ਦੇਗਚੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਉਬਲ ਉਬਲ ਝੱਲਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬੇਬੇ ਗੋਪਰੀਨਾ ਕੋਲੋਂ ਹੋਰ ਚੁੱਪ ਨਾ ਰਿਹਾ ਗਿਆ।

"ਅਜ ਤੱਕ ਕਦੇ ਇੰਝ ਹੋਇਆ ਏ? ਇਥੇ ਲੈ ਆਏ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਮਰਨ ਲਈ। ਜਿੰਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਉਬਾਲੀ ਜਾਉ, ਅਖੀਰ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹੀ ਢਿੱਡ ਭਰਨਾ ਹੈ।"

"ਅਹਿ ਵੇਖੋ ।" ਬੂਟ ਵਾਲਾ ਪੈਰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਂਦਾ ਸਿਪਾਹੀ ਆਖਣ ਲੱਗਾ। ਬੂਟ ਵਲਾਇਤੀ ਸੀ ਤੇ ਉੱਪਰ ਉਸ ਨਵੀਂ ਨਕੋਰ ਬਿਰਜਸ ਪਾਈ ਹੋਈ ਸੀ।

ਦੂਜੀ ਧੂਣੀ ਉੱਤੇ ਏਕਾਰਡੀਅਨ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਉੱਠ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਦੂਰ ਦੂਰ ਬਲਦੀਆਂ ਧੂਣੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਦੀ ਚਾਨਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਤੇ ਕਦੀ ਝੱਟ ਕੁ ਲਈ ਅੰਨ੍ਹੇਰੇ ।

"ਅੰਕਾ ਕਿੱਧਰ ਗਈ। ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਹੋਣੀ ਏ ? ਕੀ ਲੱਭਦੀ ਹੋਣੀ ਏ ਪਈ ? ਬੁੱਢਿਆ, ਲੰਮੀ ਤਾਣ ਕੇ ਗੇਲੀ ਵਾਂਗ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਏਂ... ਉਸ ਨੂੰ ਦੇ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਝੂਟਾ, ਪੁੱਟ ਸੁੱਟ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲ। ਤੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦੀ।"

ਫੜਾ ਦੇ ਮੇਰਾ ਹੁੱਕਾ ਤੇ ਤੰਮਾਕੂ ਲੱਗੇ ਸੂਟਾ।

ਸਿਪਾਹੀ ਢਿੱਡ ਭਾਰ ਹੋ ਗਿਆ, ਆਪਣਾ ਲਾਲ ਸੂਹਾ ਮੂੰਹ ਤਲੀ ਉੱਤੇ ਧਰ ਕੇ ਅੱਗ ਵੱਲ ਵੇਖੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਏਕਾਰਡੀਅਨ ਬੜੀਆਂ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਤਰਜ਼ਾਂ ਛੇੜ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਧੂਣੀਆਂ ਦੁਆਲੇ ਹਾਸੇ, ਠੱਠੇ ਤੇ ਗੀਤ ਹਿਲੋਰੇ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। “ਉਹ ਸਭ ਵੀ ਰੱਬ ਦੇ ਜੀਵ ਸਨ ਤੇ ਹਰੇਕ ਦੀ ਕੋਈ ਮਾਂ ਸੀ...।"

ਉਹ ਬੜੀ ਨਿੱਸਲ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਇੱਕ ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਹਾਸੇ ਉੱਤੇ ਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ, ਸਭਨਾਂ ਦੇ ਨੱਕਾਂ ਨਾਲ ਪਠਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਸੜ੍ਹਾਂਦ ਆ ਕੇ ਖਹਿੰਦੀ ਲੰਘ ਗਈ। ਉੱਥੇ ਖਬਰੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲੋਥਾਂ ਸੜ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਇੱਕ ਵਡੇਰੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸਿਪਾਹੀ ਉੱਠ ਕੇ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਵੱਲ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਜੋ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਥੁੱਕ ਸੁੱਟੀ, ਜੋ ਝੱਟ ਕੁ ਹਿੱਸ ਹਿੱਸ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। ਇਹ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਖਬਰੇ ਹੋਰ ਕਿੰਨੀ ਦੇਰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛਾਈ ਰਹਿੰਦੀ, ਜੇ ਅਚਾਨਕ ਘਬਰਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ ਨਾ ਉੱਠ ਪੈਂਦਾ:

"ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਏ ?"

"ਉਹ ਕੌਣ ਹੈ ?"

ਸਭਨਾ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਧਰ ਮੁੜ ਗਏ ਤੇ ਕੋਈ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ:

"ਅੱਗੇ ਟੁਰ ਓਏ ਚੂਹਿਆ।"

ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਭਰੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਅੱਗ ਦੁਆਲੇ ਘਿਰ ਗਈ; ਅੰਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਲ ਚਿਹਰੇ, ਉਤਾਂਹ ਚੁੱਕੇ ਹੋਏ ਹੱਥ ਤੇ ਸੰਗੀਨਾਂ ਦਿੱਸਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਵੱਖਰਾ ਜਿਹਾ ਦਿੱਸਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਪਤਲੇ ਜਿਹੇ ਜਾਰਜੀਅਨ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਫੀਤੀਆਂ ਲਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ । ਉਹ ਮੁੰਡਾ ਜਿਹਾ