'ਸਾਵਧਾਨ ਸਰੋਤੇ' (Active Listener) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸੁਣ ਰਹੇ ਹੋਣ, ਬਲਕਿ ਉਹ ਜਿਹੜੇ ਸੁਣਦੇ ਹੋਏ ਲੱਗ ਵੀ ਰਹੇ ਹੋਣ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸੁਨੇਹੇ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:

• ਉਸ ਵਲੋਂ ਬੋਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ਬਦ
• ਉਸ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ-ਜੋ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ
• ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਬੋਲਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ (Paralanguage)—ਜੋ ਸੁਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਬੋਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ਬਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਪਰ ਲੋਕ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਲੋਂ ਕਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣਗੇ, ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਗਲਬਾਤ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਗਲ ਸਾਡੇ ਸਮੁੱਚੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਸਬੰਧਾਂ ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਅਕਸਰ ਤੁਹਾਡੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਜੋ ਗੱਲ ਤੁਸੀਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ, ਉਸ ਵਿਚ ਜੋ 'ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ’ (Between the lines) ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਹੀ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

'ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੁਣਨ' (Listening between the liners) ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਸੁਰ, ਤਾਲ, ਉਚਾਈ, ਤਾਨ, ਅੰਦਾਜ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜੋ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਕੁੱਝ ਦੱਸ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਉਹ ਅੰਗ ਹੈ ਜੋ ਆਵਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੱਲ ਹੀ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਅੱਗੇ ਚਲ ਕੇ ਹੋਰ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ।

ਬਾਰ ਬਾਰ ਹੋਏ ਸਰਵੇਖਣਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਗੱਲ ਹਰ ਵਾਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਸਫਲ ਅਤੇ ਦਿਲ-ਖਿੱਚਵੇਂ ਲੋਕ, ਜਾਂ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਲੋਕ ਉਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਚੰਗੇ ਸਰੋਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਗੱਲ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਚੰਗੇ ਸਰੋਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਉਹ ਐਸਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਜੁਆਬ ਹੈ—ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੁਲਾਰੇ ਵਾਂਗ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ (ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭੂਤੀ) ਦੂਜੇ ਉਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਇੰਨੇ ਕੁ ਸਮਝਦਾਰ (ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੋਂ ਸੁਣਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਬੋਲਣਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 'ਸੁਣਨ' ਦੀ ਗੱਲ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਤੀਜਾ? ਚੰਗਾ ਤਾਲਮੇਲ।

ਇਹ ਲੋਕ ਬੋਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸੁਣਦੇ ਹਨ।