ਪਿੰਜਰੇ ਦੀ ਰੌਣਕ

ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬ ਜੇਲ੍ਹ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਜੇ ਇਹਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਡੇ ਘਰ ਤੋਂ ਵੀ ਛੋਟੀ ਸੀ । ਜੇਲ੍ਹ ਵੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੈਥੋਂ ਨਾਂਅ-ਪਤਾ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ। ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈ ਕੇ ਹੌਲਦਾਰ ਨੇ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਕੰਬਲ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਵਿਹੜੇ 'ਚ ਲੱਗੀ ਨਿੰਮ ਥੱਲ੍ਹੇ ਖੜ੍ਹਾ ਉਸ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੀ ਸਰਕਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿੱਥੇ ਮੈਂ ਡੀ. ਐਸ. ਪੀ. ਤੋਂ ਘੱਟ ਭਰਤੀ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਜਿੱਦ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ 1996 'ਚ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਦੀ ਸਪੋਰਟਸ ਕੋਟੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਨੂੰ ਠੋਕਰ ਮਾਰ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਬੀੜੀਆਂ ਪੀਣੇ ਜਿਹੇ ਅਪਰਾਧੀ ਨੂੰ ਜੀ ਜੀ ਆਖ ਕੇ ਪਛਾਣ ਦੱਸਣੀ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਨਾਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਪੁੱਛ ਕੇ ਉਸ ਕੈਦੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ "ਕਾਹਦੇ 'ਚ ਆਇਆ?" ਮੈਂ ਨਿਮਰਤਾ ਸਹਿਤ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਪਰ੍ਹਾਂ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਕੈਦੀ ਆਏ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਬੈਰਕ 'ਚ ਲੈ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਨੂੰ ਡੀ ਟੀ ਓ ਸਾਬ੍ਹ ਆਖ ਕੇ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਕਿਹੜਾ ਟਰੱਕ ਚੱਲਦੇ ਆ ਜਿਹੜੇ ਇੱਥੇ ਡੀ ਟੀ ਓ ਲਾਏ ਹੋਏ ਆ? ਬਾਅਦ 'ਚ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਜਨਾਬ ਹੋਰੀਂ ਨਕਲੀ ਡੀ ਟੀ ਓ ਨੇ ਜੋ ਜਾਅਲੀ ਨਾਕੇ ਲਾਉਂਦੇ ਪੁਲਸ ਦੇ ਟੇਟੇ ਚੜ੍ਹੇ। ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਦੋ ਮੇਨ ਬੈਰਕਾਂ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਡੀ ਟੀ ਓ ਨੇ ਗਿਣਤੀ ਆਪਣੀ ਬੈਰਕ 'ਚ ਪੁਆ ਲਈ। ਦਰਅਸਲ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਆਪਣੀ ਦੁਨੀਆਂ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੈਦੀ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਟੋਲੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਚੰਗੇ ਡੀਲ-ਡੌਲ ਤੇ ਦਿਖ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕੈਦੀ ਝੱਟ ਆਪਣੇ ਟੋਲੇ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮਹਾਤੜ ਡੱਬ- ਡੱਬ ਵੱਜਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਮਾੜੇ ਤੋਂ ਤਾਂ ਝਾੜੂ ਮਰਾ ਮਰਾ ਕੇ ਮੱਤ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਕੈਦੀ। ਇਸ ਬੈਰਕ 'ਚ 40 ਦੇ ਕਰੀਬ ਕੈਦੀ ਸੀ ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਦਾ ਲੰਗਰ ਵੀ ਇਸੇ ਬੈਰਕ ਦੇ ਬਰਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਮੈਂ ਕੈਦੀਆਂ 'ਚ ਰਚ-ਮਿਚ ਗਿਆ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਡੀ ਟੀ ਓ ਹੌਲਦਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਆਇਆ ਕਿ ਨਵਾਂ ਮੁੰਡਾ ਝਾੜੂ ਨਹੀਂ ਮਾਰੇਗਾ 'ਸੇਵਾ' ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਨਿਯਮ ਹੈ ਕਿ ਨਵੇਂ ਆਏ ਹਵਾਲਾਤੀ (ਅੰਡਰ ਟਰਾਇਲ ਕੈਦੀ) ਤੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇ ਕੋਈ ਸੌ ਦੋ ਸੌ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਦੇਵੇ ਉਹਦੀ ਖ਼ਲਾਸੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਝਾੜੂ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੇ ਆ ਪੁਲਸੀਏ ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਬਾਪੂ ਲੀੜਾ-ਲੱਤਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਿਆ। ਨਾਲ ਹੀ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਫਰੂਟ ਵੀ ਦੇ ਗਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਜੇਬ 'ਚ ਪਾ ਦਿੱਤੇ। ਬਾਪੂ ਨੇ ਖੁਦ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਕੱਟੀਆਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਸਾਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵੀ ਪੈਸੇ ਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੌ ਰੁਪਈਆ ਹੌਲਦਾਰ ਦੀ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਟੇਕਿਆ ਤੇ ਬਾਕੀ ਜੇਬ 'ਚ ਪਾ ਲਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਕੋਈ ਦਿੱਕਤ ਨਾ ਆਈ। ਹਾਂ ਬੀੜੀਆਂ-ਸਿਗਰਟਾਂ ਕੁਝ ਵੱਧ ਗਈਆਂ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਕੁਝ ਹੁੰਦਾ ਨਹੀਂ ਜੇਲ੍ਹ ਅੰਦਰ ਝੱਟ ਬਾਅਦ ਬੀੜੀ ਧੁਖ਼ਾ ਲਈਦੀ ਸੀ, ਚਾਹ ਬਣਾ ਲਈਦੀ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਲਾਈ ਗਈ। ਮਲੋਟ ਵਾਲੇ ਕੇਸ 'ਚੋਂ ਪੰਦਰਾਂ