ਕਿਸ ਦਾ ਕਸੂਰ ?

ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਵਾਰਾਣਸੀ 'ਚ ਪ੍ਰਤਾਪ ਮੁਕਟ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਲਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਾ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਂ ਬ੍ਰਜਮੁਕਟ ਸੀ । ਬ੍ਰਜਮੁਕਟ ਦੀ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਤਨਰਾਜ ਨਾਲ ਬੜੀ ਪੱਕੀ ਦੋਸਤੀ ਸੀ । ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਦੋਸਤ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਇਕ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲ 'ਚ ਗਏ । ਉਥੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ਹਿਰਨ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ ਤੇ ਉਹਨੇ ਉਸ ਹਿਰਨ ਮਗਰ ਆਪਣਾ ਘੋੜਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਪਿਛਾਂਹ ਰਹਿ ਗਿਆ।

ਹਿਰਨ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦਿਆਂ-ਕਰਦਿਆਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਰਸਤਾ ਭੁੱਲ ਗਿਆ। ਇਕ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁੰਦਰ ਬਗੀਚੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆ ਕੇ ਉਹਨੇ ਘੋੜਾ ਰੋਕ ਲਿਆ ਤੇ ਥਕਾਵਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਫਣ ਲੱਗ ਪਿਆ । ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ ਘੋੜਾ ਦਰਖ਼ਤ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖੁਦ ਉਸੇ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠਾਂ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲੱਗਾ । ਅਜੇ ਉਹਨੂੰ ਉਥੇ ਬੈਠਿਆਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਚਿਰ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਆਦਮੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਹਦੇ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਪਈ-‘ਐ ਰਾਹਗੀਰ ! ਕੌਣ ਏਂ ਤੂੰ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਆਗਿਆ ਇਸ ਬਗੀਚੇ 'ਚ ਕਿਵੇਂ ਆ ਗਿਆ ਏਂ ? ਤੁਰੰਤ ਏਥੋਂ ਚਲਾ ਜਾ-ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਇਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਉਹਨੇ ਤੈਨੂੰ ਇਥੇ ਵੇਖ ਲਿਆ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੈਂ ਵੀ ਮੁਸੀਬਤ 'ਚ ਫਸ ਜਾਵਾਂਗਾ।"

"ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਚਲਾ ਜਾਵਾਂਗਾ ਭਰਾਵਾ! ਤੂੰ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਚਲਾ ਜਾਵਾਂਗਾ।"

ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ, ਜਿਹੜਾ ਅਸਲ 'ਚ ਬਗੀਚੇ ਦਾ ਮਾਲੀ ਸੀ, ਉਹ ਨਿਸ਼ਚਿੰਤ ਹੋ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਵੀ ਉੱਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਕਾਠੀ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਪਰ ਰੱਬ ਸਬੱਬੀਂ ਉਸੇ ਵਕਤ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਆਪਣੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਮੰਦਰ ਵੱਲ ਆ ਗਈ।

ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਵੇਖਦਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਇਹੋ  

ਹਾਲਤ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਵੀ ਹੋਈ । ਉਹ ਵੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸੁੱਧ-ਬੁੱਧ ਗੁਆ ਬੈਠੀ। ਫਿਰ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਉਹ ਚੇਤੰਨ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਵੱਲ ਚਲੀ ਗਈ। ਮੰਦਰ 'ਚ ਪੂਜਾ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਾਹਰ ਆਈ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਉਥੇ ਹੀ ਖਲੋਤਾ ਵੇਖਿਆ।

ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇ ਉਹਦੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਇਕ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤਾ, ਉਹਨੇ ਜੂੜੇ 'ਚ ਲੱਗਾ ਕਮਲ ਦਾ ਫੁੱਲ ਹੱਥ 'ਚ ਫੜ ਕੇ ਕੰਨ ਨਾਲ ਛੁਹਾਇਆ, ਫਿਰ ਦੰਦ ਨਾਲ ਟੁੱਕ ਕੇ ਪੈਰ ਦੇ ਥੱਲੇ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਖੀਰ 'ਚ ਉਹਨੇ ਉਹਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ ।

ਫਿਰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਉਹ ਇਕ ਪਾਸੇ ਚਲੀ ਗਈ।

ਉਹਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ ਠੰਡਾ ਹਉਕਾ ਭਰਿਆ ਤੇ ਦੀਵਾਨਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਸੋਹਣੀ ਸ਼ਕਲ ਲਗਾਤਾਰ ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਨੱਚ ਰਹੀ ਸੀ।

ਕੁਝ ਹੀ ਸਮਾਂ ਲੰਘਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹਦਾ ਮਿੱਤਰ ਰਤਨਰਾਜ ਉਹਨੂੰ ਲੱਭਦੇ-ਲੱਭਦੇ ਉਸੇ ਦਿਸ਼ਾ 'ਚ ਆ ਗਿਆ। ਮਿੱਤਰ ਕੋਲੋਂ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਗੱਲ ਲੁਕੀ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੀ।

ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਾਲੀ ਹਰਕਤ ਬਿਆਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ-"ਆਖ਼ਿਰ ਉਹਦੀ ਇਸ ਹਰਕਤ ਦਾ ਮਲਤਬ ਕੀ ਹੋਇਆ ?"

"ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ! ਇੰਝ ਉਹਨੇ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਮੇਤ ਦਿਲ ਦੀ ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ ਹੈ । ਭਾਵ ਉਹ ਵੀ ਤੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।”

"ਤੂੰ ਇਸ ਨਤੀਜੇ 'ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਿਆ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਕੁਝ ਦੱਸ।”

ਰਤਨਰਾਜ ਬੋਲਿਆ-“ਸੁਣ ਮਿੱਤਰ ! ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨੇ ਜੂੜੇ 'ਚੋਂ ਕਮਲ ਦਾ ਫੁੱਲ ਕੱਢ ਕੇ ਕੰਨ ਨਾਲ ਛੁਹਾਇਆ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ । ਫਿਰ ਉਹਨੇ ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਦੰਦ ਨਾਲ ਟੁੱਕਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਾ ਦੰਤਵਾਦ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ

ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਈ ਤਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਘਬਰਾਈ ਹੋਈ ਸੀ । ਆ ਕੇ ਉਹਨੇ ਦੱਸਿਆ- “ਪੁੱਤਰ ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਸੂਤੀ ਫਸ ਗਈ ਸਾਂ— ਹੁਣ ਕੱਲ੍ਹ ਰਾਜਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ।"

“ਆਖ਼ਿਰ ਹੋਇਆ ਕੀ !" ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਮੰਤਰੀ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ- "ਕੁਝ ਦੱਸੇਂਗੀ ਵੀ ਕਿ ਨਹੀਂ।”

"ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਤੇਰਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਹੱਥਾਂ 'ਤੇ ਚੰਦਨ ਮਲ ਕੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ੍ਹ 'ਤੇ ਚਪੇੜ ਮਾਰ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।"

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਬਰਾ ਗਿਆ । ਪਰ ਉਹਦਾ ਦੋਸਤ ਰਤਨਰਾਜ ਖਿੜਖਿੜਾ ਕੇ ਹੱਸ ਪਿਆ ਤੇ ਬੋਲਿਆ-"ਮਿੱਤਰ ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਐਵੇਂ ਘਬਰਾ ਗਿਐਂ ਤੇ ਮਾਤਾ.. ਤੂੰ ਵੀ ਨਾ ਘਬਰਾ। ਦਰਅਸਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਘੱਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜ ਦਿਨ ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਬੀਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਬਰ ਦੇਵੀਂ।”

“ਓਹ।“

ਤੇ ਫਿਰ ਬੁੱਢੀ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਡਰਦੀ-ਡਰਦੀ ਜਦੋਂ ਰਾਜ ਮਹਿਲ ਗਈ ਤਾਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਬੜਾ ਹੀ ਪਿਆਰ ਭਰਿਆ ਵਰਤਾਉ ਕੀਤਾ। ਬੁੱਢੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਡਰ ਛੂ-ਮੰਤਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਹੁਣ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਸੁਨੇਹਾ ਘੱਲਿਆ ਸੀ।

ਪੰਜ ਦਿਨ ਬੀਤ ਗਏ।

ਛੇਵੇਂ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਬੁੱਢੀ ਮਹੱਲ 'ਚੋਂ ਵਾਪਸੀ ਆਈ ਤਾਂ ਉਹਦੀ ਗੱਲ੍ਹ 'ਤੇ ਅੱਧੀ ਚਪੇੜ ਛਪੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੱਲੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਸੀ।

"ਮਿੱਤਰ !” ਰਤਨਰਾਜ ਨੇ ਦੱਸਿਆ- “ਅੱਜ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹੱਲ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਤੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦੀ ਹੋਈ

ਮਿਲੇਗੀ।"

ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਨਾ ਰਿਹਾ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰ-ਕਰ ਕੇ ਉਹਦਾ ਦਿਲ ਜ਼ੋਰ-ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਧੜਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ-ਤਿਵੇਂ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਲੰਘੀ ਤੇ ਉਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਜਾ ਪਹੁੰਚਿਆ।

ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਉਹਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਮਹੱਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੈ ਗਈ।

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤਾਂ ਬੜਾ ਉਦਾਸ ਸੀ । ਉਹਨੂੰ ਉਦਾਸ ਤੱਕ ਕੇ ਰਤਨਰਾਜ ਨੂੰ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ । ਉਹ ਉਲਝਣ 'ਚ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ- "ਕੀ ਗੱਲ ਏ ਦੋਸਤ! ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਤੂੰ ਏਨਾ ਉਦਾਸ ਕਿਉਂ ਏਂ ? ਤੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਆਖ਼ਿਰ ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ ?”

"ਦੋਸਤ ! ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਮੈਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਸਾਡਾ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਉਹਦੇ ਪਿਉ ਨੇ ਉਹਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।”

"ਓਹ ! ਇਹ ਗੱਲ ਏ।" ਰਤਨਰਾਜ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸੋਚਾਂ 'ਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ-"ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਸੋਚਣ ਦੇ ਦੋਸਤ, ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਤੇ ਉਹਦੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਜੁਗਤ ਜ਼ਰੂਰ ਕੱਢਾਂਗਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਦੱਸ ਕਿ ਉਹਨੇ ਹੁਣ ਤੈਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਕਦੋਂ ਹੈ ?"

"ਕੱਲ੍ਹ।"

"ਠੀਕ ਏ, ਕੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇਕ ਤਰਕੀਬ ਦੱਸਾਂਗਾ।"

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਰਤਨਰਾਜ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਤ੍ਰਿਸੂਲ ਦੇ ਕੇ ਆਖਿਆ-"ਜਦੋਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੌਂ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਉਹਦੇ ਪੱਟ ਵਿਚ ਤ੍ਰਿਸੂਲ ਮਾਰ ਕੇ ਉਹਦੇ ਗਹਿਣੇ ਲਾਹ ਲਿਆਵੀਂ ।"

ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਬ੍ਰਜਮੁਕਟ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋਇਆ।