ਮਾਤਲੋਕ ਅੰਦਰ ਪਰਤਣ ਦਾ ਪੂਰਬੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੱਸ ਦਿੰਨਾ। ਆਦਮੀ ਉਦੋਂ ਜੂਨ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਗਲਤ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ। ਜੇ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜਨਮ ਮਰਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਸਰੋਤ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਰਸੋਂ ਤਕ ਸਭ ਕੁਝ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਠਾਕ ਚਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੱਲ੍ਹ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਓਕੇ, ਇਹ ਕਥਨ ਵੀ ਸਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਮੈਂ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾਂ ਇਸ ਲਈ ਝੂਠ ਬੋਲ ਸਕਦਾਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਦਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਸੀ ਨਾ। ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਵੀ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਸੀ- ਖੂਬ, ਹੁਣ ਸਮਾਪਤੀ ਕਰੀਏ। ਪਰ ਸਮਾਪਤੀ ਕਿਸਦੀ ਹੋਣੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ। ਇਹ ਗਲ ਦੱਸਣੀ ਪਈ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਮੁੜ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਏ। ਮੈਨੂੰ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਾ ਕਰਿਉ। ਮੈਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਨਹੀਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਦਿਖਾਵੇ ਮਾਤਰ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਮਾੜਾ ਲਗਦੈ। ਸਚ ਬੋਲਣ ਵਾਸਤੇ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰੋ। ਇਸ ਪਲ ਸਭ ਕੁਝ ਵਧੀਆ ਹੈ ਇਹ ਗਲ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ, ਸਭ ਆਲੀਸ਼ਾਨ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਮੈਂ ਮੋਹਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰਦਾਂ।

ਪੰਜਵੀਂ ਤੌਲਸਤੋਇ ਦੀ ਹੀ ਇਕ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬ। ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਬਾਨਾ ਵਿਚਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਕਿਤਾਬ, ਜੰਗ ਤੇ ਅਮਨ WAR AND PEACE. ਮਹਾਨਤਮ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ... ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪੰਨੇ... ਪਤਾ ਨੀ ਮੈਥੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕੋਈ ਏਡੀਆਂ ਵਡ ਆਕਾਰੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਏਨੀਆਂ ਵਡੀਆਂ ਏਨੀਆਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਈ ਬੰਦਾ ਡਰ ਜਾਏ।

ਪਰ ਤੌਲਸਤੋਇ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨੇ ਵਡ ਆਕਾਰੀ ਹੋਣਾ ਹੀ ਸੀ, ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ। ਜੰਗ ਅਤੇ ਅਮਨ ਮਨੁਖੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਪੂਰਨ ਕਥਾ ਹੈ, ਪੂਰਾ ਇਤਿਹਾਸ। ਘੱਟ ਪੰਨਿਆਂ ਉਪਰ ਇਹ ਲਿਖੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਮੰਨਦਾਂ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪੰਨੇ ਪੜ੍ਹਨੇ ਔਖੇ ਨੇ ਪਰਕੋਈ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜਹਾਨ ਵਿਚ ਪੁਜ ਜਾਏ। ਕਿਸੇ ਕਲਾਸਿਕ ਵਸਤੂ ਦਾ ਸੁਆਦ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ। ਹਾਂ, ਇਹ ਹੈ ਈ ਕਲਾਸਿਕ।

ਛੇਵੀਂ। ਅੱਜ ਤਾਂ ਇਉਂ ਲਗਦੈ ਜਿਵੇਂ ਮੈਨੂੰ ਰੂਸੀਆਂ ਨੇ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੋਏ। ਛੇਵੀਂ ਗੋਰਕੀ ਦੀ ਮਾਂ THE MOTHER. ਹੈ, ਗੋਰਕੀ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਉਹ ਕਾਮਰੇਡ ਐ, ਮੈਨੂੰ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨਾਲ ਨਫਰਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਨਫਰਤ ਕਰਾਂ ਉਦੋਂ ਬਸ ਨਫਰਤ ਹੀ ਕਰਿਆ ਕਰਦਾ ਪਰ ਮਾਂ ਕਿਤਾਬ ਬੇਸ਼ਕ ਗੋਰਕੀ ਦੀ ਲਿਖਤ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਰਹੀ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੀਆਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਏਨੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਪਿਤਾ ਨੇ ਇਕ ਦਿਨ ਕਿਹਾ- ਤੂੰ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਿਆ ? ਇਕ ਕਾਪੀ