ਹੀ ਸੁਣਾ ਦਿਓ।
ਘੋੜੇ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਰਾਮੋਫੋਨ ਗੜੋਂ ਗੜੇ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ:
ਕਿਧਰ ਗਏ ਚਲੇ,
ਮੇਰੇ ਦਿਨ ਬਹਾਰ ਦੇ... ?
ਥੱਕੀ ਟੁੱਟੀ, ਪਰ ਮਸਤੀ ਵਿੱਚ ਟੁਰੀ ਜਾਂਦੀ ਭੀੜ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਉਤੇ ਕਾਲੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਭਿਣ ਭਿਣ ਵਿੱਚੋਂ ਗੀਤ ਦੀ ਸੁਰ ਭਿਣਕਣ ਲੱਗ ਪਈ । ਲੋਕ ਮਿੱਟੀ ਘੱਟੇ ਵਿੱਚ ਗਲੇਵੇ, ਚੀਥੜੇ ਲਟਕਦੇ, ਨੰਗੇ ਤੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕਹਿਰ ਤਪਦੇ ਸੂਰਜ ਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਟੰਗਾਂ ਟੁਰ ਟੁਰ ਕੇ ਇੰਝ ਭਾਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਜਿਉਂ ਕਿਸੇ ਸਿੱਕਾ ਢਾਲ ਕੇ ਵਿੱਚ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਨੇ ਉੱਚੀ ਹੇਕ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ:
ਨਾਜੋ ਜਾਣਦੀ ਸੀ ਦਿਲਾਂ ਦੀ...।
ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਾਟ ਗਈ - ਖੁਸ਼ਕ ਗਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਵੀ ਕਿਵੇਂ, ਪਰ ਦੂਜੀਆਂ ਚੀਖਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਅੱਗੋਂ ਗੀਤ ਦੇ ਸੁਰ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲਿਆ:
ਮਰਜ਼ੀ ਕੀ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ
ਉਹ ਲੋਚੇ ਢੋਲਾਂ ਦੀ ਘੁਮਕਾਰ
ਡਮ ਡਮਾ ਡਮ ਡਮ ਡਮਾਮ
ਡਮ ਡਮਾ ਡਮ...।
ਲਫਜ਼ ਬੜੇ ਬੇਮੇਲ ਜਿਹੇ ਤਵੇ ਦੇ ਗੀਤ "ਕਿੱਧਰ ਗਏ ਚੱਲੇ ਦਿਨ ਬਹਾਰ ਦੇ" ਵਿੱਚ ਘੁਸਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।
"ਅਹੁ ਵੇਖੋ, ਆ ਗਿਆ ਸਾਡਾ ਬਟਕੋ!"
ਸਭ ਉੱਧਰ ਮੂੰਹ ਮੋੜ ਕੇ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਹਾਂ ਉਹੀ ਸੀ, ਚੌੜਾ ਚਿੱਘਾ, ਫਿੱਥਾ ਹੋਇਆ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਕਾਨਿਆਂ ਦਾ ਟੋਪ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਛੱਤਰੀ ਵਾਲੀ ਖੁੰਮ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ। ਛਾਤੀ ਉੱਤੇ ਪਸੀਨੇ ਵਿੱਚ ਗੜੁਚ ਝੱਗੇ ਦੇ ਲੰਗਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਵਾਲ ਸਾਫ ਦਿੱਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਜਾਮਾ ਲੀਰੋ ਲੀਰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਵਾਹਣੇ ਪੈਰ ਛਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਸਨ।
"ਮੁੰਡਿਓ, ਸਾਡਾ 'ਬਟਕੋ ਨਿਰਾ ਡਾਕੂ ਵਰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਏ। ਜੇ ਕਿਤੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਉਸ ’ਤੇ ਪੈ ਜਾਵੇ, ਤੁਸੀਂ ਭੱਜ ਹੀ ਜਾਓ ।"
ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਉਸ ਵਲ ਵੇਖ ਕੇ ਸਾਰੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਉਹ ਖੜ੍ਹਾ, ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦੀ ਚੀਥੜੇ ਲਮਕਦੀ ਭੀੜ ਤੇ ਰੌਲੇ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਘੋਖੀ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾ।
"ਨਿਰਾ ਇੱਜੜ ਹੀ ਲੱਗਦੇ ਨੇ," ਉਸ ਸੋਚਿਆ। "ਜੇ ਕਸਾਕ ਇਸ ਵੇਲੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦੇਣ, ਸਾਡਾ ਕੱਖ ਵੀ ਨਾ ਰਹੇ। ਇੱਕ ਇੱਜੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਹ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਇਸ ਵੇਲੇ।
ਕਿੱਧਰ ਗਏ ਚੱਲੇ
