4. وِّچھُڑیآں اّکھیآں

اجک اجک بھادوں جِاُں برسن-

سُک سُک بھر بھر آون,-

سِک سِک راه تکاون تتیآں,

مِٹ مِٹ پھےر کھُلھاون,

آسںنگ گھٹدی جھمکن سںدی:

تاںگھ درس دی ودھدی,

بھُّکھیآں درد رنجانیآں اّکھیآں

تھّلے لهِںدیآں جاون ۔۴۔

 

5. ترےل تے سُورج

گھاه اُّتے مَےں پای ترےل هاں

نَےن نَےن هو رهیآں,

'درس-پےاس' وِچ نَےن بھر رهے,

پانی پانی هوایآں,

'درس-پےاس' هُن رُوپ مِرا هَے

مَےں وِچ هور ن باکی,-

چڑھ ارشوں, آ اںگ لگا,

مَےں وِچھی تِرے راه پایآں ۔۵۔

 

6. مَےںڈا پِآرا

مَےں کُّٹھی مَےں وِنّھی وے لوکا !

اُس کلغی دیآں انیآں,

مَےں جےهی جِنھے لّکھ پروتی,

لّکھ کھلوتیآں تنیآں ۔

وِجھ دِل, هور وِجھیون چاهے,

پیڑ چھِڑے رس چاڑھے,

جِںد نویں ِاک جاگےنی, چکھ چکھ

اُس هیرے دیآں کنیآں ۔۶۔

7. تےاریآں

راںجھا بَےٹھا تکھت هزارے

نال بھابیآں اڑدا,-

کاسا اجے چّک هَے چڑھِآ,-

هّتھ گھُمِآر اُس گھڑدا,-

هیر سُراهی دھَون نِواای

کھلی جھناں دی کںدھی,-

شهُ درےا وگے نهیں اٹکے

تُپکا تُپکا کھڑدا ۔۷۔

 

8. بدی

داکھاں تے اںگُوری شیشے

کُدرت آپ بنااے,

مِّٹھے تے سوادی رس بھر بھر

وےلاں گل لٹکااے,

تُوں اُه توڑ مّٹ وِچ پااے,

رکھ رکھ کے ترکااے,-

دُکھ-دےوے دارُو اُس وِچوں

تُوں هن آپ چُآاے ۔۸۔

 

9. اچّل راںجھا

ساڈا راںجھا تکھت هزارے

تکھتوں کدی ن اُٹھدا,

جھںگ سِآلیں بَےٹھِآں سانُوں

کھِّچاں پا پا کُٹھدا,

آوے آپ ن پاس بُلاوے,

سّد وںجھلی دی گھّلے:

کُںڈی پا پانی وِچ رکھدا,-

رُٹھدا هَے کِ ترُّٹھدا ۔۹۔

10. امر رس

سُهنے هّتھ سُراهی پےالا

دےکھ دُکھی کھُش هوای,

کھُش هوای مُکھ دےکھ سجن دا

دےکھ سُراهی روای ۔

روںدی وےکھ سجن هّس آکھے,-

'کاُڑی شراب ن لےاےا,-

'اںمرِت اےس سُراهی بھرِآ,

پیاے تے جیوے موای' ۔۱۰۔

دِه ِاک بُوںد سُراهیاَوں سانُوں

سوچ سمُںدر بوڑے,

بےخُدیآں دے چاڑھ ارش تے

آس اںدےسے توڑے,

رںگ سُهاوے تے نَورںگی

پیںگھ گھُکے آنںدی,

آن هُلارے امر سُکھاں دے,

مُڑن ن,-اَےسا جوڑے ۔۱۱۔

 

11. پساری کِ مکھیر ?

توڑ گُلاب پساری لےايا

مل مل کھںڈ رلاای,-

بھی کاُڑّتن رهی سواد وِچ

بنی ن اُه مٹھِآای,

مّکھی بن, کن رس جے چُندا,

توڑ ن آب گُآںدا,

مالی نالوں نےهُں ن ٹُٹدا,

رس پیںدا سُکھداای ۔۱۲۔

 

12. گُلاب دا پھُّل توڑن والے نُوں

ڈالی نالوں توڑ ن سانُوں,

اساں هّٹ 'مهِک' دی لاای !

لّکھ گاهک جے سُںگھے آکے

کھالی ِاک ن جاای,

تُوں جے ِاک توڑ کے لَے گيوں,

ِاک جوگا رهِ جاساں,-

اُه بھی پلک جھلک دا مےلا-

رُوپ مهِک نس جاای ۔۱۳۔

13. هوش-مستی

'کِاُں هوےا ?' تے 'کیکُوں هوےا ?'

کھپ کھپ مرے سِآنے,-

اَوسے راه پوےں کِاُں جِںدے !

جِس راه پُور مُهانے,

بھٹکن چھّڈ, لٹک لا ِاکو,

کھیوی هو سُکھ مانیں,

هوشاں نالوں مستی چںگی

رکھدی سدا ٹِکانے ۔۱۴۔

 

14. مگنتا

باغ ادن وِچ وسدِآں آدم

کنک, آکھدے کھادھی,-

دھّکِآ گِآ باغ توں شُهدا

کیتا گِآ اپرادھی:

بھبکے پا کے کنک چُآںدا

رس پیںدا جے آدم,

ادنوں هور اُچےرا هُںدا,

اٹل مّلدا گادھی ۔۱۵۔

 

(شُهدا=وِچارا, گادھی=امر پد)

 

15. هٹھ-رس

نا کر تپ سِںگی رِکھ هٹھیاے !

رُّس ن کُدرت نالوں,

لُکوےں تےج وسن ِاس اںدر,

سُوکھم هن جو والوں,

هٹھ توں ٹّپ, رںگیج رںگ وِچ,

رسیآ هو رس جِّتیں,

ِاک جھلکارے وِچ نهیں اے

گُآ دےسن ِاس هالوں ۔۱۶۔

16. بےخُدی

بےخُدیآں دی بُوٹی ِاک دِن

مُرشِد گھول پِلاای,

جھُوٹا ِاک ارش دا آيا

اَےسی پیںگھ گھُکاای,

گھُوکی گھُوکے چڑھے تے گھُوکے

ڈھِّلی کدی ن هووے:

چاٹ لگاون والِآ ساایآں !

لاای توڑ چڑھاایں ۔۱۷۔

 

17. اُّچی مّتِ

پھڑ پھڑ دِل نُوں بهِ بهِ جاواں

جد دِلگیریآں آون,

هس بولے, هس تّکے ساں جو

پا پکڑاں آ کھاون,

بےخُدیآں دی پیںگھے چڑھکے

کیکُن مَےں سُکھ پاواں ?

هےٹھاں کھِّچن والیآں روکاں

پِّچھا نا چھّڈ جاون ۔۱۸۔

دِل دیآں پکڑاں ٹُّٹن تاهیاَوں

جے اُّچے نُوں پکڑےں,

اُه کھِّچے, تُوں هںبھلا مارےں

هّتھ پاِاکے تکڑے-

ٹھّگ لوےں سُںدرتا اُس دی

اپنے هِت وِچ بنّھے,

پهُپںدھ تےرے هون موکلے

کھُلھ جاون بںد جکڑے ۔۱۹۔

 

18. پِںجرے پِآ پںچھی

پِںجرے دی سلاهُت کرن والے نُوں

زالم کھڑا هوا کھُّلھی وِچ

آکھے, 'پِںجرا سُهنا',-

وِچ آ جاوےں پھِر مَےں پُّچھاں:

'کِنّا هَے من-مُهنا ?'

پر توں هین, دھرا دے کَےدی

اَو مُورکھ دِل کرڑے !

اُّڈنهارے پںچھی نُوں ِاه

سُهنا هَے جِںد کُهنا ۔۲۰۔

زالم نُوں رںگ سُهنا لّگا,

مِّٹھی لّگی بانی,-

واه وا کدر گُناں دی پاای !

چھهکے جالی تانی,

پکڑ پِںجرے پاِا وِچھوڑِآ

ساک سنےهیآں نالوں,

بھّٹھ پوے ِاه کدر تُهاڈی

کھےه ِاس ےاری لانی ۔۲۱۔

19. اّجو

اّجو پی تے هُن هی پی تے-

پیںدا پیںدا جاایں,

'پِرم-رساں' دے پےالے نالوں

لااے بُّلھ ن چاایں,

هردم پی تے کھیوا هو رهُ

ِاه مستی ن اُترے,-

کل نُوں خبرے کال آِاکے

دےوے کھاک رلاای ۔۲۲۔

 

20. لّگیآں نِّبھن

پّتھر نال نےهُں لا بَےٹھی-

نا هّسے نا بولے,

سُهنا لّگے من نُوں موهے

گھُںڈی دِلوں ن کھُهلے,

چھّڈےاں چھّڈِآ جاںدا ناهیں,

مِلِآں نِّگھ ن کوای:

هّچھا جِوےں رزا هَے تےری,

اّکھیاهُں هوهُ ن اُهلے ۔۲۳۔

 

21. بھَے وِچ

بّدل آيا دےکھ کںبِآ

پربت, -شور مچايا:

'مِّٹھے بن اںدر وڑ لوٹُو

پھِر پھےرا آ پايا ?

'کّجن اَےڈا کِّتھوں لےاواں ?

لوے لُکا جو مَےنُوں ۔

'هے سرپوش جگت دے اَولھن !

رّکھو کرکے دايا' ۔۲۴۔

مِّٹھی کھِرن بولِآ بّدل

هِردا چمک دِکھايا :-

'لےکھا ساپھ ن مَےں کُچھ پّلے,

تَےں دِّتا وںڈ آيا;

'اُه داتا, بھںڈاری تُوں هَےں

مَےں هاں وںڈن هارا,

'بھَے وِچ کار تُساں مَےں کرنی-

سبھ مالک دی مايا' ۔۲۵۔

22. راُں رُخ

ساگر پُچھدا :-'ندیاے ! سارے

بُوٹے بُوٹیآں لےاوےں,

پر نا کدی بَےںت دا بُوٹا

اےتھے آن پُچاوےں ?'

ندی آکھدی :-'آکڑ والے,

سبھ بُوٹے پٹ سّکاں,

'پر جو جھُکے وگے راُں رُخ نُوں

پےش نا اُس تے جاوے' ۔۲۶۔

 

23. ےاد

'ےاد سجن دی' هردم رهِںدی

لهِ گای ڈُوںگھے تھاایں,

واںگ سںگیت لهِردی اںدر

بن گای راگ ِالاهی ۔

دارُو واںگ سرُور چاڑھدی,

ترب واںگ تھرراوے,

کھِّچے تے رس بھِنّی کسکے-

لّگے پھِر سُکھداای ۔۲۷۔

 

24. ِالم, امل

سِر کچکَول بنا هتھ لیتا

پڑھِآں دوارے پھِرِآ,

در در دے ٹُک مںگ مںگ پااے,

تُنّ تُنّ کے ِاه بھرِآ;

بھرِآ وےکھ اپھرِآ مَےں ساں

جاناں پںڈت هويا,-

ٹِکے ن پَےر زِمیں تے مےرا

اُّچا هو هو ٹُرِآ ۔۲۸۔

ِاک دِن اے کچکَول لَے گِآ

مُرشِد مُهرے دھرِآ:

جُوٹھ جُوٹھ کر اُس اُلٹايا

کھالی سارا کرِآ;

مل مل کے پھِر دھوتا ِاس نُوں

مَےل ِالم دی لاهی:

دےکھو, ِاه کچکَول لِشکِآ;

کںول واںنگ پھِر کھِڑِآ ۔۲۹۔

25. املی-سوپھی

دِه ِاک بُوںد سُراهیاَوں سانُوں,

ِاّکو هی دِه ساایں !

اّدھی اّدھ پچّدھی دے دے

نِّکی هور گُساایں !

ِاّک وےر ِاّک کنی دِوا دے,

سُوپھی اسیں ن رهیاے-

ِاّک وےر در کھلِآں تاایں

ساایں سواد چکھاایں ۔۳۰۔

 

26. سںگیت

اُّچے بھاو ولولے سُهنے,

سُوکھم رںگ سُهاون,

سرد مِهر دُنیآں نُوں مِل مِل

ٹھر ٹھر جںم جںم جاون :-

راگ ِانھاں نُوں نِّگھ پُچاوے

مُڑ سُرجیت کراوے:

تاهیاَوں رسیاے اےس راگ نُوں

'پَوڑی ارش' سداون ۔۳۱۔

 

27. وِچھوڑا-وسل

سابن لا لا دھوتا کولا,

دُّدھ دهیں وِچ پايا,

کھُںب چاڑھ, رںگن بھی دھرِآ

رںگ ن اےس وٹايا;

وِّچھُڑ کے کالکھ سی آای

بِن مِلِآں نهیں لهِںدی;

اںگ اّگ دے لاکے دےکھو

چڑھدا رُوپ سوايا ۔۳۲۔

 

28. برِّچھ

دھرتی دے هے تںگ-دِل لوکو !

نال اساں کِاُں لڑدے ?

چَوڑے دااُ اساں نهیں ودھنا,

سِّدھے جانا چڑھدے;

گھےرے تے پھَےلااُ اساڈے

وِچ اسماناں هوسن;

گِّٹھ تھااُں دھرتی تے مّلی,

اجے تُسیں هو لڑدے ? ۔۳۳۔

29. لا مکاں

دِل ورجِآ نهیں رهاںدا

جا کھهِںدا اَوس ٹِکانے,-

ِاک لامکانی ڈےرا

جا اُسدے بُرج سِآنے,

وِچ سےان آپ گُںم هُںدا

رهے اگھاں پِچھاں نا جوگا,

جد مُڑدا, رس وِچ گُٹکے

پر دّسے نا کُجھ جانے ۔۳۴۔

 

(لامکانی=دےش کال توں رهِت)

 

30. اُّچی نزر

اُّچا اُّٹھ زِمیں توں پےارے,

تَےنُوں کھںبھ رّب نے لااے,-

اُه کِاُں رِڑھے گوڈِآں پرنے

جو اُڈ اسمانیں جااے ?

اُّچی نزر تے هِںمت اُّچی,

داایآ اُّچا رّکھی,

ارشی تان جِهدے هو پّلے

اُه کِاُں بھُںجے آاے ? ۔۳۵۔

 

31. دُوّلی جھاک

تٹ تے بَےٹھ مُنی جی باںکے

دُهُں وّلیں هی جھاک رهے,-

تھل ونّے پھِر جل ونّے تے

پھِر تھل پھِر جل تاک رهے:

گرد پَےن تے بھِّجن کولوں

دُهُں گّلوں ِااُں پاک رهے,

پر آکھر نُوں انّ پانیاَوں

واںجے گاے, دُپھاںک رهے ۔۳۶۔

 

32. هّدوں پار ن هوای

اُّڈی اُّڈ چڑھی اسمانیں

بّدلاں تے جا بَےٹھی چھوپ,

اَوتھے بھی اسمان ِاهو, هاِا

تنِآں نیلا سِر سِرٹوپ !

اُّڈی هور تبک چَوداں تے

نکھےّتراں توں لںگھی دُور,

نالو نال رِها سِر گھُںمدا

چّکر دےںدا نیلا گھوپ ۔۳۷۔

33. کِوےں ن پھدھیںدا

دے درشن اّکھاں مستاںدا

پاِا تناواں کّسدا,

جھرناٹاں جو جان ن جھّلیآں

من نُوں پا پا دّسدا,

بُّلھاں تے بهِ کدے آپ آ

هّسے رسے رساوے,

اںدر وڑے, ولولے چھےڑے,

تُنُکے دے دِل کھّسدا ۔۳۸۔

موهی مّتی تے رسلهِری

پھڑن اُّٹھاں, اُٹھ نّسدا,

مِلِآں پھڑِآں هّتھ ن آوے

وّس کِسے نهیں وّسدا,

کومل پےار بُّلھاں دے آدر

کِوےں پھدھیںدا ناهیں,

پاِا بھُلےواں تِلک جاںودا,

گلوّکڑی نهیں پھسدا ۔۳۹۔

 

34. راگ دی سُر

سُر ِاک کومل گليوں نِکلی

مےرے پاس کھڑوتی آِا,

کںبے تے لهِرے تھرراںدی

دِّتی ِاک جھرناٹ چھِڑاِا,

آپا کںب سرُور هو گِآ,

سوپن ونّ رںگ رُوپ ارُوپ,

ارش کُرش دے جھُوٹے جھُوںمےں

لا مکانی ڈوب ڈُباِا ۔۴۰۔

 

35. جِت ول نزر اُتے ول سّجن

نَےناں دے وِچ سجن بهايا

اُه هےٹھاں نُوں دھسِآ,

دھسِآ اںدرلے دے اںدر

جا ڈُوںگھانیں پھسِآ,

نَےن میٹِآں اںدر دِسدا,

کھُلھِآں بارھ دِسیوے,

جِت ول نزر اُتے ول دِسدا,

ون تِن سّجن وسِآ ۔۴۱۔

36. ارشاں ول نزر

اّکھیآں جے گھُمِآر مَےںڈڑا

سِر مےرے تے لاںدا,

سهُں اّلا دی نزر سدا مَےں

ارشاں وّل رهاںدا,

هُن اّکھاں هن مّتھے تھّلے,

رُخ اےهناں دا هےٹھاں,

نیویں تّک مےری ِاس رُخ توں

زور ن پار وساںدا ۔۴۲۔

ِاه تاں سّچ ازل نے اّکھاں

سِر تےرے نهیں لاایآں,

پر گِّچی دیآں ناڑاں اُسنے

لچکاں دے دے پاایآں,

دِّتی کھُّلھ نزر دی, تّکےں

هےٹھاں اُّپر چُپھےرے,-

هُن جے لوا اُتاهاں لاوےں

تاں تےریآں وڈِآایآں ۔۴۳۔

 

37. نام, دھےان, رزا

نام سجن دا جیبھ چڑھ گِآ,

جاں سّجن اُّٹھ تُرِآ ۔

مّل لاے دو نَےن دھےان نے,

سبک رزا دا پھُرِآ,

بِرهوں دے هّتھ سَوںپ اسانُوں

جے سّجن ! تُوں رازی,

ےاد تُساڈی چھُٹے ن ساتھوں,

پےار رهے لُوں پُڑِآ ۔۴۴۔

 

38. سِنجان

مِسری کِسے بناںدِآں, هےٹھاں

جدوں کڑاهی لاهی,

کولے کولے کھںڈ هو گای

وےکھ وےکھ پچھُتاهی,

هے بھولے ! جِس سےک ناک سی

شربت مِشری بننا,

تار سِنجاتی نهیں اَوسدی,

سےان بِناں سُکھ ناهیں ۔۴۵۔

39. درد دےکھ دُکھ آںدا

دُنیآں دا دُکھ دےکھ دےکھ دِل

دبدا دبدا جاںدا,

اںدرلا پںگھر وگ ٹُردا

نَےنوں نیر وساںدا,

پھِر بی درد ن گھٹے جگت دا

چاهے آپا وارو,

پر پّتھر نهیں بنِآں جاںدا

درد دےکھ دُکھ آںدا ۔۴۶۔

 

40. بکھشِش تے کرم

'تُوں پاپی' 'تُوں پاپی' کهِ کهِ

پںڈت جِںد سُکاای,

بکھشن والا مِّتوں باهر,

اسیں مِّت وِچ بھاای,

مِت والے دے کرم امِّتے

کدے نهیں هو سکدے,

بکھش امِّتے دی جِت پااُو

مِت دے کرم اُڈاای ۔۴۷۔

 

41. بردا کِ مالک ?

ِاک مےلے وِچ پھِرے آدمی

گل وِچ پھّٹی پاای,-

پھّٹی تے لِکھِآ, 'مَےں بردا,

وِکاں, لاَو کُای بھاای',

لَےن لگے مَےنُوں کِس کهِآ :

'اے مالک نهیں ٹولے,

اےس بھےس ِاه بردا لّبھے,

چاهے هُکم چلاای' ۔۴۸۔

42. آپے دا اُچھال

آپا اُچھل اُچھالے کھاوے,

تاں تَےنُوں رس آوے,

رس دُواے وِچ کِّتھوں دھرِآ

جو تَےنُوں بھرماوے ?

رس اپنا جو لکھےں دُواے توں

تےرا های اُچھالا,-

سمجھ, سںبھال, اُچھال آپنا,

ٹوٹا پھےر ن آوے ۔۴۹۔

 

43. رَوشن آرا (سمادھ 'چوں)

کِاُں جکدے هن کدم تُساڈے

باغ اساڈا وڑدے ?

ارز ن کردے, مںگ ن مںگدے,

پّلا اسیں ن پھڑدے,

خاک باغ وِچ کھاک هو گاے

هَے نِشان ِاک باکی,

بھلا جِ 'ساڈی ےاد' کدے ِاه

دِل تُهاڈے مُڑ جڑدے ۔۵۰۔

 

44. رَوشن آرا ےاتریآں نُوں

مےری کبر اُدالے کُدرت

باغ سُهاوا لايا,-

باغ سَےر نُوں سبھ کُای آوے

کبروں پرے رهايا,-

لوتھ نهیں, وے لوکو ! مَےں هاں,

کِاُں جکدے تے هٹدے ?

پھُل, پھل, پھلی, کلی تے پّتے

مهیاَوں رُوپ وٹايا ۔۵۱۔

45. دِّلی دی ِاک بے نِشاں سمادھ

جیںودِآں ن مِلِآ سُهنا,

اںت سمےں ن آيا,

مُکھےاترا ن کیتےُس آکے,

سِهرا بی ن بھِجواےا,

بنی سمادھ, جگت آ ڈھُّکا,

سُهنے جھات ن پاای,

شالا ! مِٹے ن تاںگھ اساڈی,

تُسیں کرو من بھايا ۔۵۲۔

 

46. آپے وِچ آپا

اںمیں نی ! کلول هو اُٹھیآں

مَےں ڈِّٹھا ِاک سُپنا سی,-

مےری 'مَےں' وِچ هور کُای نی

دِسنا سی, پر چھُپنا سی ۔

مُںهدا تے جھرناٹ چھےڑدا,

چسک مار ٹھںڈھ پاوے اَو,-

دّس کَون اَو, کدوں وڑ گِآ

کِاُں دِسنا, کِاُں لُکنا سی ? ۔۴۳۔

 

47. جَوهری

شهُ درِےاوے کھےڈںدڑی نُوں

گیٹڑیآں لبھ پایآں,

نوےں رںگ تے نوےں ونّ تے

نوےں سُهج پھب رهیآں,

پر مَےں گیٹِآں واںگ اُچھالاں

بالاں واںنگُو کھےڈاں,

اُّتوں آ نِکلےا ِاک جَوهری

اُن گیٹِآں چا لایآں ۔۵۴۔

دےکھ پرکھ, سِر پھےر آکھدا,

'کی ِانھ نااُں دھراویں ?

نا نَو رتن, چُراسی سںگ ن

کیمت کِوےں جچاویں ?'

اساں کِها, 'چھّڈ کھهِڑا هالے,

کھےڈن دِه کھاں سانُوں,

گِنتی جدوں ترےانويوں تےری

ودھُو, مُّل آ پاویں' ۔۵۵۔

 

(نَو رتن, چُراسی سںگ(پّتھر)

هُںدے هن)            

 

48. بںد-کھلاسی

سانُوں اجب شِکاری مِلِآ

پھڑ پِںجرے وِچ پاںدا,

پر پِںجرا ن بںد کراںدا

کھِڑکی کھُلھی رهاںدا ۔

اسیں کدے جے بںد کراایاے,

اُه پھِر کھُهلے کھِڑکی;

'بںد-کھلاسی' کرکے کّٹھیآں

اچرج رںگ جماںدا ۔۵۶۔