ਮਰਦਾਨਾ ਸਾਡੇ ਵਰਗਾ ਕਲਜੁਗੀ ਅਖੌਤੀ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦਾ ਮਿਰਾਸੀ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਰਖਿਆ। ਮਰਦਾਨਾ ਹਰ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਸਾਡੇ ਉਧਾਰ ਲਈ ਹਰ ਔਕੜ ਵਿਚ ਜੂਝਿਆ। ਬਸ ਇਹੀ ਹੱਲ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸੌਖਾ ਕਰ ਕੇ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਲਜੁਗੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰ ਦੇ ਧੰਧੂਕਾਰੇ ਤੋਂ ਡਰ ਕੇ ਭਜਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਬਲਕਿ ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਰਦਾਨੇ ਦੇ ਕੰਨ 'ਚ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਫੂਕ ਮਾਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੀ ਗਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਾਈ ਉਹੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਪੁਸਤਕ 'ਚ ਯਾਦ ਕਰਾਈ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪ ਸੀ, ਮਰਦਾਨਾ ਸੁਰਤ ਸੀ। ਸੁਰਤ ਭੁਲ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਕਲਜੁਗ ਛਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸੁਰਤ ਡਰ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਯਾਦ ਦੀ ਤਾਰ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਸੁਰਤ ਦੀ ਤਾਰ ਨੂੰ ਜੋੜਨਾ ਹੀ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਮੰਤਵ ਹੈ। ਇਸ ਆਸ ਨਾਲ ਕਿ ਸੰਗਤਾਂ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਤੋਂ ਲਾਹਾ ਲੈਣ, ਇਹੀ ਸਾਡੀ ਅਰਦਾਸ ਹੈ ਤੇ ਇਹੀ ਸਾਡੀ ਕਾਮਨਾ।

 

ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਤ ਸਦਨ

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

ੴ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫਤਹਿ।।

ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ

ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਕਿਥੋਂ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਮਨਾਂ ! ਇਹ ਉਹੋ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜਾ ਮੀਂਹ ਬਣਕੇ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਟੁਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਕਿਸੇ ਨਾ ਗਉਲਿਆ ਤੇ ਓਹ ਬੇਧਿਆਨੇ ਸਿੰਜਰ ਗਿਆ ਭੋਇਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਜਦੋਂ ਟੋਭੇ ਨੇ ਟੁੱਭਿਆ ਤੇ ਭੁਇਂ ਵਿਚ ਘਾਪਾ ਪਾ ਘੱਤਿਆ ਤਾਂ ਉਹੋ ਨੀਰ ਖੂਹ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਦਿੱਸ ਪਿਆ। ਕੁਝ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਵੇ ਮਨਾਂ ! ਕਿ ਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, ਮਿਲਦਿਆਂ ਜੁਲਦਿਆਂ, ਹਸਦਿਆਂ ਖੇਡਦਿਆਂ ਥਹੁ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਪਰ ਪਿਆਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਚੁੱਪ ਕੀਤਾ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਤੈਹਾਂ ਵਿਚ ਸਿੰਜਰਦਾ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਟੋਭਾ ਆ ਦਿਲ ਵਿਚ ਘਾਪਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਪਿਆਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਓਥੇ ਬੈਠਾ ਦਿੱਸ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਹੈਂ? ਕਿਉਂ? ਹੈ ਨਾ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ। ਜਿਸ 'ਨਾਨਕ' ਨਾਂ, ਹੁਣ ਨਾ ਕਹੁ ਨਾਨਕ, ਜਿਸ ਡਾਢੇ ਪਿਆਰੇ ਨਾਲ ਸਹਿਸੁਭਾ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ, ਉਸਦੇ ਛੰਦ ਗੀਤ-ਨਾ ਨਾ, ਸਬਦ-ਗਾਉਂਦੇ, ਸੁਣਦੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਓਦੋਂ ਨਾ ਕੁਛ ਪਤਾ ਲਗਾ। ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਸੀ ਡਾਢਾ, ਰੋਜ਼ ਮਿਲੇ ਬਿਨ ਚੈਨ ਬੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦਾ, ਪਰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਥਹੁ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਕੋਈ ਡੂੰਘਾ ਪਿਆਰ ਬੀ ਹੈ ਏਸ ਨਾਲ। ਜਜਮਾਨ ਤੇ ਭਗਵਾਨ ਜਜਮਾਨ ਤੇ 'ਦਾਤਾ ਜਜਮਾਨਂ ਜਾਣਕੇ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਕਈ ਵੇਰ ਬਰੱਬਰੀਆਂ ਬੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਰਹੇ, ਪਰ ਹੁਣ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਘਾਪੇ ਨੇ

ਅਸੀਂ ਤੇਰਾ ਭਲਾ ਕਰਾਂਗੇ।¹ ਇਹ ਬੀ ਆਖਿਆ ਸਾਨੇ ਤੇਰਾ ਅਸੀਂ ਦੋਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭਲਾ ਕਰਾਂਗੇ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹੋਇਆ ਕੰਮੀ ਤੇ ਓਹ ਹੋਇਆ ਮਹਿਤਾ, ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਅੰਦਰੋਂ ਤੇਹ ਸਾਸੁ ਤਾਂ ਮਿਲ ਬੈਠਦਾ ਸੀ ਨਾ ਤੇ ਏਹੋ ਜਹੀਆਂ ਮਿਠੀਆਂ ਗਲਾਂ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਨਹੀਂ ਓਇ ਮੇਰੇ ਮਨਾਂ! ਇਹ ਜੋ ਤੈਨੂੰ ਹੁਣ ਦਿੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਉਸਦਾ ਪਿਆਰ ਹੈ, ਇਹ ਸੀ ਉਸੇ ਦੇ ਪਿਆਰ-ਮੀਂਹ ਦਾ ਨੀਰ ਜੋ ਬੇਮਲੂੰਮੇ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਸਿੰਜਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਰਿਹਾ। ਤੂੰ ਜਜਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਲਈ ਮਿਲਨਾ ਜਾਣਦਾ ਹੈਂ, ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਆਪਣਾ ਪਿਆਰ ਕਿੱਥੇ, ਇਹ ਪਿਆਰ ਜੋ ਹੁਣ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਟੋਭੇ ਨੇ ਅੰਦਰ ਟੁੱਭ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਇਹ ਪੱਕ ਉਸੇ ਦੀ 'ਮਿਹਰ-ਮੀਂਹ' ਕਿ 'ਪਿਆਰ ਬਰਖਾ ਦਾ ਨੀਰ ਹਈ। ਹਾਂ, ਮਤ ਕਿਤੇ ਧੋਖਾ ਖਾਂਦਾ ਹੋਵੇਂ ਤੇ ਏਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਉਮਗਿਆ ਪ੍ਯਾਰ ਜਾਣਦਾ ਹੋਵੇ। ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੰਦ-ਨਹੀਂ, ਸਬਦ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਆਪਣੇ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਗਾਉਂਦਾ ਹੀ ਸਾਂ ਨਾਂ, ਕਿਵੇਂ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਸੁਣਕੇ ਤੇ ਰੀਝਦੇ ਸਨ ਮੇਰੇ ਉਤੇ। ਕੀਹ ਸਦਦੇ ਸਨ ਓਸ ਰਾਗ ਮਜਲਸ ਦੇ ਗਾਇਨ ਨੂੰ- ਹਾਂ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ:- ਕੀਰਤਨ। ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਕੇ, ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਕੇ ਕੇਡੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਓਥੇ ਬੀ ਸੁਣੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀਰਤਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਸਨ ਜ਼ਰੂਰ। ਤਾਂਤੇ ਮਨਾਂ! ਚੱਲ। ਬਈ ਚੱਲ।... ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਕਿ ਸੁੱਖ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਮਨਾਂ! ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਹੁਣ ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸੋ ਉੱਦਮ ਕਰ ਤੇ ਚੱਲ, ਹਾਂ ਚੱਲ ਹੀ ਪਉ।"

---------------

1. ਭਗਤ ਰਤਨਾਵਲੀ।

ਐਉਂ ਕਈ ਦਿਨ ਮਨ ਨਾਲ ਗਿਣਤੀਆਂ ਗਿਣਦਾ ਮਰਦਾਨਾ ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਸੁਲਤਾਨ ਪੁਰ ਜਾਣੇ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਹੀ ਪਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤਲਵੰਡੀ ਤੋਂ ਸੁਲਤਾਨ ਪੁਰ ਜਾਕੇ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਦੇ ਮੋਦੀ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਅਪਣੀ ਕਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇ ਸੋਹਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਬਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਧਰ ਅਪਣੇ ਰੱਬੀ ਰੰਗ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਨ। ਪਹਿਰ ਰਾਤ ਰਹਿੰਦੀ ਉਠ ਕੇ ਬਨ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਣਾ, ਵੇਈਂ ਵਿਚ ਜਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਤੇ ਓਥੇ ਹੀ ਰੱਬੀ ਰੰਗ ਵਿਚ ਜੁੜੇ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣਾ। ਦਿਨ ਚੜ੍ਹੇ ਦਰਬਾਰੋਂ ਜਾਕੇ ਫੁਰਮਾਨ ਲਿਖ ਲਿਆਉਣੇ ਤੇ ਫਿਰ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ। ਕੰਮੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋਕੇ ਆਏ ਗਏ ਸਾਧ ਫਕੀਰ ਦੀ ਲੋੜ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ, ਸਤਿਸੰਗ ਕਰਨਾ। ਤਲਵੰਡੀ ਤੋਂ ਕੁਛ ਸਤਸੰਗੀ ਏਥੇ ਆ ਗਏ ਸਨ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਸਦਾਂ ਲਾ ਲੁਆ ਦਿਤੀਆਂ। ਓਥੇ ਬੀ ਕੁਛ ਸਤਿਸੰਗੀ ਹੋ ਗਏ। ਐਉਂ ਸਤਿਸੰਗ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਰੋਜ਼ ਲੱਗਿਆ ਕਰੇ ਤੇ ਰੋਜ਼ ਕੀਰਤਨ ਹੋਵੇ। ਹਾਂ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੀਰਤਨ ਹੋਵੇ।²

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੰਗ ਲਗ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਮਰਦਾਨਾ ਆ ਪਹੁੰਚਾ। ਸਤਿਗੁਰ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖਕੇ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ, ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਮਰਦਾਨਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਡੰਝ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਲਗ ਰਹੀ ਸੀ ਮਿਲਕੇ ਠਰੀ ਤੇ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਸ ਹੀ ਟਿਕਾ ਲਿਆ।³ ਹੁਣ ਮਰਦਾਨਾ ਕੀਰਤਨ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਮੁਖੀ ਕੀਰਤਨੀਆਂ

---------------------

2. ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀ।

3. –ਓੁਹੀ-