ਇੱਕ ਗਾਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦੋਂ ਬਾਬਰ ਨੇ ਏਮਨਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਹਮਲੇ ਉਪਰੰਤ ਲੁੱਟਿਆ ਮਾਲ ਉਸ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਗਠੜੀਆਂ 'ਚ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ। ਕੁਦਰਤੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵੀ ਉੱਥੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਤੇ ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਨੂੰ ਪਕੜ ਲਿਆ। ਪਕੜ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਮਾਲ ਦੀਆਂ ਗਠੜੀਆਂ ਟਿਕਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਘੋੜਾ ਪਕੜਾ ਦਿੱਤਾ। ਘੋੜਾ ਪਕੜਾਉਣ ਸਮੇਂ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਆਖਿਆ, "ਇਸ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਨੀ ਛੱਡਣੀ। ਜੇਕਰ ਘੋੜਾ ਦੌੜ ਗਿਆ ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰ ਦਿਆਂਗੇ।" ਜਦੋਂ ਇਹ ਤੁਰੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਖਿਆ,"ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਰਬਾਬ ਵਜਾ ਬਾਣੀ ਆਈ ਹੈ।" ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਕਹਿੰਦਾ,"ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ! ਮੈਂ ਰਬਾਬ ਵਜਾਵਾਂ ਕਿ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਫੜਾਂ, ਬਾਬਰ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸਖਤ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਘੋੜਾ ਦੌੜ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਵੱਢਿਆ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਗੱਲ ਕੀ ਆਪਾਂ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਸਿਰ ਵੱਢਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।" ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ, "ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ! ਸੱਚ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰ ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਦਾਰੀ ਵੀ ਸਿਰ ਦੇਣ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੋ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਹੀ ਸਿਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣੀ ਹੈ"। ਫੜ ਰਬਾਬ, ਛੱਡ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਅਤੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ"। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ:

ਏਤੀ ਮਾਰ ਪਈ ਕੁਰਲਾਣੈ ਤੈਂ ਕੀ ਦਰਦੁ ਨ ਆਇਆ॥ (੩੬੦)

ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਵੀ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਸੰਬੰਧੀ ਸੁੰਦਰ ਬੋਲ ਹਨ:

ਕਰੇ ਜੋ ਫੂਲ ਕੀ ਰਖਸ਼ਾ, ਉਸੀ ਕੋ ਖਾਰ ਕਹਿਤੇ ਹੈਂ।

ਬਦਲ ਡਾਲੇ ਜੋ ਇਨਸਾਨ ਕੋ, ਉਸੇ ਪਿਆਰ ਕਹਿਤੇ ਹੈਂ।

ਸੁਣੋ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਵਾਲੋ, ਮੈਂ ਤੁਝ ਕੋ ਸੱਚ ਕਹਿਤਾ ਹੂੰ।

ਜੋ ਸਰ ਕੋ ਦਾਰ ਪੇ ਰੱਖ ਦੇ, ਉਸੇ ਸਰਦਾਰ ਕਹਿਤੇ ਹੈਂ।

ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਦੀ ਸੰਗਯਾ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਮੁਖੀਆ ਤੇ ਸ਼ਿਰੋਮਣੀ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਸਰਦਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾ ਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਗੁਰਮਤਿ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ' ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਲੰਬੀ ਗਾਥਾ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ