ਹਾਂ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਲੀ ਨਿਰਛਲ ਹਾਸੀ ਤੈਰਨ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਵੇਲੇ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜਗਤ ਦੀ ਸ਼ੇਰਨੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੰਨ੍ਹੀ ਪਿਆਰੀ ਤੇ ਬੇਬਸ ਬਾਲੜੀ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਮਨ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਕੇ ਬਾਲ ਵਾਂਗ ਹੀ ਬਾਹਵਾਂ ਵਿਚ ਚੁੱਕ ਲਵਾਂ।

ਕਦੀ ਕਦੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਲੱਤ ਫੜ ਕੇ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਨਾਲ ਪੁੱਛਦੇ, "ਕੀ ਤੇਰੀ ਰੇਕੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਣਿਕ ਹੀਲਿੰਗ ਮੇਰੇ ਦਰਦ ਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ?"

ਮੈਂ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਦੀ, "ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ, ਲਿਆਓ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।"

...ਤੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਹੀਲਿੰਗ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚੈਨ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਉਹ ਸੌਂ ਵੀ ਜਾਂਦੇ। ਕਦੀ ਕਦੀ ਉਹ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਫੜ ਕੇ ਕੋਈ ਯਾਦ ਆਈ ਗੱਲ ਦੱਸਣ ਲੱਗ ਪੈਦੇ ਜਾਂ ਕਦੀ ਪੁੱਛ ਲੈਂਦੇ, "ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਕਰ ਦੇਨੀਂ ਏਂ ਕਿ ਸਕੂਨ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।"

ਮੈਂ ਕੀ ਜੁਆਬ ਦੇਂਦੀ, ਬੱਸ ਹੱਸਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ। ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਲੱਤ ਘੁਟਵਾਉਣ ਨਾਲ ਆਰਾਮ ਮਿਲਦਾ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਇਮਰੋਜ਼ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ, "ਇਮਾ! ਲੱਤ ਘੁਟਦੇ, ਬਹੁਤ ਦਰਦ ਹੈ।" ਤੇ ਇਮਰੋਜ਼ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਲੱਤ ਘੁਟਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ। (ਉਹ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਇਮਰੋਜ਼ ਨੂੰ ਇਮਾ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ)

ਇਕ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੀ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ, "ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਰਨਾ ਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਏਨਾ ਦਰਦ ਕਿਉਂ ਸਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?" ਉਹ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਸਨ, "ਸਾਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹੀ ਦਰਦ ਕਿਉਂ ਸਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਦਰਦ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਰਨ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਇਹੋ ਚੰਗਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਤੋਂ ਹੀ ਮਰ ਜਾਈਏ। ਅਸੀਂ ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ?"

ਮੈਂ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ ਇਕ ਰਟਿਆ ਰਟਾਇਆ ਜੁਆਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, "ਦਰਦ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ੁਧ ਕਰਦਾ ਹੈ।"

ਉਹ ਹੌਲੀ ਜਿਹੀ ਮੁਸਕਰਾਏ ਤੇ ਬੋਲੇ, "ਦਰਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਬੜੇ ਲਾਚਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਦੂਸਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡਾ ਆਪਣਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ। ਹਾਂ, ਦਰਦ ਸਾਨੂੰ ਏਨਾ ਕੁ ਸ਼ੁਧ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਦ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।

ਉਹ ਆਪਣੀ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਸੁਨਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ-

ਰੂਹ ਦਾ ਜ਼ਖ਼ਮ

ਇਕ ਆਮ ਰੋਗ ਹੈ

ਜ਼ਖਮ ਦੇ ਨੰਗੇਪਨ ਤੋਂ

ਜੇ ਸ਼ਰਮ ਆਵੇ