate us valon pesh darasn deean maanataavaan dee das paaunde han| arisatofenas de naattak vich sukaraat de prateeroop vajon ik chintak de kiradaar daa majaak uddaaeaa giaa| arisatofenas ik kavee see te sukaraat naal dosatee de chaladiaan usane bahut saaree nijee maaloomaat noo naattakee putth chaarrh ke pes keetaa| palaitto ne khulheaam is pratee aapanee naaraajgee jaahir keetee te uh kaveean dee gairabharoseyogataa noo nafarat dee had tak hikaarat naal dekhan lagaa| par ih vee yaad rakhanaa pavegaa ki sukaraat de mukadame ate sajaa ton lai ke itihaas de lame dauar vich us baare ise naattak upar lokaan ne sabh ton vadh yakeen keetaa hai| sukaraatee samasiaa daa doosaraa siraa jeenofon duaaraa pesh sukaraat naal jurriaa hoeaa hai| zeenofon aapanee kitaab chhoversattionas odd shochrattesa vich vadhere dhiaan sukaraat dee jeevanee te ghattanaavaan dee itihaasakataa dee thaan naitik shakhaseeat dee pachhaan upar dindaa hai| usadee kitaab palaitto de sanvaadaan vaang sukaraat noo bahis dee ik dhir banaa ke pes naheen karadee| sagon zeenofon daa sukaraat

ausadee birataantakaaree daa ik nukataa ban ke saahamane aaundaa hai| ise kaaran zeenofon valon pesh sukaraat kite vee bahuteean ganbheer daarasnik pravirateean vaalaa naheen lagadaa| haan uh birataantakaar valon mith ke sabh ton siaanaa te sadaachaaree banaa ke pes keetaa giaa hai| isadaa kaaran ihee lagadaa hai ki jeenofon aap palaitto de mukaabale ghatt daarasnik rucheean vaalaa see| is lee usane sukaraat daa charatar hee chitariaa hai| usadeean likhataan saahitak vadhere han, daarashanik ghatt| usadee kitaab dee bhoomikaa vich rauabin vaattarafeeladd likhadaa hai

fir vee ih kihaa jaa sakadaa hai ki zeenofon ate palaitto vich saanoo disadaa sukaraat hee asalee sukaraat hai| dovaan de chitaran vich bahut saare bahut saare antar de baavajood main is nateeje te pahunchiaan haan te paatthak noo chetaavanee dindaa haan ki kitaab de agalere paniaan vich uh sukaraat ton vadhere zeenofon baare jaananage|

pachham vich zeenofon de samarathakaan dee vee ghaatt naheen te palaitto de hamaaeiteean dee vee khaasee ginatee rahee hai| naal hee inhaan dovaan de aalochak vee bhaaree taadaad vich mauajood han jo inhaan dovaan valon pesh daarasnik sukaraat noo inhaan dee kaalapanik ghaarrat hee manade han| ih vakharee gal hai ki palaitto ne sukaraat noo jeevan de har vise baare ganbheer daarasnik giaan vich maahir viakatee vajon pes keetaa te jeenofon ne sukaraat de hamalaavaraan ton usadee raakhee karadiaan usanoo diaaloo te sadabhaavee manakh vajon chitariaa jo lokaan noo sahee rasate upar toradaa see| jeenofon daa sukaraat kise vises darasn daa niramaataa hon dee thaan naitikataa daa prachaarak ban ke vadhere pes hoeaa| jeenofon dee likhat dee ik saahitak vidhee hai| uh har ghattanaa daa mudt banhadiaan jiharre gun noo pooree ghattanaa vich sanchaarit karanaa chaahundaa hai us noo surooaat vich sukaraat daa sahij skhasee gun kahindaa hai| jiven ik thaan likhadaa hai

jadon usade dosat museebat vich painde han, vishes kar ke jadon uh anagahilee daa sikaar hoe hon taan uh sukaraata unhaan noo salaah dindaa see te jekar museebat kise thorrh dee hove taan unhaan noo vadh ton

vadh ikadooje dee sahaaeitaa karanee sikhaaundaa see| main is gal noo usade baare ik ghattanaa naal jorraangaa jo mainoo pataa hai|

eisade mukaabale palaitto daa bahutaa dhiaan sukaraat dee daarashinakataa noo usadee hasatee de prasang vich utaaran val hai| usane sukaraat baare kareeban 30 sanvaad likhe| inhaan sanvaadaan noo tin bhaagaan vich vandd liaa jaanaa chaaheedaa hai| pahile hise vich uh sanvaad han jinhaan de kendar vich sukaraat hai jo aapane vichaar pesh karadaa hai| inhaan noo sukaraatee sanvaadaan vajon maanataa ditee jaandee hai kiaun ki uh nirol daarashanik aadhaaraan te hee bahis daa hisaa banadaa hai| inhaan sanvaadaan vich apolojee, keetto chaarameeddeez, laichiz, laaeisas jaan dosatee, yoothaaeefaro te eeon pramakh han| dooje hise vich uh sanvaad han jinhaan vich palaitto aapane vichaar sukaraat de havaale naal pesh karadaa hai| sinpozeeam te ripabalik is pakh ton behad mulavaan sanvaad han| inhaan vich sukaraat dee daarasnik viraasat pes hundee hai| baakee sanvaadaan vich gauarajeeas, prottaagaras, meno, yoothaaeeddeeamas kraaeettelas, fodd, feedaras, sinpozeeam, ripabalik, theeaattettas, paaramainddees shaamal keetaa jaa sakadaa hai| teesare hise vich uh sanvaad han jinhaan vich pahiliaan naalon bahut ganbheer darasn daa vikaas hoeaa miladaa hai| ih aauakhaa kaaraj hai par isade mehatav noo saveekaar karake hee sukaraat dee daarasnikataa dee thaah paaee jaa sakadee hai| inhaan vich sofisatt, sattettasamain, filobas, tteemaaeis, keetteeas, laaz ate d saiventh laittar shaamil han|

palaitto dee daarashanik den noo dekhadiaan sokhiaan hee kihaa jaa sakadaa hai ki usade savaadaan daa vadderaa hisaa sukaraat deean dhaaranaavaan dee saahitakaaree hai| jekar sukaraat vich koee chintanee gun naa hundaa taan palaitto varage uch kottee de filaasafr te ameer viakatee noo kee bipataa pee see ki uh ik daraves darasnasaasataree noo aapane sanvaadaan de kendar vich liaa ke itihaas vich sathaapit kar dindaa| is lee sukaraatee samasiaa noo nirol tathavaadee ho ke naheen samajhiaa jaa sakadaa| is lee veehaveen sadee de vidavaanaan ne is noo koee samasiaa maniaa hee naheen| arisatofonas, deenafon, palaitto te arasatoo deean likhataan vich pesh hoeaa sukaraat utihaasak skhaseeat ate tarakayukat giaan daa prateek hai| inhaan chaaraan

ne aapaneaapane prabhaav te preranaa de anusaar hee sukaraat noo chitariaa hai| binhaan shak palaitto inhaan vichon sabh ton ahim lekhak hai|

sukaraat de darashan dee pramaanikataa de sabh ton nerre pahunchan daa rasataa inhaan likhataan vich hee piaa hai| uh rasataa hai chintan dee sukaraatee vidhee jisadee us ton pahilaan kite hond naheen see| engalaz ne isanoo virodhavikaasee darashan de puraatan ans kihaa hai| sukaraat ton pahilaan daa darasn ikapaasarr pravachan see| koee daarasnik aapaneean raavaan noo kise dhaaramik jaan vihaarak dristteekon ton aapane anuyaaeean saahamane rakhadaa see| usade anuyaaee usadeean dhaaranaavaan noo age prasaarit vee karade san te unhaan noo drirr karan lee jor vee laaunde san| ih saaraa vateeraa dhaaramikataa vaang see| sukaraat ton pahilaan daa saaraa chintan kujh ku ansaan noo chhadd ke aadarasvaadee rujhaan vaalaa see| bahute chintak manakh te usade daaeire de saare sansakritak jeevanavihaar noo kise vaddere mantav vaalaa samajhade san te manakh noo is mantav dee pooratee daa kaarak maatar samajhiaa jaandaa see| sukaraat ne is de samaantar kaattaveen darasn vidhee eejaad keetee| chintan dee is vidhee noo sukaraatee vidhee kihaa jaandaa hai| sukaraat upar aapane ton pahile darashan daa prabhaav naa hove aisaa naheen hai par usane barree chetanaa naal aapaneaap noo is vahaa vich veh jaan ton bachaaee rakhiaa| usane giaan dee niramaanakaaree noo ghokhiaa te unhaan tataan noo ganbheerataa naal jaaniaa jinhaan ton savaal banade han| peerrheeopeerrhee miladeean maanataavaan te visvaasaan noo torran dee vidhee daa vikaas sukaraat de darasn dee visestaa hai| is vidhee naal giaanajigiaasoo de vichaaraan daa niramaan vee hundaa hai| barattandd rasal de sbadaan vicha

sukaraat de darashan vich aise tat saamil hunde han jo isade sabhaton buniaadee aadhaar vich duvale roop vich jurre hunde han| manakh daa aape noo jaanan daa vichaar ate usadaa duneea naal sanbandhit hon daa vichaar, jis vich uh rahindaa hai aapas vich duvale

vigiaanaan vichakaar saanjh dee sathaapatee karake ik saapekh sach dee talab daa raah kholhiaa| usane aasapaas disadeean ate adakh vasatooaan deean paribhaashaavaan tak pahunchan lee savaalaan daa raah chuniaa| us lee prachalit paribhaasaavaan manakh naal sanbandhit suaal naheen san| is lee usane duneean noo jaanan dee ik prerak vidhee dee varaton keetee| usade mat anusaar sach kise ik jaghaa jaan vises viakatee ton niralep see| uh savaal lai ke haazar hoeaa| dosataan te vaakafaan ton binaan usane save ton savaal puchhe| inhaan savaalaan noo sanvaad vich badal ke sarav prachalit sant dee khoj daa ahisaas jagaaunaa hee sukaraatee vidhee see| usadee vidhee de de hise san| viddanbanaa, jis raaheen sanvaad vich paindaa manakh aapanee agiaanataa daa ahisaas karadaa see| uh doosare de vichaaraan saahamane agiaanee hon de dukhaant naal joojhadaa hai| is mauake usadee jigiaasaa hee usadaa sahaaraa banadee hai te uh savaalaan raaheen aapane dukhaant noo jitan dee koshis karadaa hai| jigiaasoo aapane dristteekon dee raakhee lee kamazor jihee kosis karadaa hai te inj uh charachaa vich saamil ho jaandaa hai| is smooleeat naal uh virodhaabhaas sirajadaa hai te doosare de tarak vichon kujh tat talaab ke aapane vichaar noo majbootee dindaa hai | paletto duaaraa pes sanvaad theeaattettar vich is vidhee noo viddanbanaa de mudtale parraa vajon maiyoottikas kihaa giaa| maiyoottik bachaa paidaa karan lee daaee valon sahaaeitaa hit keetaa giaa kaaraj hai| ih vidhee kise daaee vaang charachaa vich hisaa lai g lokaan de vishavaasaan vich lukeean paribhaasaavaan noo baahar kadtan lee jaan unhaan dee samajh noo virodh raaheen vikasit karan vich sahaaeik hundee hai|

sukaraat ethanaz de saatheean naal javaanee ton hee inhaan vaarataalaap vich hisaa lain lagiaa| palett de bahute vaarataalaapaan vich vee uh tteve tareeke naal savaal noo gerraa dindaa hai te savaal de javaab vichon savaae paidaa karadaa hai| uh kiaun ton shuroo karake samachee paribhaasaa noo kee, kidaan, kithe dee ik samasiaa vaang banaa dindaa hai| usadee vidhee baare gon karadiaan luees neveea vichaaraan dee ik sidhee rekhaa banaaundaa hai| us anusaar sukaraat daa giaan aalochanaatamak drishatteeparikalapanaavichaarasavaalapragattaasanvaadasatte tak pahunchadaa hai| har sittaa antim naheen

balak us pratee vee aalochanaatamak pahunch raaheen naven sitte tak pahunchiaa jaa sakadaa hai| ihee sukaraatee vidhee daa chakaree vichaaradtaanchaa hai| giaan us lee ik lamee zanjeer vaang hai jisadeean karreean savaalaan naal jurreean hoeean han| sukaraatee vidhee viaapak giaan dee hamaaeit karadee hai| feddo naan de sanvaad vich sukaraat kahindaa hai ki, giaan kade vashistt naheen hundaa par usade viaapak hon dee aas vee naheen keetee jaanee chaaheedee| vishes taan jigiaasaa jaan savaal hundaa hai jo us vise naal sanbandhit viaapak khetaraan vich sanbandh banaa sakadaa hai|

sukaraat dee is vidhee de vikaas baare sahee prasang jaanan lee us dauar de sofisattaan naal usade sanbandhaan noo akhonparokhe naheen keetaa jaanaa chaaheedaa| sofisatt vichaarak unhaan daarashanikaan noo kihaa jaandaa hai jiharre budheejeeveean vaang vihaar karade ate budheevaanaan vaang vicharade san| unhaan dee aamad yoonaanee darasn vich anaikasaagoras ton baad hoee| aapane samen vich ghrinaa te sradhaa de bhaavaan daa paatar baniaa rihaa sofisatt chintan yoonaanee darasn vich kudaratee vigiaanaan upar hee kendarit rihaa| kareeban saare daarasnik sansaar de mool te sristtee de bhedaan noo samajhan vich hee lage rahe| sofisatt chintakaan ne taaraa vigiaan, jotish vigiaan aad visiaan dee thaan manakh de aatam upar kendarit darasn dee buniaad rakhee| unhaan manakh dee budhee noo har varataare de pratakhan daa kendar manadiaan ghosnaa kar ditee ki manakh hee har vasatoo dee paimaaeis daa aadhaar hai| jo kujh manakh de kol hai us dee hond ate jo kujh naheen hai usadee thorrh baare manakh hee prabhaav nischit karadaa hai| is lee sofisattadarasn vadhere karake sangeet, kheddaan, ganit, kalaa aad khetaraan val vadhere zor dindaa hai| sofisatt shabad de arath sof badhee ate sofijo main budheemaan haan mool dee viaakhiaa naal vadhere sapastt ho sakade san| sofisatt aise ghumakarr daarasnik san jo aapane naal cheliaan daa samooh lai ke ghunmade san| lachhedaar bhaasaa vich maahar te har vise baare giaanapravachan de dhaaranee ih chintak giaan de pasaar daa kaaraj karade san| inhaan vichon kujh lok ethanaj de vee san par jiaadaatar sofisattaan daa sanbandh eseea maaeenar naal see| is lee giaan deean poorabee te pachhamee dhaaraavaan de kendar vich hon kaaran sofisatt us dauar de

saare yoonaanee raajaan tak giaan daa prachaar karade san| rasamee tauar te sathaapit darashan de kendaraan dee thaan ih chintak turadefirade darasn de adaare san| baaharee lokaan naal vaah pain karake unhaan naal galabaat karan vich maahir sofisattaan ne darasn dee subhaasnee vidhee rahettoricha daa vikaas keetaa| raittarik alankrit bhaashaa raaheen sarote noo mukhaatib hon dee laalasaa hai| ih manamohak bhaasnakaaree hai jo sarote daa savarag hai par giaan dee karat kise naven vichaar ne vaarataalaap daa hisaa ban rahe paatthak de sansakaaree bhaavaan noo haloonaa denaa hundaa hai| naven vichaar man vich kunddalee maar ke baitthe vichaaraan noo visathaapit karan daa kam karade han| is lee giaan ik savar vaang hai| subhaasnakaaree sarote noo mantaramugadh karake usadee chetanaa noo kharakharee karadee hai| ih varatamaan kendarit vidhee hai jis vich kahaaneean te prasangaan dee bharamaar hundee hai| rettarik varatamaan baare vee sidhaantak paintarre te sochan naheen laaundee balak varataariaan noo ghattanaavaan tak ghattaa dindee hai| sarote daa ghattanaavee prasangaan naal sanbandhit honaa sokhaa hundaa hai| chintanaan vichaaraan dee sanchaar avarodhakataa dee thaan subhaasnakaaree vich saral sanchaar pradhaan hundaa hai| vaak ik larree vich paroe hunde han| sarotaa ik vaak de jaadoo ton mukat hundaa naheen ki agalaa vaak daag ditaa jaandaa hai| chakaachauar kise jaanoo vaang sanghanee hundee jaandee hai| is vich ikapaasarr pravachan hundaa hai te unhaan age vichaaraan daa sauakhee tarhaan keetaa samarapan| sarote dee aapanee chetanaa rehas dee dhund vich gavaach jaandee hai| sofisattaan ne is vidhee noo paidaa keetaa te viaapak padhar te parasaariaa vee| har sofisatt vidiaaratheean de vadde samooh noo bhaashan dindaa see jo aam karake nauajavaan te ameeragharaan naal sanbandhit hunde san| unhaan noo giaanapravachan de badale nischit bhugataan karanaa paindaa see| sovisattaan daa giaan kise vee varataare baare aalochanaatamak naheen see| unhaan dee subhaasnakaaree muhaarat kise vee varataare baare dovaan tarhaan haanvaachee te naanhavaachee vichaar pes karadee see te sansathaavaan de virodh dee bhaavanaa noo sun karee jaandee see| is lee sofisattaan noo har yoonaanee raaj vich raajiaan, dharamasanpradaavaan te parivaarak padhar te maanataa milee hoee see| ethanaz de naagarik puraaneean maanataavaan noo nauajavaanaan de manaan vich alankrit bhaashaa duaaraa sathaapit keete jaan de

saisrisattee kaarajaan ton prasan san| sofisattaan de shaagirad nauajavaanaan ne hee taan ddavakh vich 500 mainbaraan dee ethanaz dee sansad vich bahisaan karaneean san| is lee sofisatt vidiaaratheean noo chahetegiaan naal lais kar rahe san| pahilaan vaale kudaratee vigiaanaan naal sanbandhit darashan de mukaabale sofisatt darasn vadhere sokhaa see| ih darasn sikhiaaratheesarote noo sahimat honaa sikhaaundaa see| jekar pooravale chintan daa subhaa praabhauatikee see taan sofisatt darasn sradhaamee adhiaatam naal jurre vichaaraan te kharrhaa see| sach dee talaash dee thaan sarote noo sahimat karan lee tarak dite jaande san| sofisatt manade san ki sanpooran jaan viaapak sach varagee koee cheez naheen hundee| 485 ee. poo. ton 411 ee. poo. de sofisatt prottaagoras ne kihaa ki har vasatoo saapekh hai te kalhaa manakh hee har cheez dee kasauattee hai| changiaaee jaan buraaee daa aadhaar vee manakh te hee nirabhar karadaa hai| 485 ee. poo. ton 380 ee. poo. de sofisatt chintak lionatinee jaarajeeas aapane is prasadh kathan lee jaaniaa jaandaa hai ki manakh kujh jaan naheen sakadaa, je jaan lave taan usadaa varanan naheen kar sakadaa te je uh varanan kar deve taan koee samajh naheen sakadaa|⁹

binaa shak sofisattaan ne chintan de khetar dee visesg jarrhataa noo torr ke us vich saadhaaran bande dee bhaageedaaree yakeenee banaaee| unhaan dee maanataa see ki puraaneean paranparaavaan noo rad karan dee khulh honee chaaheedee hai taan jo kudarat noo te sansaar noo sahee tarhaan samajhiaa jaa sake| pakee gal hai ki sofisattaan ne manokalapit giaan upar jhaarroo fer ke manakh kendarit vichaaraan noo sathaapit karan vich ahim bhoomikaa nibhaaee| tamaam seemaavaan de baavajood giaan de vikaas ate raajasee sidhaantaan te aadarashavaadee pakarr kaaran kee khetaraan vich sofisattaan daa prabhaav bahut vadh giaa see| unhaan dee ih manot ki giaan subhaasnakaaree hai te kise vee vichaar de pakh vich jine tarak dite jaa sakade han, one hee virodh vich vee ho sakade han kiaunk ihee asal giaan hai| uh manade san ki giaan ik drishatteekon hai| is vich sahee galat naheen ho sakadaa, bas ik pakh ho sakadaa hai| sofisattaan de dhan de ke bane shaagiradaan de naa siraf ethanaz dee sansad dee sobhaa hee vadhaaee balak uh adhiaapakaan vaang saare samaaj vich fail ge te ethanaj

vaaseean noo giaanavaan banaaun lag pe| jekar sofisatt prachalit vichaaraan daa virodh karade vee san taan virodhee noo haraaun vaasate| jekar saahamane prachalit manauataan daa virodhee hove taan sofisatt prachaarak maanataavaan de hak vich bolan lagade san|

ajihe haalaat vich sukaraat ne aapanee darashanavidhee noo chetan roop vich viauntiaan| usane kise upadesvaahak vaang aapanee sikhiaa naheen ditee| saare aise giaanavigiaan baare sukaraat ne snke kharrhe keete| jisade kendar vich manakh naa hove| ise karake uh jangalaan vich jaan te ghumakarree karan dee thaan samaaj vich reh ke, vichaaravattaandaraa karake sidhe masaliaan noo mukhaatib hoeaa te hor nauajavaanaan noo is lee tiaar keetaa| jithe ik paase sofisattaan ne ameer gharaaniaan de nauajavaanaan noo aapane shaagirad banaaeaa te unhaan noo ucheean padaveean upar baitthan lee prerit keetaa, sukaraat dee sangat vich aa ke vanddiaan gharaan te rutabiaan de kee ichhak giaanadarashan val khiche ge| palette is dee sabh ton vaddee udaaharan hai| ameer gharaane vich jamiaa palaitto ik raajaneeteevaan banake zindagee gujaaranee chaahundaa see par sukaraat de sanparak vich aa ke uh darasn daa pakaa paandhee baniaa| aise hor vee sainkarre nauajavaan san jo dhaaramik jaan raajaneetik vichaaraan baare jaananasamajhan lee sukaraat kaual aae te inhaan sankalapaan pratee sakhat aalochanaatamak ravaeee de dhaaranee ho ge| usane giaan dee bhaavanaa ate giaan de pakhandd noo savaalaan raaheen khurachakhurach ke manakhee hond vichon baahar keetaa te giaan noo rattan dee thaan mahisoos karan dee bhaavanaa jaagrit keetee| palaitto de ik sanvaad vich

sukaraat ik jaghaa kahindaa vee hai

aakhir ajihee kee gal see ki lok mere naal samaan bitaaunaa pasand karade san| ethanaz vaaseeo, tuseen sun hee chuke ho isadaa kaaran| us vele main pooraa soch kholh ke rakh ditaa see jadon tuhaanoo dasiaa see ki eih lok ajihe lokaan noo kasauattee te parakhe jaande dekh ke khush hunde han jo khud noo giaanee kahinde han, par asal vich giaanee han hee naheen| koee shak naheen ki ajihee golabaat manoranjar hundee hai|

sukaraat ton poorabale darashan dee bahutee bahis is gal te kendarit rahee see ki is sansaar daa niramaan kiharre tataan ton hoeaa hai| kudarat de tataan vichon kise ik jiven havaa, aganee, dharatee aad te zor de ke daarashanik usadee prorrataa karan dee kosis karade rahinde san| eis lee vakhavakh sanparadaavaan ne vakhavakh tataan upar zor ditaa te naal hee inhaan tataan noo devatiaan vajon vee sathaapit keetaa| sukaraat dee darashan vidhee jadon sansaar dee hond te vigaas sanbandhee tataan vaaleean puraaneean dhaaranaavaan de vislesn te kendarit hundee hai taan oparee nazare uh nindaa vaalee jaapadee hai| uh devatiaan naal sanbandhit manakhee dhaaranaavaan noo chunauatee de rihaa prateet hundaa hai| sukaraat ne giaan de mahisoos karan noo shudh bhaavanaa kihaa te usade pragattaa jaan abhiviakatee noo paribhaasaa kihaa| deveesankalapaan noo vises lokaan de hitaan vich bhugatadeean paribhaasaavaan keh ke unhaan noo naviaaun dee lorr te usane zor ditaa| yoonaanee samaaj de vihalarr varag ne is tarhaan de andhavishavaas noo saadhaaran yoonaanee lokaan tak prasaarit keetaa see| us varag lee ih gal barree aseh see ki koee is saaree dhaaranaa noo keval paribhaasaa keh ke chand kar deve| sukaraat ne giaan dee devee hond ton inakaar kar ditaa te giaan duaaraa utapaadit sittiaan noo keval paribhaasaavaan kihaa| inhaan paribhaasaavaan age sir jhukaa ke unhaan noo maanataa den jaan saveekaar karan dee thaan unhaan naal sanvaad rachaaeaa jaave te unhaan paribhaasaavaan noo aibamukat keetaa jaave, eihee sukaraat dee meshaa vee hai te darasn daa aadhaar vee| sukaraat ne manakh de mehatav noo hor pakiaan karan lee aatamaa noo sathaaee tat kihaa te naal hee aatamaa dee sadeevataa dee gal keetee| kujh ku lukaven jihe sbadaan vich usane aatamaa dee sadeevataa jaan amarataa dee viaakhiaa karadiaan punarajanam de hak dee gal vee keetee| jaan baranett is sanbandh vich sukaraat noo adhiaatamak hon ton baree karadiaan us valon pes aatamaa de sankalap noo naitikasadaachaarak juaabadehee aakhadaa hai te isadee sadeevataa ton bhaav har yug vich manakhee giaan naal naitikataavaan noo sanbandhit karan dee sukaraat dee vidhee kahindaa hai| par jekar is tarhaan naa vee sochiaa jaave taan vee kihaa jaa sakadaa hai ki sukaraat deean uparokat dhaaranaavaan tatakaalee yoonaanee darasn vich naven

pasaar jorran vaaleean san| usane kihaa ki jo viakatee darashanagiaan de saath raaheen aapaneaap noo sadeevataa naal jorr laindaa hai, auh aapane jeevanakaal dauaraan hee mauat daa anubhav kar laindaa hai te sansaar vich reh ke giaan dee sathitee dee praapatee kar laindaa hai|

sukaraat dee darashan vidhee rehasavaadee bhaant dee hai| usane vichaaraan noo giaan daa aadhaar kihaa te vichaaraan dee niramaanakaaree baare nitth ke adhiain keetaa| ithon tak ki giaan us lee savai dee aazaadee lee keetaa jaan vaalaa bauadhik abhiaas see| savai dee aajaadee lee joojhan ton pahilaan uh gulaamee ton jaanoo hon lee suchet karadaa hai| is najree ton sukaraat sansaar noo paribhaasaavaan daa sangreh kahindaa hai| naal hee uh paribhaasaavaan noo adalaabadalee de vichaaraan daa vaahak vee manadaa hai| usane paribhaasaa de pratakhan tak de amal noo aapane vichaaravattaandare vich saamil keetaa| kise cheej daa saakaar roop dekhanaa usadee paribhaasaa raaheen dekhan vaale tak giaan pahunchaaundaa hai| par jadon uh akhaan band karake use vasatoo noo kalapadaa hai taan usadaa pratakhan karadaa hai| is ton binaan koee viakatee jadon kise vasatoo de vihaar, kiradaar jaan usadee jaatee de pragattaave dee kalapanaa karadaa hai taan uh sathaapit paribhaashaa de ghere ton baahar dekh rihaa hundaa hai| us ne kihaa ki paribhaasaa taan sokhee kiriaa hai jo soochanaa raaheen saadde giaan bhaavaan noo saant karadee hai te kise vasatoo de saar noo pragattaaundee vee hai| usane pratakhan te paribhaasaa noo nerrion sanbandhit maniaa par prarakhan noo giaan daa rasataa kihaa| isadee udaaharan sinpozeeam naamee sanvaad vich sukaraat tikon de havaale naal dindaa hai

jiven tikon dee paribhaashaa nischit ho jaandee hai ki ih tin bhujaavaan vaalaa roop hai, eih pratakhan noo prabhaavit karadee hai te kise noo ih kahin dee aagiaa naheen dindee ki usade vichaar vich chaarabhujaavaan vaalee akritee tikon hai| ise tarhaan jekar sach, niaan, dharam, naitikataa, bahaadaree aad dee paribhaashaa taia karan ton baad koee aazaadee naal inhaan ton baahar jaan baare naheen sochadaa| tuseen kujh vee socho main taan isanoo dharam hee kahaangaa|

ausane nauajavaanaan noo is gal lee prerit keetaa ki sabh ton pahilaan

paribhaashaavaan gharre jaan de amal ton vaakaf hon| us ton baad niaan, dharam, sach te sadaachaar aad baare giaan haasil kar sakanage| is sanbandh vich uh banebanaae vichaaraan naal jadojahid lee saahamane vaale noo kiven majaboor kar dindaa see is dee udaaharan zeenofon de sanvaad memorebileea vichon dekhee jaa sakadee hai| ih sanvaad sukaraat ate ik nauajavaan raajaneeteevaadachintak yoothaaeeddemas vichakaar hundaa hai| sukaraat usanoo kahindaa hai

raajaneeteevaan banan ton pahilaan har kise noo niaan karan vaalaa bananaa chaaheedaa hai| yoothaaeeddemas javaab vich kahindaa hai, bilakul niaan karan vaalaa taan honaa hee pavegaa|

sukaraat fir savaal puchhadaa hai, fir taan ih jaananaa vee zarooree

hai ki kiharre kam niaan de te kiharre aniaan de khaate vich aaunage

yoothaaeeddemas aniaan tahit aaun vaale kam ginaaundaa hai, jhootth bolanaa, dhokhaa denaa, choree karanaa aad sazaayog kam han|

sukaraat daa agalaa savaal, virodhee noo dhokhaa denaa jaan jhootth bolanaa sach hai jaan aniaanpooran kam

eik pal soch ke nauajavaan ne kihaa, virodhee noo dhokhaa denaa galat naheen, par mitar naal jhootth bolanaa aniaan hai|

sukaraat puchhadaa hai, kise sainaapatee valon aapanee fauaj de manobal noo banaaee rakhan lee ih jhootth bolanaa ki saaddee imadaad aa rahee hai, eih kaisaa kaaraj hovegaa

yoothaaeemeddas ne kihaa, eih bilakul sahee hai, eisanoo aniaan naheen kihaa jaa sakadaa|

sukaraat fir puchhadaa hai, kise bache de kauarree davaaee khaan ton inakaar karan te pitaa valon usade khaane vich milaa denee jaan kise paagal mitar kolon usadee talavaar luko lainee taan jo uh khudakushee naa kar lave, eih dhokhaa hai jaan naheen

yoothaaeemeddas laajavaab ho giaa| sukaraat is vidhee naal paribhaashaavaan dee nischitataa baare savaal kharrhe karadaa jaandaa hai| usane kise vee varataare de aradhasach de naalanaal paribhaasaavaan de samaansathaan

prasang noo vee ahim kihaa| uh vichaaraan dee sapashattataa lee naveean paribhaasaavaan gharran vich rujhaa rihaa| sukaraat valon paidaa keetee naveean paribhaasaavaan dee is vidhee de aadhaar te hee palaitto ne pratakhan daa navaan sidhaant gharriaa| is sidhaant anusaar palaitto har bhauatik vasatoo noo adhooraa sach kahindaa hai| adhaa sach usadee paribhaashaa de roop vich piaa hundaa hai jis vich usadaa pratakhan saamil hundaa hai|

sukaraat de darashan vich man, sareer te aatamaa baare bahut ganbheer chintan miladaa hai| yoonaanee darashan vich milade sansaar de mool baare chintan dee thaan sukaraat ne savai de mool bhaav aatamaa de asal saroop de giaan noo aapane darasn de kendar vich ttikaaeaa| us de kiradaar vajon pes hoe sukaraat dee bhaaroo chetanaa vich ih gal pee hai ki kiven jeeviaa jaanaa chaaheedaa hai vishes tauar te yoothaaeefaro, laicheez ate chaarameeddeej naan de sanvaadaan vich uh manakh de savai dee paribhaashaa noo vee naven pratakhan naal jorran lee prerit karadaa hai| man, sareer te aatamaa de chintan de kendar vich aaun naal utaravaratee darashan naveen disaa val turiaa| sukaraat valon pes aatamaa dee kendaree dhunee udon ton lai ke yoorap de samache chintan daa kendarabindoo rahee hai| aus ton pahilaan de chintan vich manakhee aatamaa sanbandhee vichaar karadiaan aadarashavaad bhaaroo see| manakhee hond noo daivee tat maniaa giaa see jo dharatee upar jisam dee kaalakottharree vich kaid hai| sareer aatamaa daa pinjaraa hai te manakhee hond udes is kaid vichon bandakhalaas honaa hai| sukaraat vee bhaaven aatamaa dee sareer ton niralepataa ton inakaaree taan naheen see, par usane is pakh te ganbheer chintan keetaa| usane sareer noo aatamaa daa pinjaraa naheen balak aatamaa daa asal niradhaaran karan vaalaa tat kihaa| man noo usane sareer te aatamaa de vichakaaralaa koee bindoo kihaa jo sareer upar kaaboo paaun dee shakatee hai| sukaraat de chintan vich naitikataa daa jo vee vidhaan hai uh aatamaa de saheegalat de paimaaniaan de anusaar hee disaa akhatiaar karadaa hai| sareer us lee buraaee val roran vaalaa kadam hai| par isadaa arath ih haragiz vee naheen ki sareer chhadd denaa chaaheedaa hai| vises tauar te feddo naan de sanvaad vich sukaraat aapane anuyaaeean naal mauat sanbandhee chintan karadaa hai| ih sanvaad usadee

mauat ton kujh samaan pahilaan daa hai| uh simiaas naal savaalajavaab vich paindaa hai| simiaas us kolon puchhadaa hai ki asalee daarashanik daa sachaa sukh kee padaarathak praapateean han sukaraat javaab dindaa hai

mainoo lagadaa hai asalee daarashanik inhaan naal jateean, kaparriaan te gahiniaan naala nafarat karegaa tuseen kee samajhade ho ki chintan sareer naal sanbandhit naheen hai

par jithe tak sanbhav hove daarashanik sareer val naheen aatamaa val kendarit hundaa hai| agalee gal ih hai ki daarashanik aapanee aatamaa noo sareer de sukhaan ton jinaa vee sanbhav hove doojiaan de mukaabale vakharee kar laindaa hai|

ausane sareer noo aatamaa dee paribhaashaa kihaa jithe aatamaa pratakhan karadee rahindee hai| sisaro anusaar ih kathan vichaaraan upar duniaavee bandis daa prateek hai| sukaraat ne mauat noo aatamaa dee mukatee vee kihaa, par naal hee usane jeevan dee uchataa ton inakaar naheen keetaa| usade feddo sanvaad vichale mauat sanbandhee chintanee kathan vee zindagee naal otapot najr aaunde

han

• giaanee lok, paralok jaan de ichhak rahinde han, par aatamaehatiaa isadaa sukhaavaan raah naheen hai|
• eih mananaa niaansheel hovegaa ki kise noo vee aapanee jaan lain daa hak naheen hai| usanoo paramaatamaa de usadee lorr samajhan tak uddeek karanee chaaheedee hai|
• eik aisaa viakatee, jeehane darashan dee charachaa vich aapanaa jeevan bitaaeaa hove, marade samen uh khush hovegaa te maran ton baad usanoo bhalaaee dee aas rahegee|

sukaraat de mukadame samen us upar naasatikataa failaa ke samaaj noo galat dishaa val lijaan de dos lage san| us baare kihaa giaa ki usane devanindaa raaheen nauajavaanaan de vichaaraan noo bharrakaaeaa hai| sukaraat de sanvaadaan vichon usadaa charatar aise daarasnik vajon ubharadaa hai jo har tarhaan de paakhanddaan daa virodh karadaa hai| par visv dee chaalak skatee de tauar te us noo ik param sach te pooraa bharosaa see| uh us shakatee noo use tarhaan

manadaa see jiven aatamaa sareer vich vasadee hai, dikhaaee naheen dindee par sareer noo sahee tarhaan chalaaundee aatamaa hee hai| uh kee sanvaadaan vich duneean vich vasadee sundarataa, prabandh, sach ate nekee daa kaaran ise sach noo dindaa hai| ise yakeen de sir te usane aapane mukadame dauaraan hauasalaa banaaee rakhiaa| uh ik sanvaad vich kahindaa hai, main manadaa haan ki sach noo khoj rahe giaaneean dee bhaal paralok tak failadee hai| mukadame dauaraan uh ethanaz vaaseean noo sanbodhat ho ke kahindaa hai, mere khiaal anusaar sabh ton vaddee buraaee paramaatamaa dee ulanghanaa hai| je tuseen mainoo is sharat te chhadd dio ki main aapane kam ton tobaa kar lavaan taan ih mainoo manazoor naheen| main aakharee saah tak paramaatamaa valon darasaae farajaan dee pooratee karadaa rahaangaa|

nekee ate sadaachaar raaheen bihatar samaaj dee sirajanaa daa supanaa sukaraat de darashan daa bahut ahim pakh hai| meno naan daa sanvaad is pakh ton sukaraat de vichaaraan daa sheesaa hai| usane nekeenaitik vihaar noo giaan daa boohaa kihaa| usadaa bahut prasadh kathan hai nekee hee giaan hai rrirattue is khanoaaledage| manakhee jeevan noo saravotam dtang naal jeen dee kalaa sukaraat anusaar nekee hai| us anusaar nekee giaan ton binaan adhooree hai| giaan noo usane shudh manaan daa abhiaas kahindiaan nekee ton binaan kise giaan dee kalapanaa naa hon daa kathan ditaa| jadon tak veerataa, tiaag, sanjam, hauasalaa aad dee bhaavanaa shodh te giaan te aadhaarit naa hove tad tak inhaan daa udesh subh kiven ho sakadaa hai| sukaraat ne giaan, aazaadee te nekee noo samaanarathee kihaa| usade shabadaan vich gulaamee ih naheen ki tuhaanoo kaal kottharree vich taarr ditaa jaave| balak gulaamee ih hai ki tuseen kaaraavaas daa boohaa baahar noo dhak ke kholhan dee kosis karo, jadak ih andar val khulhadaa hai| agiaanataa hee gulaamee hai|

eis tarhaan sukaraat neetee sanbandhee vichaaraan noo aapane darashan vich pramakh thaan dindaa hai| sofisattaan ne neetee noo mariaadaavaan dee paalanaa de dristteekon ton paribhaast keetaa see| sukaraat isade mukaabale saheegalat dee sidhee vandd dee thaan sandarabh dee viaakhiaa val dhiaan dindaa hai| ripabalik vich uh aauaratamarad de sanbandhaan baare vee aapaneean daarashanik sathaapanaavaan saahamane liaaundaa hai| ripabalik taan vishes tauar te ajihaa

sanvaad hai jis vich sukaraat aapane saatheean naal samaajakaprabandh baare lamee vichaar karadaa hai| aauarataan dee khijh, dukh te samaajak pachharreven daa kaaran sukaraat anusaar giaan dee anahond kaaran sadagunaan dee ghaatt hai| uh samaajak tafarake noo ghattaaun lee marad te aauarat dovaan vich samaan roop vich giaan dee vandd daa pakh laindaa hai| us anusaar

aauaratamarad saariaan de jeevan dee uho saanjhee padhatee hove jiven ki aseen sujhaaeaa hai arathaat, saanjhee sikhiaa, saanjhee santaan ate shahir vich hove bhaaven yudh vich, saare naagarikaan dee mileejulee surakhiaa| naal mil ke pahiraa den, naal mil ke shikaar karan jiven sikaaree kute karade hana te jithon tak ho sake isatareean maradaan daa saath den kiaunk iho uhanaan lee changaa raah hai te is ute chal ke uh isatareemarad de kudaratee sanbandh torran dee thaaven us noo sathir te sudrirr banaaunageean |¹⁹

sukaraat daa raajaneetee upar kade vee pakaa yakeen naheen rihaa| ithon tak uh kade lokatantaravaadeean dee hamaaeit karadaa rihaa te kade usane raajatantar noo bihatar shaasan vivasathaa maniaa| uh raajaneetee ton door vee rihaa te ethanaz dee sansad daa mainbar vee baniaa| is virodhaabhaas de baavajood sukaraat ne aapane piaariaan naal raajaneetee baare bharaveen vichaar keetee| is vichaar de kaaran hee usanoo raajaneetee de darasn daa ahim chintak maniaa giaa| sofisatt jadon ameeraan te raajaneeteevaanaan noo raajakaaj te raajaneetik vivasathaa lee subhaasnee roop vich tiaar kar rahe san, sukaraat ne raajaneetee baare savaalaan te sanvaadaan naal nauajavaanaan noo jaagarook karan vich ahim yogadaan paaeaa| keetto vaale sanvaad vich poore daa pooraa zor raajakaaj dee vivasathaa dee neetee upar dindaa sukaraat prottaagoras de vichaaraan naal sahimatee pragattaaundaa hai ki, sabh noo baraabarataa de adhikaar milan daa arath ih naheen ki har koee raaj chalaaegaa| raajavivasathaa ik kalaa hai, jiven changaa darazee jaan tarakhaan aapanee kalaa daa vikaas karake muhaarat haasil kar lainde han|²⁰

sukaraat vishav darasn de itihaas de sabh ton prabhaavasaalee naavaan vichon ik hai| darasn noo visistt viakateean de vichaarakhetar vichon kadt

ke saadhaaran lokaaee vich liaaunaa ate unhaan de vichaaraan noo utejit karake sanvaad dee bhaageedaaree denee sukaraatee darashan dee vishestaa hai| samaaj deean jarrh ho chukeean jaan ho raheean maanataavaan de viradh naveen peerree noo jeevant vichaaraan naal bharapoor karanaa sukaraat de darasn dee mesaa rahee| usade jeevan de vaddere hise vaang usadaa darasn vee khanddit hai| inhaan khanddit vichaaraan lee aj de paatthak noo pramaanikataa de sanse naal joojhanaa paindaa hai| aadhunik chintan dee koee vee aisee sidhaantakee naheen jo sukaraat de darasn vich mauajood naa hove| ih vee yaad rakhanaa pavegee ki uh aj ton 2400 saal ton vee vadhere samaan pahilaan hoeaa| usadee daarashanik den baare prasadh isalaamee chintak ibanarusd daa kathan hai, sukaraat noo is gal lee vee yaad keetaa jaanaa chaaheedaa hai ki us ton binaan saadde vichaar kise vee cheez baare us tarhaan de naheen hone san, jis tarhaan de hun hana|²¹

adhiaae chauathaa

mukadamaa te mauat

sukaraat de jeevan de aakharee saal ajihaa dauar hai jinhaan dee pramaanikataa baare kise noo koee shak naheen hai| is ghattanaa daa naa siraf usade jeevanee lekhakaan ne varanan keetaa balak ethanaz de raaj sanbandhee rikaaraddaan vich vee ih ghattanaa daraj hai| usade jeevan daa aakharee hisaa hee sabh ton vadh pramaanik hai| uh duneea de viralettaaven ajihe vidavaanaan vichon hai jisanoo usade vichaaraan lee kaid karake naa siraf mukadamaa chalaaeaa giaa sagon unhaan vichaaraan de failaa badale mauat dee sajaa vee ditee gee|sukaraat de daarasnik vaadavivaad usade jeevan de dauaraan hee bahut makabool ho ge san| vaddee padhar te ethanaz de nauajavaan us kol aaunde te aapane giaan noo sanvaad dee saan te laa ke tikhaa karade| sukaraat dee saadhaaran jihee disadee kaaeaa nauajavaanaan upar jaadoo dhoorr dindee| uh usade aakarashan vich bajhe mahisoos karade| is sanbandh vich palaitto dee

ttipanee dekhan yog hai

dosato jekar tuseen mainoo nashe vich naa samajho taan aj main sahun khaa ke tuhaanoo dasaangaa ki sukaraat de sbadaan ne mere upar kaisaa prabhaav paaeaa hai, jo hun vee barakaraar hai| main jad vee usadaa bhaashan suniaa, khushee naal meraa dil pahilaan naalon kite tezee naal dharrakiaa, mereean akhaan vich hanjhoo aa ge| mainoo yaad hai ki hor vee ajihe lok san, jinhaan dee haalat ajihee hee see| pahilaan jadon main paireekaleez te hor bulaariaan daa bhaashan sunadaa saan taan unhaan de changaa hon baare meree dhaaranaa ban jaandee see par mainoo is tarhaan daa anubhav naheen hundaa see| mainoo meree rooh de daas ban jaan daa ahisaas naheen hundaa see| is tarhaan dee viaakulataa te gusaa vee mereean bhaavanaavaan vich jaagrit naheen see hundaa|

eis tarhaan dekhiaa jaa sakadaa hai ki sukaraat de darashan daa prabhaav nauajavaanaan

te kinaa ddoonghaa see| jithe sofisattaan daa giaan sikhiaavaan te naseehar raaheen jigiaasoo dee chetanaa noo khundtee tripatee de ke ghar bhejadaa see, sukaraar kolon jaan vaalaa har jigiaasoo bechainee lai ke paratadaa see| ihee bechainee usade agalere giaan abhiaas daa raah padharaa karadee see| davandavaadee darashan de vaadavivaadasanvaad tthahesis anattittahesis shenattahesisa vaang sukaraat vichaarasanvaadaabhiaas dee darashan vidhee daa prasaarak see| jithe hor chintak jangalaan vich jaa ke desvides ghunm ke giaan dee talaab karade san, sukaraat shahir de lokaan dee bheerr vich jaa ke sanvaad rachaaundaa see| usade dauar de hor chintak aapane sakool banaa ke giaan dee sikhalaaee dinde san. sukaraat lee shir de churasate, saanjheean thaavaan, kaahavaaghar, galeemuhale te nukaraan sabh sakool hee san| usade pooravakaalee te samakaalee aapanaa matth sathaapit kar ke dhaaranaavaan dee drirrataa lee kaaraj karade san. sukaraat vichaaraan de vikhanddan daa hamaaeitee see| uh tikhe savaalaan naal dooje deean raavaan noo rad karadaa see te aapaneaap noo rad keete jaanaa pasand vee karadaa see| hor vidavaanaan lee giaan ik paasat udaaharan san, sukaraat lee do baraabar de vichaaraan de ttakaraa raaheen teesare kise vichaar dee khoj daa tareekaa| is teesare vichaar noo uh naveen paribhaashaa kahindaa jis vich pahile de vichaar saamal han| usadaa kathan

aapaan dovaan de vichaaraan daa kujh hisaa aapanee chetanaa vich lattakiaa reh jaavegaa nauajavaan| ihee avashes agale giaan abhiaas de raah vich saadde naal turegaa| je tere naal aisaa naa hoeaa taan main samajhaangaa main kise uchee jaghaa te khud noo bitthaan liaa hai|

ausade samakaal de vidavaan aapanee giaanadeekhiaa badale dhan vasool karade san, sukaraat aise kise vee savaarath ton rahit see| bahute vidavaanaan khaas karake sovisattaan ne ameer gharaaniaan de nauajavaanaan noo aapane chele banaaeaa, sukaraat lee aisee koee bandish naheen see| palaitto sarade pujade gharaane daa farachand see jo raajaneetee de khetar vich sikharaan chhohan dee parivaar dee ichhaa lai ke sukaraat kol aaeaa, par hameshaa vaasate usadaa ho ke rahipagebareak

giaa| sukaraat noo shagirad jaan chele sbad naal vee ghrinaa see| usade prasnsakaan vich ethanaz de kavee, chitarakaar, butaghaarre, raajaneeteevaan, vapaaree, darazee, mochee, shilapakaar te safaaee sevak vee san| giaan ton vihoone varagaan noo vichaaraseelataa vich bhaageedaaree de ke sukaraat samaaj noo morraa den dee kosis kar rihaa see|

aapane jeevan kaal dauaraan ethanaz de nauajavaanaan vich uh bahut haraman piaaraa ho giaa see| sinpozeeam vich hoe zikar anusaar 800 ton vadhere nauajavaan aapanee jigiaasaa te savaal lai ke us kol aaunde san| ih nauajavaan sukaraat de vichaaraan dee roshanee vich aapanaa giaan parakhade, adhiain naal jurrade te samaaj vich inhaan vichaaraan noo prasaarit karade| us dauar de samaaj lee ajihe vichaar behad naven san| kise vee dauar dee manakhee ikaaee jisanoo aseen samaaj kahinde haan behad asurakhiat ikatth hundaa hai| samaajak manauataan de naan te kujh vichaaraamaanataavaan dee pairavee kise analikhat nem vaang hundee hai| ise naal manakhee naitikataa, sadaachaar te farazaan noo jorr ke samaajakaprabandh agaanh prasaarit hundaa hai| samaajak gatee aapane naal veh jaan vaalee chetanaa noo aapane gauarav de ahisaas naal sarashaar karee rakhadee hai| jiharre vee vichaar is vahaa vich rukaavatt banade hon unhaan noo hajm karanaa samaaj lee behad aauakhaa hundaa hai, eis lee ajihe vichaar rakhan vaaliaan noo asamaajak keh ke samaajak vahaa ton darakinaar keetaa jaandaa hai| nateejan inhaan naven vichaaraan de dhaaranee gunaah de ahisaas naal bhar jaande han| fir uh samaaj de vichaarak vahaa de horave daa shikaar ho jaande han jaan visaad dee sathitee bhogade han| baakeean noo anaitik keh ke sazaa de bhaagee banaaunaa sauakhaa ho jaandaa hai| sukaraat naal vee ajihaa hee hoeaa| ethanaj dee sansad noo kachiharee banaa ke us upar mukadamaa chalaaeaa giaa| ih mukadamaa te isadaa nateejaa visv de darasn te raajaneetee de itihaas dee bahut vilakhan te sramanaak ghattanaa hai| ethanaj de ameeraan valon sukaraat de khilaaf ik mukadamaa keetaa giaa see| is mukadame vich sukaraat upar tuhamat laaun vaaliaan vich ik ameer silapakaar anaaeettas see, jo aapanee baad dee zindagee vich bure haalaat bhog ke mariaa| laaeekaan ethanaz daa ik raajasee aagoo see, pagebareak

jisanoo sukaraat dee shakhaseeat, ausade vichaaraan te usadee haraman piaarataa naal chirr see| teesaraa us samen tak anagaualiaa rihaa kavee melittas see| ih tine roorreevaadee vichaaraan de hamaaeitee san te daarashanik de tauar te ajihee hasatee noo maanataa den de hak vich san jo samaajakaprabandh daa prashansak hove te usadee gal noo lok binaan sandeh de man lain| sukaraat valon samaajak maanataavaan te darasn deean rucheean khilaaf vidaroh karanaa unhaan anusaar sazaayog gunaah see| unhaan ne sukaraat viradh do mukh ilajaam laae san

1. sukaraat ethanaz de devatiaan dee poojaa naheen karadaa, sagon aapane naven devate banaaee firadaa hai|
2. auh nauajavaanaan de dimaagaan noo galat prachaar raaheen dooshit karadaa hai| ilazaam laaun vaaliaan ne inhaan gunaahaan noo behad sangeen manade hoe usanoo samaaj lee bahut khataranaak viakatee maniaa te us lee mauat dee sajaa dee mang keetee|

einhaan ilazaamaan dee pitthabhoomee vich jaa ke kujh ghattanaavaan raaheen us saare prasang noo jaaniaa jaa sakadaa hai jo sukaraat pratee aisee nafarat te usadee mauat daa kaaran banade han|

sukaraat daa kaal yoonaan de ethanaz raaj daa sunahiree kaal giniaa jaandaa hai| us dauar vich pereekaleej 495 ee. poo. ton 429 ee. poo. ethanaz daa shaasak rihaa see| usade saasan dauaraan ethanaj ne har pakh ton tarakee keetee| baakee saare raajaan de mukaabale aarathik, samaajak te raajasee vikaas dee changee udaaharan ethanaz ne pesh keetee| eseea maaeenar kandte te vasiaa hon karake ethanaz ne khoob vikaas keetaa| baaharon aaun vaale samaan de naal hee duneea de ativikasat vichaar vee ethanaj puje| usade shaasan dauaraan ethanaj vich vichaarak aajaadee see| har koee aapane vichaaraan dee peskaaree lee aap jinmevaar see| pereekaleej aap vee band samaajak prabandh ate roorreevaadee vichaaraan daa virodhee see te usane naasatik vichaaraan vaale chintak anaikasaagoras kolon sikhiaa haasal keetee see| usade samen samaantar vichaaraan daa ik bherr ethanaj vich najr aaundaa hai| par eseea maaeenar vich seereea te turakee de saahamane hon kaaran faaras

naal jangaan daa pahilaa shikaar vee ethanaz hee hundaa see| inhaan jangaan de saahamane ethanaj ate sapaarattaa saanjhee skatee ban ke arre rahe| ethanaj vich lokatantaree vichaaraan dee pradhaanataa see te sapaarattaa raajaasaahee de kabaje vich aaeaa raaj see| sapaarattaa de saasakaan ne ethanaj dee tarakee ton saarraa karake us naal hoe saanjh de samajhote torr ke yudh chherr ditaa| peloponees naan de sathaan ton shuroo hoee is jang noo peloponeesheean jang kihaa jaandaa hai| ih jang dahaakiaan tak ethanaz vich bhukhamaree, gareebee, bekaaree te aarathikataa daa kaaran ban ke aaee| pereekaleez daa shaasan is jang dee bhett charrh giaa| 404 ee. poo. vich jadon ih jang khatam hoee taan ethanaz sharamanaak haar de malaal vich ddubiaa hoeaa see| ethanaj dee sansad te kaabaz hoe dharre ne is haar lee naram vichaaraan te pragattaave dee aajaadee noo jinmevaar kihaa| ik tejtaraar raajaneetik aagoo semaaeeas ne inhaan haaraan pichhe ethanaj de devatiaan dee karopee noo maniaa te devanindakaan noo kararre hatheen ttakaran daa sadaa ditaa|

sukaraat de akas noo vigaarr ke pesh karan vich arisatofenas de naattak kalaaooddaz daa ahim hisaa see| kalaauddaj ik haasanaattak see jo ajihe filaasafr de paatar noo kendar vich rakh ke likhiaa giaa see jo havaaee duneea vich vicharadaa hai| uh sofisattaan vaang nauajavaanaan noo chalaakeean sikhaaundaa hai| parivaarak muhaaj te aapane nakaaropan daa dukhaant bhogadaa uh kiradaar samaaj ton badalaa lain lee nauajavaan tabake noo samaaj daa virodhee banaa rihaa hai| uh aise giaan daa utapaadan kar rihaa hai jo samaaj dee sahee dishaa de raah vich vaddee rukaavatt hai| is naattak de mukh kiradaar noo sukaraat varagee dikh ditee gee see| nikaa jihaa, ganjaa viakatee jo har samen vichaar magan rahindaa hai| is naattak de likhan samen arisatefenas sukaraat dee mitarataa de ghere vich nerrale lokaan vichon ik see| uh is naattak noo likhe jaan ton 6 saal baad tak uven hee dosat bane rahe| palaitto de varanan anusaar sukaraat ne is gal daa bilakul vee buraa naheen manaaeaa ki usadaa mazaak uddaaeaa giaa hai| par samaaj de baakee tabakiaan vishes karake sukaraat de virodheean tak ih gal bahut naanhapakhee roop vich gee| naattak kiradaar valon parivaarak

kalesh ton tang aa ke devatiaan noo kosan vaale vaarataalaapaan noo lokaan ne sukaraat de vichaar maniaa| naattak daa paatar vee sofisattaan vaang sikhiaa den noo kaarobaar vaang paise kamaaun daa zareea banaaee rakhadaa hai| naattak vichale mohatabar lokaan vaale kiradaaraan valon usanoo inhaan kamaan ton roke jaan te kalaaooddaz daa mukh paatar aapane cheliaan noo vidaroh lee ukasaaundaa hai| sukaraat virodhee raajaneeteevaanaan tak is naattak de vaarataalaapaan noo sukaraat deean ukateean vaang pesh keetaa giaa| ise daa kaaran hai ki sukaraat de virodh daa maahaual ban giaa| sukaraat viradh chal rahe mukadame vich is maahaual ne bahut ahim bhoomikaa nibhaaee|

sukaraat ne kade aapaneaap noo giaanavaan naheen kihaa, auh taan budheemaan kahe jaan de vee khilaaf see te khud noo daarashanik akhavaaunaa pasand karadaa see| usadaa bahut prasadh kathan, main ghattaghatt ih taan jaanadaa hee haan ki main kujh naheen jaanadaa is gal dee shaahadee bharadaa hai ki giaan daa pradarasn sukaraat daa subhaa hee naheen see| usade bachapan de mitar sereefon ne ddelafee dee bhavakh dasan vaalee santanee paaeitheea kolon jadon puchhiaa ki kee ethanaz vich koee sukaraat naalon vadh siaanaa hai taan paaeitheea ne naheen keh ditaa| shereefon valon sukaraat noo ih dasiaa giaa taan uh hairaan reh giaa| usane kee varagaan de siaane lokaan dee parakh karan daa man banaaeaa| ik raajaneeteevaan, kaveean te shilapakaaraan naal sanvaad rachaa ke sukaraat is nateeje te pahunchiaa ki uh sabh ton giaanavaan naheen hai| bas baakee lok hee aapane rozaanaa kamaan vich ulajhe giaan ton bemakh han| bas uh saare khud noo siaane samajhan de bhulekhe daa shikaar han| sukaraat aapane sanvaadaan vich lokaan noo ih ahisaas karaaun lee ki uh giaanavaan naheen han, savaal puchhan lag piaa| jo vee miladaa sukaraat de savaalaan de saahamane usanoo honaa hee paindaa| lokaan ne sukaraat de virodheean kol ih galaan puchaa diteean ki sukaraat noo ethanaz vich sabh ton siaanaa hon daa maan hai| uh ik bhavakhabaanee kaaran sabh noo giaan pakhon neeven dikhaaun lee unhaan dee parakh karadaa firadaa hai| ih gal usade mukadame vich jorashor naal utthaa ke usade virodh vich pes keetee gee|

sukaraat de nindakaan ne us dee darashan vidhee baare vee anekaan sikaaeitaan keeteean| usadee vidhee viang dee vidhee see| uh agiaanee hon dee viddanbanaa daa ahisaas lokaan noo karavaaundaa see taan hee uh giaan de raah te turade san| sukaraat baare kihaa giaa ki uh lokaan daa mazaak uddaaundaa hai| uh saahamane vaale noo aapane giaan naal neevaan dikhaa ke usadee khilhee uddaaundaa hai| giaan de sadaachaaree faraj naal jorr ke is gal noo mukadame vich sukaraat de khilaaf varate jaan daa maahaual paidaa keetaa giaa|

sukaraat viradh tuhamat laaun vaaliaan ne us upar naasatikataa de failaa raaheen nauajavaanaan noo dimaagee tauar te paleet karan daa ilazaam laaeaa see| us baare kihaa giaa ki uh puraane devatiaan daa nindak hai te naven devate sathaapit karane chaahundaa hai| is sandarabh vich tathaan dee sahee jaanakaaree lee anek misaalaan usade sanvaadaan vichon diteean jaa sakadeean han par sabh ton ahim udaaharan yoothaaeefaro naal usadaa sanvaad hai

• sukaraat dosatee de naate ih taan das ki kee tainoo sacheen yakeen hai ki devatiaan dee kahaaneean vich varanit ghattanaavaan sach honageean main taan khud devatiaan sanbandhee inhaan kahaaneean noo shak naal dekhadaa

haan|

• yoothaaeefaro haan sukaraat| main taan ih vee manadaa haan ki unhaan naalon vee hairaaneejanak ghattanaavaan vaapareean han, jinhaan noo aam lok naheen jaanade|
• sukaraat taan toon sachee manadaa hai ki devatiaan vichakaar larraaee vee hoee hovegee te jiven saadde kaveean ne likhiaa hai, aunhaan daramiaan tikhee nafarat vee hovegee| taan kee maniaa jaave ki ih kathaavaan sach han
• yoothaaeefaro bilakul, hor vee ajiheean galaan ne jo main sunaavaan taan tuseen dandaan thale ungaleean dabaa loge|
• sukaraat auh kade fer vihale samen sunaaee| hun taan siraf ih das ki pavatarataa kee hai eisadaa javaab den dee thaan toon devatiaan deean

kathaavaan sunaa rihaa hain|

eithe zikarayog hai ki yoothaaeefaro sukaraat de mukadame dauaraan usanoo kachiharee vich miladaa hai| uh aapane pitaa viradh mukadamaa karanaa chaahundaa hai jisane usade nauakar noo maar ke us mutaabik apavatar kam keetaa hai| sukaraat taan ithe bhaavanaavaan dee pavatarataapavatarataa de prasang samajhan dee koshis kar rihaa hai te dovatiaan deean kathaavaan noo udaaharan vajon pes kar rihaa hai par inhaan galaan noo devanindaa keh ke usade viradh mukadame noo takarraa keetaa giaa|

ausade baare ih dhaaranaa vee banaaee gee ki uh sanvaad karan de tareeke de bahaane nauajavaanaan noo savaal puchhan lee ukasaaundaa hai| nauajavaan jinhaan kolon ki nimarataa te aagiaakaaree hon dee aas keetee jaandee hai, sukaraat dee chuk vich aa ke badatameez ban rahe han| uh naitikataa de mude te vidarohee ho rahe han te prachalat maanataavaan de nibhaa ton inakaaree han| is kaaran sukaraat de is tareeke noo samaaj lee khataranaak manadiaan rokiaa jaave|

ethanaz dee sansad ne kujh saal pahilaan hee sukaraat dee manamarajee noo akheen dekhiaa see jadon usane jang vich saatheean deean laashaan chhadd aae fauajee jaranailaan upar mukadamaa chalaaun daa virodh keetaa see| is ghattanaa naal naa siraf kujh sansad adhikaaree balak saadhaaran lok vee sukaraat de virodhee ho ge san| eihee kaaran hai ki us upar tuhamataan laa ke tine shikaaeit karatiaan ne us lee mauat dee sazaa mangee see| 399 ee. poo. dee basant dee uh savere darashan, niaan ate manakhataa de itihaas vich kaalaa din see| ethanaz dee sansad de 500 mainbaraan ne jadon melittas, anaaeettas ate laaeekaan valon keete mukadame daa kaaravaaee sunee| us samen 28 saal de palaitto ne is kaaravaaee noo apolojee naan de sanvaad vich daraj keetaa hai| us samen de kaanoon mutaabik 30 saal ton upar de lok hee mukadame de faisale sanbandhee chon vich hisaa lai sakade san| palaitto chonaan vich hisaa taan naheen lai sakiaa, par usane saare mukadame dee kaaravaaee sanvaadabadh karake itihaas vich sadaa lee ankit kar ditee|

sukaraat de mukadame noo dekhan lee ethanaz de bahut saare aam

naagarik vee adaalat vich aa puje san| 500 sansad mainbaraan dee jiaooree vee saaree kaaravaaee noo sunan lee mauajood see| satar saal daa ik bazurag daanishavar jisane aapane jeevan daa bahutaa samaan falasafe lee lekhe laa ditee see, einasaaf virodhee kaaravaaee saahamane aapane tarakaan samet haazar see| mukadame dee kaaravaaee de aaranbh hon ton pahilaan sukaraat ik nauajavaan yoothaaeefro naal galaan karadaa hai| yoothaaeefro ne sukaraat daa naam suniaa hoeaa hai te uh us naal galaan karake khushee mahisoos kar rihaa hai| uh

sukaraat kolon puchhadaa hai

• yoothaaeefaro sukaraat, eih taan dase ki tuhaadde te mukadamaa kis gunaah lee chal rihaa hai
• sukaraat kise noaumar bande ne bahut ahim masale baare aapanee raae banaa lee hai| uh dasanaa chaahundaa hai ki uh jaanadaa hai ki kiven nauajavaanaan de dimaagaan noo paleet keetaa jaandaa hai| uh ih vee jaanadaa hai ki paleet karan vaale lok kauan han| zaroor uh koee giaanee hovegaa jisane mainoo shahir saahamane us de mitaraan noo paleet karan lee iven liaa khalaariaa hai jiven ih shir usadee maan hove|

yoothaaeefaro dee jigiaasaa is ton baad sukaraat vich jaagadee hai| uh is galabaat noo hor agaanh toradaa hai

• yoothaaeefaro ih daso ki nauajavaanaan noo bhrishatt karan daa gunaah uh tuhaadde upar kiven laagoo kar rihaa hai
• sukaraat jiven uh ih sabh kar rihaa hai mere dosat, auh pahilaanpahil ajeeb lagadaa hai| usadaa kahinaa hai ki main devatiaan noo gharriaa hai| uh mere upar is lee mukadamaa chalaa rihaa hai ki main puraane devatiaan vich yakeen naheen rakhadaa|

fir sukaraat shahir vaaseean noo sidhaa sanbodhan karadaa hai| usadaa ih bhaasn kee maamaliaan vich tarakavaadeean daa sidhaant banadaa rihaa hai

• sukaraat ethanaz de nivaaseeo mainoo naheen pataa ki mere upar mukadamaa karan vaaliaan ne kee asar paidaa keetaa hai| jithon tak meraa sanbandh hai main lagabhag bhul hee giaa haan ki main kee haan| kiaunk

dosh laaun vaaliaan deean galaan sacheean jaapadeean han| taan vee unhaan ne saaeid hee koee sachee gal keetee hove| unhaan deean bahuteean jhoottheean galaan vichon ik gal te mainoo khaasee hairaanee hoee hai| uh gal ih hai ki main bahut chalaak vakataa haan| tuhaanoo saavadhaan rahinaa pavegaa, kite main tuhaanoo gunmaraah naa kar devaan |... main fir yaad divaaundaa haan ki dosh laaun vaaliaan ne naamaatar hee sach kihaa hai par main tuhaanoo pooraa sach keh devaangaa|... sach ih hai ki meree 70 saal ton vadhere hai te main pahilee vaar kise kachahiree saahamane aaeaa haan|

sukaraat ne saare mukadame dee kaaravaaee dauaraan safaaee lee aapanaa pakh rakhiaa| usane aapane upar lage ilazaamaan te aapane baare baneean raavaan noo ik kar liaa te aapanee bhaashan kalaa naal inhaan mithakaan noo kholh ke lokaan saahamane pes keetaa

ethanaz nivaaseeo, pahilee gal main puraane ilazaam laaun vaaliaan te naven dosh laaun vaaliaan de dosaan de virodh vich aapanee safaaee denee hai| bahut saare lokaan ne saalaan badhee mere khilaaf jhootth ton binaan hor kujh naheen kihaa| main anaaeettas te unhaan de saatheean dee nisabat unhaan lokaan ton vadh ddaradaa haan.....

uh mere baare lagaataar jhootth bolade rahe te tuhaanoo samajhaaunde rahe ki sukaraat naan daa ik siaanaa bandaa hai jo devalok baare yakarr maaradaa rahindaa hai| jo dharatee de hetthaan aapanee drishattee paaundaa hai ate kamazor tareekiaan noo takarre tareeke banaa ke pes karadaa hai|

fir usane bhaavuk ho ke kihaa

ethanaz nivaaseeo main thorrhe jihe dite samen vich hee aapanee safaaee denee hai| ise samen dauaraan hee main aapane baare chiraan ton lokaan de manaan vich pe bure prabhaav door karan dee koshis karanee hai| mainoo aas hai ki main ajihaa kar sakaangaa.....

mere dushaman mere viradh bhanddee prachaar karade rahe han ki mainoo uven naheen jeenaa chaaheedaa see, jiven main jeeviaa| unhaan de dosh iven do honage ki sukaraat bure karamaan vaalaa viakatee hai jo dharatee te

asamaan sanbandhee vishiaan upar dakhalandaazee vaalee khoj karadaa hai| uh kamajor tareekiaan noo teebar banaa ke pes karadaa hai te doojiaan noo vee aisaa karanaa sikhaaundaa hai| ih lok sahee kahinde han te arisatofenas de haasanaattak vich tuseen khud sukaraat naamee uh bandaa dekhiaa hee hovegaa jo ik ttokaree dee peengh banaa ke jhootte lai rihaa hai te uh keh rihaa hai ki uh havaa vich turadaa hai te inhaan visiaan baare hor vee aoottapattaang galaan karadaa hai, jinhaan noo main naa taan samajhadaa haan naa unhaan baare jaanadaa haan |

sukaraat arisatofonas de haasanaattak de aadhaar te us baare raavaan banaaun vaaliaan upar viang karadaa hai| uh saare shahir de saahamane ih savaal is andaaz vich utthaaundaa hai ki kise saahitakaar valon likhe saahit de aadhaar te kise viakatee baare raae banaa ke koee gutt lokaan saahamane mukadamaa lai aaundaa hai ki us viakatee noo mauat dee sazaa ditee jaave| uh kahindaa hai

jekar tuseen ih suniaa hai ki main lokaan noo sikhiaa den de badale unhaan kolon dhan laindaa haan taan ih vee sachee gal naheen hai| bhaaven main samajhadaa haan ki lokaan noo lionatinee de gaarajias, soos de praaddeekas te elis de hipiaas vaang sikhiaa denaa vee koee buree gal naa hundee| dosato, einhaan varanit lokaan vichon koee vee kise vee shahir vich jaa ke gabharooaan noo varagalaa sakadaa hai ki uh aapane naal de shireean daa saath chhadd den jinhaan naal uh fazool hee miladejulade han|

tuseen ih vee puchh sakade ho ki sukaraata fir tere khilaaf ih galaan kiaun failadeean han toon karadaa kee hai laazam hee toon kise vishes kam vich lagiaa hovengaa| jekar ajihaa naa hundaa taan tere baare ih galaan naa failadeean| is lee aapanaa saheesahee kam das taan ki aseen hanere vich tere baare faisalaa kar deee|

fir sukaraat ne aapane khilaaf faileean afvaahaan de javaab dene aaranbhakeete| usane ethanaz de sabh ton siaane aadamee vaalee bhavakhabaanee baare haajr lokaan noo dasiaa ki

main ddelafee de devataa noo is gal daa gavaah manadaa haan ki uh mere giaan te isadee prakiratee ton jaanoo hai| tuhaanoo shereefon yaad hovegaa| uh bachapan ton hee meraa saathee hai ik vaar uh ddelafee giaa te uthon de jotashee noo ik savaal puchhiaa ki, kee koee aisaa bandaa hai, jo maithon vadh ke siaanaa hai eis de utar vich jotashee ne kihaa, naheen koee vee ajihaa naheen hai...

eis ilazaam de javaab vich sukaraat khud hee aapanaa pakh pesh karadaa hai| auh lokaan saahamane ddelafee de us bhavakhavakataa noo jisanoo ethanaz vaasee devataa manade san dee is ttipanee sanbandhee savaal kharrhe karadaa hai

tuseen hun socho main ajihaa kiaun kar rihaa haan main lokaan vich bure bande vajon badanaam haan| is badanaamee dee shurooaat baare main tuhaanoo dasan lagaa haan| jadon main ih ttipanee sunee taan sochan lagaa ki is dhundalee jihee ttipanee ton devate daa kee bhaav hai mainoo bhaleebhaant pataa hai ki main sabh ton siaanaa naheen| us haalat vich jadon mainoo sabh ton siaanaa kihaa giaa hai taan usade kee arath han devataa taan jhootth bol naheen sakadaa| kee dinaan tak main anachaahe man naal is ttipanee de arath jaanan lee tiaar hoeaa|

agale biaan vich sukaraat giaanavaan lokaan vajon prasadh unhaan saare lokaan naal mulaakaat daa zikar karadaa hai, jinhaan noo uh aapane giaan dee kasauattee samajh ke miliaa te unhaan daa giaan hee parakhiaa giaa

main ik siaane aadamee kol giaa| us bande daa naan dasan dee lorr naheen| uh ik siaasatadaan hai| main us bande naal galabaat keetee taan main is nateeje te pahunchiaa ki bahut saare lok jo aapane aap noo giaanavaan manade han, giaanavaan naheen han| fir main ih dasan dee koshis keetee ki aapane aap noo siaane samajhan te kahin vaale lok hee siaane naheen han| ajihaa karake main us viakatee noo te naal kharrhe hor lokaan noo aapanaa dusman banaa liaa|

eis ton baad main har bande kol is lee giaa ki bhavakh dasan vaale arath khoj sakaan| har bandaa siaanaa akhavaaundaa see, jinhaan

noo main miliaa..... main is sitte te pujiaa ki jinhaan lokaan noo aapane giaan vajon bahut prasadhee haasal hai uh sabh ton moorakh lok han| jinhaan noo saadhaaran lok samajhiaa jaandaa see, auh unhaan lokaan naalon vadh siaanap rakhade san |

fir sukaraat melittas naal sidhaa sanvaad karadaa hai te aapane upar lagaaee gee doosaree tuhamat baare faisalaa lain vaaliaan noo vaakaf karaaundaa hai| uh melittas noo kol bulaaundaa hai| sukaraat nauajavaanaan noo paleet karan vaale mude baare us naal gal karadaa hai

• sukaraat melittas kee tuseen samajhade ho ki nauajavaan lokaan noo sreshatth honaa chaaheedaa hai
• melittas haan, bilakul
• sukaraat jiven ki tuhaaddaa kahinaa hai, tuseen ih khoj keetee hai ki main nauajavaanaan noo paleet karadaa haan, kirapaa karake mukadame dee sunavaaee karan vaaliaan noo ih daso ki uh kauan lok han jo nauajavaanaan noo tarakee val lai ke jaande han
• melittas kaanoon hee lokaan daa vikaas karade han|
• sukaraat main ih puchhanaa chaahaangaa ki uh kauan lok han jo kaanoon de giaan mutaabak chal ke nauajavaanaan daa vikaas karade han
• melittas ithe mauajood jaj ajihe hee lok han|
• sukaraat saare jaj jaan kujh ik hee
• melittas saare hee
• sukaraat here naan de devataa dee sahun ih barree sukhad soochanaa hai ki ithe nauajavaanaan daa bhalaa karan vaaliaan dee bharamaar hai| jo lok mukadamaa sunan aae han kee uh vee nauajavaanaan noo vikasit karade han te kee sainettar vee ajihaa karade han
• melittas haan
• sukaraat sreemaan melittas, eih vee das hee dio ki asainbalee de mainbar nauajavaanaan noo paleet karade han jaan unhaan de vichaaraan dee tarakee karade han
• melittas uh vee tarakee pakhee han|

sukaraat ne aapane savaalaan de tareeke vich melittas noo ulajhaa ke saaree kachiharee saahamane usade paaj ughaarr dite| kise tarak tak pahunchan daa usadaa ihee satteek tareekaa see | uthe haazar shahir vaaseean dee hamadaradee jitan lee melittas ne jo javaab dite us ton saabit ho giaa ki sukaraat de khilaaf keetaa ih mukadamaa nijee bhaant dee ranjis ton sivaa kujh vee naheen| sukaraat ne aapane savaalaan de agalere pakh vich melittas ton is paleet karan de udesh baare puchhiaa

• sukaraat melittas kee tuseen mere upar is lee mukadamaa keetaa hai ki main nauajavaanaan noo bhrishatt karake jaanabajh ke anajaanataa vich unhaan noo bherre banaaundaa haan|
• melittas bilakul mainoo lagadaa hai ki tuseen ihee karade ho, tade main ih mukadamaa keetaa hai
• sukaraat melittas, tuseen mere ton umar vich chhotte hon de baavajood siaane ho| tuhaanoo bhaleebhaant pataa hee hovegaa ki change kam kar rahe lokaan naal vee bure shahiree sadaa buraaee karade han te bhale naagarik sadaa changiaaee hee karade han| hun dekho main kinaa moorakh haan mainoo ih vee naheen pataa ki je main aapane shireean noo badamaas banaa devaan taan uh mainoo hee nukasaan pahunchaa sakade han| kee tuseen ih kahinaa chaahunde ho ki main jaanabajh ke ih gunaah kar rihaa haan| jaan taan main

nauajavaanaan noo bilakul hee bhrishatt naheen kar rihaa jaan fir anajaanapune vich aisaa kar rihaa haan, taan kee kaanoon mere khilaaun anechhuk dosh hetth mukadamaa chalaaun daa adhikaar tuhaanoo naheen dindaa par tuseen mainoo kachahiree saahamane lai aae ho, jithe gunaahagaaraan noo sazaa ditee jaandee hai|

fir sukaraat ne naasatikataa de ilazaam val rukh keetaa te usane ethanaj de shahireean noo sanbodhit ho ke melittas kolon savaal puchhe

• sukaraat ethanazavaaseeo, eih taan sapashatt hai ki melittas ne inhaan maamaliaan baare koee sanjeedagee naheen dikhaaee| kujh vee hove melittas tuhaadde dosaan mutaabak main shir de puraane devatiaan vich yakeen rakhan dee thaan naven devatiaan te bharosaa rakhan dee sikhiaa dindaa haan| kee tuhaanoo lagadaa hai ki ajihee sikhiaa naal hee nauajavaan bhrishatt hunde han
• melittas haan, meraa ihee arath hai|
• sukaraat fir is upar zaraa visathaar naal rauashanee paao| kee tuseen dos laaeaa hai ki main nauajavaanaan noo devatiaan upar bharosaa naa rakhan dee sikhiaa dindaa haan jaan fir anajaan devatiaan pratee sradhaaloo hon lee prerit karadaa haan| jekar tuhaaddaa bhaav doosaraa hai ki kujh devatiaan upar yakeen rakhadaa haan taan ih maamalaa naasatikataa daa taan naheen hai| kee tuhaaddaa matalab ih hai ki main kise vee devataa upar yakeen naheen rakhadaa
• melittas meraa ihee bhaav hai ki tuseen kise vee roop vich devatiaan upar bharosaa naheen rakhade|
• sukaraat bahut achhe melittas, tuseen aisaa kiaun kahinde ho kee tuhaaddaa bhaav hai ki sooraj jaan chandaramaa noo hor lokaan vaang devate naheen kahindaa
• melittas jaj saahib| main kasam khaa ke kahindaa haan ki ih devatiaan upar bharosaa naheen karade| inhaan lee sooraj ik pathar te chand keval mittee hai

eis biaan ne sukaraat noo aapanee taarakikataa lee itihaas vichon havaale lain lee prerit kar ditaa| usane savaalaan daa aisaa jaal bun

ditaa jis vich usade viradh laaeean tuhamataan jhoottheean saabit ho raheean san| chand te sooraj de masale vich bhauakitaavaadee tarak den vaalaa sukaraat pahilaa yoonaanee daarashanik naheen see| us ton pahilaan hee anekasaagos deean is sanbandhee dhaaranaavaan yoonaanee lokaan de ik varag vich prasadh hai chukeean san| sukaraat ne melittas noo kihaa

piaare melittas, kee tuhaanoo lagadaa hai ki tuseen anekasaagoras upar mukadamaa chalaa rahe ho je tuseen sacheen ih samajh rahe ho taan tuseen jajaan noo bahut nimaane samajh rahe ho ki uh anaparrh han| kalezameenee de anekasaagaras deean likhataan aise sidhaantaan naal bhareean peean han te nauajavaan ik ddaraikamaa ik sikaa de ke aise kise vee naattak noo dekh sakade han| je main daavaa karaan ki ih sidhaant meraa hai taan uh mere te hasanage|

einj sukaraat ne adaalat saahamane pesh kar ditaa ki us upar lagaae ge dos kine haasoheene te ganbheerataa ton vaanjhe han| us ne kasam khaa ke jajaan saahamane saveekaar keetaa ki uh paramaarath vich yakeen rakhadaa hai| us ne ih vee dasiaa ki sochan de vilakhan tareeke kaaran hee nauajavaan us kol aaunde han| ih tareekaa vee usane yoonaan dee sabhiaachaarak viraasat vichon hee grahin keetaa hai, jithe manakh deean praapateean naalon usade sochan daa tareekaa usadee vakharataa giniaa jaandaa hai| sukaraat ne ethanaz vaaseean age kise vee rahim dee apeel karan ton inakaar kar ditaa| balak usane ih biaan vee ditaa, main ihee sochadaan ki jajaan noo ih naheen kahinaa chaaheedaa ki mainoo chhadd dio te is tarhaan sazaa ton bachaa ho jaave| main isanoo sahee naheen manadaa|4 akheer vich usane saare mukadame vich aapanee safaaee samettadiaan kihaa

ethanaz vaaseeo, eih saareean tuhamataan sachaaee ton kohaan door han| mainoo devatiaan upar enaa bharosaa hai ki mukadamaa chalaaun vaaliaan vichon vee kise noo naheen honaa| faisale lee main is maamale noo tuhaadde te paramaatamaa age rakhadaa haan| mereean nekeean te badeean de madenazar jaisaa chaaho, faisalaa karo |

eis ton baad kachiharee vich mauajood lokaan ne mukadame vich sukaraat dee

sazaa sanbandhee aapanee raae mataan de roop vich daraj karavaaee| kul milaa ke 501 lokaan ne is raae den vich hisaa liaa| 281 janiaan noo ih lagaa ki sukaraat upar lagaae ilazaam sahee han te usanoo sajaa milanee chaaheedee hai | 220 janiaan anusaar uh bekasoor see te us upar lagaae ge dosh bebuniaad san| ih faisalaa jaan ke usade chihare te koee chintaa naheen ubharee| uh pahilaan hee adaalat vich keh chukiaa see, eitihaas vich hun tak inhaan kaaranaan karake pataa naheen kine lokaan noo aapanee balee denee pee hai| age vee vaisaa hee hovegaa te sanbhav hai ki meree vee ihee honee hovegee| usane kachiharee vich mauajood lokaan val bharaveen nighaa maaree te shahiravaaseean val dekh ke kihaa

ethanaz vaaseeo, tuhaadde faisale ne mainoo kee kaaranaan karake preshaan naheen hon ditaa| mainoo umeed hee see ki tuseen mainoo dosee karaar dioge| hairaanee taan mainoo raavaan dee ginatee te hai| main sochiaa hee naheen see ki mere khilaaf eneean ghatt raavaan honageean| jekar siraf teeh lokaan dee raae edharaudhar ho jaandee taan main dosh mukat saabit hundaa te bach jaandaa| par hun isadaa arath ih hai ki melittas bach taan giaa par uh jit naheen sakiaa| jekar anaaeettas te laaeeken us naal ral ke mukadamaa naa karade taan mere khilaaf ene lokaan dee raae naa banadee| fir melittas noo ghatt raavaan usade hak vich hon lee ik hazaar ddaraikamaa daa juramaanaa hundaa te usadaa sabh kujh kurakiaa jaandaa| hun uh ttheek hee mere lee mauat dee sajaa dee mang kar rihaa hai|

sukaraat ne aapanee gal jaaree rakhee| usane kihaa ki lok inhaan galaan ton usade gusataakh te zidee subhaa baare andaajaa laaunage| usane ih vee kihaa jekar ethanaj dee kachiharee is mukadame noo niberran lee kaahal naa karadee te horanaan praantaan vaang faisalaa iko din vich naa hoeaa hundaa taan shaaeid uh lokaan noo aapanee gal ton jaanoo vee karavaa laindaa| uh naa taan adhikaareean dee gulaamee de roop vich lamee kaid katt ke aapane budtaape noo khajalakhuaar karanaa chaahundaa see te naa hee nakad juramaane de bhugataan lee us kol dhan see| ik badal ihee see ki uh aapane lee jalaavatanee

mang le| usane shahireean noo kihaa ki uh gunaahagaar daa daag sir te lai ke kite hor jaa ke nafarat naheen bhoganee chaahundaa

shaaeid koee ih puchhe ki main ethanaz ton nikal ke aaraam naal kiaun naheen jiaundaa tuhaanoo ih samajhaaunaa sabh ton aauakhaa hai ki main ajihaa kiaun naheen kar sakadaa| main sazaa de hakadaar hon daa aadee naheen haan| jekar main ameer hundaa taan rakam adaa karake chhuttan noo badal vajon dekhadaa| par main enaa ameer naheen ki main juramaanaa de sakaan|

eih keh ke usane bojhe vichon chaandee daa ik chhottaa ddaraikamaa kadt ke dikhaaeaa| usane adaalat saahamane tajaveez rakhee ki palaitto kreetto, kreetteboolas, epoladdaros us lee zamaanat vajon 30 sike de sakade han| is tajaveez upar fir lokaan dee raae lee gee| ethanaj vaaseean kol aapanee bhul sudhaaran daa jo mauakaa see, auh vee unhaan gavaa ditaa| sukaraat noo mauat dee sazaa sunaaee gee| sukaraat ne fir ethanaj de lokaan noo sanbodhat keetaa

main is lee naheen haariaa ki mere kol tarakaan dee ghaatt see balak main besharam naheen see| main is mukadame vich us tarhaan pes naheen hoeaa jiven tuseen chaahunde see| ropatt ke rahim dee bheekh vee main naheen mangee, naa hee aiseean galaan keeteean jaan aise kaaraj keete jo akasar doshee karade han te jinhaan noo dekhan dee aadat tuhaanoo hai jinhaan lokaan ne mainoo sazaa ditee hai, meree mauat hee unhaan lee vee ganbheer sazaa hovegee |

aakharee vaar sukaraat ne kachiharee vich haazar lokaan saahamane kujh galaan kaheean jinhaan vich naseehataan, salaahaan te aakharee ichhaa ralee hoee see| usane kihaa

jaj saahibaana tuseen vee mauat daa saahamanaa daleree naal kario te isanoo ik sach vaang samajhio ki is zindagee jaan mauat ton baad vee kise bhale aadamee upar koee sankatt naheen aa sakadaa|.....fir vee main ik gujaarish karanee chaahundaa haan jad mere putar vadde ho jaan te tuhaanoo ih lage ki ih dhan te vasatooaan ikattheean karan val vadh dhiaan de rahe han, jadon uh binaan kujh

baniaan hee kujh hon baare sochan lag jaan taan unhaan daa use tarhaan trisakaar kario, jiven main tuhaaddaa keetaa hai.....

hun samaan aa giaa hai te saanoo aapaneaapane raah jaanaa pavegaa| mainoo maran lee te tuhaanoo jeen lee| rahee gal ki zindagee vaddee hai jaan mauat, eih gal keval paramaatamaa jaanadaa hai te keval paramaatamaa hee jaanadaa hai|

adaalat ne sukaraat noo mauat dee sazaa sunaa ditee see| usade virodhee mukadame vaang hee usadee jalad mauat lee kaahal vich san| ethanaj de kaanoon mutaabik doshee dee sajaa noo lame samen tak mulatavee vee naheen keetaa jaandaa see| par sukaraat is ton ik maheenaa baad tak kaalakottharree vich rihaa| is pichhe ethanaj dee ik ravaaeit see|

eik kathaa mutaabik praacheen ethanaz de theeseeas naamee raajakumaar noo minotar naan de daint noo maaran lee ik yaataraa karanee pee see| uh daint ddeles naan de sathaan te rahindaa see te ethanaz de lok us kolon aapanee rakhiaa lee samensamen te manakhaan noo khuraak vajon jahaaz vich bhar ke bhejiaa karade san| is museebat ton chhuttakaaraa divaaun lee ethanaj vaasee aapane raaj kumaar theeseeas kol ge| is ton usane apolo devataa de mandar vich sukh sukhee ki je uh aapane makasad vich kaamayaab rihaa taan ddelos de pavatar thaan dee yaataraa lee har varhe jahaaj bhejiaa karegaa| theeseeas daint noo maaran vich safal rihaa te ethanaj ton har saal jahaaj jaan dee ravaaeit aaranbh ho gee|

ethanaz vaasee us samen noo pavatar tiauhaar vaang manaaunde san jadon jahaaj ddeles dee yaataraa karadaa see| ih saaree yaataraa kareeban 27 dinaan vich samaapat hundee see| is dauaraan ethanaz vich kise doshee noo mauat dee sajaa naheen ditee jaandee see| jis din sukaraat noo sajaa sunaaee gee use raat jahaaj ddeles lee ravaanaa hoeaa| nateejan faisalaa hoeaa ki jahaaj de aaun ton baad hee sukaraat noo sajaa ditee jaave| sukaraat ne is ik maheene vich jis tarhaan daa jeevan jeeviaa uh usadee daarasnik hond daa sikhar hai|

sazaa sunaaun de 27ven din sukaraat daa nerre daa dosat keetto

eih khabar lai ke pahunchadaa hai ki jahaaz aa rihaa hai| kutto jadon sukaraat noo milan lee pahunchiaa taan uh mitthee neend son rihaa see| keetto ih dekh ke hairaan hundaa hai ki mauat de daravaaje te kharrhe bande noo vee enee ddaramukat neend aa sakadee hai| sukaraat ne usanoo aapane ik supane baare dasiaa jis vich safed kaparriaan vaalee ik aauarat usanoo kahindee hai ki aj ton teesare din uh sundar savarag dee yaataraa te chalegaa| uh sukaraat noo jelh vichon nikalan lee te fir sisalee de ttaapooaan vich jaa ke rahin lee kahindaa hai| sukaraat kahindaa hai, teree tajaveez naal meree jaan bach jaavegee par jis aadarash lee ih sabh vaapariaa hai, auh lokaan deean nazaraan vich dtahidteree ho jaavegaa| meree mauat naal uh sidhaant sadeean tak lokaan de jeen daa vihaar ban jaavegaa| keetto sukaraat noo ih vee kahindaa hai ki bahut saare lok usadee jaan bachaaun lee chintat han te dhan kharach karan dee ichhaa vee rakhade han| uh sukaraat noo usade parivaar daa vaasataa dindaa hai| sukaraat ajihe mauake jadon mauat saahamane disadee hove taan vee aapanee jaaneepachhaanee tarak dee vidhee noo naheen chhaddadaa par uh inhaan saare tarakaan de javaab vich ihee kahindaa hai ki uhane aapane bachiaan de maan lee hee naa dauarran daa faisalaa keetaa hai| uh aapanee mauat noo paramaatamaa dee ichhaa kahindaa hai|

sukaraat dee mauat de din baare palaitto ne aapane prasadh sanvaad vaddo vich likhiaa hai, jis din usanoo zahir daa piaalaa ditaa jaanaa see us din saver ton hee usade prashansak te anuyaaee jelh de baahar ikatthe ho rahe san| kaal kottharree daa pahiredaar is bheerr de kahin te andar jaa ke dekhadaa hai ki kujh sipaahee sukaraat dee hathakarree te berreean kholh rahe san| baad vich uh sukaraat de kujh piaariaan, ausadee patanee, bachiaan, chhootte te fedd noo andar bhej dindaa hai| darasal feddo te hor saathee kutto, apoloddosar, freetteboolas te hor nerrale dosat saver ton hee jelh vich puje hoe san| sukaraat noo dekh ke zenathapee viralaap karan lagadee hai taan usanoo baahar bhej ditaa jaandaa hai| paletto jisane saaraa mukadamaa aapaneean akhaan naal dekhiaa see, sihat kharaab hon kaaran aakharee din jelh naheen jaa sakiaa see| is lee aakhree din daa saaraa birataant palaitto ne feddo kolon

sun ke likhiaa| sukaraat de chihare te dukh daa koee parachhaavaan nazar naheen aa rihaa see| usane aapane jaanepachhaane andaaj vich kihaa, paramaatamaa ne sukh te museebat vich jhagarraa hundaa dekh ke dovaan noo ik ddanddee de dovaan siriaan te banh ditaa see| is lee je ik cheez kise kol jaavegee taan doosaree vee naal hee jaavegee| dekho hun tak hathakarreean naal meraa hath dukhadaa see par hun mainoo uhee thaan malan naal sukh miladaa hai| sukaraat ne aapaneean jelh vich likheean kujh kavitaavaan te unhaan pichhe supane dee urajaa vaalee kahaanee sunaaee| usanoo galaan karadaa dekh jelh de ik adhikaaree ne usanoo ttek ke kihaa ki jiaadaa galaan karan naal sareer garam ho jaandaa hai te jhir daa asar ghatt jaandaa hai| jo lok vadhere utejit hunde han te jiaadaa galaan karade han unhaan noo jhir deean do jaan tin khuraakaan deneean paindeean han| is lee jhir dee sajaa vaale mujarimaan noo chupachaap bahin daa aadesh hai| sukaraat ne kihaa ki lorr anusaar uh jhir dee dooharee jaan teeharee maataraa vee lai lavegaa, par uh inhaan gharreean noo gavaaunaa naheen chaahundaa| ih keh ke uh aapane piaariaan sebes ate simiaas naal galaan vich jutt piaa| aakharee samen vee uh sareer te aatamaa de aapasee sanbandhaan baare bol rihaa see| usane unhaan noo kihaa ki kise change din tuseen vee ajihee yaataraa dee tiaaree karo| ih keh ke sukaraat nahaaun lee jaan lagaa| usane kihaa, main zahir peen ton pahilaan nahaaunaa chaahundaa haan taan ki aauarataan meree laash noo nahaaun dee takaleef ton bach sakan|

sukaraat de utthadiaan keetto ne usade parivaar sanbandhee koee upadesh den lee kihaa taan javaab vich sukaraat ne kihaa tuseen saare aapanaa dhiaan rakho| meree te mere parivaar vaaliaan dee sevaa tuseen taan hee kar sakoge jekar sach de raah te turoge| nahaaun ton baad sukaraat ne aapane parivaar deean aauarataan te aapane bachiaan noo bulaaeaa te unhaan naal aakharee vaar sankhep galabaat karake unhaan kolon aagiaa mangee| aakhree vaar usane aapane piaare mitar keetto val moonh keetaa| kreett upar hee sukaraat noo dafanaaun dee zinmevaaree see| usane kihaa, saanoo aapane shabadaan dee sahee varaton dee jaach honee chaaheedee hai| ih naa samajhe ki tuseen sukaraat noo

dafan kar rahe ho, eih kaho ki usadaa sareer dafanaa rahe haan| shabadaan dee galat varaton daa dos aatamaa vich vee buraaee jagaaundaa hai|

sooraj dtal rihaa see| use samen ik sarakaaree adhikaaree zahir dee tiaaree dee soochanaa lai ke aa giaa| ih kahinde hee uh ron lagaa| usane anek lokaan noo ih soochanaa dindiaan hee guse vich aa ke gaahalaan kadtadiaan te cheekadiaan suniaa see| sukaraat shaant rihaa| thorrhee hee der baad kujh lok ik piaalaa tastaree vich rakhee aa ge| sukaraat ne puchhiaa, main hun kee karanaa hai adhikaaree ne kihaa isanoo pee lo te ttahilade raho jad tak sareer bhaaree naa ho jaave| fir tuseen lett jaanaa| sukaraat ne zahir daa kujh hisaa aapane devate lee aahootee vajon den dee aagiaa mangee te kihaa, he paramaatamaa, meree ih yaataraa sukhamee hove| ih keh ke uh binaan kise dukh ke saaraa zahirapiaalaa pee giaa| usade shaagirad ih dekh ke utejit hoe par sukaraat ne sabh noo saant rahin lee kihaa|

sukaraat ttahilan lagaa| udon tak ttahiladaa rihaa jad tak ki usade pair bhaaree naheen ho ge| fir sidhaa bisatar te lett giaa| zahir den vaale ne usade pairaan te sareer de kee bhaag dabaa ke rakhe| sukaraat ne moonh dtak liaa te kutto noo aisakalepiyas devate lee ik murage dee balee den daa yaad karavaaeaa|

kujh samen baad usadaa sareer tthandtaa pai giaa te moonh khulhaa reh giaa| sabh ne dekh liaa ki sukaraat dee aatamaa jaa chukee hai| ethanaz nagar de gharaan vich deeve jag chuke san par giaan daa uh sooraj asat ho giaa see, jis ne fir udai honaa see te saare sansaar vich giaan te chintan daa chaanan bharanaa see| fedde de antale shabad jo palaitto ne usade bolaan vajon likhe san

aichekraattis, saadde mitar daa ant is tarhaan hoeaa| uh aadarash viakatee see| sabh ton siaanaa, einasaaf pasand te saravotam inasaan see sukaraata

eis ton agalaa safar sukaraat de giaan, darashan te chintan ne taia karanaa see te pooree duneean te chhaa jaanaa see|

adhiaae panjavaan

sukaraat de darashan te chintan dee viraasat

sukaraat dee mauat duneean de darashan de itihaas dee bahut duralabhaghattanaa see| kise chintak noo aapane vichaaraan dee vakharataa lee mauat dee sazaa ditee jaave, eih sansaar vich udon tak naheen vaapariaa see| ethanaz de shaasakaan vich hee naheen balak aam lokaan vich vee sukaraat dee ravaaeit ton hattaven vichaar us pratee nafarat daa kaaran bane rahe| lokaan ne ethanaj dee sapaarattaa hathon jang vich haar, paleg, bimaareean, gareebee daa kaaran deveekaropee noo maniaa| ih vee aam dhaaranaa see ki sukaraat nauajavaanaan noo devatiaan jiven sooraj ate chandaramaa viradh ukasaaundaa hai| ethanaz dee nagar devee ethenaa noo vee usade chele mithihaasak kathaa kahinde han, jo saare shahir dee rakhavaalee karadee see | is lee usade vichaaraan dee tarakaseelataa ton prabhaavit hunde hoe vee ethanaz vaaseean noo lagadaa see ki sukaraat varage bhristt vichaaraan vaale bande dee mauat naal ruse devate khus ho jaanage| is lee usadee balee ton baad vee sukaraat pratee nafarat dee bhaavanaa banee rahee te usade saagiradaan te dosataan noo aapanee jaan bachaaun lee ethanaj ton kite door jaa ke rahinaa piaa|

haualeehaualee maahaual badaliaa| sukaraat de kasoor dubaaraa vichaare ge taan usade bekasoor hon dee gal ubhar ke saahamane aaee| ik manot anusaar lokaan ne sukaraat upar jhoottheean tuhamataan laa ke mukadamaa chalaaun vaaliaan noo vee mauat deean sazaavaan jaan deshanikaale dite| naal hee sukaraat dee mooratee vee sathaapit keetee gee| ih sabh taan baaharee disan vaale tath san| usadee asal viraasat taan duneean bhar de lokaan de vichaaraan upar piaa prabhaav see, jo us ton baad naven drishatteekon de roop vich har yug vich prasaarit hoeaa| sukaraat de saagiradaan te dosataan vises kar ke zeenofon, palaitto te arasatoo ne us de vichaaraan daa dasataavezeekaran keetaa| usade vichaaraan dee rauashanee vich darasn de sanpradaae

sathaapit hoe| palaitto ton binaan ainattisathineez, airisatteepas ate yookalidd ne ajihe darashan matth sathaapit keete jo sukaraat de vichaaraan noo beej roop vich man ke varataariaan noo samajhade san| vises kar ke palaitto ne sukaraat de darasn noo agaanh toran vich sabh ton ahim yogadaan paaeaa| uh das saal tak ethanaz ton baahar rihaa| is dauaraan usane bahut saare thaavaan dee yaataraa keetee te ih vee kihaa jaandaa hai ki paletto bhaarat aaeaa te ithon de riseean noo vee miladaa rihaa| vaapas ethanaj aa ke usane akaiddamee naan hetth sakool banaaeaa jithe barree doorondooron vidiaarathee aaunde san| ih pakee gal hai ki palaitto kade vee sukaraat de bahut nerre de vidiaaratheean vichon naheen see, naa hee usane bahutaa samaan sukaraat dee sangat vich guzaariaa see par taan vee us dee pratibhaa te yogataa ne sukaraat dee jeevanee te darashan sanbandhee ahim sanvaad likhe| kujh lok taan isanoo kalapit te galapit sukaraat kahinde han| fir vee sanvaadaan vich pes sukaraat us dee mauat ton baad sabh ton nerre de kaal vich akheen dekhan vaale saagirad valon chitariaa giaa sukaraat bahut had tak vaasatavik lagadaa hai| usane hee sahee arathaan vich sukaraat de darasn noo pes keetaa| agale saalaan vich charach daa prabhaav jadon poore yoorap vich failiaa taan palaitto de sukaraat de chintan noo rokan daa kaaraj hoeaa| eesaaee mat ne har tarhaan de puraatan giaan vises kar ke eesaa ton poorabale giaan noo rad kar ditaa| sukaraat daa chintan taan bhauatikavaad de aasapaas see| us baare eesaaee charachaa taan kiven vee naramaaee naheen dikhaa sakadaa see| is sanbandhee aim.ain. raae daa kathan dekhanayog hai

eesaaeean ne fajool dee kaalapanik pavatarataa ate pavatar aatamaa banan de freb de aadhaar te puraatan vigiaan noo ashadh keh ke usanoo nazarandaaj keetaa see| agiaan de us hankaar de sitte vajon yoorapeean lok madhayugee hanere vich ddub ge te unhaan dee tabaahee noo rokan daa koee upaa vee naheen see| puraatan yoonaan de vichaarakaan de giaan de prakaas de dubaaraa saahamane aaun naal agiaan ate paakhandd, mandabhaavanaa ate asahinasheelataa ton paidaa hoeaa haneraa samaapat hoeaa ate

yoorap de nivaaseean dee bhauatik khushahaalee, bauadhik vikaas ate adhiaatamak mukatee daa raah khulhiaa| ih kaaraj arath daarashanikaan ate vigiaaneean ne pooraa keetaa ate yoonaanee purakhiaan daa giaan aadhunik tarakavaadeean tak pahunchaaeaa |

vishes karake arab de daarasnik isalaam de hond ch aaun ton baad sharaasainee fauajaan naal yoorap de puraatan hisiaan tak pahunche te unhaan ne poorav eesaa dauar de vigiaan noo khoj kadtiaa| inhaan vichon hee giaan ate darasn deean dhaaranaavaan vee rauasnee vich liaaun daa vaddamalaa kaaraj hoeaa| alakaazee, alahasan, al faraankee, eibaneseenaa, alagayaalee, aboobakar, avemapaak, alafettaraajeeas ate inhaan vichon sabh ton ahim naan jisane puraane chintan te darashan dee khoj keetee ibane rusd haif eiban rushad ne palaitto te arasatoo daa dasiaa hoeaa giaan rauasnee vich liaandaa te ajihaa karake usane yoorap dee manakh jaatee noo dhaaramik paakhanddaan te bejaan vidavataa de adharamee prabhaav ton mukat keetaa| rojar bekan kahindaa hai ki kudarat dee viaakhiaa arasatoo ne keetee te arasatoo dee viaakhiaa iban rushad ne| aneetheean yoonaanee sabhiataa deean vigiaanak sikhiaavaan noo arabee khaleefiaan ne khirremathe saveekaar keetaa| chheveen sadee de aaranbhavich eesaaee charach dee kattarrataa ton ake sukaraat te palaitt de anuyaaee rom ton bhaj ke faaras puje te inhaan jalaavatan vidavaanaan noo khaleefiaan de darabaar vich panaah milee| unhaan naal sanvaad rachaa ke naven giaan de daravaaze khulhe taan khaleefiaan ne yog viakateean noo bhej ke roman saamaaraj de khetar vichon praacheen yoonaanee daarashanikaan te vichaarakaan de granth mangavaae| arabee vich inhaan daa anuvaad hoeaa te inhaan deean adhaaramik sikhiaavaan vee prachaar vajon isalaamee jagat vich prachalit hoeean| sukaraat dee chintanee viraasat bhoogolik sarahadaan ulangh ke arab te faaras tak pahunchee te uthon de rehasavaadee soofee darasn vich jajb ho ke saare sansaar vich fail gee| aatamaa te paramaatamaa sanbandhee sukaraat de darasn noo palaitto dee maaraft arabee vichaarakaan ne grahin keetaa te aapanee rehasavaadee saadhanaa dee padhatee banaa liaa| ihee baad vich navaafalaatoonavaad neoflattonisama akhavaaeaa| soofee saadhakaan deean daarashanik viaakhiaavaan

vich navaafalaatoonee darashan te rehasavaad daa behad ahim thaan hai| soofee vee sukaraat dee taraz te aatamaa noo paramaatamaa ton vichharree ikaaee manade han te aapane kaarajaan naal dubaaraa ekeekaran de raah turan de upaashak han|

palaitto ton baad arasatoo ne vee sukaraat dee bauadhik viraasat noo agaanh toriaa| usane folittichas te foettichas vich palaitt dee taraz te sanvaad likhe| inhaan sanvaadaan vich daarashanik bahis daa kendar sukaraat bhaaven naheen hai, par sukaraat de vichaaraan de aaleduaale pooraa sanvaad kendarit rahindaa hai| uh palaitto duaaraa sathaapit akaadamee dee sabh ton utam paidaavaar see jisane sukaraat dee saarathakataa de savaal noo pachhamee darashan vich ik laazamee nem vaang sathaapit kar ditaa | arasatoo, sukaraat de us darashan dee vihaarak prasangakataa hai jo palaitto raaheen us tak pahunchee te us ne aapane saagirad sikandar raaheen ik raaj de gatthan de supane vich tabadeel karan dee kosis keetee| palette sukaraat dee mauat 399 ee. poo. ton baad ittalee de sisalee ate us ton baad megaaraa giaa| usane yookalaaeeddes daa saath vee keetaa te 388 ee. poo. de aasapaas uh ethanaz paratiaa| usane akaadamee dee sathaapanaa 387 ee. poo. vich keetee| us samen tak sukaraat dee mauat noo baaraan varhe ton vadhere samaan beet chukaa see te arasatoo dee umar vee chaalee varhiaan ton vadh ho chukee see| uh tad tak aapane kee sanvaad likh chukaa see| siraf ripabalik daa kujh hisaa usane akaadamee dee sathaapanaa ton baad likhiaa| yoorap de hee naheen sansaar de kee deshaan ton nauajavaan akaadamee vich sikhiaa haasal karan lee pahunche| usane akaadamee vich jo bhaasn dite unhaan vich dharam, eitihaas, raajaneetee, darashan, jotish, raajatantar te kudarat sanbandhee vigiaanaan ute zor ditaa giaa| manakhee hond te vichaar dee banatar sanbandhee vee usane aapanee vilakhan giaanameemaansak pahunch pragatt keetee| inhaan saare vichaaraan upar usade sanvaad vishes karake sukaraat de kiradaar dee chhaap amatt see| usane parakalapanaavaan noo giaan ute laagoo karake sitte kadtan dee jaach aapane cheliaan noo sikaaee| giaan de pratakhan ate viaakhiaavaan raaheen doojiaan naal saanjhaa karan karan tak palaitto sukaraat daa anuyaaee rihaa,

par usane sukaraatee vidhee dee thaan aapane darashan dee ekaalaapee giaan prasaaran dee vidhee apanaaee| usane adhiaatam sanbandhee bahut saaraa vimaras saahamane liaandaa jo sukaraat de giaan ton hattavaan see| usane paramaatamaa noo keval sdhataa naal jorriaa te sansaar de aadarassbh roop noo hee paramaatamaa valon niramat dasiaa| jo vee asbh hai usadee rachanaa lee jeevaatamaa noo zinmevaar kihaa| is chintan ne saare sansaar vich davaitavaadeeadavaitavaadee falasafe sanbandhee ik bahis paidaa keetee| usane jeevaatamaa noo bauadhik, abodhik, kuleen te gairakuleen chaar varagaan vich vanddiaa te har varag dee prakiratee anusaar sansaar dee sirajanaa vich yogadaan paaun lee zinmevaar tthahiraaeaa| niaan de jis sidhaant sanbandhee sukaraat ne bahut saare savaal aapane samakaaleean kolon puchhe san us dee vihaarakataa baare palaitto te arasatoo dovaan ne hee bahut saaraa vaadavivaad keetaa| palaitto sansaarasamaaj dee uchatam avasathaa saamavaad noo kahindaa hai te arasatoo isanoo raaje valon bhalaaee pooran raaj dee sathaapanaa tak lai aaundaa hai| ih asal vich darashan de sukaraatee sakoolasanpradaae dee viraasat hee hai jo palaitto ton arasatoo tak pahunchadee hai| arasatoo is sidhaant noo laagoo karan lee ik raaj daa aadaras kalapadaa hai te sikandar noo mudtale roop vich is sidhaant de pasaar lee tiaar karadaa hai

palaitto ton binaan sukaraat de prabhaav vaale de hor sanpradaae vee yoonaanee darashan vich ahim thaan rakhade han| inhaan vichon us de do sahiyogee rahe daarasnik entteesathenas ate arisatteepas vee sukaraat deean daarasnik dhaaranaavaan de aadhaar te aapaneaapane sakool sathaapit karade han| sukaraat ne aap kujh naheen likhiaa te us daa darashan kise vises anusaasan ton vee vaanjhaa hai| uh giaan de sarokaaraan vich ik taarakik sumel dee sathaapatee lee chintanaseel rihaa| is lee usade agalere chintak unhaan rehasaan noo sulajhaaunde rahe jo use darasn de iradagirad faile hoe san| usade anuyaaeean valon pes chintan hee ikadooje pratee virodhaabhaasee naheen balak ih virodh sukaraat dee pes hoee skhaseeat vich vee jhalakade han| palaitto, entteesathenas te arisattipas ne jiven sukaraat de darashan noo samajhiaa uven hee pes keetaa| isadee misaal de roop vich sukaraat valon pes nekee de

sankalap baare inhaan sanpradaavaan dee viaakhiaa dekhee jaa sakadee hai| sukaraat ne is bhaavavaachee sankalap noo manakhee hond daa aadhaar kihaa see| usade anuyaaeean ne is sankalap noo vakharevakhare sidhaant vajon paribhaashit keetaa| nekee daa sankalap hee vakhavakh sanpradaavaan vich vakhareven daa aadhaar baniaa|

entteesathenas valon chalaaeaa giaa sanpradaae sanakavaad chhenichisama naal itihaas vich jaaniaa jaandaa hai| entteesathenas pahilaan ik sofisatt chintak jaarajeeas dee nerrataa vich see| par jad hee uh sukaraat de nazadeek aaeaa te sukaraat de parabhaav kabool ke sanakavaadee sanpradaae gatthan karan vaalaa baniaa| us baare ih kihaa jaandaa hai ki uh sukaraat dee mauat samen usade naal hee see| par uh aapane chintan tareekiaan vich ravaaeitee sofisatt hee najr aaundaa rihaa| jeevan de vividh vishiaan baare usane chintan keetaa par kee thaaeen sukaraat deean naitik dhaaranaavaan ton vith te hee vicharadaa rihaa| sukaraat valon bhauatik suvidhaavaan te sansaarak praapateean ton niralep reh ke jeen dee bhaavanaa entteesathenas noo bahut ponhadee see| ise lee usane sabh tarhaan de sansaarak sukhaan de tiaag noo aapane sidhaant daa aadhaar banaaeaa| sabh suvidhaavaan pratee aalochanaatamak ravaeea rakhan kaaran hee usanoo sanak chhenicha daa shikaar samajhiaa giaa te usade sanpradaae noo sanakavaad daa naan ditaa giaa| entteesathenas shahiraan noo manakhee chetanaa noo bhristt karan de kendar kahindaa see| uh sukaraat de nekee de sankalap dee viaakhiaa saadagee de samaan arathaan vich karadaa see| ihee naheen uh sukaraat ton enaa prabhaavit see ki nijee zindagee vich fakeeree dhaaran keetee hoee see| usanoo milan aae sikhiaaratheean noo uh dabakaa ke bhajaa dindaa see| palaitto de samakaal vich entteesathenas dee vidavataa dee prasadhee dooradoor tak failee hoee see| jeenofon ne usadee sift keetee hai par palaitt usanoo budtaa totaa kahindaa hai| usadaa shaagirad ddaaeojinees vee parale daraje daa sanakee see| uh din samen laalattain dee roshanee lai ke ghunmadaa rahindaa see| kihaa jaandaa hai ki baadasaaeh sikandar ddaaeirojinees dee fakeeree ton mutaasir ho ke usanoo aap milan lee aaeaa te usane kihaa, je main baadashaah naa hundaa taan laazamee ddaaeojinees honaa pasand karadaa|

sukaraat de ik hor anuyaaee arisatteepas ne sireeinak sanpradaae daa mudt banhiaa| arisatteepas leebeea de ik shahir sireein daa mool vasaneek see| uh bachapan vich aapane thaap naal praacheen ulanpik kheddaan dekhan lee ethanaz aaeaa te sukaraat noo mil ke usadaa pakaa anuyaaee ban giaa| usane sanakavaadeean de sukh ton niralepataa de ulatt manakhee jeevan daa antim udesh sukhaan dee praapatee noo maniaa| sanakavaadee kahinde san ki sukhaan kol kadee naa jaao te sirenikaan anusaar har jaghaa sukhaan dee talaas karanee chaaheedee hai| sireeinakaan ne naitikataa noo sukhaan dee praapatee vich sabh ton vaddee rukaavatt maniaa| ithon tak ki unhaan ih vee kihaa ki man de sukh dee praapatee vee sareer raaheen hee keetee jaa sakadee hai| ih vee sirenikaan daa hee sidhaant see ki sukhaan dee praapatee varatamaan vich hee honee chaaheedee hai| bhavakhee sukhaan dee aas vich dukh bhoganaa bevakoofee hai| arisatteepas, sofisatt vidavaanaan vaang keemat lai ke sikhiaa den daa haamee see| is mat dee vishes gal ih vee hai ki arisatteepas ton baad usadee putaree irette is sanpradaae dee sanchaalak banee| vakharee gal hai ki is sanpradaae ne bhauatik sukhaan noo mehatav de ke sansaarakataa noo darasn daa aadhaar maniaa par sukaraat de darasn de neetee pakh dee barabaadee is sanpradaae deean chintan maanataavaan vich nazar aaun lagadee hai|

eis ton ilaavaa sukaraat de ik shaagirad yookalidd ne vee darasn daa ik sanpradaae chalaaeaa| yookalidd megaaraa daa nivaasee see, eise kaaran is mat noo megaareean sanpradaae kihaa jaandaa hai| yookalidd de sukaraat pratee bhagateebhaav baare kee kathaavaan prachalit han| megaaraa te ethanaz dee dushamanee bahut prasadh see| is lee kise vee megaaraa nivaasee daa ethanaj vich aaunaa manhaan see| yookalidd akasar bhekh vattaa ke ethanaj aaeaa karadaa see| kee vaar taan uh aauarat ban ke vee ethanaj vich sukaraat noo milan lee aaeaa| sukaraat ne bhalaaee noo sarvauch sataa kihaa see| isade ulatt yookalidd ne sach noo bhalaaeesbh kihaa| usane paramaatamaa, sach, bhalaaee te devatiaan noo iko sataa de kee naam kihaa| sukaraat ton binaan yookalidd ne paaramenaaeeddeez daa vee prabhaav kabooliaa| is saanjhe prabhaav kaaran hee usane kihaa ki ashabh dee koee sataa naheen|

ausane siaanap te aatamaa noo vee shubh te sataa naal tulanaa ditee|

yookalidd ton baad de chintakaan ne usade sanpradaae noo gairanushaasanee atarakaan daa kendar banaa ditaa see| inhaan tinaan sanpradaavaan ton binaan sukaraat de hor saagiradaan ne vee us deean chintan dhaaranaavaan te usadee skhaseeat de prabhaav vich kee nikemotte sanpradaae sathaapit keete| feddo ne elis vich, thibiz ne sibes vich ate aisichaneej ne safettas vich sukaraatee darashan de sanpradaae banaae| aisichaneej de taan kujh sanvaad vee milade dasee han ki jinhaan vich sukaraat daa kiradaar te usade vichaar mi

yoonaan de patan ton baad roman saamaraaj dee charraaee daa dauar aaranbh hundaa hai| romanaan ne vee doosaree sadee eesaa ton lai ke sukaraat de vichaaraan daa prabhaav kabooliaa| sukaraat de anuyaaeean vich matabhed de baavajood yoonaanee neeteeshaasatar vich hee naheen sagon pachhamee neeteesaasatar vich vee usadaa mehatavapooran prabhaav dristteegochar hundaa hai| sukaraat daa ih prabhaav madhakaalee darasn abhiaas te vee haavee rihaa| doosaree sadee eesavee vich eesaaeeat vich sukaraat daa charachaa honaa aaranbh hundaa hai| eesaaee mat dee sansathaagat pahunch charach raaheen lokaan tak prasaarit hundee see te charach vich gunaahabakhashee lee itihaasak udaaharanaan de ke sradhaalooaan tak gal pahunchaaun dee ravaaeit see| dharam daa sansathaaee pravachan jadon kise itihaasak hasatee noo apanaa ke us dee viaakhiaa karadaa hai taan usadee skhaseeat duaale usare binb noo jaan usadeean naitikataavaadee sikhiaavaan daa anukoolan hee karadaa hai| tarak ton tahindee dharam dee sansathaa us hasatee dee tarakaseelataa dee katee charachaa naheen karadee| sukaraat naal vee ise tarhaan hoeaa| eesaaeeat vich sukaraat dee skhseeat noo dhaaramik khanddanamanddan lee varatiaa giaa| usadee mauat dee sazaa noo eesaaee mat de prachaarakaan ne ekeesvaravaadee vichaaraan vajon pes keetaa| doosaree sadee eesavee de gunaahabakhasee sanpradaae de viaakhiaakaar jasattin ne sukaraat dee udaaharan de ke eesaaee mat vich naasatikataa jaan bahudevavaad de sidhaant daa khanddan keetaa| sukaraat noo usane eesaa ton pahilaan paidaa hoee ikaeesvar pratee samajh dee bhaavanaa kihaa jis anusaar sukaraat ne olanpeean devatiaan dee

thaan sarav shakateemaan paramaatamaa daa sidhaant pes keetaa te usanoo sazaa milee|

madh kaal de aaranbh vich sant agasatteen ne sukaraat noo eesaaeeat dee agaaoon pairr manan ton inakaar keetaa te usane palaitto daa kujh had tak prabhaav kabooliaa| kujh eesaaee dharam prachaarakaan ne sukaraat noo vadheea inasaan vajon likhiaa te usadee mauat noo aniaan kihaa| jinhaan lokaan ne sukaraat noo mooratee poojaa viradh utthee aavaaz kihaa| unhaan ne pavatar tasaveeraan vich sukaraat noo chitariaa te eesaaeeat de praacheen yoonaanee anshaan vajon pes karake usadee mehatataa pragatt keetee| eesaaeeat de prachaarakaan ne charach deean hadaaeitaan te lorraan mutaabik sukaraat de havaale de ke usade sankalap nekee rrirattue dee vee viaakhiaa keetee| dhaaramik naitikataa lee sukhaaven nekee de sankalap noo sukaraat de prasangaan naalon torr ke us valon nekee de raah te ditee shahaadat vajon pes karan daa rujhaan das sadeean tak yoorap te hor thaavaan te jaaree rihaa| eesaaee mat de chitarakaaraan ne vee sukaraat de baleedaan deean tasaveeraan banaaeean| is tareeke naal sukaraat daa binb paramaarath de rasate te tur ke sankatt bhogade kise sharadhaaloo vaalaa ban giaa| madhakaal de pramakh chintakaan ne jaan taan sukaraat val bahut ghatt tavajon ditee jaan bilakul hee usanoo nazarandaaj karee rakhiaa| ih ravaeea pandaraveen sadee vich afalaatoonavaad de punar ubhaar tak jaaree rihaa| isalaamee chintakaan vises kar ke soofee saadhakaan ne sataveenatthaveen sadee vich jeevaatamaaparamaatamaa de sankalapaan dee viaakhiaa lee nav afalaatoonee prabhaav grahin keete san jo soofeeat de pasaar naal adhee duneean tak fail ge| inhaan upar isalaamee rehasavaad dee goorrhee chhaap see te sukaraat jaan palaitto de sidhaantaan dee pachhaan lee uneeveen sadee tak uddeek karanee pee|

auneeveen sadee de tin prasadh daarashanikaan ne sukaraat de darasn ate usadee skhasee vilakhanataa dee pachhaan karake us baare sochiaa| inhaan vichon heegal, kirakegaarad ate neetashe pramakh han| heegal ne aapane bhaasnaan darashan daa itihaas jo 180506 dite san vich sukaraat noo do samaantar naitik padhateean vich pisadaa dukhaantak bindoo kihaa| sukaraat ton pahilaan yoonaan vaasee darasaae ge naitik maaragaan de paandhee san jinhaan

raaheen lokaan de sabhiaachaarak bharosiaan dee parakh hundee see| sukaraat ne naitikataa noo viakateegat ate parataveen bhaavanaa kihaa| is tarhaan heegal ne sukaraat de samaajak sandarabhaan noo nirol nijee bhaant daa sadaachaarakavidhaan banaa ditaa| kirakegaarad ne aapane aaranbhale kaaraj vich sukaraat baare kaafee gurrhee charachaa chherree| usane eesaaeeat dee sukh bhaavanaa ate sukaraat de dukhaant noo samaantar rakh ke vichaariaa| ih daarashanik badal rahe utapaadanee sameekaranaan noo manakhee dukhaant ate viddanbanaa de havaale naal samajhan dee kosis kar rahe san| nitase ne sansaar dee bhauatikataa de itihaas vich sukaraat noo eesaa de samaantar samoohikataa dee bhalaaee lee nijee dukh bhogan vaalaa kihaa| usade anusaar inhaan itihaasak skhaseeataan ne jo nijee dukhaant bhogiaa usadaa sukhamee hisaa ihee hai ki inhaan ton baad sansaar ne ih sidhaant saveekaar kar le, jinhaan lee inhaan ne jaan ditee see| neetashe ne 1872 vich prakaashit aapane kaaraj dukhaant daa janam vich sukaraat baare vichaar keetee| usane yoonaanee traasadee deean do dhaaramik padhateean apoloneeat ate ddaaeinaaeiseean noo unhaan de devatiaan de gunaan de bahaane paramaatamaa baare do vakharevakhare vichaarak sankalapaan daa naan ditaa| neetashe ne ik navaan sbad sukaraatavaad shochrattisama vee varatiaa| usadaa kathan hai

sukaraatavaad ne sathaapit kalaa te mauajood naitikataa noo rad keetaa| aapane aap noo nishaane te kendarit karadiaan sukaraat ne aapanee mukh zinmevaaree samajh ke hond de sahee arath dite| usane ikaliaan hee vaddee shakatee dee bhaavanaa ate niraarathakataa dee peskaaree naal jurr ke vakhare sabhiaachaar, kalaa te sadaachaar noo lai ke naveen duneea noo chhoohiaa te saanoo khushee naal bhar ditaa |

baad vaaleean likhataan vich neetashe sukaraat dee darasn dee padhatee noo vichavichaale dee ate niaan lee naa joojh sakan vaalee sithal chetanaa kahindaa hai| us anusaar,

kee ant vich usane mauat de hauasale noo aapanee siaanap kihaa ant vich zahir ethanaj ne naheen sukaraat ne peetaa see, ausane zor ditaa ki usanoo jhir pilaaeaa jaave| sukaraat bhauatikataavaadee

naheen see| usane haualee jihee kihaa see, mauat hee bimaaree daa ilaaj hai| auh lame samen ton bimaar see|

vikattoreean dauar vich upayogataavaadee chintakaan ne sukaraat dee mauat noo eesaaeetiaag de aadarash naal tulanaaeaa| is vichaar de dhaarakaan anusaar uh vigiaanak, taarakik ate vigiaanak vishav dristtee lee sheed ho giaa see| jauan sattooaratt milaz ne eesaa te sukaraat noo iko jiheean hasateean te iko jihe gunaan raaheen iko jihe udes tak pahunchan vaale chintak kihaa| 19veen sadee vich palaitto daa anuvaad karan vaale mukh vidavaan bainjaamin jauavett ne aakasaforadd ch aapane vidiaaratheean noo jinhaan do jeevaneean dee parrataal lee prerit keetaa uh eesaa te sukaraat deean san| sukaraat noo virodhaabhaasee shakhaseeat vajon viaakhiaaun deean kosisaan 20veen sadee vich vee jaaree raheean| jaraman hondavaadee kaaral jaisapar ne sukaraat noo budh, kanafiaoosheeas te eesaa de samaantar aapane dauar vich dukhaant dee rosnee raaheen chetanaa failaaun vaaleean hasateean aakhiaa|

yoonaan dee praacheen daarashanik sabhiataa noo bhauatikataavaadee viraasat vajon samajhan deean kosisaan kaaral maarakas te engalaz ne keeteean| engalaj deean likhataan ddaaeilaikattikas aaf nechar, luddavig fiaurabaakh te sanaatanee jaraman falasafe daa ant ate darashan vich dilachasapee rakhade mitaraan noo likheean chittheean vich sukaraatee flasafe daa zikar hoeaa hai| kamiaoonisatt paarattee daa maineefaisatto vich maarakas te engalaz ne duneean badalan dee prakiriaa vich asalee mehatav dee praapatee lee jo sharataan pooreean karan dee tajaveej rakhee us vich bhauatikataavaadee falasafe baare maarakasavaadee dristtee ton vichaar hoee miladee hai| engalaj aapanee kitaab ainttee ddiaooharing vich sukaraat de aatamaa de sidhaant dee viaakhiaa karadaa likhadaa hai

praacheen darashanasaasatar sahij roop vich aaranbhalaa bhauatikavaad see, eis lee vichaar te padaarath de rishate noo sapastt karan de yog naheen see| is noo sapastt karan lee aatamaa daa ik sidhaant paidaa hoeaa jo amarataa noo sareer ton vakharee sataa samajhadaa see| fir us ton hee aatamaa dee aatamaa daa sidhaant paidaa hoeaa

te ant ekeeshavaravaad paidaa hoeaa| inj puraane bhauatikavaad daa nikhedh vichaaravaad ne keetaa te vichaaravaad daa virodh karan lee aadhunik bhauatikavaad ubhariaa| ihee nikhedh de nikhedh daa bhauatikavaadee falasafaa hai| ih puraane dee murrasathaapatee naheen sagon puraane bhauatikavaad dee sathaaee neenh vich do hazaar saalaan daa itihaasak vikaasavaad vee piaa hai|

engalaz, sukaraat te arasatoo dee sansaar noo padaarath manan dee viaakhiaa daa havaalaa vee dindaa hai| bhaaven uh inhaan praacheen chintakaan vichon kise noo vee dharatee noo mool tat naa manan kaaran aalochanaa vee karadaa hai par taan vee ih gal sapashatt hai ki aapanee leeh paarraveen prakiratee kaaran sukaraat daa chintan aadhunik falasafe dee padaarathavaadee saakhaa noo vee changaa lagadaa hai te manakhee kirat dee lutt te vichaar noo kaaboo karan deean jarrhaan talaasdiaan maarakas te engalaz sukaraat tak jaa aparrade han|

20veen sadee de aaranbh te uneeveen sadee de ant tak sukaraat daa falasafaa naven nazaree ton bahis de kendar vich aaundaa hai| is vaar is vichaar dee jmeen raaj dee banatar daa sidhaant te raajaneetee banadee hai| sukaraat de lokatantar sanbandhee vichaaraan dee rauashanee vich poonjeevaadee saasanavivasathaa jaan samaajavaadee nirankustaa vichakaar lagaataar bahis chaladee hai| lio sataraas, hanaah araddaintt te kaaral popar varage raajaneetee shaastaree naven sansaar de raajasee dris baare charachaa karadiaan sukaraat deean dhaaranaavaan noo nazarandaaj naheen kar paaunde| saaratar sukaraat dee kurabaanee noo hond de samaajak arathaan vich jiaunde rahin dee bauadhik laalasaa naal jorradaa hai| ithon tak ki maiddanais aindd siveelaaeezeshan kitaab vich mishel fooke noo sukaraat daa savaiprateebinb daa sidhaant bahut prabhaavit karadaa hai| jee. ee. moor te barattarandd rasal viaakhiaavaan dee naven yug anusaar paribhaashaa dee talaas karadiaan sukaraat de pratakhan ate viaakhiaa de sidhaant noo aapanee samajhakaaree daa hisaa banaaunde han| lagabhag chauavee sadeean baad vee sukaraat daa darasn saarathak bane rahinaa ih saabit karadaa hai ki us de chintan de kendar vich manakhee hond duaale saragaram sadeevee masale san|

eis saaree charachaa ton sittaa ihee nikaladaa hai ki sukaraat chintan

te darashan vichon kade gairahaazar naheen hundaa| jadonjadon itihaas ne ravaaeit noo vidt maaran lee darasn vichon udaaharanaan dee talaas keetee, sukaraat aapane ton puraanee saaree ravaaeit noo sir bhaar kharrhaa karan vaale chintak vajon saahamane aaeaa| jadon vee chintan noo sansaarak praapateean ton niralep ate vadderaa samajhan dee misaal denee pee, sukaraat dee daraveshee akhonparokhe naheen hoee| jadonjadon giaan noo aazaadee, samaanataa te bhaaeechaare lee varatan te manakhee bihataree de savaalaan noo mukhaatib hon daa samaan aaeaa, sukaraat chete vich aa giaa| ithon tak ki vishav de chintakaan ne chintan deean sathaapanaavaan lee aape noo kurabaan karan dee misaal vajon vee sukaraat noo hamesaa yaad rakhiaa| barattarandd rasal anusaar, sansaar aiseean udaaharanaan naal bhariaa piaa hai jadon raajiaan te sulataanaan ne aapanee riaasat noo bachaaun lee aapanee jaan dee aahootee ditee par ih maan sukaraat de hise hee aaeaa hai ki uh chintan noo amorr veg vaang manadaa hoeaa is dee shudhataa saabit karan lee aape noo kurabaan kar dindaa hai|

sukaraat de chintan vich manakh, nekee ate shubh tin juz han jinhaan de sahee sandarabhaan dee talaas usadaa mukh fikar hai| vises tauar te uh shubh te changiaaee noo sansaar dee aapasee saanjh te bihataree lee kaarajaseel skatee manadaa hai| is sbh dee talaas lee manakhataa noo sabhiataa vich viaapat virodh te rukaavatt naal khahinaa paindaa hai| ih ghasar kee vaar aapaatiaag tak pahunch jaandee hai| sukaraat ne nijee hitaan te laabhaan dee thaan par dee bhalaaee noo chintak deean zinmevaareean vajon sathaapit keetaa| uh asalee daarasnik vaang jeeviaa te asalee daarasnik vaang kurabaan hoeaa| sukaraat manakhee itihaas daa uh dharoo taaraa hai, jisadee chamak kade vee fikee naheen pavegee balak is dharatee upar manakhee hond dee salaamatee tak uh vichaaraan te amal dee saanjh lee duneea de daarashanikaan noo vangaaradaa rahegaa|

havaale ate ttipaneean

adhiaae pahilaa

1. analoge in eenadian anad aanesatteran fahilosopahichal tthahougahatt, 2006 odittion, page 49.
2. tthranasittion odd dteudalisam inatto chhapittalisam, page 71.
3. nettapahesichas odd arisattole, eenadian ooniverasitte faresas, page 183,
4. darashan kayaa hai pragatee prakaashan maasak, panaa 11.
5. naranaonagales, chhoraresaponadenache, page 235.
6. naranaonagales, chholalechatted aaorak, volaiv, page 330.
7. luddavig fiaoorabaakh ate kalaasakee jaraman falasafe daa ant, panaa 7
8. raadhaa krishanan, bhaaratee darashan, panaa 13
9. gelaler o., a hisattore odd ghareek fahilosapahe, page 24.
10. ddaa. manamohan singh, yoonaanee darashan, panaa 3
11. auhee panaa 4
12. auhee panaa 14
13. raahul saankarataaein, darashan digadarasn, panaa 34
14. arisattottale, page 11, olitte bhookas, dheleh 1996.
15. a.sh. bhogomolov, hisattore odd anachienatt fahilosopahe, page 39.
16. rrijae tthanakha, anachienatt ghareek fahilosopahe, page 7.
17. hisattore odd anachienatt fahilosopahe, page 43.
18. anachienatt ghareek fahilosopahe, page 89.
19. hisattore odd anachienatt fahilosopahe, page 72.
20. aan.a. dhuninag, a hisattore odd folittichal tthaheories, page 11.

adhiaae doosaraa

1. chh.chh.aan. tthaelor, shochrattes a vere sahoratt inattaroduchattion, page 1.
2. bherattranad rusasel, hisattore odd aanesatteran fahilosopahe, page 4.
3. flatto, apologe, page 137.
4. yenopahon, chhonaversattionas odd shochrattes, page 81.
5. eebid, page 16.

adhiaae teesaraa

1. shochrattes a lidde onamined, page 6.
2. chh.chh.aan. tthaelor, shochrattes, page 25.
3. eenattaroduchattion, chhonaversattionas odd shochrattes, page 26.
4. eebid, page 127.
5. dhialechattichas odd natture, page 171.
6. hisattore odd aanesatteran fahilosopahe, page 243.
7. shochrattes a lidde onamined, page 33
8. dhialouges odd flatto, page 187.
9. anachienatt ghareek fahilosopahe, page 130.
10. palaitto, sukaraat kaa mukadamaa aauar mauat, hindee ch an. manamath naath naath gupataa, panaa 46, naishanal buk ttarasatt, dilee, 2011.

adhiaae chauathaa

1. dhialouges odd flatto, page 27980.
2. eebid, page 103.
3. eebid, page, 93.
4. anachienatt ghareek fahilosopahe, page 81.
5. ripabalik, panaa 41.
6. dhialouges odd flatto, page 2324.
7. sukaraat kaa mukadamaa aauar unakee mitayoo, panaa 3.
8. auhee panaa 4.
9. auhee panaa 27.
10. auhee panaa 27.
11. auhee panaa 28.
12. auhee panaa 28.
13. auhee panaa 29.
14. auhee panaa 30.
15. auhee panaa 30.
16. auhee panaa 31.
17. auhee panaa 31.
18. auhee panaa 32.
19. auhee panaa 32.
20. auhee panaa 36.

adhiaae panjavaan

1. anachienatt ghareek fahilosopahe, page 183.
2. aim. ain. raae., eisalaam dee itihaasak bhoomikaa an. jagavindar jodhaa, panaa 4950.
3. auhee panaa 50.
4. auhee panaa 51.
5. jhohan bhuranett, ghareek fahilosopahe fadadda, page 82.
6. anachienatt ghareek fahilosopahe, page 192.
7. chh.chh.aan. tthaelor, shoachrattes, page 77.
8. eebid, page 80.
9. eebid, page 83.
10. anachienatt ghareek fahilosopahe, page 237.
11. ddaa. manamohan singh, yoonaanee darashan, panaa 130.
12. ddaa. manamohan singh, yoonaanee darashan, panaa 130.
13. chh.chh.aan. tthaelor, shoachrattes, page 87.
14. eebid, page 91.
15. eebid, page 99.
16. eebid, page 104.
17. anatt dhuharinag, page 186187.
18. hisattore odd aanesatteran fahilosopahe, page 236.

sahariek pasatakal

• luis navia; shochrattes a lidde onamined
• rrijae tthanakha, anachienatt ghareek fahilosopahe, fearason, 2014
• yenopahon, chhonaversattionas odd shochrattes, fenaguin chhlasasichas 1990
• chh.chh.aan. tthaelor, shochrattes, a vere sahoratt eenattaroduchattion, uanaddorad ooniverasitte faresas 2000.
• flatto, dhialogues odd flatto, shimen famap; shachahusatter faperbachakas, 2010
• a.sh. bhogomolov, hisattore odd anachienatt fahilosopahe, farogaresas fubalisaheras nosachoaa, 1985
• o.a. gelaler, a hisattore odd ghareek fahilosopahe lonadon lonagmanas ghareen famap; chho, 1996
• dhavid bh. gilaberman, analoge in eenadian anad aanesatteran pahilosopahichal tthahougahattas, shaparinager shachienache anad nedia, 2006.
• rodane hilatton, tthranasittion odd dteudalisam inatto chhapittalisam, aakar bhookas, 2013
• arisattottale, nettepahesichas, fenaguin bhook limitted 2010
• arisattottale, folittichas, olitte bhookas, dheleh, 2011
• aan.a. dhuninag, a hisattore odd folittichal tthaheories, chholoumabia ooniverasitte faresas, 2003
• bherattranad rusasel, a hisattore odd aanesatteran fahilosopahe, nanos tthenatt bhookas, 2001

• tthahomas r. narattin, hisattore odd anachienatt ghareeche, farinachetton ooniverasitte faresas, 2008
• r.a. nichaholason, litterare hisattore odd arabas, khittab bhhaan, dheleh 2013
• dtaredarichak onagales, dhialechattichas odd natture, eenatternattional fubalisaheras, neaa aiorak, 1971
• anatt dhuharinag, feopales fubalisahinag house, 2011
• , aittah kh. naran, tthehe gherman eedeologe feopales fubalisahinag house 2009
• chholalechatted aanorakas, farogaresas fubalisaheras, nosachoaa, 1983
• aanilal dhurenatt, tthehe shattore odd fahilosopahe gharaden chitte fubalisahinag chho. ne. 1980
• darashan kos hindee pragatee prakaasn maasako, 1980
• raahul saankaratayaaein, darashanadag darasn, kitaab mahil, 2007
• sudhaa chauadharee, darashan kee samaajik bhoomikaa aauar bhaarateey jeevan dristtee gaaragee prakaasn 2016
• devee prasaad chattopaadhiaae, darashan bhavisy, raajakamal prakaashan, 2009
• .........., bhaarateey darashan men kayaa jeevat hai aauar kayaa mit, peepalaz pabaleeshing haaoos, 2006
• palaitto, sukaraat kaa mukadamaa aauar unakee mritayoo, naishanal buk ttarasatt, 2011
• ddaa. raadhaa krishanan, bhaarateey darashan pusatak prakaasn sansathaan, eilaahaabaad, 1990
• v. barodev, aadhunik samen vich bhaaratee falasafaa, panjaab buk sainttar, 1986

eis soochee noo jaanabajh ke kise vee akaadamik kram ton mukat rakhiaa giaa hai