ਉਤਾਰਨਾ ਚਾਹਿਆ ਤਾਂ ਨਵੇਂ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਹੀ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੇ ਸਾਲ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਜੰਞ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ, ਨੋ ਸਾਲ ਦੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਜੰਞ ਉਤਰਨ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ! ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ 'ਬੱਚਾ ਪਾ ਲੈ । ਉੱਧਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ :'ਜੰਝੂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰੋ।' ਲੜਾਈ ਨਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਹੈ। ਲੜਾਈ ਵਿਤਕਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜਬਰ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਈ ਦੋਹਾਂ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਨਹੀਂ। ਜਿਸ ਨੇ ਤਲਵੰਡੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਰੋਧਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾਪੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਮਤ ਸੀ. 'ਨਾ ਮੈਂ ਜਬਰ ਨਾਲ ਜੰਞੁ ਪਹਿਨਣ ਦੇਣੇ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜਬਰ ਨਾਲ ਉਤਾਰਨ ਦੇਣੇ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਘਰ ਜਬਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇਕ ਤਕੜੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ।

ਮਹਿਮਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਡਿਤ ਹਰਦਿਆਲ ਜਦ ਜੰਝੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਤਾਂ ਆਪ ਹੱਸ ਬੋਲੇ ਅਤੇ ‘ਦਇਆ ਕਪਾਹ, ਸੰਤੋਖ ਸੂਤੁ ਜਤੁ ਗੰਢੀ ਸਤੁ ਵਟੁ" ਦਾ ਸਲੋਕ ਉਚਾਰਿਆ। ਮੇਹਰਬਾਨ ਦੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਡਿਤ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ 'ਪੰਡਿਤ, ਖਤਰੀ ਕਾ ਧਰਮ ਜਨੇਊ ਸਉ ਰਹਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਮ ਧਰਮ ਕਰ ਰਹਿਤਾ ਹੈ।' ਉਹ ਅਵਾਕ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਰੋਗਟੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕੋਈ ਐਸਾ ਜੰਞ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਦੱਸੋ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 'ਦਇਆ ਕਪਾਹ ਵਾਲਾ ਸਲੋਕ ਉਚਾਰਿਆ'। 'ਸੁਣ ਹਰਿਦਿਆਲ ਸੁ ਆਸ ਉਪਦੇਸੁ॥ ਰਿਦੈ ਧਾਰ ਲਿਖ ਲਖਿ ਜਗਿ ਤੇਸੁ ॥' ਜਦ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਇਕ ਮੂਰਤੀ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਪੱਥਰ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਕਿਉਂ ਝੁਕਾਵਾਂ। ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਕਿਹਾ: 'ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਸਾਕਾਰ ਰੂਪ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ : 'ਪੱਥਰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਸਾਕਾਰ ਰੂਪ ਹੈ? ਪੰਡਿਤ ਦਾ ਅੱਗੋਂ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਕਾਰ ਰੂਪ ਬਗੈਰ ਪੂਜਾ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: 'ਸਾਰੀ ਮਾਨਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਉਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸਾਕਾਰ ਰੂਪ ਹੈ।

1. ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧                  (ਪੰਨਾ ੪੭੧)