ਨੋਟਸ ਆਫ 'ਦ ਡਿਸਿਪਲਜ਼ ਆਫ ਬੋਧੀਧਰਮਾ ਪੰਜਵੀਂ ਕਿਤਾਬ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨੋ ਖੁੰਝ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਗੌਤਮਬੁੱਧ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਲਗਦਾ ਹਾਂ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਬੌਧੀਧਰਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਣੋ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਵਿਚ ਬੋਧੀਧਰਮਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਹੀ। ਨਹੀਂ, ਇਹ ਗੱਲ ਸਹੀ ਨਹੀਂ। ਬੋਧੀਧਰਮਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਜੂਦ ਹੈ। ਉਹ ਮਹਾਨ ਸਿਖ ਸੀ, ਏਨਾ ਮਹਾਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਿਖ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਵੇ। ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਲਫਜ਼ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੇ ਬੋਧੀਧਰਮਾ ਦੇ ਬੋਲ ਲਿਖ ਲਏ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਸਾਂਭਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਲਿਖੇ। ਇਹ ਬੋਲ ਥੋੜੇ ਕੁ ਹਨ ਪਰ ਹਨ ਕੋਹਿਨੂਰ ਵਰਗੇ ਕੀਮਤੀ। ਕੋਹਿਨੂਰ ਦਾ ਮਾਇਨਾ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣੇ, ਇਸ ਦਾ ਮਾਇਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਹਾਨ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ।" ਨੂਰ ਮਾਇਨੇ ਰੋਸ਼ਨੀ, ਕੋਹ ਮਾਇਨੇ ਸੰਸਾਰ। ਜੇ ਮੈਂ ਦੱਸਣਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਕੋਹਿਨੂਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦੈ, ਮੈਂ ਬੋਧੀਧਰਮਾ ਦੇ ਅਨਾਮ ਸ਼ਾਗਿਰਦਾਂ ਦੇ ਲਿਖੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿਆਂ।

ਛੇਵੀਂ ਕਿਤਾਬ, ਰੁਬਾਈਆਤ ਭੁੱਲ ਗਿਆ। ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਹੰਝੂ ਉਤਰਨ ਲਗੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲ ਜਾਣ ਦੀ ਖਿਮਾ ਮੰਗ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਉਮਰ ਖਿਆਮ ਦੀ ਰੁਬਾਈਆਤ ਭੁੱਲ ਗਿਆ?ਉਮਰ ਖਿਆਮ ...ਰੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦੈ ਬਸ। ਲਫਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੰਝੂ ਖਿਮਾ ਮੰਗਣ। ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਕ ਪੜ੍ਹੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ ਹੈ ਰੁਬਾਈਆਤ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਕ ਗਲਤ ਫਹਿਮੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਈ। ਤਰਜਮੇ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਪੱਖੋਂ ਇਸ ਦੀ ਥਾਹ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕੀ। ਅਨੁਵਾਦਕ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਰੁਬਾਈਆਤ ਸੰਕੇਤ ਹਨ ਤੇ ਤਰਜਮਾਕਾਰ ਖਾਲਸ ਅੰਗਰੇਜ਼, ਸਿਧ ਪੱਧਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ। ਰੁਬਾਈਆਤ ਮਾਣਨ ਵਾਸਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕੇਵਲ ਖਾਲਸ ਅਰਥ ਨਹੀਂ।

ਸਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਕੋਹ (ਫਾਰਸੀ), ਮਾਇਨੇ ਪਹਾੜ, ਨੂਰ ਮਾਇਨੇ ਰੋਸਨੀ। ਸੋ ਕੋਹਿਨੂਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੋਇਆ ਰੋਸਨੀ ਦਾ ਪਰਬਤ। ਅਨੁ.