ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ - ਖੂਨ ਦੇ ਪਿਆਸੇ ਕਜ਼ਾਕ ਅਜੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਨੇ ਅਤੇ ਗੁਰਯੇਵ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਐਸੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ ?"

"ਖੀਵਾ ਬਾਰੇ ਕੀ ਖਿਆਲ ਹੈ ?"

"ਹੂੰ। ਡੂੰਘੇ ਸਿਆਲ ਵਿੱਚ ਕਹਾਕੁਮ ਦੇ ਕੋਲ 600 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਕਿਵੇਂ ਜਾਇਆ ਜਾਏਗਾ ? ਖਾਵਾਂਗ ਕੀ? ਪੈਂਟਾਂ 'ਚ ਜੂੰਆਂ ਪਾਲ ਕੇ ਖਾਵਾਂਗੇ ?"

ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਠਹਾਕਾ ਗੂੰਜਿਆ। ਉਸੇ ਮੁਰਦਾ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਭਰੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੇ-

"ਇੱਕ ਹੀ ਅੰਤ ਹੈ ਸਾਡਾ-ਮੌਤ!"

ਗੁਲਾਬੀ ਵਰਦੀ ਦੇ ਹੇਠ ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਦਾ ਦਿਲ ਬੈਠ ਗਿਆ । ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਹ ਹਾਲਤ ਜ਼ਾਹਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨੇ ਕੜਕਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ-

"ਤੂੰ ਡਰਪੋਕ! ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਡਰਾਂ ! ਮਰਨਾ ਤਾਂ ਹਰ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਲੋੜ ਹੈ ਅਕਲ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਦੀ ਤਾਂ ਕਿ ਮਰ ਨਾ ਜਾਈਏ !"

"ਅਲੇਕਸਾਂਦਰੋਵਸਕੀ” ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਭਾਈ, ਯਾਨੀ ਮਛੇਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ।"

"ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗਾ," ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਨੇ ਗੱਲ ਕੱਟੀ, "ਮੈਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਦੇਨੀਕਿਨ* ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਉੱਥੇ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਕਰਸਨੋਵੋਦਸਕੀ ਅਤੇ ਅਲੈਕਸਾਂਦਰੋਵਸਕੀ 'ਤੇ ਸਫੇਦ ਫੌਜ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੈ।"

ਕੋਈ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਕਰਾਹ ਉੱਠਿਆ।

ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਨੇ ਅੱਗ ਨਾਲ ਗਰਮ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਗੋਡੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਾਰਿਆ। ਫਿਰ ਕੜਕਦੀ ਹੋਈ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ:

"ਬਸ। ਇੱਕ ਹੀ ਰਾਸਤਾ ਹੈ, ਸਾਥੀਓ, ਅਰਾਲ ਸਾਗਰ ਵੱਲ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਅਰਾਲ ਪਹੁੰਚਾਂਗੇ, ਉੱਥੇ ਸਾਗਰ ਤੱਟ ਦੇ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਕਿਰਗਿਜਾਂ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਕੁਝ ਖਾਵਾਂ-ਪੀਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਰਾਲ ਦਾ ਚੱਕਰ ਕੱਟ ਕੇ ਕਜ਼ਾਲੀਨਸਕ ਵੱਲ ਵਧਾਂਗੇ। ਕਜਾਲੀਨਸਕ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਹੈੱਡ-ਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਜਾਣਾ ਹੈ।"

ਉਸਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਖੁਦ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅਰਾਲ ਸਾਗਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਣਗੇ।

ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਦੇ ਨਾਲ ਪਏ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ:

"ਪਰ ਅਰਾਲ ਤੱਕ ਖਾਵਾਂਗੋ ਕੀ ?"

ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਨੇ ਫਿਰ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ:

---------------------

* ਜ਼ਾਰਸ਼ਾਹੀ ਜਨਰਲ, ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣੀ ਰੂਸ 'ਚ ਸੋਵੀਅਤ ਵਿਰੋਧੀ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੈਨਾਪਤੀ।

"ਕਮਰ ਕੱਸਣੀ ਪਏਗੀ। ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਹਾਂ ਨਹੀਂ! ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ! ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਕੰਮ ਚਲਾਉਣਾ ਪਏਗਾ। ਅਜੇ ਤਾਂ ਚੌਲ ਵੀ ਪਏ ਹਨ, ਥੋੜ੍ਹਾ ਆਟਾ ਵੀ ਹੈ।"

"ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲਣਗੇ।"

"ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ ਚੇਰਨੀਸ਼ ਖਲੀਜ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਦਸ ਦਿਨ ਲੱਗਣਗੇ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਛੇ ਊਠ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਨ ਖਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਵੱਢਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਆਂਗੇ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਹੁਣ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਫ਼ਾਇਦਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ। ਇੱਕ ਊਠ ਨੂੰ ਕੱਟਾਂਗੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ 'ਤੇ ਮਾਸ ਲੱਦ ਕੇ ਅੱਗੇ ਤੁਰ ਪਵਾਂਗੇ। ਬਸ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂਗੇ।"

ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਛਾ ਗਈ। ਮਰਿਊਤਕਾ ਅੱਗ ਕੋਲ ਲੇਟੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਿਰ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਬਿੱਲੀ ਵਰਗੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਲਾਟਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੱਕ ਵੇਖਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਬੇਚੈਨੀ ਜਿਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ।

ਉਹ ਉੱਠ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜੈਕਟ ਤੋਂ ਬਰਫ਼ ਝਾੜਨ ਲੱਗਿਆ।

"ਬਸ। ਮੇਰਾ ਹੁਕਮ ਹੈ - ਪਹੁ-ਫੁੱਟਦੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਰਾਸਤੇ ਚੱਲ ਪਓ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਸਕੀਏ।" ਕਮੀਸਾਰ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਚੌਕੰਨੀ ਚਿੜੀ ਵਾਂਗ ਉੱਚੀ ਹੋ ਗਈ, "ਪਰ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਪਏਗਾ ਹੀ... ਇਹ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਸਾਥੀਓ... ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਲਈ।"

ਕਮੀਸਾਰ ਨੇ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਤੇਈ ਦੇ ਤੇਈ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਝਾਕ ਕੇ ਵੇਖਿਆ। ਉਹ ਸਾਲ ਭਰ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਚਮਕ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਅੱਜ ਗਾਇਬ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀ ਸੀ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਝੁਕੀਆਂ ਪਲਕਾਂ ਹੇਠ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਬੇਵਸਾਹੀ ਦੀ ਝਲਕ ਸੀ।

"ਪਹਿਲਾਂ ਊਠਾਂ ਨੂੰ, ਫਿਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਖਾਵਾਂਗੇ," ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ।

ਫਿਰ ਚੁੱਪ ਛਾ ਗਈ।

ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਅਚਾਨਕ ਔਰਤਾਂ ਵਾਂਗ ਚੀਕ ਉੱਠਿਆ:

"ਬਕਵਾਸ ਬੰਦ ਕਰੋ! ਇਨਕਲਾਬ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਭੁੱਲ ਗਏ ? ਹੁਣ ਚੁੱਪ! ਹੁਕਮ ਹੁਕਮ ਹੈ! ਨਹੀਂ ਮੰਨੋਗੇ ਤਾਂ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਉਂਗੇ।"

ਉਹ ਖੰਘ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ।

ਉਹ ਆਦਮੀ ਜੋ ਬੰਦੂਕ ਦੇ ਗਜ਼ ਨਾਲ ਚੌਲ ਹਿਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਚਾਣਚੱਕ ਹੀ ਬੜੀ ਜ਼ਿੰਦਾਦਿਲੀ ਨਾਲ ਕਹਿ ਉੱਠਿਆ

"ਨੱਕ ਕਿਉਂ ਸੁੜ੍ਹਕ ਰਹੇ ਹੋ ? ਢਿੱਡ 'ਚ ਚੌਲ ਭਰੋ! ਐਵੇਂ ਹੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਕਾਏ ਮੈਂ! ਫੌਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ, ਜੂਆਂ ਹੋ ਜੂਆਂ।"

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚਮਚਿਆਂ ਨਾਲ ਫੁੱਲੇ ਹੋਏ ਚਿਕਨੇ ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਗੋਲੇ ਨਿਗਲੇ। ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿ ਉਹ ਠੰਢੇ ਨਾ ਹੋ ਜਾਣ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚੌਲਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਜਲਦੀ ਨਿਗਲ ਕੇ

“ਲੈ ਬਈ, ਹੁਣ ਗੱਲ ਬਣ ਗਈ। ਬਸ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕਾਫ਼ਲਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰ ਲਵੋ। ਭੱਜ-ਨੱਠ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰੋ। ਕੁਝ ਖੱਬਿਓ, ਕੁਝ ਸੱਜਿਓ - ਬਸ ਤੁਰ ਪਓ।"

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਹੀ ਲਾਈਨ ਬਣਾ ਕੇ ਰੇਤ ਦੇ ਟਿੱਲਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਚੱਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਝੁਕ ਕੇ ਦੂਹਰੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਰ ਸੀ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਚਾਲ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।

ਇੱਕ ਟਿੱਲੇ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੇਜ਼ ਵਾਂਗਰ ਸਮਤਲ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਊਠਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ । ਊਠ ਆਪਣੇ ਬੰਡਲਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਨਾਲ ਦੱਬੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।

"ਰੱਬ ਨੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ। ਬੜੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਉਸ ਦੀ।" ਗਵੋਜਗੋਵ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਚੇਚਕ ਦੇ ਦਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਫੁਸਫਸਾ ਕੇ ਕਿਹਾ।

ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਚੁੱਪ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਵਿਗੜਦਾ ਹੋਇਆ ਬੋਲ ਪਿਆ:

"ਰੱਬ ਨੇ। ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਨਾਮ ਦੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਹਰ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਨਿਯਮ ਹੈ।"

ਪਰ ਇਹ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਹੁਕਮ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਾਰੇ ਫੌਜੀ ਰੇਤ ਦੇ ਹਰ ਢੇਰ, ਝਾੜੀਆਂ ਦੇ ਹਰ ਝੁਰਮਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਝਪਟ ਪਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਨੂੰ ਐਸਾ ਕਸ ਕੇ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਕਾਫ਼ਲਾ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ, ਨਹੀਂ, ਅਜਿਹਾ ਤਾਂ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹਨਾਂ ਊਠਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਆਸਾਂ ਸਨ, ਇਹ ਹੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਚਾਅ ਦੇ ਸਾਧਨ ਸਨ।

ਕਾਫ਼ਲਾ ਝੂਮਦਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮਸਤੀ ਵਿੱਚ ਤੁਰਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਊਠਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿੱਠਾਂ ਉੱਪਰ ਲੱਦੇ ਹੋਏ ਰੰਗੀਨ ਨਮਦੇ ਹੁਣ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਊਠਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗਰਮ ਚੋਗੇ ਅਤੇ ਬਘਿਆੜ ਦੀ ਖੱਲ ਦੇ ਟੋਪ ਪਹਿਨੀ ਕਿਰਗਿਜ਼ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ।

ਅਚਾਨਕ ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਦੀ ਗੁਲਾਬੀ ਵਰਦੀ ਇੱਕ ਟਿੱਲੇ 'ਤੇ ਉੱਭਰੀ। ਉਸ ਨੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਚੀਕ ਕੇ ਕਿਹਾ:

"ਜਿੱਥੇ ਹੋ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰੁੱਕ ਜਾਓ। ਕੋਈ ਹਥਿਆਰ ਹੈ ਤਾਂ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿਓ। ਕੋਈ ਤਮਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਭੁੰਨ ਦਿੱਤੇ ਜਾਓਗੇ।"

ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਅਜੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਵੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ ਸੀ ਕਿ ਡਰੇ ਸਹਿਮੇ ਕਿਰਗਿਜ਼ ਰੇਤ ਉੱਪਰ ਡਿੱਗ ਪਏ।

ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭੱਜਣ ਕਾਰਨ ਹਫ਼ਦੇ ਹੋਏ ਸੈਨਿਕ ਸਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਕਾਫਲੇ ਵੱਲ ਲਪਕੇ।

"ਜਵਾਨੋਂ, ਊਠ ਫੜ ਲਓ!" ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਚੀਕਿਆ।

ਪਰ ਯੋਵਸੂਕੋਵ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਕਾਫਲੇ ਵੱਲੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ

ਇੱਕ ਸਧੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਾਛੜ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਈ। ਸਾਂ ਸਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਕਤੂਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਭੌਂਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਕੋਈ ਹੱਥ ਫੈਲਾ ਕੇ ਰੇਤ 'ਤੇ ਡਿੱਗਿਆ।

"ਲੇਟ ਜਾਓ! ਅਕਲ ਠਿਕਾਣੇ ਲਿਆ ਦਿਓ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ੈਤਾਨਾਂ ਦੀ!"

ਟਿੱਲੇ ਦੀ ਓਟ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਨੇ ਚੀਕ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਗੋਲੀਆਂ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਉਣ ਲੱਗੀਆਂ।

ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਬਿਠਾਏ ਹੋਏ ਊਠਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛਿਓਂ ਗੋਲੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆ ਰਹੇ।

ਗੋਲੀਆਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੇ 'ਤੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਕਿਰਗਿਜ਼ ਏਨੇ ਵਧੀਆ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਲਾਲ ਫੌਜ ਦੇ ਲੇਟੇ ਹੋਏ ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਗੋਲੀਆਂ ਵਰ੍ਹ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਮਾਰੂਥਲ ਗੂੰਜ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਕਾਫ਼ਲੇ ਵੱਲੋਂ ਗੋਲੀਆਂ ਆਉਣੀਆਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ।

ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਤੀਹ ਕੁ ਕਦਮ ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਤਾਂ ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਨੂੰ ਊਠ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਫਰ ਦੀ ਟੋਪੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਸਫੇਦ ਕੰਨਟੋਪ ਵਾਲਾ ਸਿਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਫੀਤੀਆਂ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈਆਂ।

"ਮਰਿਊਤਕਾ! ਉਹ ਦੇਖ ਅਫ਼ਸਰ" ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਰੀਂਘਦੀ ਹੋਈ ਆਉਂਦੀ ਮਰਿਊਤਕਾ ਵੱਲ ਗਰਦਨ ਘੁਮਾ ਕੇ ਕਿਹਾ।

"ਦੇਖ ਰਹੀ ਹਾਂ ।"

ਉਸਨੇ ਪੂਰੇ ਠਰੰਮੇ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬੰਨਿਆ ਅਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਮਰਿਊਤਕਾ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਜੰਮੀਆਂ ਪਈਆਂ ਸਨ, ਜਾਂ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਤੇਜਨਾ ਅਤੇ ਭੱਜ-ਨੱਠ ਕਾਰਨ ਕੰਬ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਉਸ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਖੁੰਝ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਅਜੇ "ਇਕਤਾਲੀਵਾਂ, ਮੱਛੀ ਦਾ ਹੈਜ਼ਾ" ਕਿਹਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਊਠ ਦੇ ਪਿੱਛਿਓਂ ਸਫੇਦ ਕੰਨਟੋਪ ਅਤੇ ਨੀਲੇ ਕੋਟ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਉੱਠ ਕੇ ਖੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੰਦੂਕ ਉੱਚੀ ਉਠਾਈ। ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਸੰਗੀਨ ਨਾਲ ਚਿੱਟਾ ਰੁਮਾਲ ਲਹਿਰਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਮਰਿਊਤਕਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੰਦੂਕ ਰੇਤ 'ਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਭੁੱਬੀਂ ਰੋ ਪਈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੰਦੇ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨਾਲ ਝੁਲਸੇ ਹੋਏ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਹੰਝੂ ਮਲਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।

ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਅਫ਼ਸਰ ਵੱਲ ਭੱਜਿਆ। ਲਾਲ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੌੜਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਸੰਗੀਨ ਵੀ ਸਿੱਧੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਅਫ਼ਸਰ ਦੀ ਛਾਤੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹਮਲਾ ਕਰ ਸਕੇ।

"ਮਾਰਨਾ ਨਹੀਂ। ਜਿਊਂਦਾ ਫੜੋ", ਕਮੀਸਾਰ ਚੀਕਿਆ।

ਨੀਲੇ ਕੋਟ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।