ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕੀਮਤੀ ਹਨ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਗਲਤੀਆਂ ਵਿਸਾਰ ਦਿਉ ਤਾਂ ਲਗੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਇਉਂ ਪ੍ਰਵਚਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਗਿਆਨੀ ਹੋਵੇ। ਪਰ 'ਜਿਵੇਂ ਹੋਵੇ।'

ਅੱਠਵੀਂ ਜੀ..ਈ.ਮੂਰ ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਸਿਪੀਆ ਐਥਿਕਾ, G.E. Moore's PRINCIPIA ETHICA. ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਦਲੀਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਤਕੜਾ ਅਮਲ ਹੈ। ਦੋ ਸੌ ਪੰਨੇ ਕੇਵਲ ਇਹ ਜਾਣਨ ਉਪਰ ਹਨ ਕਿ ਚੰਗਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਆਖਰ ਇਸ ਸਿਟੇ ਤੇ ਪੁੱਜਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ! ਕਮਾਲ। ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਕੁਝ ਕੀਤਾ ਤਾਂ, ਰਹੱਸਵਾਦੀਆ ਵਾਂਗ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਹ ਫਿਲਾਸਫਰ ਸੀ, ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਚਲਿਆ, ਇਕ ਇਕ ਕਦਮ, ਪਰ ਪੁੱਜਿਆ ਉਥੇ ਹੀ ਜਿਥੇ ਸਾਧੂ ਪਹੁੰਚਦੇ ਨੇ। ਚੰਗੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਨਾ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ, ਨਾ ਰੱਬ ਦੀ। ਜੋ ਵੀ ਕੰਮ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਨੋਟ ਕਰੋ: ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਉਹ ਫਜੂਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤਕ ਤੁਸੀਂ ਅਣਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਤਕ ਨਹੀਂ ਅੱਪੜਦੇ ਸਮਝੇ ਕੰਮ ਦਾ ਕੁਝ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

ਨੌਵੀ... ਰਹੀਮ ਦੇ ਗੀਤ THE SONGS OF RAHIM ਹੁਣ ਤਕ ਮੇਰੀ ਲਿਸਟ ਤੇ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਹੋਰ ਗ਼ੈਰਹਾਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ। ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ, ਗੀਤ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਉਸ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਉਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹਿੰਦੂ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਸ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਮੈਂ ਹੀ ਹੋਣਾ ਇਕੱਲਾ। ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਰਹੀਮ ਖਾਨਖਾਨਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਗੀਤ ਉਨੇ ਉਚੇ ਉਨੇ ਡੂੰਘੇ ਹਨ ਜਿੰਨੇ ਕਬੀਰ, ਮੀਰਾ, ਸਹਿਜੋ ਜਾਂ ਚੈਤਨਯ ਦੇ। ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਲਿਖਿਆ ਉਸ ਨੇ? ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਲਿਖ ਸਕਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਰਦੂ, ਹਿੰਦੀ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਸੁਹਣੀ ਜ਼ਬਾਨ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਹਿੰਦੀ ਚੁਣੀ, ਉਸ ਨੇ ਮੌਲਵੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨਾ ਸੀ।

ਦਸਵਾਂ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗ਼ਾਲਿਬ, ਮਹਾਨ ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰ, ਉਰਦੂ ਜ਼ਬਾਨ ਦਾ ਬਿਹਤਰੀਨ ਸ਼ਾਇਰ ਨਹੀਂ ਕੇਵਲ, ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਜ਼ਬਾਨ ਦਾ ਕੋਈ ਕਵੀ ਉਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਦੀਵਾਨ ਦੀਵਾਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ।

ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਪਰ ਰਤਾ ਕੁ ਔਖ ਝਲ ਲਉ ਤਾਂ ਮਿਲਦਾ ਬੜਾ ਕੁਝ ਹੈ। ਇਉਂ ਲਗਦੈ ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਇਕ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿਚ ਇਕ ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਹੋਵੇ ਪੂਰੀ। ਉਰਦੂ ਦੀ ਇਹੋ ਸ਼ਾਨ ਹੈ। ਮੈਂ