ਹੈ। ਇਥੇ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਟੂਕ ਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ੧੮੦੪ ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ ਨੂੰ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਦਾ ਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਵੱਡੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੇਵਲ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਆਯੂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਜ਼ੋਖਮ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਸ਼ੇਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਣਾ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸੂਰਮਗਤੀ ਇਨਸਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਯੋਗਤਾ ਹੀ ਹੌਸਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੌਸਲਾ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਰੂਪੀ ਭਗਤੀ ਐਸੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਫ਼ਰਜ਼, ਨੇਕਨੀਤੀ, ਸਹੀ ਫੈਸਲੇ, ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਤੇ ਨਮਕ-ਹਲਾਲੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਹੌਸਲੇ ਵਗੈਰ ਸਿਆਣਪ ਤੇ ਚਤਰਾਈ ਫਲਹੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਸੋਚ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਪ੍ਰਤੀ ਖੁਲ੍ਹ-ਦਿਲੀ ਵਾਲੀ, ਸਾਫ਼, ਗੌਰਵਮਈ ਤੇ ਭੈ-ਰਹਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੂਰਮਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਭ ਸੁੱਖ, ਇਛਾਵਾਂ ਤੇ ਵਾਸ਼ਨਾਵਾਂ ਤਿਆਗ ਕੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਹੋਰ ਵੀ ਚਮਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜਦ ਉਹ ਉਪਕਾਰਤਾ ਵਲ ਪੈਰ ਟਿਕਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਹੱਕ, ਸੱਚ, ਇਨਸਾਫ਼ ਖਾਤਰ ਜੂਝਦਾ ਹੈ, ਧਰਮ ਪਾਲਦਾ ਹੈ, ਦੁਸ਼ਟ ਗਾਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਨ ਤੇ ਖੇਡ ਕੇ ਕੌਮ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸ਼ਿੰਗਾਰਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਸੂਰਮਾ ਉਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਨਿਮਕੀ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਵੈਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁਆਫ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰੀਤ ਮੰਡਲ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਸਦਕਾ ਉਪਜਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਉਪਜ ਸਮੇਂ ਬੰਦੇ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਅਰਸ਼ੀ ਤੇ ਫਰਸ਼ੀ ਨਾਦ ਵੱਜਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰਨ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲਾ ਉਹ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਬੋਲ ਹਨ:

ਕਹੁ ਮਾਨਖੁ ਤੇ ਕਿਆ ਹੋਇ ਆਵੈ॥ ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੋਈ ਕਰਾਵੈ॥

ਅਤਿ ਸੂਰਾ ਜੇ ਕੋਊ ਕਹਾਵੈ॥

ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਕਲਾ ਬਿਨਾ ਕਹ ਧਾਵੈ॥ (੨੮੨)

ਦੀਵਾਨ ਅਮਰ ਨਾਥ ਦੀ ਲਿਖਤ 'ਜ਼ਫਰਨਾਮਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ' ਅਨੁਸਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਖਿਦਮਤਗਾਰੀ (ਐਂਡੀਕਾਰਾ) ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਛੁਡਾ ਕੇ ਸਰਦਾਰੀ ਦਾ ਮਰਤਬਾ ਬਖਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਅੱਠ ਸੌ ਸਵਾਰ ਤੇ ਪੈਦਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਅਫ਼ਸਰ ਥਾਪ ਕੇ ਇਜ਼ਤ ਅਫ਼ਜ਼ਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਥੋਂ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਏ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀ ਜੀਵਨ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ।