ਅੱਠਵਾਂ ਹੈ ਫਰੀਦ। ਇਹ ਹੈ ਉਹ ਆਦਮੀ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਤਾਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾ ਚੁਕਿਆਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸੂਫੀ ਫਕੀਰ ਕਬੀਰ, ਨਾਨਕ ਆਦਿਕ ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਸੀ।' ਪਿਆਰ ਕਰਦਾਂ ਉਹਨੂੰ ਮੈਂ। ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਹ ਫਰੀਦਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ। ਇਉਂ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ- ਫਰੀਦਾ ਤੈਨੂੰ ਸੁਣ ਰਿਹੈ ਨਾ? ਫਰੀਦਾ ਜਾਗ, ਫਰੀਦਾ ਇਹ ਕਰ, ਫਰੀਦਾ ਉਹ ਕਰ। ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਫਰੀਦ ਲਫਜ਼ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਹੈ, ਫਰੀਦਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨੌਕਰ ਨੂੰ ਵਾਜ ਮਾਰੀਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫਰੀਦਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਖੁਦ ਮਾਲਕ ਹੈ, ਜਿਸਮ ਉਸ ਦਾ ਨੌਕਰ।

ਮਹਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਸਰ ਫਰੀਦ ਪਾਸ ਉਸ ਦਾ ਕਲਾਮ ਸੁਣਨ ਆਉਂਦਾ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਹੀਰਿਆਂ ਜੜੀ ਕੈਂਚੀ ਦੀ ਸੁਗਾਤ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਡੀਆ ਨੂੰ ਉਹ ਕੈਂਚੀ ਬੜੀ ਵਧੀਆ ਲਗਦੀ, ਹਰੇਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਲਗਦੀ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਹਣੀ ਲਗੀ, ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਇਹ ਤੁਹਫਾ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਲਾਇਕ ਹੈ। ਉਹ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਤੇ ਗਿਆ, ਕੈਂਚੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕੈਂਚੀ ਦੇਖੀ ਤੇ ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤੀ - ਜੇ ਸੁਗਾਤ ਦੇਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸੂਈ ਲਿਆਉ।

ਅਕਬਰ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ- ਸੂਈ ਕਿਉਂ ਹਜੂਰਾ?

ਫਰੀਦ ਨੇ ਕਿਹਾ- ਕੈਂਚੀ ਕੱਟਦੀ ਹੈ, ਵਿਛੋੜਦੀ ਹੈ, ਸੂਈ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਕੈਂਚੀ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੂਈ ਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮੇਲਦਾ ਹਾਂ।

ਫਰੀਦ ਨੇ ਸਿਗਮੰਡ ਫਰਾਇਡ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕੈਂਚੀ ਹੈ, ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਅਸਜੀਲੀ(Assagioli) ਦੇ ਮਨੋਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦੇ। ਮੇਲ ਦਿਉ, ਵਖ ਵਖ ਪਈਆਂ ਵਸਤਾਂ ਇਕ ਕਰ ਦਿਉ। ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਹੰਝੂ ਦਿਸੇ? ਇਹ ਫਰੀਦ ਲਈ ਹਨ... ਫਰੀਦੇ ਲਈ... ਹਾਂ ਮੇਰਾ ਫਰੀਦਾ ਹੈ ਉਹ। ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਲਫਜ਼ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸੁਨਹਿਰੀ ਕੈਂਚੀ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਫਰੀਦ ਦੇ ਚਰਨਾ ਦੇ ਢਹਿ ਕੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਰੋ ਪੈਂਦਾ, ਇਹ ਸੁਗਾਤ ਸਹੀ ਹੁੰਦੀ।

ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੋਹਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਪਰ ਓਸੇ ਇਥੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਨਹੀ ਅਕਾਲ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾ ਰਿਹੈ। ਅਨੁ.