ویه رُپاے روجانا توں وی گھّٹ آمدن 'تے گُجارا کرن والی بھارت دی لگبھگ چُراسی کروڑ ابادی نُوں دےس دے لیڈراں دے بھرِسٹچار اتے اّےاسی بارے تاں پتا هی هَے, پر کانُونّی تَور 'تے اُناں نُوں جو تنکھاه-بھّتے-سهُولتاں هاسل هن, اُناں 'تے آم لوکاں دی کھُون-پسینے دی کماای دا کِنّا وّڈا هِّسا کھرچ هُںدا هَے, ِاسدا اُه اںداجا وی نهیں لا سکدے ۔ کانُونّی کماای توں ِالاوا, دےس دی نےتاساهی اتے نَوکرساهی دلالی, کمِسنکھوری اتے رِسوتکھوری راهیں جو کالا دھن جمھاں کردی هَے, اُسدا اںداجا لا سکنا تاں ِاّک آم آدمی لای هور وی مُسکِل هَے۔

آاَو, کَوماںتری اےجںسیآں اتے پُوںجیوادی اکھباراں دیآں کُّجھ رِپورٹاں, سُوچنا دے ادھِکار دے تهِت وّکھ-وّکھ سرکاری مهِکمِآں توں هاسل کیتیآں گایآں کُّجھ جانکاریآں اتے کُّجھ آرتھِک راجنیتک ماملِآں دے بُرجُوآ (پُوںجیوادی) ماهراں دیآں کِتاباں جاں لےکھاں چوں لاے گاے تھوڑھے جِهے چونوےں تّتھاں اتے اںکڑِآں دی رَوسنی وِّچ بھارتی لوکتںتر دی کرُوپ, اسلیل اتے بربر اسلیات نُوں پهِچانن دی کوسِس کریاے۔

سبھ توں پهِلاں چوناں اتے لوکتںتری ڈھاںچے دے کانُونّی کھرچ 'تے نجر ماری جاوے۔

جِس دےس وِّچ 35 کروڑ ابادی راتاں نُوں بھُّکھی سَوںدی هووے, هر روج نَو هجار بّچے بھُّکھ اتے کُپوسن نال مردے هون, 18 کروڑ لوک جھُّگیآں وِّچ رهِںدے هون, 18 کروڑ لوک پھُّٹپاتھاں 'تے سَوںدے هون اتے لگبھگ 80 کروڑ لوک آپنیآں بُنِآدی لوڑاں نُوں پُورا نا کر پااُںدے هون, اُّتھے ِاهناں لوکاں دی اگواای کرن والِآں دا سلانا (کےںدر تے راجاں دے سارے مںتریآں, سںسد مَےںبراں, وِدھاِاکاں نُوں مِلا کے) کھرباں رُپاے (ےانی کُّجھ هجار کروڑ رُپاے) کھرچ هُںدے هن۔ منُّکھی وِکاس سُوچک اںک دے هِساب نال, گریبی دے ماملِآں وِّچ بھارت بھاوےں دُنیآں وِّچ سبھ توں هےٹھلے درجے دے دےساں (اپھریکا اتے سب-سهارا دے کُّجھ دےساں نال, تے پاکِستان, نےپال, بںگلادےس توں وی هےٹھاں) کھڑھا هووے ۔ پر اَےسو ارام دے ماملے وِّچ بھارت دے لیڈراں

دا جیون امریکا, برِٹےن, جرمنی, جاپان آد دےساں دے لیڈراں دے برابر نهیں سگوں اُهناں توں کاپھی اّگے هَے۔ راجدھانیآں وِّچ اُناں دے بںگلے, اُناں دیآں اے.سی. گّڈیآں, اُناں دیآں سهُولتاں, اُناں دے سےوا وِّچ تتپر املے-چاکر اتے سُرّکھِآ کرمی-سبھ کُّجھ اُناں نُوں راجِآں-مهاراجِآں دے جیون دا بھُلےکھا پااُںدا هَے۔

بھارت وِّچ سںسد مَےںبر نُوں 12 هجار رُپاے مهینا تنکھاه, بَےٹھک آد لای 10 هجار رُپاے مهینا, دپھتر لای 14 هجار رُپاے مهینا, سںسد دے بَےٹھکاں دَوران 500 رُپاے دَےنِک بھّتا مِلدا هَے۔ ِاس توں ِالاوا اُهناں نُوں پهِلا درجا اےسی وِّچ پُورے دےس وِّچ مُپھت رےل ےاترا لای اسیمت پاس مِلدا هَے۔ 40 هواای ےاتراواں اُه پتنی جاں پی.اے. نال مُپھت کر سکدے هن۔ 50 هجار ےُونِٹ سلاناں بِجلی اُه مُپھت جلا سکدے هن۔ 1,70,000 ٹَےلیپھن کالاں سلاناں مُپھت کر سکدے هن اتے دِّلی وِّچ اَےم.پی. هوسٹل وِّچ اُناں دا رهِنا مُپھت هُںدا هَے۔ سںسد دی کںٹین ِانّی سبساایجڈ هُںدی هَے کِ لگبھگ 10 پرتیست مُّل دا هی بھُگتان کرنا پَےںدا هَے۔ ِاّک سںسد مَےںبر 'تے پرتی سال 32 لّکھ رُپاے, ےانی پںج سالاں وِّچ ِاّک کروڑ 60 لّکھ رُپاے کھرچ هُںدے هن۔ ےانی کُّل 543 سںسد مَےںبراں 'تے سال وِّچ هون والا کُّل کھرچ 8 ارب 68 کروڑ 80 لّکھ رُپاے بَےٹھدا هَے۔ سںسد وِّچ ِاّک گھںٹے دی کارواای (جو بهِسباجی, ٹپُوسیآں مارن, ناهرےباجی اتے سَون اُّٹھن توں ودھکے کُّجھ وی نهیں هُںدی 'تے لگبھگ 20 لّکھ رُپاے کھرچ هُںدے هن۔ مںتری مںڈل دے مَےںبراں اتے وّکھ-وّکھ کمےٹیآں دے مَےںبراں دے کھرچے آم مَےںبراں نالوں کای گُنا وّدھ هُںدے هن۔ سارے مںتریآں دے بھوناں اتے راج لیڈراں دے کانُونّی-گَےرکانُونّی کبجِآں والے بھوناں دی رکھوالی سیپیڈبلےُوڈی کردا هَے۔

کےںدری مںتری مںڈل دے سبںدھِت وِبھاگاں دا کُّل کھرچ 2006-07 وِّچ 1 کھرب 36 ارب ڈالر ےانی کریب 61 کھرب 20 ارب رُپاے) اتے 2007-08 وِّچ 1 کھرب 66 ارب ڈالر سی ۔ سال 2008-09 وِّچ ِاسدے 1 کھرب 75 ارب ڈالر هو جان دی اُمید هَے۔ پِچھلے سالاں دے مُکابلے سال 2007-08 وِّچ کےںدر سرکار دی سلانا کر وسُولی (ٹَےکس رےوےنِاُو) نال هون والی سُّدھ آمدن 23 پرتیست ودھکے 3 کھرب 75 ارب ڈالر هو گای ۔ دھِآن ےوگ هَے کِ کراں نال هون والی کُّل سرکاری آمدن دا نّبے پھیسدی توں وی وّدھ بھاگ آم لوک کراں دے رُوپ وِّچ دِںدے هن۔ ےانی لگاتار ودھدے آکار والے کےںدر اتے راجاں دے مںتری