ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਉਂ ਜੋਸ਼ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਭਰੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਦੂਜੀਆਂ ਧੂਣੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਲੋਕ ਇੱਧਰ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਏ।

"ਕੌਣ ਹੈ ਉਹ ?"

“ਮੁੰਡਾ ਏ ਕੋਈ ਹਾਲਾਂ ਉਸ ਦੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਦੰਦ ਨੇ।"

"ਓਏ ਛੱਡ ਸੁ ਪਰੇ ।"

ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਭੈੜਾ ਜਿਹਾ ਮੂੰਹ ਬਣਾਂਦਾ, ਅੱਗ ਉੱਤੇ ਰੱਖੀ ਕੇਤਲੀ ਵੱਲ ਵੱਧਿਆ। ਇੱਕ ਕਮਾਂਡਰ ਵੀ ਅੱਗੇ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਉਤੇ ਇੱਕ ਉੱਡਦੀ ਜਿਹੀ ਝਾਤ ਪਾਈ ਤੇ ਏਨੀ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਕਿ ਜਾਰਜੀਅਨ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਕੰਨੀਂ ਨਾ ਪੈ ਜਾਏ, ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ:

"ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿਓ ।"

"ਇੱਧਰ ਆ ਓਏ।" ਦੋ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਰਫਲਾਂ ਰੱਖਦਿਆਂ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਮੁੰਡੇ ਵੱਲ ਤਕਿਆਂ, ਖਹੁਰੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ।

"ਮੈਨੂੰ ਕਿੱਧਰ ਲੈ ਚਲੇ ਓ ?"

ਤਿੰਨੇ ਟੁਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਅੰਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਮਿਲਿਆ

"ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ, ਪੁੱਛ ਗਿੱਛ ਲਈ। ਤੂੰ ਉੱਥੇ ਹੀ ਸਵੇਂਗਾ।"

ਝਟ ਕੁ ਮਗਰੋਂ ਰਫ਼ਲ ਚੱਲਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ। ਆਵਾਜ਼ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਗੂੰਜਦੀ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਰਾਤ ਹਾਲਾਂ ਵੀ ਇਸ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਬੌਂਦਲੀ ਰਹੀ। ਦੋ ਸਿਪਾਹੀ ਹੇਠਾਂ ਅੱਖਾਂ ਕਰੀ ਆਏ ਤੇ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਅੱਗ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗਏ । ਰਾਤ ਇਸ ਅਖੀਰਲੀ ਗੋਲੀ ਉੱਤੇ ਝੂਰਦੀ ਪਈ ਸੀ।

ਇਸ ਲਮਕਦੀ ਗੂੰਜ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣ ਦੀ ਤਾਂਘ ਵਿੱਚ, ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਵੇਰ, ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਉੱਚਾ ਉੱਚਾ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਕੋਈ ਏਕਾਰਡੀਅਨ ਉੱਤੇ ਸੁਹਣੀ ਜਿਹੀ ਧੁਨ ਵਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਕੋਈ ਇੱਕ ਤਾਰੇ ਉੱਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਟੁਣਕਾਨ ਲੱਗ ਪਿਆ।

".. ਸੋ ਅਸੀਂ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਚਟਾਨ ਤੱਕ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਉਂ ਕੰਮ ਪਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਚਟਾਨ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਜਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਦਿਨ ਚੜ੍ਹੇ, ਸਭ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।"

“ਬੜੀ ਮੁਸੀਬਤ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀ," ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੇ ਆਖਿਆ ਤੇ ਹੱਸ ਪਿਆ। 

“…ਸਾਨੂੰ ਪੱਕਾ ਯਕੀਨ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸੌਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਕੁੱਤੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਉੱਠ ਕੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਸਿੱਕਾ ਤੁੰਨ ਦੇਣਗੇ ਤੇ ਉਸ ਉੱਚੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦਸ ਰਫਲਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿਪਾਹੀ, ਸਾਡੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਰਜਮੈਂਟਾਂ ਨੂੰ ਮੱਖੀਆਂ ਵਾਂਗ ਮਾਰ ਕੇ ਸੁੱਟ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਖੈਰ, ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਪੈਰ ਧਰਦੇ, ਅਸੀਂ ਚੜ੍ਹ ਗਏ।" "ठे घटवे विषे मी ?"

“ਉਹ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ, ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦ ਅਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਚੋਟੀ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਹੀ ਵਾਲੇ ਸਾਂ, ਬਸ ਕੇਵਲ ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਫੁੱਟ ਚਟਾਨ ਹੋਰ ਉੱਪਰ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ