Back ArrowLogo
Info
Profile

ਕੋਜ਼ੂਖ ਨੇ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਲਾਦੀ ਜਬੜੇ ਘੁੱਟ ਲਏ ਤੇ ਭੀੜ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਆਖਦਾ ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਤਣਿਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਦੋਹਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਕੋਲ ਪੁੱਜਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਭਿੱਜਿਆ ਕਾਨਿਆਂ ਦਾ ਟੋਪ ਲਾਹ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਮਗਰ ਮਗਰ ਭੀੜ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੰਗੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਤੀਵੀਆਂ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ । ਕਖ ਝੱਟ ਕੁ ਲਈ, ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਝੁਕਾਈ ਖਲੋਤਾ ਰਿਹਾ।

"ਚਲੋ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਈਏ। ਚੁੱਕ ਲਓ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ।"

ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਦੇ ਫੌਜੀ ਕੋਟ ਵਿਛਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਮਲਾਹ ਦੀ ਰਿਬਨਾਂ ਵਾਲੀ ਟੋਪੀ ਵਾਲਾ ਲੰਮਾ ਜਵਾਨ ਬਟਾਲੀਅਨ ਕਮਾਂਡਰ ਦੀ ਲੋਥ ਵੱਲ ਵਧਿਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਉੱਤੇ ਲਹੂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਉੱਘੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਦੇਹ ਉੱਤੇ ਝੁਕਿਆ ਤੇ ਬੜੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਮਤੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਨੂੰ ਕੋਈ ਚੈਟ ਲੱਗ ਜਾਵੇ, ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਚੁੱਕ ਲਿਆ। ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਓਖਰੀਮ ਦੀ ਦੇਹ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਦੇਹਾਂ ਚੁੱਕੀ ਲੋਕ ਉੱਥੋਂ ਟੁਰ ਪਏ।

ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਘਣ ਲਈ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਹ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਫਿਰ ਨੰਗੇ ਸਿਰਾਂ ਦਾ ਜਲੂਸ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪਿੱਛੇ ਟੁਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪੈਰ ਧਰਦੇ ਲੋਕੀਂ ਟੁਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਕਿਸੇ ਗੱਭਰੂ ਦੀ ਬੜੀ ਕਰੁਣਾ ਮਈ ਸੁਰ, ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਸੀ:

"ਵੀਰ ਸਾਡਿਓ, ਲੜ ਮਰੇ ਤੁਸੀਂ ਲੜ੍ਹਦੇ ਅੰਤਲੇ ਸਵਾਸਾਂ ਤੀਕ।"

ਫਿਰ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਖਹੁਰੀਆਂ ਬੇਸੁਰੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਹੀ ਤੱਕ ਦੁਹਰਾ ਦਿੱਤੀ।

"ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਾਡੇ ਸੂਰਮੇ... !"

ਭਾਵੇਂ ਭੀੜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੇਸੁਰੀ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਸੁਣਨ ਵਾਲ਼ੇ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਚੀਰ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਸਟੈਪੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਹਵਾ ਜਿਉਂ ਚੀਖਾਂ ਮਾਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਤਮੀ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਝੁੱਗੀਆਂ, ਵਾੜੀਆਂ ਤੇ ਗਲੀਆਂ ਦੇ ਕੱਖ, ਕੋਲੋਂ ਦੇਹਾਂ ਚੁੱਕੀ ਲੰਘਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੰਝੂਆਂ ਭਿੱਜੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਤੱਕੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਉਂ ਇਹ ਉਹੀ ਮਿੱਟੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਜੰਮੇ ਸਨ, ਖੇਡੇ ਸਨ ਤੇ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਕਲਿੱਤਣ ਹੋਰ ਡੂੰਘੀ ਹੋ ਗਈ।

ਦਾਦੀ ਮਾਂ ਗੋਰਪੀਨਾ, ਜਿਸ ਆਪਣੀ ਹੱਡਲ ਬਾਂਹ ਕਈ ਬਾਂਹਾਂ ਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਪਰ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਲੀਰੋ ਲੀਰ ਮੈਲੀ ਕਮੀਜ਼ ਨਾਲ, ਆਪਣਾ ਮੱਥਾ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਾਲ ਸੂਹੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਚਿਹਰਾ ਪੂੰਝਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਇੱਕ ਤਰੇੜ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖ ਤੇ ਘੱਟੇ ਦੀ ਤਹਿ ਜੰਮੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਡਸਕੋਰਿਆਂ ਵੱਸ ਪਈ ਉਹ ਕਈ ਵੇਰ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਉੱਤੇ ਦੁਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਕਾਸ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਤੇ ਉਸਦੇ ਹੇਂਠ ਫਰਕਦੇ:

"ਹੇ ਸਦਾ ਹਾਜ਼ਰ ਨਾਜ਼ਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਖੁਦਾ..... ਸਾਡੇ ਉੱਤੇ ਕਰਮ ਕਰੋ.... ਮਿਹਰ

22 / 199
Previous
Next