ਦਸ

ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਇਮਰੋਜ਼ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, "ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸੀ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਜੀ ਸਾਹਿਰ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸੀ ਤੇ ਸਾਜਿਦ ਨਾਲ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੋਹ ਸੀ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਦਾ ਸੀ ?

ਮੇਰੇ ਇਸ ਸੁਆਲ ਉੱਤੇ ਇਮਰੋਜ਼ ਜੀ ਉੱਚੀ ਸਾਰੀ ਹੱਸੇ, "ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇਕ ਗੱਲ ਦਸਦਾ ਵਾਂ। ਇਕ ਵਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਸਾਹਿਰ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਣਾ। ਪਤੈ, ਮੈਂ ਕੀ ਕਿਹਾ ? ਮੈਂ ਕਿਹਾ, 'ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਮਿਲਦੀ, ਭਾਵੇਂ ਤੈਨੂੰ ਸਾਹਿਰ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਹੀ ਲਿਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ।" ਜਦ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਰਾਹ ਦੀਆਂ ਔਕੜਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦੇ।" ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਸੋਚਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਹੌਲੀ ਜਿਹੀ ਕਿਹਾ, ''ਤੈਨੂੰ ਪਤੈ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬੰਬਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਸਾਹਿਰ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲੈ ਗਿਆ ਸਾਂ।"

ਫਿਰ ਕੁਝ ਠਹਿਰ ਕੇ, ਕੁਝ ਸੋਚਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਇਮਰੋਜ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਸਾਹਿਰ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਬਾਖੂਬੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।"

ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਹੋਰ ਸੁਆਲ ਪੁੱਛਿਆ, "ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਜੀ ਸਾਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਸੁਨੇਹੜੇ’ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਸਾਹਿਰ ਲਈ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬੇਬਾਕ ਹੋ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਵੀ ਨੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡੀ ਕੀ ਥਾਂ ਰਹੀ?"

ਉਹ ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਬੋਲੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਗਹਿਰੀ ਸੋਚ ਵਿਚ ਡੁੱਬੇ ਹੋਏ ਹੋਣ, "ਸਾਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮਿਥਿਆ ਯਾਨੀ ਮਾਇਆਵੀ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੁੱਚਾ-ਹਕੀਕੀ ਹੈ। ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨ ਛੱਡ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਉਹ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਹੈ।"

ਮੈਂ ਫਿਰ ਟੋਕਿਆ, "ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ 'ਇਕ ਸੀ ਅਨੀਤਾ', 'ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ