ਜੇਲ੍ਹ ਤੇ ਖੇਲ

ਮੁਕਤਸਰ ਦੀ ਸਬ-ਜੇਲ੍ਹ ਵੀ ਛੋਟੀ ਜਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਕੁਝ ਖੁੱਲ੍ਹੀ-ਡੁੱਲੀ ਹੈ। ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਪੈਰ ਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਦਾ ਦੋਸਤ ਤੇ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਸਰਪੰਚ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ ਸੀ ਤੇ ਜਿਸ ਦੀ ਮੁਖ਼ਾਲਫਤ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਵੋਟਾਂ 'ਚ ਹਰਾਇਆ ਸੀ, ਮਿਲ ਪਿਆ। ਸਰਪੰਚ, ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਭਤੀਜੇ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ 'ਚ ਹੋਏ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਦੇ ਕਤਲ 'ਚ ਅੰਦਰ ਸਨ। ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਤੇ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਰਪੰਚ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਤਲਖ਼ ਕਲਾਮੀਆਂ ਭੁਲਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਨਾਲ ਹੀ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਅਸੀਂ ਖੂਬ ਲਹਿਰਾਂ ਲਾਉਂਦੇ। ਸਰਪੰਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਸਿਰਮੌਰ ਵਰਕਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਫਸਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਯਾਰੀ ਡਾਹਢੀ ਸੀ। ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਓਨ੍ਹੀ ਦਿਨੀਂ ਨਸ਼ੀਲੇ ਕੈਪਸੂਲ ਆਮ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਸੀ। ਸਿਗਰਟਾਂ ਮੈਂ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਪੰਚ ਲੜਦਾ ਸੀ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਂ ਗਾਹੇ-ਬਗਾਹੇ ਭੁੱਸ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਸਾਂ। ਮਾਘੀ ਮੇਲੇ 'ਤੇ ਰਿੰਕੂ ਕਤਲ ਕਾਂਡ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਬਿੱਟੂ ਕਮਾਨੀਆਂ ਵਾਲਾ ਤੇ ਬਿੱਟੂ ਹੋਮਗਾਡੀਆ ਵੀ ਉਦੋਂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਸਨ। ਮੈਂ ਜਿਸੁ ਦਿਨ ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਟੀਕਿਆਂ ਦਾ ਨਿਚੋੜਿਆ ਪਿਆ ਸੀ ਪਰ ਬਾਪੂ ਨੇ ਦਸ ਕਿਲੋ ਦੇਸੀ ਘਿਉ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ। ਦੋ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਫੇਰ ਵੱਖੀਆਂ 'ਤੇ ਮਾਸ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਮਸਤੀਆਂ ਕਰਦੇ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ 'ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ' (ਐਲਪਰਾਜ਼ੋਲ) ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸੌਂ ਜਾਂਦੇ। ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਦੂਜੀ ਬੈਰਕ 'ਚ ਮਿੰਨੀ ਨਾਂ ਦਾ ਕੈਦੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਜੋ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁੱਕਣੇ ਪਾਈ ਫਿਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕਬੱਡੀ ’ਚ ਹੱਥ-ਜੋੜੀ ਕਰਕੇ ਵੇਖੋ। ਕੱਦ ਦਾ ਉਹ ਸੁਮੱਧਰ ਜਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਸੀ ਬੜਾ ਤੇਜ । ਸਾਰੇ ਉਹਦੇ ਤੋਂ ਕੰਨ ਭੰਨਦੇ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਇਹ ਅਸੂਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਕੈਦ ਦੌਰਾਨ ਨਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤਾ ਬੋਲਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਦੇ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਥੱਲੇ ਲੱਗਿਆ ਹਾਂ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਕੈਦ ਦੌਰਾਨ ਨਾ ਤਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਦੇ ਚਪੇੜ ਮਾਰੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਖਾਧੀ। ਇਸੇ ਸਿਧਾਂਤ 'ਤੇ ਚਲਦਿਆਂ ਮੈਂ 'ਮਿੰਨ੍ਹੀ' ਭਲਵਾਨ ਦੀ ਲਲਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਾਰ ਨਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਚੁੱਪ ਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਹੱਦ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਮਿੰਨ੍ਹੀ ਬਾਊ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਰਪੰਚ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਆ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ "ਸਰਪੰਚਾ। ਥੱਕ ਗਿਆ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ੇਰ ਲੱਭਦਾ ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਈ ਖੁਸਰਿਆਂ ਦੀ ਆ। ਕੋਈ ਮੇਰੀ ਝੰਡੀ ਨਹੀਂ ਫੜਦਾ।" ਸਰਪੰਚ ਹੌਲੀ ਦੇਣੀ ਬੋਲਿਆ "ਮਿੰਨ੍ਹੀ ਸਿਹਾਂ। ਝੰਡੀ ਤੇਰੀ ਫੜੀ ਗਈ। ਜਾਹ ਜਾ ਕੇ ਤਿਆਰੀ ਕਰ 'ਲਾ।" ਮਿੰਨ੍ਹੀ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਸਰਪੰਚ ਕੋਲ ਕਿਹੜਾ ਫਿੱਡੂ ਆ ਗਿਆ? ਮਿੰਨ੍ਹੀ ਨੇ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਤੁਸੀਂ ਲੈਣੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਚਾਰ ਕੁ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਭੱਠੀ 'ਤੇ ਦਾਲ ਨੂੰ ਤੜਕਾ ਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਸਰਪੰਚ ਨੇ ਮੇਰਾ ਜੋੜ ਭੜਾ ਦਿੱਤੈ।