"ਸਾਥੀ ਕੋਸਾ।"

ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਤੇ ਕੋਸਾ ਨਾਮ ਦੇ ਇਸ ਗੁਰੀਲੇ, ਜਿਹੜਾ ਮੇਰੇ ਹੀ ਤੰਬੂ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਨਵਾਂ ਗਾਰਡ ਸੀ, ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਤੱਕਿਆ।

"ਅੱਜ ਨਹਾਉਣ ਚੱਲੀਏ?"

"ਜ਼ਰੂਰ ਚੱਲਾਂਗੇ। ਮੈਨੂੰ ਨਹਾਉਣ ਦਾ ਬੜਾ ਮਜ਼ਾ ਆਉਂਦੇ। ਨਾਲੇ ਬਾਂਬੂ ਸ਼ੂਟ ਲੈਕੇ ਆਵਾਂਗੇ।"

ਬਾਂਬੂ ਸ਼ੂਟ। ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਨਰਮ ਕੂਲੀਆਂ ਪੋਰੀਆਂ। ਆਗ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਪੰਜ। ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਬਾਦ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਇਹ ਮਿਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੰਗਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸ਼ਾਇਦ ਟਾਵਾਂ ਟੱਲਾ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਂਸ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਵੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਬਾਂਸ ਕਿਸਾਨ ਵਾਸਤੇ ਡਾਂਗ ਲਈ, ਅਮੀਰ ਵਾਸਤੇ ਫਰਨੀਚਰ ਲਈ, ਗਰੀਬ ਵਾਸਤੇ ਝੁੱਗੀ ਲਈ, ਬੁੱਢਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਡੰਗੋਰੀ ਲਈ, ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਮਾਈ ਲਈ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਲੱਕ-ਤੋੜਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਲਈ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬੇ-ਸੁਆਦ ਸਬਜ਼ੀ ਲਈ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆਹੈ।

ਜਦ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ 'ਨਾਲੇ ਬਾਂਬੂ ਸ਼ੂਟ ਲੈਕੇ ਆਵਾਂਗੇ' ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਬਹੁਤ ਸਵਾਦ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਇਸੇ ਲਈ ਖੁਸ਼ੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਬਾਦ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਂਸ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ 'ਨਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਚੰਗੀ' ਹੈ। ਕੋਸਾ ਨੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਤੇ ਦੱਸਿਆ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸੇ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹਾਂ:

"ਤੁਸੀਂ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੋਗੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਏਥੇ ਕੀ ਕੀ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ? ਮੱਛੀ, ਚੌਲ, ਸ਼ਿਕਾਰ, ਫਲ ਆਦਿ, ਬਹੁਤ ਲੁਭਾਉਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਰ ਤੋਂ ਇੰਜ ਲਗਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਜੰਗਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਖਾਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਦੇ ਤੋਟ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਤੁਸੀਂ ਜਦ ਇਸ ਕੈਂਪ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੋਗੇ ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ 'ਚ ਘੁੰਮੋਗੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਆਦਮੀ ਜਾਂ ਔਰਤ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਗੇ। ਅਸੀਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਹਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਹਾਂ ਤੱਕ ਜੇ ਮੈਂ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ ਖਾ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਇਹ ਪੰਜਾਹ ਹੀ ਹੋਣਗੇ। ਮੌਤ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਡਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪੰਜਾਹਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦਬੋਚ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਨਦੀਆਂ ਨਾਲੇ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੱਛੀਆਂ, ਕੇਕੜੇ, ਘੋਗਿਆਂ ਦਾ ਕਾਲ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਕਾਲ ਸਮੇਂ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੱਛੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਜਿਹਾ ਦੁਨੀਆਂ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਸੋ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਾਸਤੇ ਕੁੱਝ ਮੱਛੀ ਸੁਕਾ ਕੇ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਜਦ ਮੱਛੀ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਾਂਬੂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਮੱਛੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁੱਕ ਕੇ ਲੱਕੜ ਹੋ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਬਾਂਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਪੁਸ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਵੱਡ-ਵਡੇਰਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਇਹ ਢੰਗ ਕੱਢ ਲਿਆ: ਮੱਛੀ ਬਚਾਓ ਤੇ ਬਾਂਸ ਖਾਓ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੱਛੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਬਾਂਸ ਕੌਣ ਖਾਣਾ ਚਾਹੇਗਾ? ਇਹ ਸਵਾਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਸਾਡੇ ਦਿਨ ਲੰਘਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਬਚ ਜਾਂਦੀ