ਰਾਮੀਂ ਕੋਲੋਂ ਠੀਕ ਉਚਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਨੀਵੀਂ ਪਾਈ ਖਲੋਤੀ ਮੀਨਾ ਨੇ, ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ, ਦਾਦੀ ਦੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਆਖਿਆ, "ਮੀਨਾਕਛੀ।"

ਕੁੜੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਅਤੇ ਗੌਤਮ ਤ੍ਰਭਕ ਗਏ। ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ। ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਅੱਧਖੁਲ੍ਹੇ ਮੂੰਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੈਰਾਨੀ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਸਨ। "ਬਿਲਕੁਲ ਗੋਨਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼।" ਇਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਅਣਕਿਹਾ ਵਾਕ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਸੁਣ ਲਿਆ। ਉਸ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਸੁਣਨ ਦੇ ਮਨੋਰਥ ਨਾਲ ਗੌਤਮ ਨੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ,

"ਕਿਸ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਂ, ਬੇਟਾ ਜੀ ?"

"ਮੇਰੇ ਭਾਪੇ ਨੇ।"

"ਤੁਹਾਡੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਬੇਟਾ ?" ਪੁੱਛ ਕੇ ਗੌਤਮ ਆਪਣੇ ਬੇਲੋੜੇ ਜਿਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਆਪ ਹੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੀਨਾ ਸਿਰ ਝੁਕਾਈ ਖਲੋਤੀ ਰਹੀ। ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਰਾਮੀਂ ਨੇ ਆਖਿਆ, "ਏਹੋ; ਘਰਾਂ ਕੋਠਿਆਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਕਿੰਨੇ ਚਿਰ ਦਾ ਬਮਾਰ ਪਿਆ। ਨਿਘਰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਅਲਾਜ ਖੁਣੋ ਮਰਜ਼ੀ ਰੱਬ ਦੀ ਉਹਦੇ ਅੱਗੇ ਕੋਈ ਜੋਰ ਨੀਂ।"

ਰਸੋਈ ਵਿੱਚੋਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਦੋ ਰੋਟੀਆਂ ਰਾਮੀਂ ਵੱਲ ਵਧਾਉਂਦਿਆਂ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, "ਮੀਨਾ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ?"

ਰੋਟੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੁਪੱਟੇ ਵਿਚ ਲਪੇਟਦਿਆਂ ਰਾਮੀਂ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, "ਜਾਂਦੀ ਆ, ਬੀਬੀ ਜੀ: ਚਾਰ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈਆਂ ਨੇ; ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਬੜੀ ਚੁਸਤ ਆ... ਰਾਮ ਰਾਮ, ਬੀਬੀ ਜੀ।" ਕਹਿ ਕੇ ਦਾਦੀ-ਪੋਤੀ ਚਲੇ ਗਈਆਂ। ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕੋਲੋਂ ਇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਿਆ, "ਰੀਨਾ ਅਤੇ ਮੀਨਾ ਵਿਚ ਏਨੀ ਸਮਾਨਤਾ ਕਿਉਂ?" ਗੌਤਮ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਹੀ ਦਿੱਤਾ, "ਕਿੰਨੀ ਅਦਭੁੱਤ ਹੈ ਇਹ ਰਚਨਾ ! ਇਸ ਦੀ ਅਨੇਕਤਾ ਵਿਚ ਨਿਸਚੇ ਹੀ ਕੋਈ ਏਕਤਾ ਸਮਾਈ ਹੋਈ ਹੈ।"

"ਰੀਨਾ ਅਤੇ ਮੀਨਾ ਵਿਚਲੀ ਏਕਤਾ ਦਾ ਰਹੱਸ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?"

"ਮੈਂ ਤਾਂ ਪ੍ਰਤੱਖ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਏਨਾ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਕਿ ਪ੍ਰੋਖ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ।"

“ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਜਿੰਨੀ ਵੱਡੀ ਸਾਂਝ ਹੈ ਓਨੀ ਵੱਡੀ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ।"

ਇਹ ਵਾਕ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਨੇ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਚਾਰਿਆ ਕਿ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਗੌਤਮ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵੱਲ ਇਉਂ ਨੀਝ ਲਾ ਕੇ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਅਕਤ ਹੋ ਰਹੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਕੁਝ ਸੋਚ ਕੇ, ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਵੱਲ ਗੌਰ ਨਾਲ ਵੇਖਦਾ ਹੋਇਆ ਬੋਲਿਆ, "ਵਿੱਥ ਸਮਾਜਿਕ ਹੈ; ਸੰਸਾਰਕ ਹੈ। ਏਕਤਾ ਅਲੌਕਿਕ ਹੈ; ਰੱਥੀ ਹੈ। ਗਿਆਨਵਾਨ ਦੀ ਅੱਖ ਪ੍ਰਤੱਖ ਤੋਂ ਪਰਲੇ ਪਾਰ ਵੇਖਦੀ ਹੈ; ਸਥੂਲ ਵਿਚ ਸਮਾਏ ਹੋਏ ਸੂਖਮ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਗਿਆਨਵਾਨ ਹੋ, ਤ੍ਰਿਪਤੀ: ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਥੂਲ ਨਾਲ ਕੀ ?"

"ਸਥੂਲ ਸਮਾਜਿਕ ਸੱਚ ਦੀ ਪਕੜ ਬਹੁਤ ਪੀਡੀ ਹੈ, ਗੌਤਮ।"

"ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ, ਜ਼ਰੂਰ ਪੀਡੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜ ਉਪਜੇ ਹਨ ਅਨੇਕਤਾ ਵਿੱਚੋਂ,