"ਤੇਰਾ ਦਰਦ ਸਲਾਮਤ ਰਹੇ

ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਅਸੀਸ ਹੈ ਕਿ ਸਰਾਪ।"

ਦਰਦ ਉੱਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਦਰਦ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਤੇ ਪੱਕਾ ਸੀ। ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ-

ਜਦੋਂ ਵੀ ਜਿਥੇ ਵੀ ਧਰਤ ਹਿਲਦੀ ਹੈ

ਇਕ ਡੂੰਘਾ ਹਾਓਕਾ ਛਾਤੀ 'ਚੋਂ ਫੁਟਦਾ ਹੈ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਜੀ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਦ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਤੀਰੂਪ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਵੀ ਹੈ-

ਇਕ ਦਰਦ ਸੀ

ਜੋ ਸਿਗਰਟ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ

ਮੈਂ ਚੁੱਪਚਾਪ ਪੀਤਾ ਹੈ

ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਨਜ਼ਮਾਂ ਹਨ

ਜੋ ਸਿਗਰਟ ਦੇ ਨਾਲੋਂ

ਮੈਂ ਰਾਖਵਾਂਗਰ ਝਾੜੀਆਂ

 

ਅਸੀਂ ਨੇਚਰੋਪੈਥ ਦੇ ਕਲਿਨਿਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਕੁਝ ਬੇਚੈਨ ਜਿਹੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਮਰੋਜ਼ ਜੀ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਾਣ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜਿਆ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਤਣਾਅ ਘਟ ਗਿਆ। ਡਾਕਟਰ ਕੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਮਰੋਜ਼ ਜੀ ਵੀ ਸੁਣ ਲੈਣ, ਇਹੋ ਤਾਂ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਮਰੋਜ਼ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਣ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਣਾਅ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਇਕ ਛੋਟੇ ਬਾਲ ਵਾਂਗ ਇਮਰੋਜ਼ ਜੀ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜੀ ਉਹ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਕਦਮ ਪੁਟਦੇ ਕਲਿਨਕ ਵਿਚ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧੀਮੀ ਚਾਲ ਸਰੀਰਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਅਤੇ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਉਲੰਘਣਾ ਦਾ ਅਜੀਬ ਮਿਸ਼ਰਣ ਸੀ। ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਸੀ ਗੁਜ਼ਰੇ ਵਕਤ ਦੇ ਖਾਕੇ ਦੀ, ਫਿੱਕੇ ਪੈ ਗਏ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਉਤਰਾਵਾਂ-ਚੜ੍ਹਾਵਾਂ ਦੀ।

ਇਹ ਉਹੀ ਔਰਤ ਸੀ ਜੀਹਨੇ ਆਪਣੀ ਧਾਰਦਾਰ ਲੇਖਣੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਹਿਣ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਉੱਤੇ ਜੀਵਨ ਜੀਵਿਆ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ-ਭੈਅ ਦੇ। ਉਹੀ ਔਰਤ ਅੱਜ ਏਨੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਿਉਂ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਬੜਾ ਔਖਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਰੀਰਿਕ ਸਹਾਰਾ ਸੀ ਕਿ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ?