ਜਾਗਰਣ ਦਾ ਨਗ। ਅਖੀਰਲੇ ਛਿਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤੰ ਮੈਂ ਹਾਂ ਈ ਸੰਦਾਈ... ਆਖਰੀ ਵਕਤ ਮੈਂ ਇਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨੋ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਕਾਰਨ ਮਾਮੂਲੀ ਹੈ, ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਦਲੀਲ ਹੈ ਪਿਆਰ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਦੀ ਦਲੀਲ ਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਝੱਲਣੀ ਪਏਗੀ ਹੀ ਪਏਗੀ। ਇਹ ਕੋਈ ਛੋਟੀ ਮੋਟੀ ਕਿਤਾਬ ਨਹੀਂ, ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ ਜਿਸ ਉਤੇ ਮੈਂ ਅੱਠ ਮਹੀਨੇ ਬੋਲਣਾ ਸੀ ਲਗਾਤਾਰ। ਲੰਮਾ ਸਫਰ ਸੀ ਨਾ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਮੈਂ ਨੀ ਬੋਲਣਾ ਇਸ ਉਤੇ, ਤਾਂ ਵੀ ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਹਾਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਿਹਾਂ, ਉਸ ਵਿਚ ਰੱਖਣੀ ਪਏਗੀ।

ਸ਼ੰਕਰਚਾਰੀਆ ਦੇ ਵਿਵੇਕ ਕੂੜਾਮਣੀ ਵਿਚ ਥਾਂ ਥਾਂ ਹੀਰੇ, ਫੁਲ, ਤਾਰੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਪਰ ਵਿਚਾਲੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕਚਰਾ ਏਨਾ ਜਿਆਦਾ, ਏਨਾ ਸੰਘਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਪਰ ਗ੍ਰੰਥ ਮਹਾਨ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਹੀਰਿਆਂ ਦੀ ਖਾਣ ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਨਜ਼ਰੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਕਿ ਮਿਟੀ ਬਹੁਤੀ ਹੈ, ਪੱਥਰ ਬਹੁਤੇ ਹਨ।

ਗਿਆਰਵੀਂ ਤੇ ਅਜ ਦੇ ਦਿਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਕਿਤਾਬ ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਕੁਰਾਨ ਹੈ। ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ, ਕੁਰਾਨ ਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬ ਹੈ। ਪਾਠ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕਈ ਕੁਝ ਗੁੰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗਾਓਗੇ, ਇਨਸ਼ਾ ਅੱਲਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋ ਜਾਏਗੀ।

ਕਿਸੇ ਵਿਦਵਾਨ ਜਾਂ ਫਿਲਾਸਫਰ ਨੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖੀ ਕੁਰਾਨ। ਮੁਹੰਮਦ ਕੋਰਾ ਅਨਪੜ੍ਹ ਸੀ, ਦਸਤਖਤ ਕਰਨੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਣਦਾ ਪਰ ਰੱਬ ਦੀ ਰੂਹ ਉਸ ਵਿਚ ਆ ਗਈ। ਉਸ ਵਿਚਲੀ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਸਦਕਾ ਰੱਬ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁਣ ਲਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਗਾਇਆ, ਉਸ ਗੀਤ ਦਾ ਨਾਮ ਕੁਰਾਨ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਅਰਬੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਮੈਂ ਕੁਰਾਨ ਨੂੰ ਇਸ ਅੰਦਰਲੇ ਸੁਰਤਾਲ ਕਾਰਨ ਸਮਝ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਅਰਥੀ ਲਫਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾ ਬੇਹੱਦ ਖੂਬਸੂਰਤ ਹਨ। ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੌਣ ਕਰਦੇ? ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਫੁਲ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਤੁਸੀਂ ਉਸਦਾ ਮਾਇਨਾ ਪੁਛਦੇ ਹੋਫੁੱਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਲਾਟ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਪੁਛਦੇ ਹੋ ਇਸਦਾ ਕੀ ਮਾਇਨਾ ਹੈ? ਲਾਟ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਇਸ ਦਾ ਮਾਇਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਬੇਮਾਇਨਾ ਸੁਰਤਾਲ ਮਾਇਨਾਖੇਜ਼ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੈ ਕੁਰਾਨ। ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਰੱਥ ਦਾ ਜਿਸਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜ਼ਾਜਤ ਦਿੱਤੀ। ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਰੱਬ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਇਹ ਤਾਂ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਬਸ। ਕੋਈ ਨੀ ਮੈਨੂੰ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜ਼ਾਜਤ ਦਿੰਦਾ। ਇਨਸ਼ਾ ਅੱਲਾ ਅੱਜ ਦੀ ਗਲਬਾਤ ਕੁਰਾਨ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਈ, ਪੂਰਨ ਖੂਬਸੂਰਤ, ਪੂਰੀ ਬੇਮਾਇਨੀ, ਪੂਰੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੂਰੀ ਬੇਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿਤਾਬ ਕੁਰਾਨ ਮਨੁਖਤਾ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਵਾਰੀਖ ਵਿਚ।