ਸਨ। ਪੰਜਾਲੀ ਨੂੰ ਹਲਨਾੜੀ ਨਾਲ ਹਲ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਲੀ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖੇਤੀ ਸੰਦ ਸੀ।

ਪੰਜਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਖਾਣਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦ ਕਿਸੇ ਕੁਆਰੇ ਅਵਾਰਾ ਫਿਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਅਖਾਣ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ –

'ਤੇਰੇ ਗਲ ਵਿਚ ਪੰਜਾਲੀ ਪਾਉਣੀ ਪੈਣੀ ਹੈ।

ਇਹ ਸੀ ਪੰਜਾਲੀ ਤੇ ਹਲ ਦੀ ਬਣਤਰ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਰਤਵ।

ਹੁਣ ਸਾਰੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਵੀ ਹੁਣ ਵਿਉਪਾਰ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਬਲਦਾਂ ਨਾਲ ਹਲ ਵਾਹੁਣਾ ਹੁਣ ਲਾਹੇਵੰਦ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਹੁਣ ਕੋਈ ਕੋਈ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਹੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਕੋਈ ਛੋਟੇ ਮੋਟੇ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਹਲ ਨਾਲ ਵਾਹੁੰਦਾ ਮਿਲੇਗਾ। ਹੁਣ ਪੰਜਾਲੀ ਤੇ ਹਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਮਾਤਰ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ।

0

ਹੱਥ ਟੋਕਾ

ਜਦੋਂ ਖੇਤੀ ਮੁੱਢਲੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਖਾਣ ਲਈ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਜਿਵੇਂ ਜੁਆਰ, ਬਾਜਰੇ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਰੱਬ ਅੱਗੇ ਮੀਂਹ ਪਾਉਣ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਕੇ ਹੋਏ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ-

ਮੀਂਹ ਪਾ ਦੇ, ਲਾ ਦੇ ਝੜੀਆਂ,

ਬੀਜ ਲਈਏ ਜੁਆਰ, ਬਾਜਰਾ।

ਜੁਆਰ ਨੂੰ ਚਰ੍ਹੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਜੁਆਰ/ਚਰੀ, ਬਾਜਰੇ ਦੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਦ ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਛਿੱਟੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਕਈ ਵੇਰ ਤਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਤੋੜ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਖੜ੍ਹੀ ਰਹੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵੇਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਕੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਫੇਰ ਛਿੱਟੇ ਤੋੜਦੇ ਸਨ। ਛਿੱਟੇ ਤੋੜਨ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਜੁਆਰ ਤੇ ਬਾਜਰੇ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਪੂਲੀਆਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਇਕ ਥਾਂ 'ਕੱਠੀਆਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਛਿੱਟਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਦਾਣੇ ਕੱਢ ਕੇ ਚੱਕੀ ਨਾਲ ਪੀਹ ਕੇ ਆਟਾ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਸਾਬਤ ਜੁਆਰ, ਬਾਜਰਾ, ਮੂੰਗੀ, ਮੋਠਾਂ ਦੀ ਖਿਚੜੀ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਵੀ ਸੀ।