ਲੋਕ ਕਲਪਿਤ ਨਹੀਂ ਬੇਸ਼ਕ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰਜਿਫ ਤੇ ਗੁਸਾ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਕਿੰਨੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੋਰ ਬੰਦੇ ਨਜ਼ਰੰਦਾਜ ਕਰ ਦਿਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਮਿਲਿਆ ਸੀ।

ਮੰਡੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ, ਰਾਜ਼ੀਨਾਵਾਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਏਨਾ ਤਾਕਤਵਰ ਬੰਦਾ ਸੀ ਉਹ, ਰਾਜ਼ੀਨਾਵੇਂ ਕਿਉਂ ਕਰਦਾ ਗਿਆ, ਏਨੇ ਵਡੇ ਬੰਦੇ ਕਿਉਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੈਂ ਮਿਲਿਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਜਿਫ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਲਿਖ ਕੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗੁਰਜਿਫ ਇਥੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਬਿਰਧ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਹੁਣ। ਤਾਂ ਵੀ ਕਿਤਾਬ ਵਧੀਐ, ਹੈ ਅੱਧੀ ਅਧੂਰੀ ਪਰ ਕੀਮਤੀ।

ਛੇਵੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਪਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਅਜਨਬੀ ਹੋਵੇ, ਗੁਮਨਾਮ। ਏਨਾ ਕੁ ਪਤਾ ਲਗਦੈ ਕਿ ਕਬੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਚੇਲੇ ਨੇ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਕੀ ਫਰਕ ਪੈਂਦੇ ਕਿਸ ਨੇ ਲਿਖੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਲਿਖੀ ਉਹ ਪੁੱਜਿਆ ਹੋਇਆ ਬੰਦਾ ਹੈ, ਇੰਨਾ ਕੁ ਬਰੀਰ ਝਿਜਕ ਦੇ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦੈ।

ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਹੈ, ਉਘੜ ਦੁਘੜੀ ਲਿਖਤ। ਆਦਮੀ ਵਧੀਕ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਕੀ ਫਰਕ ਪੈਂਦੇ। ਅਸਲ ਗਲ ਇਸ ਵਿਚਲੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਛਪੀ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਇਹ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਛਾਪਣ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹਨ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਸਮਝ ਸਕਦਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਾਂ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਛਪੀ ਕਿਤਾਬ ਮੰਡੀ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਐ ਇਸ ਕਰਕੇ ਛਪਣੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਆਏ, ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਦਵਾਤ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਉਤਾਰਾ ਕਰਕੇ ਲੈ ਜਾਏ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਹਥ ਲਿਖਤਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ ਹੋਇਐ ਕਿ ਛਪਵਾਣੀ ਨਹੀਂ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਵਿਗਾੜ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਯਾਂਤਰਿਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਮਕਾਨਕੀ। ਛਾਪੇਖਾਨੇ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਕੁਝ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਰੂਹ ਗ਼ਾਇਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਲਾਸ਼ ਸਾਹਮਣੇ ਪਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾਮ ਨਹੀਂ, ਛਪੀ ਨਹੀਂ, ਸੋ ਸਿਰਲੇਖ ਨਹੀਂ। ਜਿਸ ਕੋਲ ਇਸ ਦੀ ਮੂਲ ਕਿਤਾਬ ਸੀ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਰੱਖਿਐ ?

ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ - ਗ੍ਰੰਥ।

ਹੁਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਸਣੇ ਗ੍ਰੰਥ ਕੀ ਹੁੰਦੈ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਉਪਰ ਨਹੀਂ ਪੱਤਿਆਂ ਉਪਰ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਖਾਸ ਪੱਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ