ਮਾਂ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ਦੀ ਮੂਰਤ ਬਣੀ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਲੱਥ ਗਈ। ਮੁਕੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੱਚ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਦਿਖਾਉਣ ਜੋਕਰਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾਂ ਸੀ। ਤੀਹ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਆਇਆਂ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨਟ ਬਦਨਾਮੀ ਨਹੀਂ ਖੱਟੀ ਸੀ। ਚਾਹੇ ਉਹ ਗਰੀਬ ਸਨ, ਪਰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਿਲੋਂ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਹਰ ਕੋਈ ਕਦਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੀ ਔਲਾਦ ਇਤਨੀ ਨੀਚ ਕਿਉਂ ਸੀ.. ? ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਮੂੰਹ ਫੜ ਲੈਣਾਂ ਸੀ..? ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਤਾਹਨੇ ਹੀ ਮਾਰਨੇ ਸਨ ? ਬਸੰਤਰ ਨੂੰ ਫੂਕਾਂ ਮਾਰਨੀਆਂ ਹੀ ਸਨ...! ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਉਂਗਲਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਸਨ; ਟਿਕ ਕੇ ਟੱਬਰੀ ਨਾ ਪਾਲੀ ਗਈ..? ਜਿਹੜੀ ਥਾਲੀ ਵਿਚ ਖਾਧਾ ਉਸੇ ਵਿਚ ਹੀ ਮੂਤਿਆ..?

-"ਮਾਂ, ਆਹ ਫੜ ਫਲ ਤੇ ਆਹ ਦੁੱਧ ਦੀ ਬੋਤਲ !" ਬਿੱਲਾ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਮਾਂ ਦਾ ਮਨ ਉਖੜ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਸਿਰ ਘੁੰਮਾ ਕੇ ਓਪਰੀ ਜਿਹੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਬਿੱਲੇ ਵੱਲ ਤੱਕਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਅੰਦਰ ਗਵਾਹੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਬਿੱਲਾ ਐਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸੀ..!

-"ਮਾਂ, ਤੂੰ ਚੁੱਪ ਜੀ ਕਿਉਂ ਐਂ..?

ਮਾਂ ਚੁੱਪ ਸੀ।

-"ਬਾਪੂ ਨੀ ਆਇਆ.. ?"

-"ਆਇਆ ਤਾਂ ਸੀ, ਚਲਿਆ ਗਿਆ..!'

-"ਚਲਿਆ ਕਿਉਂ ਗਿਆ..?"

-"ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਐ..!"

-"ਕਿਉਂ..?"

ਮਾਂ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕੀ।

-"ਮਾਂ, ਤੂੰ ਬੋਲਦੀ ਕਿਉਂ ਨ੍ਹੀ ? ਬਾਪੂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕਾਹਤੋਂ ਗੁੱਸੇ ਐ..?" ਉਸ ਨੇ ਮਾਂ ਦਾ ਮੋਢਾ ਹਲੂਣ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ।

-"ਬਿੱਲਿਆ।"

-" ਹਾਂ ਮਾ..?"

-"ਐਥੇ ਬੈਠ ਮੇਰਾ ਮੱਲ.. !" ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜ ਕੇ ਕੋਲ ਬਿਠਾ ਲਿਆ।