ਦਈਏ ਤਾਂ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਏਨੀ ਕਮਾਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਤੋਂ ਇਰਵਿਨ ਸਟੋਨ ਕਦੇ ਖੁਦ ਪਾਰ ਲੰਘ ਸਕਿਆ ਹੋਵੇ, ਲਗਦਾ ਨਹੀਂ।

ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਪਿਛੋਂ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਅੱਜ ਜਿਹੜੀ ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਉਪਰ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਸਟੋਨ ਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹੈ ਈ ਦੋ ਨੰਬਰ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਵਾਲੀ, ਜੀਵਨ ਲਈ ਕਾਮਨਵਰਗੀ ਨਹੀਂ। ਕਿਤਾਬ ਹੈ ਦਰਦ ਅਤੇ ਉਤੇਜਨਾ THE AGONY AND THE ESCTASY. ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖੀ ਗਈ ਦੂਜੀ ਜੀਵਨੀ। ਸਟੌਨ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਲਸਟ ਫਾਰ ਲਾਈਵ ਵਰਗੀ ਇਕ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖ ਦਿੰਨਾ, ਪਰ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਬਣੀ। ਬੇਸ਼ਕ ਉਹ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਕਿਤਾਬ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਤੇ ਰਹਿ ਗਈ ਪਰ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਜੀਵਨ ਲਈ ਕਾਮਨਾ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰੀਏ ਤਦ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨਾਲੋਂ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਸ਼ਾਇਰਾਂ, ਪੇਂਟਰਾਂ ਉਪਰ ਸੈਂਕੜੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਸਟੋਨ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਤਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੁਜਦੀ ਪਹਿਲੀ ਨਾਲ ਤਾਂ ਬਰਾਬਰੀ ਹੀ ਕਾਹਦੀ। ਦੋਵੇਂ ਵਧੀਆ ਨੇ ਪਰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਸਾਰੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ।

ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਰਤਾ ਕੁ ਹੇਠਲੇ ਦਰਜੇ ਉਪਰ ਰਹਿ ਗਈ, ਇਸ ਵਿਚ ਇਰਵਿਨ ਸਟੌਨ ਦਾ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਤੁਸੀਂ ਲਸਟ ਫਾਰ ਲਾਈਫ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਇਕ ਹੋਰ ਉਸ ਵਰਗੀ ਲਿਖਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਨਕਲ ਕਰਨ ਦੀ ਚੇਸ਼ਟਾ ਹੈ, ਨਕਲ ਬੇਸ਼ਕ ਆਪਣੀ ਹੋਵੇ, ਹੈ ਤਾਂ ਨਕਲ ਹੀ ਤੇ ਨਕਲ, ਅਸਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣ ਲੱਗਾ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਉਦੋਂ ਨਕਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਉਦੋਂ ਉਹ ਕੁਆਰੇ ਅਛੂਹ ਟਾਪੂ ਉਪਰ ਸੀ। ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ ਉਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਮਾਡਲ ਸੀ, ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਭੈੜੀ ਨਕਲ ਹੋਣੀ ਹੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਗੁਸਲਖਾਨੇ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿਚ ਦੀ ਦੇਖੋ... ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇਖ ਕੇ ਇਉਂ ਹੀ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਬਾਰੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਿਆਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿਚ। ਪਰ ਮੈਂ ਕਹਿਨਾ ਜੇ ਇਹ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿਚਲਾ ਪ੍ਰਛਾਵਾਂ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਛਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਅਸਲ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਲਿਸਟ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

ਮੈਂ ਗੁਡੀਆ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਰਵਿਨ ਸਟੋਨ ਜਦੋਂ ਐਗਨੀ ਐਂਡ ਐਕਸਟੈਸੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖ ਰਿਹਾਸੀ ਉਸ ਵਿਚ ਉਦੋਂ ਕਿਸ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ? ਮੈਂ ਬਿਲਕੁਲ ਭੁਲ ਗਿਆ ਸਾਂ ਕਿਤਾਬ ਕਿਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਕਦੀ ਕਦਾਈਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਛੇਤੀ ਕੀਤਿਆਂ ਮੈਂ ਭੁਲਦਾ ਨਹੀਂ। ਮਾਫ ਮੈਂ ਛੇਤੀ ਕਰ ਦਿੰਨਾ, ਭੁਲਦਾ ਨਹੀਂ ਛੇਤੀ। ਤੈਨੂੰ ਪਤੇ ਦੇਵਰਾਜ ਕਿਸ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖੀ ਸਟੋਨ ਨੇ ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ? ਗੋਗਾਂ ਦੀ?