ਤੇ ਨਾਈਟ ਗਾਉਨ ਪਾਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਗਾਊਨ ਤੇ ਛੇ ਜਾਂਘੀਏ ਫਸਾ ਲਏ।

ਕੋਜੂਖ ਨੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਦੋ ਸਿਪਾਹੀ ਚੈਨ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ, ਬੈਂਤਾਂ ਦਾ ਢੇਰ ਛੱਕੜੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਛਕੜਾ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਸਭ ਆਪਣੀਆਂ ਛੀਟਾਂ ਤੇ ਲਿਨਨ ਦੇ ਢੇਰ ਚੁੱਕ ਚੁੱਕ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਲੱਗ ਪਏ।

29

ਅੰਨ੍ਹੇਰੇ ਨੂੰ ਚੀਰਦੀ ਨਿੰਮ੍ਹੀ ਨਿੰਮ੍ਹੀ ਚਾਨਣ ਦੀ ਲੋਅ ਸਭ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਸਰੀਰ ਰੁਸ਼ਨਾ ਗਈ। ਛਕੜੇ ਦੇ ਪਹੀਏ ਤੇ ਘੋੜੇ ਦਾ ਸਿਰ ਵੀ ਲਿਸ਼ਕ ਪਏ। ਰਾਤ ਹਾਸੇ, ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਖੇੜਿਆਂ ਭਰੀ ਸੀ । ਗੀਤ ਲਹਿਰੀਆਂ ਉੱਠਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ, ਕੋਈ ਸਾਜ਼ ਛੇੜ ਬੈਠਾ; ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਏਕਾਰਡੀਅਨ ਦੀ ਧੁਨ ਵੱਜ ਉੱਠਦੀ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਮਾਰ ਸੀ, ਧੂਣੀਆਂ ਬਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਤੇ ਰਾਤ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਗੱਲੋਂ ਵੀ ਮਹਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਭ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਸੀ..।

ਕਸਬੇ ਉੱਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਚਾਨਣੇ ਦਾ ਜਲੋ ਸੀ।

ਤਿੜ ਤਿੜ ਕਰਕੇ ਬਲਦੀ ਅੱਗ ਦੀ ਲਾਲ ਲਾਲ ਲੋਅ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਤਾ ਪਛਾਤਾ ਚਿਹਰਾ ਚਮਕ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸਦਕੇ ਬੇਬੇ ਗੋਪਰੀਨਾ । ਉਸ ਦਾ ਖਾਵੰਦ ਭੇਡ ਦੀ ਖਲ ਉੱਤੇ ਭੇਜੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਲੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਧੂਣੀ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ, ਚਿਹਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਲਾਲ ਭਾਹ ਮਾਰਦੇ, ਸਿਪਾਹੀ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵੱਡੀ ਬੇਬੇ ਗੋਪਰੀਨਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਨ। ਉਬਾਲਣ ਲਈ ਅੱਗ ਉੱਤੇ ਭਾਂਡੇ ਸਨ, ਪਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰਾ ਪਾਣੀ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਬੇਬੇ ਗੋਪਰੀਨਾ ਝੂਰ ਰਹੀ ਸੀ:

“ਆਹ ਪ੍ਰਭੂ ਈਸਾ ਤੇ ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਇਹ ਜਿਊਣ ਵੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਖਬਰੇ ਕਿੱਥੋਂ ਟੁਰ ਕੇ, ਕਿਥੇ ਆ ਪਹੁੰਚੇ, ਤੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੁਰਕੀ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਅਜੀਬ ਰੰਗ ਢੰਗ ਨੇ ਸਾਡੇ ਨਵੇਂ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਅੱਧੀ ਰੋਟੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੇ ? ਅੰਕਾ ਕਿੱਧਰ ਦਿੱਸਦੀ ਨਹੀਂ, ਤੇ ਬੁੱਢੇ ਨੇ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਖਬਰੇ ਸਹੁ ਹੀ ਖਾਧੀ ਹੋਈ ....।"

ਸਾਰੇ ਮੁੱਖ ਮਾਰਗ ਤੇ ਧੂਣੀਆਂ ਬੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਅੱਗ ਦੇ ਲਾਗੇ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਚਾਨਣ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ, ਪਿੱਠ ਭਾਰ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਾਂ ਰੱਖੀ ਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਵੱਲ ਅੱਖਾਂ ਲਾਈ, ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਖਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦੁਖੀ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਚੇਤ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਹੀ। ਉਹ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖੀ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਤੇ ਖਾਂਦਾ ਰਿਹਾ।