ਦਿਓ ।"
ਉਸ ਵਾਜੇ ਨੂੰ ਜੋ ਘੋੜੇ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਚਾਬੀ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉੱਤੇ ਤਵਾ ਟਿੱਕਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
ਝੱਟ ਕੁ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਸੱਚੀ ਮੁੱਚੀ ਦੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਝਲਕ ਦਿੱਸੀ, ਫਿਰ ਉਹ ਉਸ ਮੇਰੀ ਵਿੱਚ ਅੱਖਾਂ ਜੋੜ ਕੇ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਕੰਨਾਂ ਤੀਕ ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਾਛਾਂ ਖਿੜ ਗਈਆਂ... ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਦੰਦ ਲਿਸ਼ਕਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਸੇ ਦੀ ਜਿਉਂ ਇੱਕ ਛੂਤ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗ ਗਈ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਹਾਸਾ ਵੱਖੀਆਂ ਪਾੜਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਗਾਉਣ ਦੀ ਥਾਈਂ ਤਵੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੰਝ ਹਾਸੇ ਦੇ ਬੁੱਲੇ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਉਂ ਵਾਜੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬੈਠਾ ਹੱਸ ਹੱਸ ਦੂਹਰਾ ਚੋਹਰਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਦੋ ਬੰਦੇ ਹੱਸ ਰਹੇ ਸਨ । ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਫਿਰ ਦੂਜਾ ਤੇ ਫਿਰ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ । ਹਾਸਾ ਵੀ ਬੜਾ ਅਜੀਬ ਜਿਹਾ ਸੀ, ਕਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਰਗਾ ਜਿਉਂ ਕੋਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਤ ਕੁਤਾੜੀਆਂ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਏਨਾ ਉੱਚਾ ਉੱਚਾ ਕਿ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਵੀ ਹਿਲ ਜਾਏ। ਉਹ ਏਨਾ ਹੱਸੇ, ਏਨਾ ਹੱਸੇ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਘ ਸੁੱਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਖੰਘ ਛਿੜ ਗਈ। ਪਰ ਉਹ ਹੱਸੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਝੱਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਸਿਰ ਮਾਰ ਮਾਰ ਜਿਉਂ ਜ਼ਨਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਰਗੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖੀਆਂ ਪਾਟਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਹਾਸਾ ਸੀ ਕਿ ਠੱਲ੍ਹਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਰਿਹਾ।
ਪੈਦਲ ਟੁਰਦੇ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਬੰਦੇ ਉਸ ਧੂਤੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਵੇਖ, ਜੋ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਸੇ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਮੁਸਕਰਾਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਹਾਸੇ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਐਸੀ ਪਈ ਕਿ ਇੱਕ ਨੂੰ ਹੱਸਦਾ ਵੇਖ ਕੇ ਦੂਜਾ ਵੀ ਹੱਸੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤੇ ਫਿਰ ਕਿੱਥੋਂ ਕਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਲਹਿਰ ਜਿਹੀ ਫੈਲ ਗਈ।
ਇਹ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਟੁਰਦੇ ਪਿਆਦਾ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾ ਪਹੁੰਚੀ। ਉੱਥੇ ਵੀ ਸਾਰੇ ਹੱਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ, ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਵਾਕਿਫ਼ ਹੋਏ ਕਿ ਗੱਲ ਕੀ ਸੀ । ਹਾਸੇ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਝੂਣਦੀਆਂ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਜਾ ਪਹੁੰਚੀਆਂ।
"ਹੋ ਕੀ ਗਿਆ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ?" ਪੁੱਛਦੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ, ਤੇ ਹੱਸ ਹੱਸ ਦੂਹਰੇ ਹੁੰਦੇ, ਆਪਣੀਆਂ ਵੱਖੀਆਂ ਵੀ ਘੁਟੀ ਜਾਂਦੇ।
ਪਿਆਦਾ ਫੌਜ ਦੇ ਬੰਦੇ ਹੱਸੇ ਤੇ ਸਾਮਾਨ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਵਾਲੇ ਹੱਸੇ, ਰੀਫੂਜੀ ਹੱਸੇ, ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖੌਫ ਭਰੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਹੱਸੀਆਂ, ਮੀਲਾਂ ਮੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਮੁੱਖ ਮਾਰਗ ਉੱਤੇ ਟੁਰਦੇ ਹੱਸੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਛੱਕੜਿਆਂ ਦੀ ਚੀਂ ਚੀਂ ਤੇ ਪਹੀਆਂ ਦੀ ਖੜ ਖੜ ਵੀ ਜਿਉਂ ਭੁੱਖੇ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਸਾ ਗੂੰਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।
ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਹਾਸੇ ਦੀ ਇਹ ਲਹਿਰ ਸਭ ਨੂੰ ਹਿਲੋਰੇ ਦੇਂਦੀ ਕੋਜੂਖਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ ਉਸ ਦਾ ਚੇਹਰਾ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਚਮੜੇ ਵਾਂਗ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਪੂਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲੀ ਵੇਰ ਚਿੱਟਾ ਹੋ ਗਿਆ।
"ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ?"
