ਹਾਂ।“

"ਤੇਰੀ ਸਮਝ 'ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ ਇਹ। ਤੇਰੀਆਂ ਨਸਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮੀਰਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਚਿਕਨਾ ਚਿਕਨਾ । ਤੁਸੀਂ ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਮੈਂ ਲਿਖਦੀ ਹਾਂ ਗਰੀਬਾਂ ਬਾਰੇ, ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ," ਮਰਿਊਤਕਾ ਨੇ ਦੁਖੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

"ਸਮਝੂੰਗਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ?" ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। 'ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ ਮੇਰੀ ਲਈ ਪਰਾਈ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਆਦਮੀ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਸਮਝ ਤਾਂ ਸਕਦਾ ਹੀ ਏ।"

ਮਰਿਊਤਕਾ ਨੇ ਕੁਝ ਝਿਜਕਦੇ ਹੋਏ ਕੋਕੋਵਤਸੇਵ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਪਲਟਿਆ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਝੁਕਾ ਲਈਆਂ।

"ਖੈਰ, ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਸੁਣੋ। ਪਰ ਹੱਸਣਾ ਨਹੀਂ। ਤੇਰੇ ਬਾਪ ਨੇ ਤਾਂ 20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਤੇਰੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਦਾਈ ਰੱਖੀ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਬਲਬੂਤੇ 'ਤੇ ਹੀ ਇਸ ਉਮਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਹਾਂ।"

"ਨਹੀਂ ਹੱਸਦਾ। ਕਸਮ ਨਾਲ।"

"ਤਾਂ ਸੁਣ। ਮੈਂ ਸਭ ਕੁਝ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਕਜ਼ਾਕਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝੇ, ਕਿਵੇਂ ਬਚ ਕੇ ਮਾਰੂਥਲ ਪਹੁੰਚੇ।" ਮਰਿਊਤਕਾ ਨੇ ਖੰਘੂਰਾ ਮਾਰ ਕੇ ਗਲ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ। ਉਹਨੇ ਨੀਵੀਂ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਵਿਤਾ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਭਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਮਟਕਾ ਰਹੀ ਸੀ।

ਆਏ, ਆਏ ਸਾਡੇ 'ਤੇ ਕਜ਼ਾਕ ਚੜ੍ਹ ਕੇ,

ਲਿਆ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਡਟ ਕੇ।

ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਸੀ ਬੜੀ ਭਾਰੀ,

ਅਸੀਂ ਬਾਜ਼ੀ ਜਿੱਤੀ, ਪਰ ਫੇਰ ਹਾਰੀ।

ਰੱਖ ਕੇ ਤਲੀ ਉੱਤੇ ਸੀਸ ਅਸੀਂ ਲੜੇ,

ਥੋੜ੍ਹੇ ਸੀ ਅਸੀਂ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਅੜੇ।

ਤੇਈ ਅਸੀਂ ਬਚੇ, ਬਾਕੀ ਗਏ ਮਾਰੇ।

ਮੋਰਚੇ ਤੋਂ ਹਟੇ ਅਸੀਂ, ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਾਰੇ।

"ਬਸ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ, ਮੱਛੀ ਦਾ ਹੈਜ਼ਾ। ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਊਠਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਿਵੇਂ ਕਰਾਂ ?" ਮਰਿਊਤਕਾ ਨੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਦੀਆਂ ਨੀਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤਾਂ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਕੇਵਲ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਸਫੇਦੀ 'ਤੇ ਅੰਗੀਠੀ ਦੀ ਚਮਕਦੀ ਅੱਗ ਦੀ ਝਲਕ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ