ਹਦੋਂ ਟੱਪ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤੇ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਫੇਰ ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਈ ਲੋਕ ਨਾ-ਮਰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੀ ਚਾਹ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਜਿਵੇਂ ਕਈ ਪੁਰਸ਼ ਨਾ-ਮਰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਭੀ ਨਾ-ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜਿਸ ਇਸਤ੍ਰੀ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਹੋਣਾ ਹੈ ਉਹ ਇਸਤ੍ਰੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਾ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੈਂ ਮਰਦ ਹਾਂ ਜਾਂ ਨਾ-ਮਰਦ ! ਵਿਆਹ ਕਰਾਂ ਕਿ ਨਾ, ਜੇ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰਖਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ ।"

ਮੈਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਮੋਟਰਕਾਰ ਦਾ ਬੁੱਢਾ ਡਰਾਈਵਰ ਹਾਰਨ ਵਜਾ-ਵਜਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਛੇਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਟਾਹਰਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਉਸ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀਆਂ ਨਬਜ਼-ਨਾੜੀਆਂ, ਅੱਖਾਂ, ਪੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਗਿਲਟੀਆਂ ਆਦਿ ਸਹਿਜ-ਸੁਭਾਅ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਤੂੰ ਫਿਕਰ ਕਾ ਕਰ, ਤੇਰੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਹੈ, ਤੂੰ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈਂ, ਪਰਸੋਂ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਆਵੀਂ, ਤੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਖਿਆ ਦੇਵਾਂਗਾ।

ਅਜਿਹੇ ਨੌਜਵਾਨ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਅਨੇਕਾਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੈਂਕੜੇ ਵਾਰੀ ਹੱਥ ਨਾਲ, ਮੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਜਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਚੁਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਤੇ ਘਾਟਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਾਫੀ ਤਜਰਬਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਰੋਗੀ ਇਕ ਵਖਰੇ ਢੰਗ ਦਾ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਕੁਝ ਚਿਰ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਹ ਮੁੜ ਕੇ ਆਵੇਗਾ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕੀ ਕੀ ਗੱਲਾਂ ਕਹਾਂਗਾ । ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ । ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਸ਼ਰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਮੈਨੂੰ ਖਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਚੰਗੀ ਜਿਹੀ ਪੁਸਤਕ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਦੱਸ ਦੇਵਾਂ । ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੈ ਸੰਬੰਧੀ ਜਿੰਨੀਆਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ, ਉਰਦੂ, ਹਿੰਦੀ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ, ਕੋਕ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਕਾਮ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਆਦਿ ਵੇਖੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲੇਖ ਬਹੁਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ

ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਵਿਸ਼ਈ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਮ ਜਗਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਬਨਾਉਟੀ ਤਸਵੀਰਾਂ, ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਫਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਚੁਟਕਲੇ, ਯੋਗ ਢੰਗ ਤੋਂ ਉਲਟ ਆਸਣਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ, ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਉਲਟ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਭੋਗ ਵਿਚ ਲਾਉਣ ਲਈ ਗੋਲੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਲਗਪਗ ਸੌ ਵਿਚੋਂ 95 ਝੂਠੀਆਂ, ਮਨਘੜਤ ਅਤੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਤਬੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਵਤ ਵੱਲ ਭੜਕਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰੀ ਦਵਾਵਾਂ ਵੱਡੀਆਂ ਤਾਰੀਫ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਲਿਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹੋ ਜੇਹੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਕੇਵਲ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ- ਧੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਵਿਸ਼ੈ ਦੇ ਅਥਾਹ ਖੂਹ ਵਿਚ ਸੁਟਿਆ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਰੋਗੀ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਲਟ ਪੁਲਟ ਦਵਾਈਆਂ ਵਰਤਣ । ਉਹਨਾਂ ਕੋਕ-ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਉਹ ਬੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੱਈ ਅਤੇ ਤਮਾਸ਼ਬੀਨ ਬਨਾਉਣਾ ਆਪਣਾ ਮੁਖ ਨਿਯਮ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ।

ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਮੈਂ ਕੋਈ ਪੁਸਤਕ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਦੱਸ ਸਕਦਾ । ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਚੰਗੀਆਂ ਵੀ ਹੋਣ, ਪਰ ਅਜੇ ਤੀਕ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚੋਂ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਨੇਕ-ਨੀਯਤੀ ਨਾਲ ਲਿਖੀ ਪੁਸਤਕ ਨਹੀਂ ਲੰਘੀ । ਸੋ ਮੈਂ ਇਹੋ ਯੋਗ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਸਮਝਾਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਦੇਵਾਂ । ਤੀਸਰੇ ਦਿਨ ਉਹ ਨੌਜਵਾਨ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਪੂਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਬੜਾ ਖੁਸ਼-ਖੁਸ਼ ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਗਿਆ । ਮੈਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਹੋਈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਫੀਸ ਲੈਣੀ ਸਫਲ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਜਾਣ ਲਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਮਸ਼ਵਰਾ ਲੈਣਾ ਨਿਸਫਲ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ।

ਇਕ-ਦੋ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਪਿੱਛੋਂ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਉਸ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਡਿੱਠਾ, ਉਸ ਦੀ ਮੁਟਿਆਰ ਵਹੁਟੀ ਉਸ

ਅਤੇ ਸੌਖੇ-ਸੌਖੇ ਨੁਸਖੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ । ਮੇਰੇ ਨੁਸਖੇ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਅਤੇ ਪਰਤਾਏ ਹੋਏ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਵਸਤੂ ਨਹੀਂ ਲਿਖੀ ਜਿਹੜੀ ਪੰਸਾਰੀ ਪਾਸੋਂ ਸੌਖੀ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕੇ ਜਾਂ ਜਿਸਦਾ ਨਾਂ ਪੰਸਾਰੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਨਾ ਸੁਣਿਆਂ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਨੁਸਖਾ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਰੋਗੀ ਨੂੰ ਪਛਤਾਉਣਾ ਪਵੇ । ਨਾ ਹੀ ਏਨੇ ਲੰਮੇ ਚੌੜੇ ਨੁਸਖੇ ਲਿਖੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਦੀ ਜਾਚ ਏਨੀ ਔਖੀ ਲਿਖੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋੜਵੰਦ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਜਾਏ ਅਤੇ ਉਹ ਨੁਸਖੇ ਕੇਵਲ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਣ । ਨਾ ਅਸਾਂ ਗੋਂਦ ਦੇ ਲਈ ਅਰਬੀ ਲਫ਼ਜ਼ 'ਸਮਗ਼ ਅਰਬੀ' ਤੇ ਮਿਸਰੀ ਦੇ ਲਈ 'ਨਬਾਤ' ਲਿਖ ਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਸਿਆਣੇ ਪੁਰਸ਼ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਰਾਹੀਂ ਮੇਰੀ ਵਿਦਵੱਤਾ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸੰਵਾਰ ਲੈਣਗੇ ਅਤੇ ਦਾਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਗੇ ।

ਪਤੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ੁਭ ਚਿੰਤਕ

ਕਵੀਰਾਜ ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ

ਰਾਇ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਤਜਰਬਾ

"ਮੈਂ ਜਦ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਘਰ ਵਿਚ ਵਹੁਟੀ ਗਭਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਪਰ ਬੇ- ਸਵਾਦਗੀ ਨਚਾਕੀ ਜਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵਲੋਂ ਮਨ ਮਿਟਾਅ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਕਨਸੋ ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਹਦੈਤ ਨਾਮਾ ਖਾਵੰਦ ਅਤੇ ਹਦੈਤ ਨਾਮਾ ਬੀਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਭੇਜ ਦੇਂਦਾ ਹਾਂ । ਫਲ ਸਦਾ ਹੀ ਮਿੱਠਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਤਾਂ ਸੈਂਕੜੇ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਆਹਾਂ ਸਮੇਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਰਾ ਨੇ ਭਰਾ ਨੂੰ, ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ, ਪਿਤਾ ਨੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ, ਸਹੁਰੇ ਨੇ ਜਵਾਈ ਨੂੰ ਹਦੈਤ ਨਾਮਾ ਖਾਵੰਦ ਭੇਟਾ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਇਵੇਂ ਹੀ ਹਦੈਤ ਨਾਮਾ ਬੀਵੀ ਵੀ ਕਈ ਥਾਈਂ ਦਾਜਾਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਜਾਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦਾ ਛਪਿਆ ਹੋਇਆ, ਪਿਆ ਵੇਖਿਆ ਹੈ । ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਹਦੈਤ ਨਾਮੇ ਜਨਤਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਖਾੜੇ ਅੰਦਰ ਅਗਵਾਈ ਵਾਸਤੇ ਆਦਰਸ਼ਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨ ।"

ਸਹੀ

ਰਾਇ ਬਹਾਦਰ ਕੈਪਟਨ ਰਾਮਰੱਖਾ ਮਲ ਭੰਡਾਰੀ,

ਬੈਰਿਸਟਰ,

ਜਲੰਧਰ