ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਕੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਕਣਕ, ਆਟਾ, ਘਿਉ, ਖੰਡ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਭਿਜਵਾ ਦਿੱਤੇ। ਪਰ ਮੁਕੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਚੁੱਲ੍ਹ ਬਲਣਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਰੋਟੀ ਪੱਕਣੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਘਰ ਵਿਚ ਸੋਗ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਹੌਲ ਵੈਣ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬੱਗੇ ਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਈ ਵਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਬੱਗਾ ਮਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਵਾ ਸੂਝ ਆ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਗਿਆਨੋਂ ਵੀ ਜੁਆਨ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸਭ ਕਾਸੇ ਦਾ ਗਿਆਨ ਸੀ। ਉਹ ਮਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੌਸਲਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਮਾਂ ਧਾਹ ਨਾ ਧਰਦੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਜੁਆਨੀ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ ਸੀ। ਭਰਾ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ ਅਜੇ ਤੱਕ ਮਾਂ ਦੇ ਦਿਲ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਚਾਹੇ ਮੁਕੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਤਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਖ਼ੁਦ ਇਕਬਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਦਾਲਤ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਉਹ ਕਾਤਲ ਹੀ ਸੀ।

ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਬਾਪੂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੀ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਮਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਣਾਂ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦੀ ਸੀ। ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਬਿੱਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਬਿੱਲਾ ਹੀ ਸੀ। ਸੀਤੋ ਦੀ ਜੀਪ ਦਾ ਡਰਾਈਵਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਸੀਤੋ ਅਤੇ ਬਿੱਲੇ ਦੀ ਯਾਰੀ ਦਾ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਬਿੱਲੇ ਦੀ ਹਸਤੀ ਤੋਂ ਨਾਵਾਕਿਫ਼ ਸੀ।

ਬਿੱਲੇ ਨੇ ਸੀਤੋ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਕੁੱਟ ਕੁੱਟ ਕੇ ਤੱਕਲਾ ਬਣਾਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਖੇਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚੋਰੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਟਰੱਕ ਸੁੱਖ ਸਾਂਦ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਸੀਤੋ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਇਸ ਏਰੀਏ ਵਿਚ ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ 'ਧਾਂਕ ਬੈਠ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਬਿੱਲਾ ਸੀਤੋ ਦਾ 'ਖ਼ਾਸ ਬੰਦਾ ਵੱਜਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਬਿੱਲਾ ਬੈਠਾ ਪੀਂਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਉਥੋਂ ਦਾਰੂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈਣ ਆਉਂਦੀ ਸੀ । ਜੇ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਬਿੱਲਾ ਅੱਜ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਉਚੀ ਅਵਾਜ਼ ਨਾ ਮਾਰਦਾ। ਕਾਲਜੀਏਟ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਨਰੋਏ ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਖੂਨ ਨੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰੰਗ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਗੱਲ ਕੀ, ਬਿੱਲੇ ਤੋਂ ਖ਼ੌਫ਼ ਖਾਂਦੀ ਧਿਰ ਸੀਤੋ ਦੀ ਕੋਠੀ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੌਂਦੀ ਸੀ। ਸੀਤੋ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਚੱਲਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਸਨ। ਪਿਛਲੇ ਸੀਜਨ ਵਿਚ ਮੱਕੀ-ਕਣਕ, ਨਰਮੇਂ-ਕਪਾਹ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਦੀ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ!

ਬਿੱਲਾ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹੱਥ ਪੈਸੇ ਘਰ ਨੂੰ ਭੇਜ ਛੱਡਦਾ। ਸੀਤੋ ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਪਿੰਡ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਆਸਰਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਗਲ ਵਿਚ ਹੁਣ ਗਿਆਰਾਂ ਗੋਲੀ ਦੀ ਬੰਦੂਕ ਹਰ ਵਕਤ ਲਟਕਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉਹ ਨਜਾਇਜ਼ ਤੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਨਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ।