(ਸ)
ਸੀ ਕਿ ਉਹਨੂੰ ਵੇਚ ਕੇ ਪੈਸੇ ਵੰਡ ਲੈਣ ਗੇ। ਪਰ ਬੰਤੋ ਦਾ ਚੰਨਣ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਸਾਰੇ ਉਹਨੂੰ ਚੰਨਣ ਦੇ ਘਰ ਬਹਾ ਦੇਂਦੇ ਹਨ । ਕੋਈ ਦਸਾਂ ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਮਾਹੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਜੋਟੀਦਾਰਾਂ ਦੀ ਨੀਯਤ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਬੰਤੋ ਨੂੰ ਚੰਨਣ ਦੇ ਘਰੋਂ ਕਢ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਚੰਨਣ ਬੜਾ ਉਦਾਸ ਤੇ ਬੇਚੈਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਏਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਚੰਨਣ ਦਾ ਜੋਟੀਦਾਰ ਨੱਥੂ ਜੋ ਮਾਹੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਇਕ ਜਨੇਤ ਨਾਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਖ਼ਬਰ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਹੀ ਉਣੀ ਏਸ ਮਸਿਆ ਉਤੇ ਬੰਤੋ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਲਈ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਚੰਨਣ ਦੀ ਟੋਲੀ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜਾ ਅਪਣਦੀ ਹੈ। ਉਥੇ ਦੋਹਾਂ ਜੋਟੀਆਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੜਦਿਆਂ ਲੜਦਿਆਂ ਚੰਨਣ ਬੰਤੋ ਨੂੰ ਘੋੜੀ ਤੇ ਸੁਟ ਕੇ ਪਿੰਡ ਆ ਸਿਰਾ ਕਢਦਾ ਹੈ।
ਭਾਵੇਂ ਨਾਟਕ ਦਾ ਅਸਲੀ ਮੰਤਵ ਪੇਡੂੰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਉਤੇ ਦਸਿਆ ਪਹਿਲੂ ਵਿਖਾਉਣਾ ਹੀ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਨਾਟਕਕਾਰ ਲਗਦੇ ਹਥ ਭਾਈਆਂ ਦੀ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ, ਧਾਰਮਕ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਥੁੜ-ਅਕਲੀ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦੀ ਕੁਚੱਜਤਾ ਨੂੰ ਹਾਸੇ ਹਾਸੇ ਵਿਚ ਹੀ ਦਸ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਹਾਸਰਸ (humour ) ਇਕ ਬੜਾ ਕੀਮਤੀ ਹਥਿਆਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਥੋਹੜੀ ਜਹੀ ਸੁਚੱਜੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਉਹ ਉਹ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੰਜੀਦਾ ਸਾਹਿਤ ਦੇ
(ਹ)
ਦਫਤਰਾਂ ਦੇ ਦਫਤਰ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਸੰਤਰੇਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਹਥਿਆਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾ ਵਿਚ ਹਾਸਾ ਖੇਡਾ ਬਹੁਤ ਹੈ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਅਜੇ ਤੀਕ ਸੰਜੀਦਾ ਤੇ ਪਕੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲੀ ਹੀ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਹਲਕੀ ਜਹੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਆ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ।
ਹੁਣ ਮੈਂ ਇਲਮੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਅਪਣੇ ਸੰਜੀਦਾ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲਮਕਾ ਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਰੋਕਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਤ ਨੇੜੇ ਵਸਣ ਵਾਲੇ ਪੇਂਡੂੰਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੀਊ ਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਲ ਪੇਂਡੂ ਗੱਲਾਂ ਅਤੇ ਉਂਦੂ ਵੀ ਸਰਲ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਖਿਰਨ-ਜਾਲ ਵਿਚ ਦੋ ਘੜੀਆਂ ਲਈ ਗਵਾਚ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਅਤ ਕੋਝੀ ਤੇ ਬਨਾਉਟੀ ਜਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ।
ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
ਨਾਟਕ ਦੇ ਪਾਤਰ
ਮਰਦ
ਚੰਨਣ - ਬੰਤੋ ਨੂੰ ਘਰ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ।
ਮਾਹੀ - ਚੰਨਣ ਦਾ ਜੋਟੀਦਾਰ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਘਰੋਂ ਬੰਤੋ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ ਲਿਜਾਣ ਵਾਲਾ ।
ਅਰਜਨ - ਚੰਨਣ ਦਾ ਗੂਹੜਾ ਮਿੱਤਰ।
ਨੱਥਾ - ਚੰਨਣ ਦਾ ਦੋਸਤ ਤੇ ਮਾਹੀ ਦੇ ਪਿੰਡੋਂ ਬੰਤੋ ਦੀ ਸੂਹ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਾ ।
ਮਈਆ ਸਿੰਘ - ਚੰਨਣ ਦਾ ਪਿਉ ।
ਗੇਂਦੂ - ਮਈਆ ਸਿੰਘ ਦਾ ਗਵਾਂਢੀ।
ਜੈਲਾ - ਮਈਆ ਸਿੰਘ ਦਾ ਛੋਟਾ ਲੜਕਾ।
ਮੱਖਣ - ਗੇਂਦੂ ਦਾ ਛੋਟਾ ਲੜਕਾ ।
ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ - ਨਾਜਰ ਦਾ ਪਿਉ ।
ਨਾਜਰ - ਚੰਨਣ ਦਾ ਜੋਟੀਦਾਰ ।
ਮਹਿੰਗਾ, ਈਸ਼ਰ, ਵੱਸਣ, ਹਰੀਆ -- ਚੰਨਣ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜੋਟੀਦਾਰ।
ਮੰਗਲ ਦਾਸ - ਪਿੰਡ ਦੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਦਾ ਭਾਈ ।
ਖੈਰੂ, ਪ੍ਰੀਤੂ, ਨਰੈਣਾ, ਸੰਤਾ -- ਹਰੀ ਪੁਰ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਚੰਨਣ ਦੇ ਜੋਟੀਦਾਰ ।
ਕੇਸਰ, ਸੁਰਜੂ -- ਮਾਹੀ ਦੇ ਜੋਟੀਦਾਰ
ਤੀਵੀਆਂ
ਬੰਤੋ - ਇਕ ਮੁਟਿਆਰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੰਨਣ ਦੀ ਟੋਲੀ ਕੱਢ ਕੇ ਲਿਆਈ ਸੀ ।
ਜੀਉ - ਮਈਆ ਸਿੰਘ ਦੀ ਛੋਟੀ ਧੀ।
ਰਾਜੋ - ਚੰਨਣ ਦੀ ਮਾਂ ।
ਕਾਕੋ - ਰਾਜੋ ਦੀ ਗਵਾਂਢਣ ।
ਬੁੱਧਾਂ - ਇਕ ਛੋਟੀ ਜੇਹੀ ਵੱਛੀ ।
ਨਾਟ ਪਹਿਲਾ
ਝਾਕੀ ਪਹਿਲੀ
ਪਿੰਡ ਮੱਦੂਛਾਂਗਾ
ਵੇਲਾ ਲਉਢਾ ਪਹਿਰ
[ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੇਂਜੀ ਦੀ ਪੈਲੀ ਵਿੱਚ ਅਰਜਨ ਪੱਠੇ ਵੱਢ ਰਿਹਾ ਏ, ਚੰਨਣ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਕੱਠੇ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਏ ।]
ਅਰਜਨ - ਰੱਬ ਦੀ ਮੇਹਰ ਹੋਵੇ ਤੇ ਰੂਪ ! ਰੂਪ ਵੀ ਕਿਹੜਾ ਚੰਨਣਾ ਹਾਰੀ ਸਾਰੀ ਤੇ ਆਉਂਦਾ, ਰੂਪ ਵੀ ਨਸੀਬਾਂ ਨਾਲ ਤੇ ਵਧ ਕੇ ਨਸੀਬ ਉਹਦੇ ਜੀਹਦੇ ਘਰ ਰੂਪ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇ ।
ਚੰਨਣ - ਤੂੰ ਤੇ ਅਰਜਣਾਂ, ਅਜੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ, ਉਹਦੇ ਤੇ ਸ਼ਕਲ ਸੀ, ਕਾਹਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ !
ਅਰਜਨ - ਪਈ ਗੱਲ ਵੀ ਕੋਈ ਨਿੱਕੀ ਜੇਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਚੋਰਾਂ ਨੂੰ ਪੈਣ ਮੋਰ, ਤੇ ਮੋਰਾਂ ਨੂੰ ਪੈਣ ਕਜਾਈਂ । ਮੈਂ ਤੇ ਆਹ ਭਾਈ ਵਾਲਾ ਦੋਹੜਾ ਅੱਖੀਂ ਵੇਖ ਲਿਆ; ਪਰ ਤੂੰ ਰਵਾਲ ਜਿਨਾਂ ਫਿਕਰ ਨ ਕਰ, ਉਹ ਆਈ ਸੋ ਆਈ।
ਚੰਨਣ - ਤਾਂ ਵੀ ਨੱਥੇ ਨੇ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ਆ ਕੇ ? ਸੁਣਿਆ ਆ