ਚੌਥਾ ਕਾਂਡ
ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਰਿਊਤਕਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮੀਸਾਰ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਲ ਭੇਜਦਾ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਤੱਟ 'ਤੇ ਵਸੀ ਕਿਰਗਿਜ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਬਸਤੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ।
ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ ਪਾਥੀਆਂ ਦੇ ਧੂੰਏ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਗੰਧ, ਜੋ ਰੇਤਲੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ । ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਖ਼ਾਲੀ ਢਿੱਡਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਚੂਹੇ ਨੱਚਣ ਲੱਗੇ।
ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਕਾਨਾਂ ਦੇ ਅਧਮੈਲੇ ਗੁੰਬਦ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ। ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕੱਦ ਵਾਲੇ, ਜੱਤਲ ਕੁੱਤੇ ਭੌਂਕਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਦੌੜੇ।
ਕਿਰਗਿਜ਼ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜਿਆਂ 'ਤੇ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਚੱਲਦੇ ਫਿਰਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਪਿੰਜਰਾਂ ਨੂੰ ਤਰਸ ਅਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ।
ਮਿੱਡੇ ਨੱਕ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਬੁੱਢਾ ਆਪਣੀ ਬੱਕਰੇ ਵਰਗੀ ਦਾੜੀ ਸਹਿਲਾਉਂਦਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਛਾਤੀ 'ਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਦਾ ਹੋਇਆ ਬੋਲਿਆ:
"ਸਲਾਮ-ਆ-ਲੇਕੁਮ! ਕਿੱਧਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ ਜਵਾਨੋ ?"
ਯੇਵਸੂਕੋਵ ਨੇ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਹੱਥ ਮਿਲਾਇਆ।
"ਅਸੀ ਲਾਲ ਫੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਹਾਂ। ਕਜਾਲੀਨਸਕ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਘਰ ਲਿਜਾ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਵਾ ਦਿਓ। ਸੋਵੀਅਤ ਇਹਦੇ ਲਈ ਤੁਹਾਡੀ ਰਿਣੀ ਰਹੇਗੀ।"
ਕਿਰਗਿਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੱਕਰ ਦਾੜ੍ਹੀ ਹਿਲਾਈ ਅਤੇ ਬੁੱਲ੍ਹ ਚੱਬੇ।
"ਅਰੇ ਹਜ਼ੂਰ.... ਲਾਲ ਸਿਪਾਹੀ। ਬਾਲਸ਼ਵਿਕ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋ ?"
"ਨਹੀਂ, ਬਾਬਾ। ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਨਹੀਂ, ਗੁਰਯੇਵ ਤੋਂ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ ।"
"ਗੁਰਯੇਵ ਤੋਂ ? ਓ ਹਜੂਰ, ਓ ਹਜ਼ੂਰ ਕਰਾਕੁਮ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਆਏ ਹੋ ?"
ਕਿਰਗਿਜ਼ ਦੀਆਂ ਤਿਰਛੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਫਿੱਕੇ ਪਏ ਗੁਲਾਬੀ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਆਦਰ ਅਤੇ ਭੈਅ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਚਮਕ ਉੱਠੀ, ਜੋ ਫਰਵਰੀ ਮਹੀਨੇ ਦੀਆਂ ਬਰਫ਼ੀਲੀਆਂ ਹਵਾ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲੈਂਦਾ ਹੋਇਆ ਕਰਾਕੁਮ ਦਾ ਭਿਆਨਕ ਮਾਰੂਥਲ ਪੈਦਲ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਗੁਰਯੇਵ ਤੋਂ ਅਰਾਲ ਸਾਗਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ।
ਬੁੱਢੇ ਨੇ ਤਾੜੀ ਮਾਰੀ। ਕੁਝ ਔਰਤਾਂ ਭੱਜਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਆਈਆ। ਬੁੱਢੇ ਨੇ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।
ਉਸ ਨੇ ਕਮੀਸਾਰ ਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜੀ।
