ਉਸ ਦਾ ਸਹਾਇਕ, ਜੋ ਹਾਸੇ ਨਾਲ ਹਿੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਕਾਬੂ ਪਾਂਦਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ:

"ਕੀ ਕੋਈ ਆਖੇ। ਸਭ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਏ ਨੇ। ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਜਾ ਕੇ ਪਤਾ ਲਾ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹਾਂ।"

ਕੋਜ਼ੂਖ ਨੇ ਝੱਟ ਚਾਬੁਕ ਸਹਾਇਕ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਖੋਹ ਲਈ, ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਫੜੀ ਤੇ ਢਿੱਲੜ ਜਿਹਾ ਕਾਠੀ ਉੱਤੇ ਬਹਿ ਗਿਆ। ਉਸ ਬੜੀ ਬੇਦਰਦੀ ਨਾਲ ਚਾਬਕਾਂ ਮਾਰ ਮਾਰ ਘੋੜੇ ਦੀਆਂ ਵੱਖੀਆਂ ਸੇਕ ਛੱਡੀਆਂ। ਮੋਇਆ ਮੁੱਕਿਆ ਘੋੜਾ ਕੰਨ ਹੇਠਾਂ ਸੁੱਟੀ, ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਟੁਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਉੱਧਰ ਚਾਬਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਖੋਲ੍ਹ ਉਧੇੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਫਿਰ ਮੰਦੇ ਹਾਲ, ਜ਼ਰਾ ਦੌੜਨ ਲੱਗ ਪਿਆ।

ਉਸ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹਾਸੇ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਉੱਠ ਰਹੇ ਸਨ।

ਕੋਜੂਖ ਨੂੰ ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ, ਜਿਉਂ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀਆਂ ਰਗਾਂ ਫੜਕ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ ਤੇ ਉਸ ਬੜੀ ਪੱਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਜਬਾੜੇ ਘੁੱਟ ਲਏ। ਅਖੀਰ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੱਸਣ ਵਾਲੇ ਹਰਾਵਲ ਕੋਲ ਜਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਗਾਲ੍ਹ ਕੱਢ ਕੇ ਉਸ ਬੜੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਚਾਬਕ ਤਵੇ ਉੱਤੇ ਦੇ ਮਾਰੀ।

"ਬੰਦ ਕਰੋ ਇਸ ਨੂੰ ।"

ਟੁੱਟਾ ਹੋਇਆ ਤਵਾ ਚਿਚਲਾ ਕੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਜਿਉਂ ਹਾਸੇ ਦੀ ਅੱਗ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਹੈ ਗਿਆ ਤੇ ਚੁੱਪ ਚਾਂ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਇਸ ਚੁੱਪ ਨੂੰ ਤੋੜਦੀ, ਫਿਰ ਉਹੀ ਛੱਕੜਿਆਂ ਦੀ ਚੀਂ ਚੀਂ ਤੇ ਖੜ ਖੜ ਕਈ ਗੁਣਾ ਉੱਚੀ ਹੋ ਕੇ ਗੂੰਜਦੀ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਖਿਲਰ ਗਈ।

ਕੋਈ ਉੱਚਾ ਉੱਚਾ ਆਖਣ ਲੱਗਾ:

"ਦਰਾ!"

ਮੁੱਖ ਮਾਰਗ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।

31

"ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ?"

"ਪੰਜ।"

ਜੰਗਲ, ਆਕਾਸ਼ ਤੇ ਦੂਰ ਖੜ੍ਹੇ ਪਹਾੜ ਧੁੱਪ ਦੀ ਤਪਸ਼ ਨਾਲ ਜਿਉਂ ਧੁੰਧਲੇ ਪਏ ਹੋਏ ਸਨ।

"ਇੱਕੋ ਵਾਰੀ ?"

“ਹਾਂ”

ਕੀਊਬਨ ਗਸ਼ਤ ਦਾ ਸਿਪਾਹੀ, ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੋਂ ਪਸੀਨੇ ਦੀਆਂ ਤਤੀਰੀਆਂ