ਦੋ ਸ਼ਬਦ

ਹਰ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਪਿਛੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਮਨੋਰਥ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਸਮਕਾਲੀ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀ ਨਬਜ਼ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੀ ਝਲਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹਰ ਸਹਿਤਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਲਗਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਥਲੀ ਪੁਸਤਕ 'ਨਚਦਾ ਗਾਉਂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੇਰੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਸ਼ੌਂਕ ਦਾ ਸਾਰਥਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਹੈ ਜੋ ਬੋਲੀਆਂ ਸੁਣਨੀਆਂ, ਪੜ੍ਹਨੀਆਂ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸੀ । ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਨਾਨਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਜਿਥੇ ਮੈਂ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਪਲਿਆ ਵਧਿਆ ਫੁਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਉਥੇ ਰਾਮ ਚੰਦ ਉਰਫ ਰਾਮੂ ਕੋਲੋਂ ਇਹ ਚੇਟਕ ਬੋਲੀਆਂ ਦੀ ਲੱਗ ਗਈ। ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਜੋੜਨੀਆਂ ਫੇਰ ਆਪਣੇ ਉਸਤਾਦ ਨੂੰ ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹਿਰ ਦੇ ਕੰਡੇ ਜਾ ਕੇ ਸੁਣਾਦਿਆ ਕਰਨੀਆਂ ਤੇ ਅਕਸਰ ਉਸ ਦੀ ਥਾਪੀ ਹਾਸਲ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਉਹ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਮਾਮਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਉਸ ਇਹ ਕਹਿ ਉਠਣਾ-

ਲੈ ਗਏ ਮਾਮਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਖੋਹ ਕੇ ਭਾਣਜੇ

ਚਲਦਾ ਨਹੀਂ ਜ਼ੋਰ ਧਿਙਾਣਾ

ਦਿੱਲੀ ਨੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਬਾਪ ਦੀ

ਦਿੱਲੀ ਐ ਤਖਤ ਪੁਰਾਣਾ

ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਬੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਾਪ ਤੋਲ ਪਰਤਣ ਦੀ ਸਿਖਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ ਸੀ ।

ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਦੀ ਅਤ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਕੁਝ ਤਰੁਟੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਭੰਡਣ ਦੀ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹਿੰਮਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਭੈਣ, ਭਰਾ, ਮਾਂ, ਧੀ, ਬਾਬਲ, ਬੇਟੀ, ਪਤੀ, ਪਤਨੀ, ਦਿਉਰ, ਭਰਜਾਈ, ਜੇਠ, ਸੱਸ, ਨੂੰਹ, ਸੌਂਕਣਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਚਰਚਾ, ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਬੋਲੀਆਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਖੇਤੀ, ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀ, ਫਸਲਾਂ, ਟਿਬੇ, ਖੇਤ, ਤਿਉਹਾਰ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਕੁਝ ਕੁ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਜਿਵੇਂ ਦਾਜ ਦੀ ਲਾਹਨਤ, ਦੂਸਰਾ

ਵਿਆਹ, ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਭੈੜੀ ਆਦਤ, ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਲਾਲਚ ਕਾਰਨ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਤਰੇੜਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ।

ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚਲੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਵਿਆਹ, ਮੁਕਲਾਵੇ, ਤੀਆਂ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ, ਮਸਿਆ ਦਾ ਮੇਲਾ, ਗਿੱਧਾ, ਭੰਗੜਾ, ਮੇਲਣਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਆਦਿ ਨੂੰ ਮੱਦੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਕੇ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਬਾਰੀ ਬਰਸੀ ਖਟਣ ਗਏ ਸੀ, ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਿੰਡ ਸੁਣੀ ਦਾ ਜਾਂ ਆਰੀ ਆਰੀ, ਦਾਣਾ ਦਾਣਾ, ਧਾਵੇ ਧਾਵੇ ਆਦਿ ਜਿਹੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਕੇ ਕੁਝ ਬੋਲੀਆਂ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ 'ਨਚਦਾ ਗਾਉਂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਇਸ ਕਰਕੇ ਰਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸਭਤੋਂ ਮਹੱਤਵ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਦੇ ਰੇਡੀਓ, ਟੈਲੀਵੀਯਨ ਜਾਂ ਕਿਤੇ ਗਿੱਧੇ ਭੰਗੜੇ ਦੇ ਅਖਾੜੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਦਰਸ਼ਕ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਭੂਮ ਉਠਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਚਣੋਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ । ਨੱਚਣਾ, ਕੁਦਣਾ, ਹੱਸਣਾ, ਖੇਡਣਾ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੁੱਧੀ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਚ, ਗਿੱਧਾ ਭੰਗੜਾ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਭਰਿਆ ਮਹੌਲ ਇਉਂ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਫਨੀਅਰ ਸੱਪ ਨੂੰ ਕੀਲ ਕੇ ਪਟਾਰੀ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਦੇ ਢੱਕਣ ਚੁੱਕਣ ਤੇ ਆਪਣਾ ਫਨ ਉਠਾ ਕੇ ਸ਼ੂਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਲੇਖਕ ਚੁੱਪ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਿਆ । ਇਸ ਵਿਚ ਕਰਫ਼ੀਉ ਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਆਮ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਲੋਕ ਸਹਿਤ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਸੁਭਾਵਕ ਹੋ ਗਈ। ਜਿਵੇਂ—

ਕਰਫੀਉ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੁਪ ਦਾ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਵੀਂ

ਭਾਵੇਂ ਜੁਲਫ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲੈ

ਜਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸਮੇਂ-

ਮੇਰੇ ਯਾਰ ਦੀ ਮੁਕਬਰੀ ਹੋਈ

ਕਿ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਪਿੰਡ ਘੇਰਿਆ

ਜਾਂ

ਜਾਤ ਪਾਤ ਦੀ ਪੱਟੀ ਸੀ ਜੜ੍ਹ ਐਥੋਂ

ਕਿ ਫਿਰਕੇ ਦੀ ਮੋਹੜੀ ਗੱਡ ਤੀ

ਮੈਂ ਆਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕ ਤੇ ਅਲੋਚਕ ਮੇਰਾ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਨਿਮਾਣਾ ਯਤਨ ਪਰਵਾਨ ਕਰਕੇ ਮੇਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਧਾਉਣਗੇ ।

-ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ