ਗ੍ਯਾਨੀਆਂ ਸਭ ਨੂੰ ਆਵਰੀ ਰਖਦਾ ਹੈ। ਆਵਰਿਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਹੁਣ ਆਵਰਣ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿਓ, ਆਪਣਾ ਕਰ ਲਓ।

ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬੋਲੇ- ਅਗੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਹੋ ਸਾਧ ਰਾਮ ਜੀ! ਹਠ ਜੰਗ ਮਾੜਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਹਰ ਸ਼ੈ ਦੀ ਹੱਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਹੱਦ ਹੈ ਸਰੀਰ ਦੀ ਅਰੋਗਤਾ, ਉਮਰ ਦਾ ਵਧਣਾ ਆਦਿ। ਪਰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਅਰੋਗਤਾ, ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਰਨ ਬਣੇ ਪਰਮ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਤੇ ਜੇ ਇਧਰ ਨਾਂ ਲਗੇ ਤਾਂ ਫਲ ਸਾਰਾ ਸਰੀਰਕ ਲਾਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੇ ਇਹ ਲਗ ਪਵੇ ਰਿੱਧੀ ਸਿੱਧੀਆਂ ਵਲ ਤਾਂ ਫਲ ਹੈ ਮਾਯਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀ। ਸੋ ਦੁਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਯਾ ਵਲ ਹੀ ਲਗੀ ਨਾ ਬ੍ਰਿਤੀ। ਜਗਤ ਨੂੰ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦਿਖਾਉਣ ਯਾ ਮੁਰਾਦਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਾਧਕ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਗਤ ਜਾਲ ਤੋਂ ਕਲ੍ਯਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਨੇ ਸੁਖੈਨ  ਮਾਰਗ ਰਚਿਆ ਹੈ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਤੇ ਭਰੋਸਾ, ਉਸ ਦਾ ਜਸ, ਕੀਰਤਨ, ਗੁਣਾਨੁਵਾਦ, ਮਨ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਰਖਣਾ, ਹਜੂਰੀ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ, ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਣ ਦਵਾਰਾ। ਐਉਂ ਜੀਵ ਦਾ ਆਤਮਾ ਪਰਮ ਆਤਮਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅੰਤ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੈ ਜੋਗ, ਜੋਗ ਨਾਮ ਹੈ ਜੁੜਨ ਦਾ। ਜੁੜੀਦਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਨਾਲ। ਸੋ ਏਥੇ ਜੁੜੀਦਾ ਹੈ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਲ। ਹਾਂ ਜੋੜੀਦਾ ਹੈ ਆਪਣੇ ਆਤਮਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮ ਆਤਮਾਂ ਨਾਲ। ਜੇ ਇਹ ਜੁੜਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋਗ ਕਿਸ ਨਾਲ ਕੀਤਾ। ਹਾਂ ਸਾਧੂ ਜੀ! ਕਿਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ? ਆਪਣੇ ਵੱਡਪੁਣੇ ਦੀ ਹਉਮੈਂ ਨਾਲ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦਿਖਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਨਾਲ ? ਮਨ ਰਿਹਾ ਮਨੋਂ ਮਾਯਾ ਮੰਡਲ ਵਿਚ। ਜੁੜਿਆ ਜੁ ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ, ਮਾਯਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੇ ਮਾਯਕ ਵ੍ਯਕਤੀਆਂ ਨਾਲ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਕਰਨ ਨਾਲ, ਜੇ ਦਰੁਸਤੀ ਨਾਲ ਟੁਰੇ ਤਾਂ, ਮਨ ਦੀ ਚੰਚਲਤਾ ਕੁਛ ਘਟਦੀ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਲਾਹਾ ਲਓ, ਮਨ ਨਾਲ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਮਿਲੋ। ਐਉਂ ਕਿ ਹੁਣ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਮਝਕੇ ਉਸ ਦੇ

ਪ੍ਯਾਰ ਉਮਾਹ ਵਿਚ ਆ ਜਾਓ, ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਜੀ ਉਠੇ। ਏਥੇ ਆਕੇ ਅਵਸਥਾ ਛਾਉਂਦੀ ਹੈ ਨਾਮੀ ਵਿਚ ਗੁੰਮ ਹੋਣ ਦੀ।

ਇਮ ਕਹਿ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਪ੍ਰਭੁ ਹੇਰੀ।

ਰਿਦੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਇਓ ਤਿਸ ਬੇਰੀ॥ (ਸੁ:ਪ੍ਰ:)

ਜਦ ਉਥਾਨ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਮਹਾਂਰਾਜ ਬੋਲੇ: ਜੋਗੀ ਜੀਓ! ਇਹ ਸਹਜ ਯੋਗ ਹੈ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਨਾਮ ਦਵਾਰਾ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ। ਹੁਣ ਜਦ ਸਰੀਰ ਦੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਕਰੋਗੇ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਲੀਨਤਾ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਬਦਲਦੀ ਹੈ, ਕ੍ਰਿਯਾਮਾਨ ਜੁ ਹੋ ਗਿਆ ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਨ। ਹੁਣ ਅਸਾਂ ਨੇ ਵੀਚਾਰ ਕਰਨੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ। ਇਸ ਲਈ ਅੰਤਰ ਆਤਮੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਮਰਣ ਵਿਚ ਰਖਣਾ ਹੈ। ਸਿਮਰਣ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਨਾਮੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਚਿੱਤ ਬ੍ਰਿਤੀ ਇਕ ਸਦੈਵੀ ਜੋੜ ਕਿ ਜੋਗ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੋਗ ਸਰਬ ਕਾਲਿਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਮਿਹਰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸਿਮਰਣ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ ਸਿਮਰ* ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦ ਅਯਾਸੀ ਪੁਰਖ ਜਗਤ ਬਿਵਹਾਰ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ ਸੁਰਤ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ ਲਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੁਛ ਸਮੇਂ ਬਾਦ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਵ ਲਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਨਿਰਯਤਨ। ਜਿਵੇਂ ਤਾਰੂ ਮੁਰਦਾ ਤਾਰੀ ਵਿਚ ਨਿਰਯਤਨ ਤਰਦਾ ਹੈ ਸਹਜ ਸੁਭਾਵ। ਇਸ ਸਹਜ ਮੇਲ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦੇ ਨਾਲੋਂ ਅੰਦਰਲੀ ਡੋਰੀ ਟੁੱਟਦੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਹੈ ਸੁਖੈਨ ਤੋਂ ਸੁਖੈਨ ਕਲਯੁਗ ਲਈ ਕਲ੍ਯਾਨ ਦਾ ਮਾਰਗ। ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਹੋ ਗਿਆ ਫਿਰ ਜਨਮ ਮਰਨਾ ਨਹੀਂ। ਚੋਲੇ (ਸਟੀਰ) ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਉਠ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

–––––––––––––––

* ਸਮਰਤ = ਜਿਮਰਨੇ ਯੋਗ। ਭਾਵ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। (ਸੰਸ: ਸਮਰੁਤਵ੍ਯ = ਸਿਮਰਨੇ ਯੋਗ)।

ਕਿਵੇਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਸਨ, ਕਦੇ ਅਰਦਾਸ ਬੇਨਤੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦੇ ਭਾਵ ਵਿਚ, ਕਦੇ ਸ਼ੁਕਰ ਦੇ ਭਾਵ ਵਿਚ, ਕਦੇ ਗੁਣਾਨੁਵਾਦ ਦੇ ਭਾਵ ਵਿਚ। ਉਹ ਵ੍ਯਾਪਕ ਸਾਰੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਸਾਡੀ ਸੁਣਦਾ ਹੈ, ਸੋ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ, ਵੀਚਾਰ, ਕਥਾ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਇਸ ਸਹਜ ਯੋਗ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਅੰਗ ਹੈ।

੩. ਪਰ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਵੀਚਾਰ ਕੀਰਤਨ ਤਾਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਹੈ, ਹਰ ਵੇਲੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸੋ ਹਰ ਵੇਲੇ ਲਈ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ਹੈ, ਉਸੇ ਰੱਬ ਜੀ ਤੋਂ ਉਹਲੇ ਨਾਂ ਹੋਣ ਦਾ, ਯਾ ਕਹੋ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿਣ ਦਾ। ਉਹ ਸਾਧਨ ਨਾਮ ਹੈ। ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਹੈ:- ਉਸ ਸਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਤੇ ਅਸਚਰਜ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਤੁਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਯਾਦ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਸਹਜ ਭਾਵਨਾਂ ਵਿਚ, ਜੇ ਯਾਦ ਨਾਂ ਟਿਕੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ ਨਾਂ ਮਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਨਾਮ ਰਸਨਾਂ ਤੇ ਬਿਨਾ ਲਈਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਨਾਮ ਜਪੀਦਾ ਹੈ। ਰਸਨਾਂ ਨਾਲ ਜਪਦਿਆਂ ਜਪਦਿਆਂ ਨਾਮ ਰਸਨਾਂ ਤੋਂ ਮਨ ਵਿਚ, ਅਰਥਾਤ ਸਿਮ੍ਰਤੀ ਵਿਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਇਉਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਰਸਨਾਂ ਨਾਲ ਨਾਮ ਜਪੀਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਿਮਰਨ ਹੋਕੇ ਮਨ ਵਿਚ ਟਿਕਦਾ ਹੈ। ਮਨ ਵਿਚ ਸਿਮਰੀਂਦਾ ਉਹ ਸੂਖਮ ਹੋਕੇ ਤੁਰੀਆ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਮ ਨਾਮੀ ਦੀ ਏਕਤਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਉਂ ਸਿਖ ਬਿਨਾਂ ਹਠ ਜੋਗ ਦੇ, ਬਿਨਾਂ ਰਾਜ ਜੋਗ ਦੇ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਰੜੇ ਸਾਧਨ ਦੇ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਵ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਯਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਉਸਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਵੱਸਦੇ ਯੋਗੀ ਹਨ। ਨਾਮ ਜਪਦਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਨਾਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਭਾਵ 'ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਹੈ ਇਹ ਧ੍ਰੁਵਾ ਬੰਨ੍ਹਕੇ ਨਾਮ ਜਪਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਧਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਆਪਨੂੰ ਮਾਲਕ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਤ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

੪. ਇਉਂ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਵਸਦਿਆਂ ਪਾਪ ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ, ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਮਾੜਾ ਕਰਮ ਕਰਨੋਂ ਜਚੇਗਾ, ਤਿਵੇਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਹਜੂਰੀ ਵਾਸ ਵਾਲੇ, ਰੱਬ ਪਿਤਾ ਦੇ ਭੈ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਹਰ ਥਾਵੇਂ ਜੁ ਹਰ ਵੇਲੇ ਹੋਇਆ। ਐਉਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਚਰਨ ਸਾਈਂ ਦੇ ਭੈ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁੱਧ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਪਹਿਲੋਂ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਯਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਚਰਨ ਯਤਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁੱਧ ਰਖੋ। ਸੇਵਾ ਕਰੋ ਇਸ ਨਾਲ ਮਾਨ ਹਿਰਦਾ ਹੈ, ਹਉਂ ਘਟਦੀ ਹੈ। ਫੇਰ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਮੈਲ ਟੁਟਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਨ ਮੂਲੋਂ ਨਿਰਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਹਜੂਰੀ ਵਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਕਰਮ ਆਪੇ ਹੀ ਨਿਰਮਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ*।

ਜੋਗੀ- ਸੱਤ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸੁਖੈਨ ਹੈ, ਮਨ ਨੂੰ ਲਗਨ ਚਾਹੀਏ, ਪਰ ਮੈਂ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ੰਕਾ ਨਵਿਰਤ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਏਹ ਜੋ ਲੜਨ ਮਰਨ ਮਾਰਨਗੇ ਏਹ ਰਜੋ ਤਮੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਿਚ ਵਾਪਰਨਗੇ। ਜੋਸ਼ ਵੇਲੇ ਰਜੋ ਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਵੇਲੇ ਤਮੋ।. ਇਸ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਛੁੱਟਣਗੇ?

੫. ਗੁਰੂ ਜੀ- ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਵੀਂ ਸੰਥਾ ਇਹ ਦਿਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਹੈ ਤੇ ਸਾਰੇ ਬੰਦੇ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਤੇ ਸਾਰੇ ਸਾਡੇ ਵੀਰ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੈਰ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਰਖਣਾ। ਦੇਸ਼, ਜਾਤ, ਧਰਮ ਕਿਸੇ ਵਖੇਵੇਂ ਕਰਕੇ ਸੂਗ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਕਿਸੇ ਨਾਲ।

ਜੇ ਕੋਈ ਦੁਖੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸਹਾਯਤਾ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਸਿਖ ਨੇ ਦਿਲ ਦਯਾ ਵਾਲਾ ਤੇ ਦਾਨਾ ਰਖਣਾ ਹੈ, ਸਭ ਨਾਲ ਸ਼ੁਭ ਵਰਤਣਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਅਸੀਂ 'ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ' 'ਚਿਤਵਨਾ' ਤੇ 'ਕਰਨਾ' ਆਖਦੇ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਸਮਝ ਲਓ ਕਿ ਸਿੱਖ 'ਦ੍ਵੈਖ' ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਵਸਦਾ। ਦੁਖੀਏ ਦਾ ਦੁਖ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਸਿਖ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਅੰਦਰ ਜਦ ਨਾਮ ਹੈ ਤਾਂ ਕਰਮ

–––––––––––––––––––

* ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ ਤੇ ਹੋਇ ਸੁ ਭਲਾ॥-ਸੁਖਮਨੀ