ਸਨ। ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਮੱਕੀ ਦੇ ਖੇਤ ਵੀ ਬਘੋਲੇ ਤੇ ਆਏ ਦਿਸਦੇ ਸਨ। ਹਵਾ ਨਾਲ ਖਿਲਰੇ ਬਘੇਲੇ ਰੱਥ ਤੋਂ ਉਤਾਂਹ ਉਠੀਆਂ ਖਿਮਾਂ ਮੰਗਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਚਿੱਟੀਆਂ ਕੋਠੀਆਂ ਦਿਸਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਗੱਡੀ ਹੌਲੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਲਾਈਨਾਂ ਬਦਲਦੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੀ ਮੰਜ਼ਲ ਤੇ ਲਿਆ ਸੁੱਟਿਆ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਸੁਖਾਲੇ ਹੀ ਉਤਰ ਗਏ। ਪਰ ਥਰਡ ਕਲਾਸ ਦੇ ਡੱਬਿਆਂ ਵਲ ਛਪਾਰ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਾਂਗ ਰੌਲਾ ਮੱਚ ਉਠਿਆ। ਲੋਕੀਂ ਬਾਰੀਆਂ ਰਾਹੀਆਂ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਉਤਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਵੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕੀ ਉਤਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਡੱਕੀ ਖਲੋਤੇ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਪੁੱਲ ਤੋਂ ਦੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਠਿੱਪ ਠਿੱਪ ਕਰਦੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ।

'ਠਹਿਰਨ ਦਾ ਕੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੈ ?' ਪਾਲ ਨੇ ਮੱਥੇ ਤੋਂ ਤ੍ਰੇਲੀ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਪੁਛਿਆ।

'ਕਿਸੇ ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਅਟਕ ਜਾਵਾਂਗੇ।'

'ਅੱਗੇ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਤਾਂ ਬਚ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਹੁਣ ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰ ਔਖਿਆਂ ਹੋਣਾ ਹੈ?

'ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਨਾ।'

'ਓਇ ਰੱਬਾ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪਿਛੇ ਰਹਿ ਗਈ।

'ਹੱਛਾ ਇਹ ਗੱਲ ਏ ?

ਝੇਡਾਂ ਫਿਰ ਕਰ ਲੈਣੀਆਂ, ਕਿਸੇ ਬਿਲੇ ਲਗ ਲਈਏ।

'ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ ਆ ਹੀ ਗਏ ਹਾਂ, ਹੋਰ ਕਿਥੇ ਜਾਣਾ ਹੈ ?

ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਠਹਿਰ ਜਾਈਏ।

'ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਰਾਂ ਚੰਗੀ ਹੈ।

ਇਕ ਤਾਂਗੇ ਵਾਲੇ ਨੇ ਪੁਛਿਆ, 'ਸਰਦਾਰ ਜੀ। ਕਿਥੇ ਜਾਵੇਗੇ ?

'ਜਿਥੇ ਵੀ ਲੈ ਚਲੋ।

ਲਿਆਉ ਸਮਾਨ ਬੀਬੀ ਜੀ, ਬੈਠੋ ਤਾਂਗੇ ਵਿੱਚ।‘

ਉਸ ਸਮਾਨ ਤਾਂਗੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਪਿੱਛੇ ਬਹਿ ਗਏ। ਤਾਂਗੇ ਵਾਲੇ ਨੇ ਘੋੜੀ ਤੋਰਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ, 'ਸਰਦਾਰ ਜੀ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ?

‘ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦੀ ਸਰਾਂ?’

‘ਨਹੀਂ ਭਾਈ, ਕਿਸੇ ਹੋਟਲ।‘

‘ਬੀਬੀ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਹੋਟਲ ਆਖਦੇ ਹੋ, ਸਰਦਾਰ ਹੁਰੀਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦੀ ਸਰਾਂ ਆਖਦੇ ਐ।“

‘ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਚੰਗੇ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਲੈ ਚੱਲ।‘

ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ। ਜੇ ਤੀਵੀਂ ਨਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਆਪ ਹੀ ਝੁਕਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਭਰਥਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਤੀਵੀਂ ਦੀ ਜਿੱਦ ਉਸਦੀ ਕਾਮ੍ਯਾਬੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੀ ਵੇਖ ਲਈ। ਰਿਸ਼ੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਪੱਥਰਾਂ ਤੇ ਵਾਹੀਆਂ ਲੀਕਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤਾਂਗੇ ਵਾਲੇ ਨੇ ਬੜੀ ਛੇਤੀ ਬਾਹਰਵਾਲ