ਦਿਨ ਬਹਾਰ ਦੇ..?
"ਆਹ ਕੀ ਓਏ ? ਕੀ ਹੈ ?" ਭੀੜ ਚਿੰਤਾ ਵਿੱਚ "ਨਾਜੇ" ਤੇ "ਦਿਨ ਬਹਾਰ ਦੇ" ਭੁੱਲ ਕੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗ ਪਈ।
ਸਭ ਖਾਮੋਸ਼ ਸਨ, ਕੇਵਲ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਧਮ ਧਮ ਸੁਣੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਸਭ ਮੁੜ ਕੇ ਉਧਰ ਤੱਕਣ ਲੱਗ ਪਏ, ਜਿੱਧਰ ਦੂਰ ਤਾਰ ਦੇ ਖੰਭ ਇੱਕ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ, ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਖੀਰਲਾ, ਇੱਕ ਮੰਜ਼ਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਦਾ। ਨੇੜੇ ਦੇ ਚਾਰ ਖੰਭਿਆਂ ਨਾਲ ਚਾਰ ਆਦਮੀ ਲਟਕ ਰਹੇ ਸਨ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਝੁਰਮਟ ਭਿਣ ਭਿਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਹੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਤੇ ਠੰਡੀਆਂ ਰੱਸੇ ਨਾਲ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਨਿਰੇ ਖੁੱਡੇ ਜੋ ਕਾਵਾਂ ਨੇ ਚੁੰਝਾਂ ਨਾਲ ਠੰਗ ਛੱਡੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਦੰਦ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਹੋਏ ਤੇ ਕਾਲ਼ੇ ਲੋਥ । ਆਂਦਰਾਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਲਟਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਸੂਰਜ ਚਮਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਗਰਮ ਸਲਾਖਾਂ ਨਾਲ ਦਾਗਣ ਕਰਕੇ, ਮਾਸ ਝੁਲਸਿਆ ਹੋਇਆ ਤੇ ਉੱਡਣ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਭੀੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚਣ ਕਰਕੇ ਉੱਥੋਂ ਕਾਂ ਉੱਡ ਕੇ ਕੋਲ ਹੀ, ਦੂਜੇ ਖੰਭੇ ਉੱਤੇ ਜਾ ਬੈਠੇ ਤੇ ਧੌਣਾਂ ਮੋੜ ਮੋੜ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਚਾਰ ਆਦਮੀ ਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੰਜਵੀਂ ਲਾਸ਼ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਨੰਗੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਛਾਤੀਆਂ ਕੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਤੇ ਸਾਰਾ ਸਰੀਰ ਕਾਲਾ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
"ਰਜਮੈਂਟ ਰੁੱਕ ਜਾਓ।”
ਪਹਿਲੇ ਖੰਭੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਪੁਰਜ਼ਾ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
"ਬਟਾਲੀਅਨ ਰੁੱਕੋ ।"
"ਕੰਪਨੀ... ਰੁੱਕੋ।"
ਇਹ ਹੁਕਮ ਸਾਰੇ ਦਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
ਉਹਨਾਂ ਪੰਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਸੋਗੀ ਤੇ ਸੜ੍ਹਾਂਦ ਭਰੀ ਹਵਾ ਆ ਰਹੀ ਸੀ।
ਕੋਜੂਖ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫਿੱਥਾ ਟੋਪ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜ ਲਿਆ। ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਵੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਟੇਪ ਪਾਏ ਹੋਏ ਸਨ, ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੋਂ ਲਾਹ ਲਏ। ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਘਾਹ, ਤੀਲੇ, ਟਹਿਣੀਆਂ ਵਲ੍ਹੇਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਛਿੱਕੂ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜ ਲਏ।
ਸੂਰਜ ਚਮਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਸੜ੍ਹਾਂਦ ਨੱਕ ਵਿੰਨ੍ਹ ਰਹੀ ਸੀ।
"ਸਾਥੀ, ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਫੜਾ।" ਕੋਜ਼ੂਖ ਨੇ ਆਖਿਆ।
ਸਹਾਇਕ ਨੇ ਖੰਭੇ ਉੱਤੇ ਟੰਗੇ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਲਟਕ ਕੇ ਉਸ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਪੁਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਲਾਹ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ।
ਕੋਜ਼ੂਖ ਦੇ ਜਬਾੜੇ ਘੁਟੇ ਗਏ ਤੇ ਉਹ ਕਾਗਜ਼ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਝੁਲਾ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ:
"ਸਾਥੀਓ, ਇਹ ਜਰਨੈਲ ਦਾ ਫਰਮਾਨ ਹੈ। ਜਰਨੈਲ ਪਕਰਵਸਕੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:
"ਬਾਲਸ਼ਵਿਕਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਇਹੀ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ
