ਹੋਵੇ । ਪਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਕਾਟ ਹੁਣ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ।

ਇੱਕ ਰਾਤ ਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬੀਤ ਗਿਆ। ਤਪਾਂ ਗੱਜਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਸਪਾਤ ਤੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਦਸਤੇ ਨਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਦੂਜਾ ਦਿਨ ਲੰਘ ਗਿਆ, ਤੇ ਫਿਰ ਤੀਜਾ, ਪਰ ਦਸਤਿਆਂ ਦਾ ਕਿਤੇ ਨਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਕਾਰਤੂਸ ਤੇ ਗੋਲਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦਿੱਸਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਕੋਜੂਖਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬੜੇ ਸਰਫ਼ੇ ਨਾਲ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਜਾਵੇ । ਕਸਾਕਾਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ, ਜਦ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਗੋਲੇ ਨਾ ਚੱਲਣ, ਜਾਂ ਉਹ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦੇ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਉਂਦੇ ਤਾਂ ਹੋਰ ਉੱਚੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਕੋਜੂਖ ਦੀ ਫੌਜ ਥੱਕੀ ਟੁੱਟੀ ਸੀ, ਤੇ ਉਹ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਭਾਰੀ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।

ਕੋਜੂਖ ਤਿੰਨ ਰਾਤਾਂ ਤੋਂ ਸੌਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਕਿਆ; ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਰੰਗ ਇੱਕ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਭੇਡ ਦੀ ਖੱਲ ਦੇ ਕੋਟ ਵਰਗਾ ਹੋਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ; ਹਰ ਕਦਮ ਉੱਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਉਂ ਲੱਗਦਾ ਸੀ, ਜਿਉਂ ਉਹ ਗੋਡਿਆਂ ਤੱਕ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਧੱਸਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਚੌਥੀ ਰਾਤ ਵੀ ਆ ਪਹੁੰਚੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲਗਾਤਾਰ ਤੋਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਗੋਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ।

"ਮੈਂ ਘੰਟੇ ਕੁ ਭਰ ਲਈ ਸੌਂਣ ਲੱਗਾ ਹਾਂ।" ਕੋਜ਼ੂਖ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ। "ਜੇ ਕੋਈ ਖਾਸ ਗੱਲ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਮੈਨੂੰ ਝੱਟ ਜਗਾ ਦੇਣਾ।"

ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਮਸਾਂ ਬੰਦ ਹੀ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਕਿ ਲੋਕ ਭੱਜਦੇ ਆ ਪਹੁੰਚੇ।

"ਸਾਥੀ ਕੋਜੂਖ ਸਾਥੀ ਕੋਜ਼ੂਖ। ਹਾਲਤ ਵਿਗੜ ਰਹੀ ਹੈ.. ।"

ਕੋਜੂਖ ਉੱਛਲ ਕੇ ਖਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਕਿ ਉਹ ਹੈ ਕਿੱਥੇ ਸੀ, ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਹੋ ਕੀ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਆਸ ਪਾਸ ਫੈਲੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਅਚਾਨਕ ਘਬਰਾ ਗਿਆ- ਤੋਪਾਂ ਜੋ ਦਿਨ ਰਾਤ ਬੱਦਲ ਵਾਂਗ ਗੱਜਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਖਾਮੋਸ਼ ਸਨ ਤੇ ਕੇਵਲ ਰਫ਼ਲਾਂ ਦੀ ਠਾਹ ਠਾਹ ਅੰਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿੱਚ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਤ ਵਿਗੜ ਗਏ ਸਨ - ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਤਾਂ ਹੱਥੋਂ ਹੱਥ ਲੜਾਈ ਸੀ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਮੋਰਚਾ ਟੁਟ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਉਸ ਦਰਿਆ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ...।

ਉਹ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦੌੜਦਾ ਗਿਆ। ਜਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਸਭ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਬੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਟੈਲੀਫੋਨ ਚੁੱਕਿਆ। ਇਹ ਵੀ ਚੰਗਾ ਹੋਇਆ, ਉਹਨਾਂ ਜਾਰਜੀਅਨਾਂ ਦੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕਰ ਲਏ ਸਨ।

"ਮੈਂ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ - ਕਮਾਂਡਰ।"

ਅੱਗੋਂ ਇੱਕ ਮਰੀਅਲ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ:

"ਸਾਥੀ ਕੋਜੂਖ, ਮਦਦ ਭੇਜੋ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਨਹੀਂ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖ ਸਕਦਾ। ਭਾਰੀ ਹਮਲਾ, ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੀਆਂ ਯੂਨਿਟਾਂ ।"

ਕੋਜੂਖ ਨੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਵਿੱਚ ਕਰੜਾ ਜਿਹਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ:

“ਮੈਂ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਭੇਜ ਸਕਦਾ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਆਖਰੀ ਬੰਦੇ ਤੱਕ ਡਟੇ ਰਹੋ।"

“ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ।" ਜਵਾਬ ਆਇਆ। " ਹਮਲੇ ਦਾ ਰੁਖ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਹੈ,