33. ਕਿਵੇਂ ਨ ਫਧੀਂਦਾ

ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਅੱਖਾਂ ਮਸਤਾਂਦਾ

ਪਾਇ ਤਣਾਵਾਂ ਕੱਸਦਾ,

ਝਰਨਾਟਾਂ ਜੋ ਜਾਣ ਨ ਝੱਲੀਆਂ

ਮਨ ਨੂੰ ਪਾ ਪਾ ਦੱਸਦਾ,

ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਤੇ ਬਹਿ ਕਦੇ ਆਪ ਆ

ਹੱਸੇ ਰਸੇ ਰਸਾਵੇ,

ਅੰਦਰ ਵੜੇ, ਵਲਵਲੇ ਛੇੜੇ,

ਤੁਣੁਕੇ ਦੇ ਦਿਲ ਖੱਸਦਾ ।੩੮।

ਮੋਹੀ ਮੱਤੀ ਤੇ ਰਸਲਹਿਰੀ

ਫੜਨ ਉੱਠਾਂ, ਉਠ ਨੱਸਦਾ,

ਮਿਲਿਆਂ ਫੜਿਆਂ ਹੱਥ ਨ ਆਵੇ

ਵੱਸ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਵੱਸਦਾ,

ਕੋਮਲ ਪਯਾਰ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਦਰ

ਕਿਵੇਂ ਫਧੀਂਦਾ ਨਾਹੀਂ,

ਪਾਇ ਭੁਲੇਵਾਂ ਤਿਲਕ ਜਾਂਵਦਾ,

ਗਲਵੱਕੜੀ ਨਹੀਂ ਫਸਦਾ ।੩੯।

 

34. ਰਾਗ ਦੀ ਸੁਰ

ਸੁਰ ਇਕ ਕੋਮਲ ਗਲਿਓਂ ਨਿਕਲੀ

ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਖੜੋਤੀ ਆਇ,

ਕੰਬੇ ਤੇ ਲਹਿਰੇ ਥਰਰਾਂਦੀ

ਦਿੱਤੀ ਇਕ ਝਰਨਾਟ ਛਿੜਾਇ,

ਆਪਾ ਕੰਬ ਸਰੂਰ ਹੋ ਗਿਆ,

ਸਵਪਨ ਵੰਨ ਰੰਗ ਰੂਪ ਅਰੂਪ,

ਅਰਸ਼ ਕੁਰਸ਼ ਦੇ ਝੂਟੇ ਝੂੰਮੇਂ

ਲਾ ਮਕਾਨੀ ਡੋਬ ਡੁਬਾਇ ।੪੦।

 

35. ਜਿਤ ਵਲ ਨਜ਼ਰ ਉਤੇ ਵਲ ਸੱਜਣ

ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸਜਨ ਬਹਾਇਆ

ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਧਸਿਆ,

ਧਸਿਆ ਅੰਦਰਲੇ ਦੇ ਅੰਦਰ

ਜਾ ਡੂੰਘਾਣੀਂ ਫਸਿਆ,

ਨੈਣ ਮੀਟਿਆਂ ਅੰਦਰ ਦਿਸਦਾ,

ਖੁਲ੍ਹਿਆਂ ਬਾਰ੍ਹ ਦਿਸੀਵੇ,

ਜਿਤ ਵਲ ਨਜ਼ਰ ਉਤੇ ਵਲ ਦਿਸਦਾ,

ਵਣ ਤਿਣ ਸੱਜਣ ਵਸਿਆ ।੪੧।

36. ਅਰਸ਼ਾਂ ਵਲ ਨਜ਼ਰ

ਅੱਖੀਆਂ ਜੇ ਘੁਮਿਆਰ ਮੈਂਡੜਾ

ਸਿਰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਲਾਂਦਾ,

ਸਹੁੰ ਅੱਲਾ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਸਦਾ ਮੈਂ

ਅਰਸ਼ਾਂ ਵੱਲ ਰਹਾਂਦਾ,

ਹੁਣ ਅੱਖਾਂ ਹਨ ਮੱਥੇ ਥੱਲੇ,

ਰੁਖ਼ ਏਹਨਾਂ ਦਾ ਹੇਠਾਂ,

ਨੀਵੀਂ ਤੱਕ ਮੇਰੀ ਇਸ ਰੁਖ਼ ਤੋਂ

ਜ਼ੋਰ ਨ ਪਾਰ ਵਸਾਂਦਾ ।੪੨।

ਇਹ ਤਾਂ ਸੱਚ ਅਜ਼ਲ ਨੇ ਅੱਖਾਂ

ਸਿਰ ਤੇਰੇ ਨਹੀਂ ਲਾਈਆਂ,

ਪਰ ਗਿੱਚੀ ਦੀਆਂ ਨਾੜਾਂ ਉਸਨੇ

ਲਚਕਾਂ ਦੇ ਦੇ ਪਾਈਆਂ,

ਦਿੱਤੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਨਜ਼ਰ ਦੀ, ਤੱਕੇਂ

ਹੇਠਾਂ ਉੱਪ੍ਰ ਚੁਫੇਰੇ,-

ਹੁਣ ਜੇ ਲੋਅ ਉਤਾਹਾਂ ਲਾਵੇਂ

ਤਾਂ ਤੇਰੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ।੪੩।

 

37. ਨਾਮ, ਧਯਾਨ, ਰਜ਼ਾ

ਨਾਮ ਸਜਣ ਦਾ ਜੀਭ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ,

ਜਾਂ ਸੱਜਣ ਉੱਠ ਤੁਰਿਆ ।

ਮੱਲ ਲਏ ਦੋ ਨੈਣ ਧਯਾਨ ਨੇ,

ਸਬਕ ਰਜ਼ਾ ਦਾ ਫੁਰਿਆ,

ਬਿਰਹੋਂ ਦੇ ਹੱਥ ਸੌਂਪ ਅਸਾਨੂੰ

ਜੇ ਸੱਜਣ ! ਤੂੰ ਰਾਜ਼ੀ,

ਯਾਦ ਤੁਸਾਡੀ ਛੁਟੇ ਨ ਸਾਥੋਂ,

ਪਯਾਰ ਰਹੇ ਲੂੰ ਪੁੜਿਆ ।੪੪।

 

38. ਸਿਞਾਣ

ਮਿਸਰੀ ਕਿਸੇ ਬਨਾਂਦਿਆਂ, ਹੇਠਾਂ

ਜਦੋਂ ਕੜਾਹੀ ਲਾਹੀ,

ਕੋਲੇ ਕੋਲੇ ਖੰਡ ਹੋ ਗਈ

ਵੇਖ ਵੇਖ ਪਛੁਤਾਹੀ,

ਹੇ ਭੋਲੇ ! ਜਿਸ ਸੇਕ ਨਾਕ ਸੀ

ਸ਼ਰਬਤ ਮਿਸ਼ਰੀ ਬਣਨਾ,

ਤਾਰ ਸਿਞਾਤੀ ਨਹੀਂ ਓਸਦੀ,

ਸਯਾਣ ਬਿਨਾਂ ਸੁਖ ਨਾਹੀਂ ।੪੫।

42. ਆਪੇ ਦਾ ਉਛਾਲ

ਆਪਾ ਉਛਲ ਉਛਾਲੇ ਖਾਵੇ,

ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਰਸ ਆਵੇ,

ਰਸ ਦੂਏ ਵਿਚ ਕਿੱਥੋਂ ਧਰਿਆ

ਜੋ ਤੈਨੂੰ ਭਰਮਾਵੇ ?

ਰਸ ਅਪਣਾ ਜੋ ਲਖੇਂ ਦੂਏ ਤੋਂ

ਤੇਰਾ ਹਈ ਉਛਾਲਾ,-

ਸਮਝ, ਸੰਭਾਲ, ਉਛਾਲ ਆਪਣਾ,

ਟੋਟਾ ਫੇਰ ਨ ਆਵੇ ।੪੯।

 

43. ਰੌਸ਼ਨ ਆਰਾ (ਸਮਾਧ 'ਚੋਂ)

ਕਿਉਂ ਜਕਦੇ ਹਨ ਕਦਮ ਤੁਸਾਡੇ

ਬਾਗ਼ ਅਸਾਡਾ ਵੜਦੇ ?

ਅਰਜ਼ ਨ ਕਰਦੇ, ਮੰਗ ਨ ਮੰਗਦੇ,

ਪੱਲਾ ਅਸੀਂ ਨ ਫੜਦੇ,

ਖ਼ਾਕ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਖਾਕ ਹੋ ਗਏ

ਹੈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਇਕ ਬਾਕੀ,

ਭਲਾ ਜਿ 'ਸਾਡੀ ਯਾਦ' ਕਦੇ ਇਹ

ਦਿਲ ਤੁਹਾਡੇ ਮੁੜ ਜੜਦੇ ।੫੦।

 

44. ਰੌਸ਼ਨ ਆਰਾ ਯਾਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ

ਮੇਰੀ ਕਬਰ ਉਦਾਲੇ ਕੁਦਰਤ

ਬਾਗ਼ ਸੁਹਾਵਾ ਲਾਇਆ,-

ਬਾਗ਼ ਸੈਰ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਈ ਆਵੇ

ਕਬਰੋਂ ਪਰੇ ਰਹਾਇਆ,-

ਲੋਥ ਨਹੀਂ, ਵੇ ਲੋਕੋ ! ਮੈਂ ਹਾਂ,

ਕਿਉਂ ਜਕਦੇ ਤੇ ਹਟਦੇ ?

ਫੁਲ, ਫਲ, ਫਲੀ, ਕਲੀ ਤੇ ਪੱਤੇ

ਮਹੀਓਂ ਰੂਪ ਵਟਾਇਆ ।੫੧।

45. ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਇਕ ਬੇ ਨਿਸ਼ਾਂ ਸਮਾਧ

ਜੀਂਵਦਿਆਂ ਨ ਮਿਲਿਆ ਸੁਹਣਾ,

ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਨ ਆਇਆ,

ਮੁਖਯਾਤ੍ਰਾ ਨ ਕੀਤਯੁਸ ਆਕੇ,

ਸਿਹਰਾ ਬੀ ਨ ਭਿਜਵਾਯਾ,

ਬਣੀ ਸਮਾਧ, ਜਗਤ ਆ ਢੁੱਕਾ,

ਸੁਹਣੇ ਝਾਤ ਨ ਪਾਈ,

ਸ਼ਾਲਾ ! ਮਿਟੇ ਨ ਤਾਂਘ ਅਸਾਡੀ,

ਤੁਸੀਂ ਕਰੋ ਮਨ ਭਾਇਆ ।੫੨।

 

46. ਆਪੇ ਵਿਚ ਆਪਾ

ਅੰਮੀਂ ਨੀ ! ਕਲਵਲ ਹੋ ਉਠੀਆਂ

ਮੈਂ ਡਿੱਠਾ ਇਕ ਸੁਪਨਾ ਸੀ,-

ਮੇਰੀ 'ਮੈਂ' ਵਿਚ ਹੋਰ ਕੁਈ ਨੀ

ਦਿਸਨਾ ਸੀ, ਪਰ ਛੁਪਨਾ ਸੀ ।

ਮੁੰਹਦਾ ਤੇ ਝਰਨਾਟ ਛੇੜਦਾ,

ਚਸਕ ਮਾਰ ਠੰਢ ਪਾਵੇ ਓ,-

ਦੱਸ ਕੌਣ ਓ, ਕਦੋਂ ਵੜ ਗਿਆ

ਕਿਉਂ ਦਿਸਨਾ, ਕਿਉਂ ਲੁਕਨਾ ਸੀ ? ।੪੩।

 

47. ਜੌਹਰੀ

ਸ਼ਹੁ ਦਰਿਯਾਵੇ ਖੇਡੰਦੜੀ ਨੂੰ

ਗੀਟੜੀਆਂ ਲਭ ਪਈਆਂ,

ਨਵੇਂ ਰੰਗ ਤੇ ਨਵੇਂ ਵੰਨ ਤੇ

ਨਵੇਂ ਸੁਹਜ ਫਬ ਰਹੀਆਂ,

ਪਰ ਮੈਂ ਗੀਟਿਆਂ ਵਾਂਗ ਉਛਾਲਾਂ

ਬਾਲਾਂ ਵਾਂਙੂ ਖੇਡਾਂ,

ਉੱਤੋਂ ਆ ਨਿਕਲਯਾ ਇਕ ਜੌਹਰੀ

ਉਨ ਗੀਟਿਆਂ ਚਾ ਲਈਆਂ ।੫੪।

ਦੇਖ ਪਰਖ, ਸਿਰ ਫੇਰ ਆਖਦਾ,

'ਕੀ ਇਨ੍ਹ ਨਾਉਂ ਧਰਾਵੀਂ ?

ਨਾ ਨੌ ਰਤਨ, ਚੁਰਾਸੀ ਸੰਗ ਨ

ਕੀਮਤ ਕਿਵੇਂ ਜਚਾਵੀਂ ?'

ਅਸਾਂ ਕਿਹਾ, 'ਛੱਡ ਖਹਿੜਾ ਹਾਲੇ,

ਖੇਡਣ ਦਿਹ ਖਾਂ ਸਾਨੂੰ,

ਗਿਣਤੀ ਜਦੋਂ ਤ੍ਰਯਾਨਵਿਓਂ ਤੇਰੀ

ਵਧੂ, ਮੁੱਲ ਆ ਪਾਵੀਂ' ।੫੫।

 

(ਨੌ ਰਤਨ, ਚੁਰਾਸੀ ਸੰਗ(ਪੱਥਰ)

ਹੁੰਦੇ ਹਨ)            

 

48. ਬੰਦ-ਖਲਾਸੀ

ਸਾਨੂੰ ਅਜਬ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਮਿਲਿਆ

ਫੜ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ ਪਾਂਦਾ,

ਪਰ ਪਿੰਜਰਾ ਨ ਬੰਦ ਕਰਾਂਦਾ

ਖਿੜਕੀ ਖੁਲ੍ਹੀ ਰਹਾਂਦਾ ।

ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਜੇ ਬੰਦ ਕਰਾਈਏ,

ਉਹ ਫਿਰ ਖੁਹਲੇ ਖਿੜਕੀ;

'ਬੰਦ-ਖਲਾਸੀ' ਕਰਕੇ ਕੱਠੀਆਂ

ਅਚਰਜ ਰੰਗ ਜਮਾਂਦਾ ।੫੬।