ਬੜੇ ਨੇ। ਸਭ ਛਡ ਛਡਾ ਕੇ ਕੰਗਾਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਬੇਘਰਾ, ਟੱਪਰੀਵਾਸ। ਪਰ ਕਮਾਲ ਦਾ ਕੰਗਾਲ। ਉਹਦਾ ਨਾਂ ਲੈਂਦਿਆ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਬੌਧੀਧਰਮਾ, ਬਾਸ਼ੋ ਤੇ ਰਿਨਜ਼ੇ ਯਾਦ ਆ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਦੇਰ ਤੱਕ ਉਹ ਬੁੱਧ ਹੋਏ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਕਾਫੀ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਕੂਲ ਪਾਸ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਣਾ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਉਣ ਹੀ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਐਲਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਹਾਂ।

ਛੇਵਾਂ... ਹੁਣੇ ਤਾਂ ਨਾਂ ਲਿਆ ਸੀ ਉਸ ਦਾ ਰਿਨਜ਼ੇ। ਉਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਹੈ ਕਹਾਵਤਾਂ SAYINGS. ਉਸਦੀਆਂ ਕਹਾਵਤਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਮੇਰੀ ਛੇਵੀਂ ਕਿਤਾਬ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਗਿਣਤੀ ਠੀਕ ਹੈ ਦੇਵਗੀਤ ?

ਹਾਂ ਓਸ਼ੋ।

ਖੂਬ। ਤੂੰ ਆਸ਼ੂ ਦੇ ਕੰਨ ਵਿਚ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਸੀ ਨਾ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ। ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪਾਇਆ, ਖਿਮਾ ਕਰਨਾ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲਿਖਣ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਮਗਨ ਹੋ।

ਰਿਨਜ਼ੇ... ਚੀਨੀ ਜ਼ਬਾਨ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਲਿਨ ਚੀ Lin Chi ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਜਪਾਨੀ ਵਿਚ ਰਿਨਜ਼ੇ Rinzai. ਮੈਂ ਜਾਪਾਨੀ ਨਾਮ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਰਿਨਜ਼ੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਹੀ ਲਗਦੈ, ਵਧੀਕ ਸੁੰਦਰ। ਕਹਾਵਤਾਂ ਕਿਤਾਬ ਵਿਸਫੋਟਕ ਸਮੱਗਰੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ- ਓ ਬੇਅਕਲੋ, ਓ ਬੁੱਧ ਦੇ ਚਾਟੜਿਓ, ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾਓ ਉਸ ਤੋਂ। ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛਡਦੇ, ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਰਿਨਜ਼ੇ, ਤਾਂ ਹੀ ਇਹ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਦਾ ਨਾਮ ਲਵੋ, ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ, ਵਾਸਤਵ ਵਿਚ ਇਹ ਨਾਮ ਸੱਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਵਿਚਲਾ ਬੁੱਧ, ਬੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਹੈ ਉਹ। ਅੰਦਰਲੇ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਬੁੱਧ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਸਿਧਾਂਤ, ਕੋਈ ਸਿਖਿਆ, ਕੋਈ ਬੁੱਧ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਰਿਨਜ਼ੇ ਬੁੱਧ ਦਾ ਵੈਰੀ ਨਹੀਂ ਕੋਈ, ਉਸੇ ਦਾ ਮੁਰੀਦ ਹੈ।

ਰਿਨਜ਼ੇ ਨੇ ਜੈੱਨ ਨਾਮ ਦੇ ਫੁਲਦਾਰ ਬੂਟੇ ਦੀ ਗਾਚੀ ਚੀਨ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਕੇ ਜਾਪਾਨ ਵਿਚ ਗੱਡੀ। ਉਸ ਨੇ ਜਾਪਾਨੀ ਜ਼ਬਾਨ ਵਿਚ ਚੰਨ ਦੀ ਰੂਹ ਸਿੰਜ ਦਿੱਤੀ, ਕੇਵਲ ਜ਼ਬਾਨ ਨਹੀਂ, ਕਲਚਰ ਸਿੰਜ ਦਿੱਤਾ, ਨੱਕਾਸ਼ੀ, ਬਾਗਬਾਨੀ, ਫੁਲਾਂ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਇਨ, ਕਿਥੇ ਉਸਦਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ? ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੇ, ਇੱਕਲੇ ਨੇ ਪੂਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।

ਸੱਤਵਾਂ। ਸੱਤਵਾਂ ਬੰਦਾ ਰਿਨਜ਼ੇ ਜਿੰਨਾ ਪੁੱਜਿਆ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਹੈ। ਹਜ਼ਰਤ ਇਨਾਇਤ ਖਾਨ, ਉਹ ਆਦਮੀ ਜਿਸਨੇ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਸੂਫੀਵਾਦ ਪੁਚਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਤਾਬ