ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ

ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ (11 ਅਪਰੈਲ 1943 – 14 ਅਗਸਤ 2007) 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਕਸਲਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਭਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਅਤੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰੰਤੂ ਇਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ, ਸੁਰ ਅਤੇ ਰੰਗਤ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਮਾਜ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੱਜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਲਗਭਗ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਇਸਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਹੋਵੇ... ਇਸਦਾ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਯੋਗਦਾਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਜੋ ਦੁਬਾਰਾ ਕਦੇ ਵੀ ਰਵਾਇਤੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ।" ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਵੀ ਹਨ: ਪਾਸ਼, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ, ਹਰਭਜਨ ਹਲਵਾਰਵੀ, ਦਰਸ਼ਨ ਖਟਕੜ, ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ ਅਤੇ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰੌਣਕੀ ਰਾਮ ਨੇ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ "1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ" ਕਿਹਾ।...