ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਕਾਲਾ ਸੁੱਕਾ ਮੂੰਹ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੂੜੀਆਂ ਨੀਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤਾੜੇ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।
ਉਹ ਰੋਣ ਹਾਕੀ ਹੋਈ ਹੋਈ ਸੀ।
“ਮੇਰੇ ਲਾਲ, ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ, ਮੇਰੇ ਫੁੱਲ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਦੁੱਧ ਕਿੱਥੋਂ ਦਿਆਂ।"
ਉਹ ਬੱਚੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਚੁੰਮ ਚੁੰਮ ਕੇ ਬੇਹਾਲ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਜਿੰਦ ਸੀ ਜਾਨ ਸੀ, ਤੇ ਇੱਕ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੁਸ਼ਕ ਸਨ।
ਨਿੱਕਾ ਕਾਲਾ ਮੂੰਹ ਸਖਤ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਾੜੇ ਲੱਗੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਚਿੱਟਾ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਘੁੱਟ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਮੂੰਹ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਠੰਡਾ ਠਾਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
“ਮੇਰੀ ਬੱਚੀ, ਮੇਰੀ ਲਾਡੋ, ਤੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਚਲੀ ਏ, ਮੇਰੀ ਰਾਣੇ।"
ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਸਰੀਰ ਉਸ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਆਕੜ ਗਿਆ।
ਉਸ ਵੱਟੇ ਪਰੇ ਕਰਕੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਥਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਪੁਟੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਲਾਡਲੀ ਨੂੰ ਵਿੱਚ ਲਿਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਤਵੀਤ ਲਾਹ ਲਿਆ, ਉਸ ਉਤੇ ਬੁੱਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਪਾਈ ਤੇ ਛਾਤੀ ਉੱਤੇ ਕਰਾਸ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਣਾ ਕੇ, ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਖਲ੍ਹੇ ਗਈ।
ਬਿਨਾਂ ਉੱਧਰ ਧਿਆਨ ਕੀਤੇ ਲੋਕ ਲੰਘਦੇ ਗਏ । ਛੱਕੜਿਆਂ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਕਤਾਰ ਚੀਂ ਚੀਂ ਕਰਦੀ ਲੰਘਦੀ ਗਈ ਤੇ ਇਸ ਭੁੱਖੀ ਚੀਂ ਚੀਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਭੁੱਖੇ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਰਤ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਗਈ।
ਦਸਤੇ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ, ਘੋੜਿਆਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਢਲ ਕੇ ਸਵਾਰ ਲੜਖੜਾਂਦੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰਾਸਾਂ ਫੜੀ, ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚੀ ਟੁਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ । ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਕੰਨ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗੇ ਝੂਲਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਗਰਮੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ। ਮੱਖੀਆਂ ਜੋ ਝੱਖੜ ਤੂਫਾਨ ਵੇਲੇ ਛੱਕੜਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਵੜੀਆਂ ਸਨ, ਫਿਰ ਤੂੰ ਤੂੰ ਕਰਦੀਆਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਈਆਂ ਤੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਥਾਂ ਕਾਲੀ ਕਰ ਛੱਡੀ।
“ਓਏ ਮੁੰਡਿਓ! ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਭਿੱਜੀ ਬਿੱਲੀ ਵਾਂਗ ਟੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਛ ਲਈ ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਲਪਕਦੇ ਫਿਰ ਰਹੇ ਹੋ ? ਕੋਈ ਹੇਕ ਛੱਡ ਯਾਰ।"
ਕੋਈ ਵੀ ਨਾ ਅੱਗੋਂ ਬੋਲਿਆ। ਸਭ ਥੱਕੇ ਟੁੱਟੇ ਟੁਰੀ ਗਏ। ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਜਵਾਨ, ਘੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚੀ ਟੁਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
“ਡਾਢੇ ਨਿਕੰਮੇ ਓ ਯਾਰ, ਓਏ ਕੋਈ ਤਵਾ ਹੀ ਲਾ ਦਿਓ।"
ਉਸ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲ਼ੇ ਝੋਲੇ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਇੱਕ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਲਿਆ, ਤੇ ਉੱਤੇ ਛਪੇ ਹਰਫ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗ ਪਿਆ: "ਬ.. ਬਿ.. ਬਿਮ, ...ਬੋ ... ਬਮ, ਓਏ ਅਹਿ ਕੀ ਊਟ ਪਟਾਂਗ?"
'ਮ.. ਮਸ.. ਖਰੇ... ਜੋ ਹਸਾਣ ਗੇ । ਖਬਰੇ ਕੀ ਊਟ ਪਟਾਂਗ ਹੈ। ਪਰ ਚੱਲੋ ਲਾ
