ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ-ਇਮਰੋਜ਼
ਇੱਕ ਪਿਆਰ ਕਹਾਣੀ
ਉਮਾ ਤ੍ਰਿਲੋਕ
ਅਨੁਵਾਦ : ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ
ਕਹਾਣੀ ਇਸ਼ਕ ਹਕੀਕੀ ਦੀ
ਉਮਾ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਦੀ ਲਿਖੀ 'ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ-ਇਮਰੋਜ਼’ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਇਕ ਭਾਵੁਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਅੱਗੇ ਚਲ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਇਮਰੋਜ਼ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ, ਇਸ ਰਿਸ਼ਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਾਜਿਕ ਰੋਸ, ਘਰ-ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਮੰਗੀ ਗਈ ਕੀਮਤ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾਤਮਿਕਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਗਹਿਰੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਉਮਾ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਪਛਾਣਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਅਤੇ ਇਮਰੋਜ਼ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਰੂਪਮਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਹੀਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲੋਂ ਵੇਦਾਂ-ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਗਾਰਗੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤਕ ਕਈ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਜੀਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਤਾਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਨੂੰ ਪਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤ ਦੁਖਦਾਈ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਗਾਰਗੀ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਨਾਮ ਹੀ ਸਾਡੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਕੋਈ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ। ਹੀਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਜ਼ਹਿਰ ਹੀ ਪੀਣਾ ਪੈ ਗਿਆ।
ਅੱਜ ਦੀ ਔਰਤ ਦਾ ਇਹ ਸੁਪਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਸੌਂਪੇ ਹੋਏ 'ਰੋਲ ਨੂੰ ਹੀ ਨਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਰਹੇ, ਸਗੋਂ 'ਆਪ' ਬਣ ਕੇ ਜਿਊ ਵੀ ਸਕੇ। ਹਾਲਾਤ ਦੀਆਂ ਤਲਖ਼ੀਆਂ ਤੇ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ-ਹੌਂਸਲੇ ਦੀ ਘਾਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਦਾ ਇਹ ਸੁਪਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੁਪਨਾ ਬਣ ਕੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ-ਇਮਰੋਜ਼ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਵੇਖਦੀ ਹੈ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਸਨ, ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਵਿਦਰੋਹ ਤੋਂ ਘਬਰਾ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕਦੀ ਕਦੀ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ, ਗ੍ਰਹਿ ਚੱਕਰਾਂ ਜਾਂ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਲੇਖੇ-ਜੋਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੱਭਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਸੱਠ-ਪੈਂਹਠ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ-ਇਮਰੋਜ਼ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨੀ ਦੇ ਵੇਲੇ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਉਮਾ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਵਰਗੀਆਂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਆਪਣੇ ਘਰ-ਬਾਰ ਦੀ ਨਰਾਜ਼ਗੀ ਝੱਲਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ-ਇਮਰੋਜ਼ ਦੇ ਗ਼ੈਰ- ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਨੇ।
ਹੁਣ ਤਕ ਜੋ ਵੀ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ-ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਗੁਣ-ਔਗਣਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਬਾਰੇ, ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ, ਰਚਨਾ ਦੇ ਮੁੱਲਾਂ ਬਾਰੇ, ਉਹਨਾਂ ਸਭ ਵਿਚ ਕਦੀ ਕਦਾਈਂ ਨਾਲ ਤੁਰਦੇ ਇਮਰੋਜ਼ ਦਾ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਰੇ ਇਮਰੋਜ਼ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਨੇ, ਕੀ ਸੋਚਦੇ ਨੇ, ਇਸਦਾ ਕੀ ਮੁੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਮੁੱਲ ਨੂੰ ਉਹ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਠੀਕ ਸਮਝਦੇ ਨੇ ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤਾ ਕੁਝ ਸੋਚਿਆ ਵਿਚਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਉਮਾ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਦੇ ਇਸ ਸਫ਼ਰ ਵਿਚ ਇਮਰੋਜ਼ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਨੇ ਪੂਰੇ ਸਪਰਪਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਇਸ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ। ਲੋਕੀਂ ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਵੀ ਕਹਿਣ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਪਛਤਾਵਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨਾਲ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਹਾਸਲ ਹੋਇਆ ਜਾਂ ਗੁਆਚਾ ਇਮਰੋਜ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਅਫ਼ਸੋਸ ਨਹੀਂ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਰਾਜ਼ੀ ਰਹਿਣਾ ਉਸਦੀ ਕੋਈ ਮਜਬੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਕਿਧਰੇ ਉਹ ਇਸ਼ਕ ਮਜਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਇਸ਼ਕ ਹਕੀਕੀ ਤਕ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਮਾ ਨੇ ਇਮਰੋਜ਼ ਨਾਲ ਹੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਇਕੋ ਵੇਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਵੱਡੇ ਸਰਕਲ ਤਕ ਪਹੁੰਚੇਗੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਤੋਂ ਵਧ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ- ਇਮਰੋਜ਼ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਗਵਾਹ ਬਣੇਗੀ।
...ਤੇ ਹੁਣ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਲੇਖਕ ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ ਨੇ ਆਮ-ਖ਼ਾਸ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਬੂਹਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਹੈ।
ਡਾ. ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਟਿਵਾਣਾ
ਗੁਲਜ਼ਾਰ
ਅੱਲਾਹ ਕੀ ਗਵਾਹੀ ਪੈਗੰਬਰ ਦੇ ਤੋ ਪੈਗੰਬਰ ਕਾ ਗਵਾਹ ਕੌਨ ?
ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਜੀ ਅਪਨੇ ਆਪ ਮੇਂ ਏਕ ਬੜੀ ਲੀਜੈਂਡ ਹੈਂ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਮੇਂ ਬਟਵਾਰੇ ਕੇ ਬਾਅਦ ਕੀ ਆਧੀ ਸਦੀ ਕੀ ਨੁਮਾਇੰਦਾ ਸ਼ਾਇਰਾ ਹੈਂ।
ਸ਼ਾਇਰੀ ਕੇ ਇਲਾਵਾ ਦੁਪੱਟੇ ਕੀ ਏਕ ਗੀਠਾ ਮੇਂ ਨਾਵਲ ਔਰ ਅਫਸਾਨੇ ਬੰਦ ਕਰ ਵੋਹ ਭੀ ਕੰਧੋ ਪਰ ਫੂਕ ਲਿਆ ਹੈ, ਔਰ ਮੁਹੱਬਤ ਕਾ ਏਕ ਏਸਾ ਦੁਸ਼ਾਲਾ ਓੜ ਲਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਇਮਰੋਜ਼ ਕੀ ਨਿਘ ਸੇ ਮਹਕਤਾ ਰਹਤਾ ਹੈ। ਅਬ ਕੌਨ ਬਤਾਏ ਕੇ ਦੁਸ਼ਾਲੇ ਨੇ ਉਨਹੇ ਲਪੇਟ ਰਖਾ ਹੈ, ਯਾ ਵੋਹ ਦੁਸ਼ਾਲੇ ਕੋ ਜਢੀ ਮਾਰੇ ਰਹਤੀ ਹੈਂ।
ਇਮਰੋਜ਼ ਏਕ ਔਰ ਲੀਜੈਂਡ ਹੈ, ਜੋ ਪਹਲੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਕੇ ਨਾਮ ਸੇ ਰੋਸ਼ਨ ਥਾ। ਉਸ ਕੇ ਸਰਵਰਕ (cover pages) ਦੇਖ ਕਰ ਲੋਗੋਂ ਨੇ ਉਸ ਕਲਮ ਔਰ ਕੁਰਸੀ ਕੀ ਪਰਸਤਿਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੀ ਜਿਸ ਸੇ ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਕਿਆ ਕਰਤਾ ਥਾ। ਮੈਂ ਉਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਮਿਲਾ ਥਾ ਉਸੇ ਲੇਕਿਨ ਉਸਨੇ ਉਸ ਰੋਸ਼ਨੀ ਕੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਜੀ ਕੀ ਦੋਸਤੀ ਔਰ ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਯੂੰ ਤੇਹਲੀਲ ਕਰ ਦਿਆ ਕਿ ਏਕ ਔਰ ਚਿਰਾਗ ਜਲਾ-ਉਨ ਦੋਨੋਂ ਕੀ ਦੋਸਤੀ ਕਾ।
ਅਬ ਵੋਹ ਦੋਸਤੀ ਅਪਨੇ ਆਪ ਮੇਂ ਤੀਸਰਾ ਲੀਜੈਂਡ ਹੈ... ਮਰਹਬਾ।
ਉਨ ਕਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਜ਼ਮ ਔਰ ਇਮੇਜ਼ ਕਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ।
ਆਪ ਬਤਾ ਨਹੀਂ ਸਕਤੇ ਕਿ ਤਖ਼ਲੀਕ ਕੇ ਜਨਮ ਕੇ ਲਿਏ ਕਿਸ ਨੇ ਪਹਲ ਕੀ।
ਨਜ਼ਮ ਹੁਈ ਤੋ ਇਮੇਜ਼ ਬਨੀ।
ਯਾ
ਇਮੇਜ਼ ਆਈ ਤੋ ਨਜ਼ਮ ਹੁਈ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਜੀ ਕੀ ਨਜ਼ਮੇਂ ਪੇਂਟਿੰਗ ਕੀ ਤਰਹ ਹੈਂ। ਵੋਹ ਦਰਦ ਕੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੋ ਯਾ ਦਿਲਾਸੇ ਕੀ। ਇਸੀ ਤਰਰਾਂ ਇਮਰੋਜ਼ ਕੀ ਪੇਂਟਿੰਗਸ ਨਜ਼ਮੋਂ ਕੇ ਆਬੋਹਯਾਤ ਪਰ ਤੈਰਤੀ ਹੈਂ।
ਬੋਸਕੀਆਨਾ
ਮੁੰਬਈ